Luận văn Du lịch sinh thái- bí quyết để phát triển bền vững

1

Luận văn

Du lịch sinh thái- bí quyết để

phát triển bền vững

2

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Trong những năm qua, du lịch nói chung và du lịch sinh thái (DLST)

nói riêng đã và đang phát triển nhanh chống trên phạm vi toàn cầu. Đặc biệt,

trong những năm gần đây DLST như một hiện tượng và xu thế phát triển ngày

càng chiếm được sự quan tâm của các nước trên thế giới. Bởi đó, không chỉ là

một loại hình du lịch thiên nhiên hấp dẫn mà còn là du lịch có trách nhiệm,

hỗ trợ các mục tiêu bảo tồn môi trường tự nhiên, các giá trị văn hóa bản địa,

phát triển cộng đồng, góp phần tích cực vào sự phát triển du lịch nói riêng và

phát triển kinh tế - xã hội nói chung. Nhận thức được tầm quan trọng có tính

chất toàn cầu của DLST đối với bảo tồn môi trường tự nhiên, các giá trị văn

hóa bản địa của các dân tộc, phát triển kinh tế - xã hội nên ngày du lịch thế

giới 27-9-2002 được Tổ chức Du lịch thế giới chọn chủ đề “Du lịch sinh thái￾bí quyết để phát triển bền vững” và Liên Hiệp Quốc đã quyết định lấy năm

2002 làm năm quốc tế về DLST.

Du lịch là một nhu cầu không thể thiếu, một hiện tượng phổ biến trong

đời sống xã hội. Du lịch đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế xã

hội. Đại hội toàn quốc lần thứ IX của Đảng đã khẳng định:

Phát triển du lịch thật sự trở thành một ngành kinh tế mũi nhọn; nâng

cao chất lượng và hiệu quả hoạt động trên cơ sở khai thác lợi thế và điều kiện

tự nhiên, sinh thái, truyền thống văn hóa, lịch sử, đáp ứng nhu cầu du lịch

trong nước và phát triển nhanh du lịch quốc tế, sớm đạt trình độ khu vực. Xây

dựng và nâng cấp cơ sở vật chất, hình thành các khu du lịch trọng điểm, đẩy

mạnh hợp tác liên kết với các nước [9, tr.178].

3

Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ X tiếp tục khẳng định: “Khuyến khích

đầu tư phát triển và nâng cao chất lượng, hiệu quả du lịch, đa dạng hóa sản

phẩm và các loại hình du lịch” [10, tr.202].

Chiến lược phát triển du lịch Việt Nam thời kỳ 2001- 2010 được Thủ

Tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 97/2002/QĐ-TTg ngày

22.7.2002 đã xác định: DLST là một trong hai định hướng ưu tiên phát triển

góp phần đảm bảo phát triển du lịch bền vững, đưa du lịch thực sự trở thành

ngành kinh tế mũi nhọn của đất nước.

Du lịch là ngành kinh tế chiếm tỷ trọng ngày càng lớn trong thu nhập

quốc dân. Trong giai đoạn hội nhập ngày càng sâu rộng vào nền kinh tế thế

giới, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước…nhằm mục tiêu dân

giàu, nước mạnh xã hội công bằng, dân chủ, văn minh và bảo vệ vững chắc

độc lập dân tộc, tiến lên xây dựng chủ nghĩa xã hội, thì du lịch nói chung,

DLST nói riêng ngày càng đóng vai trò quan trọng. DLST là hình thức du lịch

đặc thù, du lịch có trách nhiệm với môi trường thiên nhiên và môi trường xã

hội, được du khách quốc tế và trong nước rất quan tâm.

Tỉnh Kiên Giang nằm trong vùng Tây Nam Bộ - một trong những khu

vực trọng điểm ưu tiên phát triển du lịch của Việt Nam. Tỉnh Kiên Giang

được thiên nhiên ưu đãi: Có rừng, có biển, có hải đảo có đồi núi, đồng bằng,

danh lam thắng cảnh đẹp và hệ sinh thái phong phú; tiềm năng kinh tế tương

đối đa dạng, đã tạo ra một lợi thế về du lịch rất lớn. KDTSQ của tỉnh Kiên

Giang được UNESCO công nhận là KDTSQ thế giới (năm 2006). Đó là điều

kiện thuận lợi để tỉnh Kiên Giang đẩy mạnh phát triển du lịch nói chung và

DLST nói riêng.

Lịch sử Kiên Giang gắn liền với truyền thống cách mạng anh hùng của

cả nước, có đường biên giới dài, nơi đây là căn cứ cách mạng, sản sinh ra

nhiều anh hùng dân tộc. Chính điều này tạo ra lợi thế về du lịch.

4

Đại hội Đảng bộ Tỉnh Kiên Giang lần thứ VIII đã khẳng định: Tập

trung đầu tư ngành du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, phát triển nhanh

và bền vững. Thực hiện nghị quyết của Tỉnh Ủy về phát triển Phú Quốc thành

khu DLST chất lượng cao của cả nước và khu vực, đồng thời phát triển đồng

bộ các vùng du lịch trọng điểm khác của tỉnh [7, tr.55-56].

Du lịch nói chung và DLST nói riêng được Tỉnh xác định là ngành kinh

tế mũi nhọn, lợi thế so sánh quan trọng, góp phần đẩy nhanh tốc độ phát triển

kinh tế - xã hội.

Trong những năm qua, du lịch của tỉnh Kiên Giang đã phát triển nhanh

chống và ngày càng thu hút thêm nhiều du khách nội địa quốc tế. Tiềm năng

du lịch của tỉnh Kiên Giang đặc biệt là biển, đảo, rừng, cảnh quan thiên

nhiên… đã từng bước khai thác có hiệu quả. Thực tế cho thấy, tiềm năng

DLST ở tỉnh Kiên Giang là rất lớn. Nhưng trong thời gian qua, do nhiều yếu

tố khách quan và chủ quan việc khai thác du lịch ở đây chưa xứng tầm. Lượng

khách du lịch đến Kiên Giang còn ít, chỉ mang tính tự phát, các trung tâm lữ

hành các tỉnh và trong nước chưa quan tâm đúng mức.

Sản phẩm du lịch là yếu tố quyết định sự thành công của một điểm du

lịch. Nếu được quan tâm đúng mức, đầu tư xứng tầm, sự phối hợp đồng bộ,

khai thác kịp thời, hợp lý,…DLST ở tỉnh Kiên Giang sẽ trở thành điểm đến

hấp dẫn của du khách trong và ngoài nước, góp phần đẩy nhanh tốc độ phát

triển kinh tế - xã hội.

Do đó, việc nghiên cứu DLST là một trong những vấn đề bức xúc.

Đồng thời, việc nghiên cứu này còn đóng góp, bổ sung nhận thức và sự vận

dụng phát triển của DLST nói chung. Vì vậy tôi chọn đề tài “Du lịch sinh

thái ở Tỉnh Kiên Giang” làm luận văn thạc sĩ kinh tế, chuyên ngành kinh tế

chính trị.

2. Tình hình nghiên cứu

5

Cho đến nay, du lịch nói chung, DLST nói riêng đã có nhiều tác giả

nghiên cứu ở nhiều khía cạnh, phạm vi khác nhau.

Điển hình là một số công trình nghiên cứu:

- “Thị trường du lịch của Tỉnh Quang Ninh”, Luận văn thạc sĩ kinh tế

của Trần Xuân Ảnh (2006) luận văn làm rõ cơ sở lý luận về thị trường du lịch

và một số kinh nghiệm phát triển thị trường du lịch ở một số địa phương.

- “Kinh tế du lịch Thừa Thiên Huế- Tiềm năng và phương hướng phát

triển”, Luận văn Thạc sĩ kinh tế của Nguyễn Thị Hòa học viện chính trị quốc

gia Hồ Chí Minh (1997).

- “Du lịch trong quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế ở Tỉnh Bình

Thuận”, Luận văn Thạc sĩ kinh tế của Dụng Văn Duy (2004) Luận văn nói rõ

đặc điểm, vai trò của du lịch trong sự phát triển kinh tế, các nhân tố tác động

đến du lịch trong quá trình chuyển đổi cơ cấu kinh tế.

- “Phát triển du lịch ở Bà Rịa – Vũng Tàu”, Luận văn Thạc sĩ kinh tế

của Trần Quốc Nhật (1996) luận văn làm rõ tính tất yếu khách quan và vai trò

của du lịch đối với sự phát triển kinh tế - xã hội

- “Kinh tế du lịch ở Thanh Hóa, thực trạng và giải pháp phát triển”,

Luận văn thạc sĩ kinh tế Nguyễn Thị Hồng Lâm (2005).

- “Phát triển du lịch ở An Giang”, Luận văn thạc sĩ kinh tế của Bùi Thị

Hằng (1999)

- “Phát triển du lịch Việt Nam trong nền kinh tế thị trường định hướng

xã hội chủ nghĩa và hội nhập kinh tế quốc tế”, luận văn tốt nghiệp cao cấp lý

luận chính trị của Lê Mai Khanh (2005).

Tỉnh Kiên Giang có một số đề tài nghiên cứu du lịch:

“Khai thác tiềm năng du lịch đảo Phú Quốc Tỉnh Kiên Giang”, Luận

văn thạc sĩ kinh tế của Huỳnh Vĩnh Lạc (2005).

6

Ngoài ra, còn có quy hoạch tổng thể phát triển ngành thương mại – du lịch

của Tỉnh đến năm 2010, Quy hoạch phát triển du lịch ở đảo Phú Quốc, Hà Tiên,

Hòn Đất, Kiên Lương, định hướng phát triển du lịch ở U Minh Thượng…

Tuy nhiên, đó là định hướng phát triển du lịch ở từng vùng, ngành khác

nhau, việc đi sâu nghiên cứu vai trò, đánh giá thực trạng DLST ở Tỉnh Kiên

Giang thì vẩn còn mới mẽ, ít người nghiên cứu. Là một công trình khoa học

được nghiên cứu trên cơ sở kế thừa nhiều công trình nghiên cứu trước đó, nhưng

được vận dụng vào địa bàn mới. Đây là một vấn đề có ý nghĩa thực tiễn rất cao.

3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn

* Mục đích

Trên cơ sở làm rõ đặc điểm, vai trò của DLST với vấn đề phát triển

kinh tế - xã hội, phân tích đánh giá thực trạng DLST ở tỉnh Kiên Giang thời

gian qua, từ đó đề xuất những giải pháp chủ yếu để phát triển DLST trong

thời gian tới.

* Nhiệm vụ

- Làm rõ đặc điểm vai trò, nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển của DLST.

- Phân tích thực trạng của DLST ở tỉnh Kiên Giang thời gian qua, rút

ra những vấn đề cần giải quyết trong thời gian tới.

- Đề xuất những giải pháp chủ yếu để tiếp tục phát triển DLST ở tỉnh

Kiên Giang trong thời gian tới.

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

* Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của luận văn là làm rõ vai trò, đánh giá đúng

thực trạng của DLST ở tỉnh Kiên Giang và đề xuất các giải pháp để tiếp tục

phát huy vai trò của kinh tế DLST đối với phát triển kinh tế-xã hội.

* Phạm vi nghiên cứu

DLST trong quá trình phát triển kinh tế- xã hội ở tỉnh Kiên Giang từ

năm 2001 đến năm 2007.

7

5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu

Đề tài vận dụng hệ thống lý luận của chủ nghĩa Mác – lênin, các

quan điểm chủ trương, đường lối của Đảng, Chính sách pháp luật của nhà

nước về phát triển du lịch, đồng thời kế thừa những vấn đề lý luận về du

lịch và DLST của các học giả kinh tế trước đó để áp dụng vào hoàn cảnh

cụ thể ở tỉnh Kiên Giang.

Luận văn còn sử dụng phương pháp trong nghiên cứu kết hợp lý luận

với thực tiễn, phân tích, thống kê, tổng hợp, lôgic-lịch.

6. Ý nghĩa của việc nghiên cứu

Trên cơ sở phân tích rõ vai trò, đánh gia đúng tiềm năng DLST đề ra các

giải pháp để tiếp tục phát triển DLST ở tỉnh Kiên Giang.

Kết quả nghiên cứu có thể làm tài liệu tham khảo trong việc xây dựng

các kế hoạch phát triển DLST ở tỉnh Kiên Giang.

7. Kết cấu của luận văn

Luận văn có phần mở đầu, phần kết luận, danh mục tài liệu tham khảo,

nội dung của luận văn kết cấu thành 3 chương, 7 tiết.

8

9

Chương 1

MỘT SỐ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ DU LỊCH SINH THÁI

1.1. DU LỊCH SINH THÁI VÀ CÁC HÌNH THỨC TỒN TẠI

1.1.1. Du lịch sinh thái và những đặc điểm cơ bản

1.1.1.1. Những quan niệm về du lịch sinh thái

Trong những năm qua, DLST như một hiện tượng và xu thế phát triển

ngày càng chiếm được sự quan tâm của các nước trên thế giới. Ngoài ý nghĩa

góp phần bảo tồn tự nhiên, bảo vệ đa dạng sinh học và văn hóa cộng đồng;

phát triển DLST đã mang lại những nguồn lợi kinh tế to lớn, tạo cơ hội giải

quyết việc làm, nâng cao thu nhập quốc gia và thu nhập cho cộng đồng dân cư

địa phương, nhất là đối với vùng sâu, vùng xa, nơi có cảnh quan thiên nhiên, văn

hóa hấp dẫn. Mặt khác, DLST còn góp phần vào việc nâng cao dân trí và sức

khoẻ cộng đồng thông qua giáo dục môi trường, văn hóa, lịch sử và nghỉ ngơi

giải trí. DLST là loại hình du lịch có trách nhiệm, thông qua các hoạt động nâng

cao nhận thức về bảo vệ môi trường, phát triển phúc lợi cộng đồng và đảm bảo

cho sự phát triển bền vững.

Du lịch sinh thái (Ecotourism) là một khái niệm tương đối mới và

nhanh chống thu hút được sự quan tâm của nhiều người thuộc các lĩnh vực

khác nhau. Tuy nhiên, đến nay chưa có nhận thức thống nhất, còn nhiều

cách tiếp cận khác nhau về khái niệm DLST. Các tổ chức và cá nhân tham

gia nghiên cứu về loại hình du lịch này đều đưa ra những định nghĩa của

riêng mình:

Một trong những định nghĩa được coi là sớm về DLST mà đến nay

vẫn được nhiều người quan tâm là định nghĩa của Hội DLST Quốc tế đưa ra

năm 1991: “Du lịch sinh thái là loại hình du lịch có trách nhiệm đối với các

vùng tự nhiên, bảo vệ môi trường và duy trì cuộc sống yên bình của người

dân địa phương” [16, tr.11].

10

Định nghĩa này đề cao trách nhiệm bảo vệ môi trường, giữ gìn, tôn tạo,

tránh sự ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường tự nhiên, hệ sinh thái, và cả cuộc

sống của cư dân địa phương.

Theo quỹ bảo tồn động vật hoang dã (WWF - World Wild Fund): "Du

lịch sinh thái đề cập tới các hoạt động du lịch đi tới các khu vực thiên nhiên

hoang dã, gây tác động tối thiểu tới môi trường tự nhiên và cuộc sống của các

loài động thực vật hoang dã trong khi mang lại một số lợi ích kinh tế cho cộng

đồng địa phương và những người bản địa phục vụ tại đó" [16, tr.11].

Ở định nghĩa này, cũng đề cập đến hoạt động của DLST, đó là các khu

vực tự nhiên hoang dã và điều quan trọng là giảm thiểu những tác động tiêu

cực đối môi trường tự nhiên, mang lại những lợi ích kinh tế cho cộng cư dân

địa phương, những người bản địa làm việc trực tiếp trong ngành du lịch.

Theo tổ chức du lịch thế giới (WTO - World Tourism Organisation):

Du lịch sinh thái là loại hình du lịch được thực hiện tại những

khu vực tự nhiên còn ít bị can thiệp bởi con người, với mục đích để

chiêm ngưỡng, học hỏi về các loài động thực vật cư ngụ trong khu

vực đó, giúp giảm thiểu và tránh được các tác động tiêu cực tới khu

vực mà du khách đến thăm. Ngoài ra, du lịch sinh thái phải đóng

góp vào công tác bảo tồn những khu vực tự nhiên và phát triển

những khu vực cộng đồng lân cận một cách bền vững đồng thời

phải nâng cao được khả năng nhận thức về môi trường và công tác

bảo tồn đối với người dân bản địa và du khách đến thăm [16, tr.11].

Đây là một định nghĩa tương đối đầy đủ nó phản nội dung hoạt động

cũng như những đặc điểm, mục đích của DLST. Đó là loại hình du lịch mang

tính giáo dục, nâng cao nhận thức và trách nhiệm cho các tổ chức, cá nhân

trong việc bảo tồn giữ gìn môi trường tự nhiên và môi trường văn hoá để đảm

bảo cho sự phát triển bền vững ở những nơi mà du khách tới thăm quan.

11

Tại hội thảo xây dựng chiến lược quốc gia về phát triển DLST tháng 9-

1999 tại Hà Nội: "Du lịch sinh thái là một loại hình du lịch dựa vào thiên

nhiên và văn hóa bản địa, gắn với giáo dục môi trường, có đóng góp cho nỗ

lực bảo tồn và phát triển bền vững với sự tham gia tích cực của cộng đồng địa

phương" [29].

Có thể nói đây là một định nghĩa đầu tiên của Việt Nam về DLST mang đầy

đủ những ý nghĩa và nội dung của loại hình du lịch này. Nó được coi là cơ sở lý

luận cho các nghiên cứu và ứng dụng thực tế việc phát triển DLST ở Việt Nam.

Luật du lịch Việt nam (2005) đưa ra khái niệm DLST như sau: “Du lịch

sinh thái là loại hình du lịch dựa vào thiên nhiên, gắn với bản sắc văn hóa địa

phương, với sự tham gia của cộng đồng nhằm phát triển bền vững” [26, tr.11].

Mặc dù có thể khác nhau về diễn đạt và cách thể hiện nhưng trong các

định nghĩa về DLST đều có sự thống nhất cao về nội dung ở bốn điểm: Thứ

nhất, được thực hiện trong môi trường tự nhiên còn hoang sơ hoặc tương đối

hoang sơ gắn với văn hoá bản địa. Thứ hai, hỗ trợ tích cực cho công tác bảo tồn

các đặc tính tự nhiên, văn hoá và xã hội. Thứ ba, có tính giáo dục môi trường cao

và có trách nhiệm với môi trường. Thứ tư, phải mang lại lợi ích cho cư dân địa

phương và có sự tham gia của cộng đồng cư dân địa phương.

Các quan niệm trên về DLST đã tiếp cận theo nghĩa rộng bao quát được

nội dung, tính chất, mục đích của DLST.

Xét trên phạm vi nghiên cứu có thể cho rằng: Du lịch sinh thái phản ánh

mối quan hệ tích cực của con người với tự nhiên. Trong đó con người hòa nhập

vào tự nhiên, biến mình thành một bộ phận của tự nhiên, vừa khai thác tự

nhiên, hưởng dụng vẽ đẹp, lợi ích của tự nhiên nhằm thỏa mãn nhu cầu thưởng

ngoạn của mình, đồng thời nuôi dưỡng và phát triển tự nhiên, bảo đảm cho con

người và tự nhiên một cuộc sống trường tồn.

12

Theo đó, du dịch sinh thái là hình thức phát triển du lịch bền vững. Nội

dung hoạt động diễn ra trong môi trường thiên nhiên, không chỉ là loại hình du

lịch thiên nhiên hấp dẫn, mà còn là du lịch có trách nhiệm, hỗ trợ các mục tiêu

bảo vệ môi trường tự nhiên, các giá trị văn hóa bản địa, phát triển cộng đồng và

có tính giáo dục nâng cao ý thức, trách nhiệm trong việc bảo vệ môi trường, duy

trì các nguồn tài nguyên du lịch, tiến tới phát triển bền vững. Mục đích lớn nhất

của DLST là góp phần tăng trưởng kinh tế, xã hội của quốc gia và địa phương.

Đây có thể coi là mục tiêu xuyên suốt trong quá trình phát triển của DLST.

Phát triển du lịch và bảo vệ môi trường sinh thái là những mặt bổ

sung cho nhau của cùng một chương trình hành động. Phát triển du lịch phải

đi liền với bảo vệ môi trường. Nếu không bảo vệ được môi trường sinh thái

thì du lịch sẽ không phát triển. Do đó phát triển DLST tương đồng với phát

triển du lịch bền vững. Nếu không phát triển du lịch theo hướng bền vững

thì việc bảo vệ môi trường sẽ thất bại. Do đó, vừa phải tuân theo xu hướng

phát triển du lịch đồng thời phải bảo vệ môi trường sinh thái. Bên cạnh đó,

DLST còn đóng vai trò quan trọng góp phần phát triển kinh tế xã hội của

quốc gia và địa phương.

Tóm lại, DLST là tham quan và du lịch có trách nhiệm với môi

trường tại các điểm tự nhiên không bị tàn phá để thưởng thức thiên

nhiên và đặc điểm văn hóa đã tồn tại trong quá khứ hoặc đang hiện

hành, qua đó khuyến khích hoạt động bảo vệ, hạn chế những tác động

tiêu cực do khách quan gây ra và tạo ra ích lợi cho những người dân địa

phương tham gia tích cực.

1.1.1.2. Những đặc trưng cơ bản về du lịch sinh thái

- Các đặc trưng xuất phát từ sản phẩm du lịch sinh thái

Sản phẩm DLST về cơ bản cũng không cụ thể không tồn tại dưới dạng

vật thể. Thành phần chính của sản phẩm DLST là dịch vụ, hàng hóa chiếm tỷ

trọng nhỏ. Sản phẩm DLST đa dạng và phong phú.