Luận văn cải thiện mức sống cho người dân các vùng tái định cư của thuỷ điện bản vẽ, nghệ an

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ

■ ■ Qưốc DÂN

----------£0£o C 3 g SG8 ----------

ĐẠI HỌC KTQD

TT. THÔNG TIN THƯ VIỆN

PHONG LUẬN Á N -T ư LIỆU

NGUYỄN THỊ THÚY

CẢI THIỆN MÚD SỐNG CHO NGƯỜI DÂN CÁC VÙNG

TÁI ĐỊNH Cư CỦA THUỶ DIỆN BẢN VẼ, NGHỆ AN

CHUYÊN NGÀNH: KINH TẾ PHÁT TRtísN

LUẬN VÃN THẠC SỸ KINH TẾ

THS. hếtiĩ

Người hướng dẫn khoa học:

PGS.TS. PHAN THỊ NHIỆM

HÀ NỘI, NĂM 3 0 1 0

LỜI CAM Đ O A N

T ô i x in c a m đ o a n b ả n lu ậ n v ă n n à y đ ư ợ c h o à n t h à n h là c ả q u á tr ìn h

n g h iê n c ứ u n g h iê m t ú c c ủ a tô i c ù n g v ớ i s ự g iú p đ ỡ tậ n tì n h c ủ a g iá o v iê n

h ư ớ n g d ẫ n P G S - T S P h a n T h ị N h iệ m . C á c s ố liệ u , k ế t q u ả , tr í c h d ẫ n tr o n g

lu ậ n v ă n c ó n g u ồ n g ố c r õ r à n g v à t r u n g th ự c c h ư a từ n g đ ư ợ c c ô n g b ố tr o n g

c ô n g t r ì n h n à o k h á c .

n r i r • 7

1 ác giả

Nguyễn Thị Thuỷ

MỤC LỤC T r a n g

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

DANH MỤC BẢNG, BIỂU ĐỒ

TÓM TẮT LUẬN VĂN

LÒÌ MỞ ĐẦU..................................................................................................1

CHƯƠNG 1: NHŨNG VẮN ĐỀ LÝ LUẬN VÊ NÂNG CAO MỨC SỐNG

CHO NGƯỜI DÂN TÁI ĐỊNH c u Ở CÁC D ự ÁN THUỶ ĐIỆN.......... 4

LI. Các dự án thuỷ điện ở Việt Nam và vai trò đối với sự phát

t r i ể n kinh tế xã hội........................................................................................ 4

1.1.1. G iới thiệu v ề các d ự án thuỷ điện ở V iệt N am............................4

1.1.2. Vai trò của các dự án thuỷ điện đối với sự phát triển lcinh tế xã hội.... 11

1.1.3. Những vấn đề đặt ra đổi với mức sống người dân tái định cư ở

các dự án thuỷ điện...........................................................................................15

1.2. Mức sống dân cư và tiêu chí đánh giá ........................................... 18

1.2.1. Khái niệm mức sống dân c ư .............................................................18

1.2.2. Các nhân tố ảnh hưởng đến mức sống dân cư..............................19

1.2.3. Các chỉ tiêu đánh giá mức sống người dân.................................. 22

1.3. Kinh nghiệm về cải thiện mức sống cho ngưòi dân tái định cư ỏ’

dự án thuỷ điện Ialy.....................................................................................27

1.3.1. Chính sách tái định cư được áp dụng..............................................28

1.3.2. Đánh giá chung về tác động của chương trình tái định cư của

dự án thuỷ điện Ialy lên đời sống người dân bị ảnh hưởng..................29

1.3.3. Những tồn tại cần khắc phục.............................................................30

1.3.4. Những bài học kinh nghiệm cho việc ổn định và nâng cao mức

sống cho người dân vùng lòng hồ thuỷ điện Ialy.....................................31

CHƯƠNG 2: THỤC TRẠNG TÌNH HÌNH DI DÂN TÁI ĐỊNH c ư VÀ

MỨC SÓNG NGƯỜI DÂN CÁC VÙNG TÁI ĐỊNH c ư - D ự ÁN THƯỶ

ĐIỆN BẢN V Ẽ..............................................................................................34

2.1. Dự án thuỷ điện Bản Vẽ và công tác di dân tái định cư.............34

2.1.1. Giới thiệu về dự án thuỷ điện Bản V ẽ............................................ 34

2.1.2. Đặc điếm chung của các vùng bị ảnh hưởng bởi lòng hồ thuỷ

điện Bản V ẽ................................................................................................ ...... 41

2.1.3. Thực trạng công tác di dân tái định cư thuỷ điện Bản V ẽ......... 43

2.2. Thực trạng về mức sống ngưòi dân tái định CU’ thuỷ điện Bản

Vẽ................................................................................................................... 58

2.2.1. Đặc điểm về mức sống của người dân trước và sau khi chuyển

về vùng tái định cư..........................................................................................58

2.2.2. Tác động của chương trình tái định cư lên mức sống người dân ....65

2.3. Đánh giá về mức sống và nguyên nhân...........................................68

2.3.1. Ket quả đạt được trong việc ổn định và cải thiện mức sống

người dân tái định cư......................................................................................68

2.3.2. Hạn chế trong việc cải thiện mức sống cho người dân tái định cư. 69

2.3.2. Nguyên nhân của các hạn chế...........................................................73

CHƯƠNG 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM CẢI THIỆN MÚC SỐNG

CHO NGƯỜI DÂN CÁC VÙNG TÁI ĐỊNH CƯ DỤ ÁN THUỶ ĐIỆN

BẢN VẼ, NGHỆ AN.................................................................................... 80

3.1. Định hướng phát triển đe cải thiện mức sống cho người dân

tái định cư.................................................................................................... 80

3.1.1. Quan điểm phát triển các khu tái định cư th u ỷ điện Bản Vẽ. ...80

3.1.2. Định hướng phát triển khu tái định cư thuỷ điện Bản V ẽ..........81

3.1.4. Các mục tiêu nâng cao mức sống của người dân các vùng tái

định cư thuỷ điện Bản V ẽ.............................................................................. 82

3.2. Các giải pháp nhằm cải thiện m ức sống cho ngưòi dân tái

định cư................................................................................ 83

3.2.1. Nhóm giải pháp chính sách............................................................... 83

3.2.2. Giải pháp về đất đ a i............................................................................87

3.2.3. Giải pháp về việc làm ...................................................................... 87

3.2.4. Giải pháp phát triển sản x u ất............................................................. 88

3.2.5. Giải pháp về thị trường....................................................................... 91

3.2.6. Giải pháp về tố chức thực hiện......................................................... 91

3.3. Những bài học kinh nghiệm tù công tác tái định cư thủy điện

Bản Vẽ cho các d ự án thủy điện tiếp theo của Nghệ An.....................92

KẾT LUẬN:.......................................................................................................... 94

TÀI LIỆU THAM KHẢO

DANH MỤC CÁC TÙ VĨÉT TẮT

EVN: Tập đoàn điện lực Việt Nam

TĐC: Tái định cư

TĐ: Thuỷ điện

UBND Ưỷ ban nhân dân

WB: Ngân hàng thế giới

GPMB: Giải phóng mặt bằng

NM TĐ: N hà máy thuỷ điện

KHCN: Khoa học công nghệ

NM TĐ: Nhà máy thuỷ điện

TBA: Trạm biến áp

BTGPM B Bồi thường giải phóng m ặt bằng

DANH MỤC BẢNG, BIỂU ĐỒ

Bảng 1.1: Tiềm năng kinh tế-kỹ thuật thủy điện Việt N a m ..................................5

Bảng 1.2: Các Nhà máy thủy điện dự kiến xây dựng đến năm 2012...................9

Bảng 1.3: N hu cầu về năng lượng hiện đại ở Việt Nam, 1995 - 2 0 1 0 ..............11

Bảng 1.4: Tốc độ tăng GDP và nhu cầu sử dụng điện trên thế giới năm 200012

Bảng 2.1 : Lưu lượng qua nhà máy thuỷ điện Bản V ẽ .........................................36

Bảng 2.2: Các chỉ tiêu kinh tế thuỷ điện Bản V ẽ ................................................... 37

Bảng 2.3: Các chỉ tiêu tài chính dự án thuỷ điện Bản V ẽ .................................... 38

Bảng 2.4: Ke hoạch di chuyển tái định cư dự án thuỷ điện Bản V ẽ ..................39

Bảng 2.5: Quy hoạch phát triển chăn n u ô i...............................................................50

Bảng 2.6: Nhu cầu và cơ cấu vốn đầu tư cho đền bù, tái định c ư ...................... 53

Bảng 2.7: Ke hoạch di chuyển theo n ăm .................................................................. 57

Bảng 2.8: Tiến độ di dân đã thực hiện qua các n ă m ..............................................57

Bảng 2.9: Các chỉ tiêu đánh giá mức sống của người dân trước.........................64

Bảng 2.10: M ức thu nhập của các hộ điều tra trước và sau khi T Đ C ............... 65

Biểu đồ 2.1: Cơ cấu thu nhập của các hộ dân trước khi tái định cư...................59

Biêu đô 2.2: Cơ câu thu nhập của các hộ dân sau khi tái định c ư ...................... 59

Biêu đồ 2.3: Tỉ lệ chi tiêu của người dân trước khi tái định c ư ..........................60

Biêu đô 2.4: Tỉ lệ chi tiêu của người dân sau tái định cư ..................................... 60

1

TÓM TẮT LUẬN VĂN

Trong những năm gân đây, Việt Nam mặc dù là một nước nghèo nhưng có

tốc độ tăng trưởng kinh tế cao và sự phát triển xã hội được cải thiện đáng kể. Để đáp

ứng được nhu cầu tăng trưởng kinh tế đó, cần đảm bảo sự an toàn năng lượng quốc

gia thông qua việc tìm kiếm và đa dạng các nguồn phát năng lượng. Trong tất cả các

giải pháp để đảm bảo được nhu cầu năng lượng cho phát triển kinh tế thì phát triển

các nhà máy thuỷ điện là một giải pháp cấp bách, trước mắt để giải quyết nhu cầu

năng lượng của đất nước.

Tuy nhiên, khi xây dựng thuỷ điện, một vấn đề đặt ra là phải di dời số lượng

dân lớn ra khỏi khu vực mà họ đang sinh sống. Đây thực sự là một thách thức lớn

cho ngành điện và các địa phương có công trình do đa số các nhà máy thủy điện

được xây dựng tại những vùng sâu, vùng xa, hẻo lánh, nơi có mức sống thấp. Kinh

tế tại các khu vực này thường là kém phát triển với hệ thống sản xuất manh mún

khả năng khôi phục lại thu nhập và sinh kế thực sự khó khăn cho người dân và cộng

đồng địa phương. Nếu như không có giải pháp để ổn định và cải thiện đời sống cho

người dân các vùng tái định cư của các công trình thuỷ điện thì hậu quả về mặt xã

hội sẽ là rất lớn. Xuất phát từ ý tưởng đó, tác giả đã chọn đề tài: “Cải thiện mức

sống cho người dân các vùng tái định cư của thuỷ điện Bản Vẽ, Nghệ A n” để

làm luận văn thạc sỹ.

Mục đích nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng công tác di dân

và đời sổng nhân dân ở các vùng tái định cư của thủy điện Bản Vẽ. Từ đó đề

xuất những giải pháp nhằm giải quyết các vấn đề kinh tể xã hội đã, đang và có

thể nảy sinh để nâng cao mức sống cho người dân ở các vùng tái định cư của

thủy điện Bản Vẽ.

Đối tượng nghiên cứu của luận văn là công tác quy hoạch, các quy định về

bôi thường, di dân, tái định cư; các chỉ tiêu đánh giá mức sống dân cư.

11

L u ậ n v ă n đ ã k ế t h ọ p n h iề u p h ư ơ n g p h á p n g h iê n c ứ u k h á c n h a u , tro n g đ ó có

p h ư ơ n g p h á p th ố n g k ê to á n h ọ c , p h ư ơ n g p h á p p h â n tíc h , tổ n g h ợ p , p h ư ơ n g

p h á p p h â n tíc h h ệ th ố n g , p h ư ơ n g p h á p d ự b á o . ..

N g o à i p h ầ n m ở đ ầ u v à k ế t lu ậ n , lu ậ n v ă n g ồ m 3 c h ư ơ n g

Chuông 1. L ý lu ậ n c h u n g v ề di d â n tá i đ ịn h c ư c ủ a d ự án th ủ y đ iệ n .

Chuông 2. T h ự c tr ạ n g tìn h h ìn h di d â n tá i đ ịn h c ư v à đ ờ i s ố n g n h â n d â n c á c

v ù n g tá i đ ịn h c ư c ủ a T h ủ y đ iệ n B ả n V ẽ.

Chuông 3. M ộ t số g iả i p h á p n h ằ m n â n g c a o m ứ c sổ n g c h o n g ư ờ i d â n c á c v ù n g

T ái đ ịn h c ư c ủ a T h ủ y đ iệ n B ả n V ẽ.

Trong chương 1, tá c g iả đ ã trìn h b à y g iớ i th iệ u c h u n g v ề c á c d ự án th u ỷ đ iệ n ở

V iệ t N a m , v a i trò c ủ a n ó đ ố i v ớ i s ự p h á t triể n k in h tế x ã h ộ i v à n h ữ n g v ấ n đ ề đ ặ t ra

đ ố i v ớ i m ứ c s ố n g n g ư ờ i d â n tá i đ ịn h c ư ở c á c d ự án th u ỷ đ iệ n .

C á c v ấ n đ ề n ổ i c ộ m đ ặ t r a đ ố i v ớ i m ứ c số n g n g ư ờ i d â n tái đ ịn h c ư ở c á c d ự

án th u ỷ đ iệ n b a o g ồ m :

T h ứ n h ấ t, c á c d ự án th ủ y đ iệ n h ầ u h ế t đ ề u th u ộ c đ ịa b à n c á c tỉn h n g h è o m iề n

n ú i v à đ a p h ầ n ả n h h ư ở n g đ ế n đ ồ n g b à o c á c d â n tộ c th iể u số.

T h ứ h a i, h iệ n n a y c á c c h ín h s á c h tái đ ịn h c ư c ủ a V iệ t N a m v ẫ n c h ư a có sự

th ố n g n h ấ t.

T h ứ b a , c ô n g tá c đ ề n b ù , tá i đ ịn h c ư m ớ i ch ỉ d ừ n g lại ở v iệ c đ ề n b ù q u y ề n sử

d ụ n g đ ấ t v à c á c tà i sả n th iệ t h ạ i trự c tiế p . C á c th iệ t h ạ i g iá n tiế p v à v ô h ìn h k h á c v ề

th u n h ậ p k in h tế , lợ i th ế v ị trí k in h d o a n h , đ á n h b ắ t cá , sả n p h ẩ m rừ n g ... c h ư a đ ư ợ c

tín h đ ế n đ ầ y đ ủ

T h ứ tư , v iệ c k h ô i p h ụ c lạ i đ ờ i s ố n g c ủ a n h ữ n g h ộ d â n bị ả n h h ư ở n g từ v iệ c

tá i đ ịn h c ư đ ò i h ỏ i p h ả i có th ờ i g ia n lâ u d ài. T u y n h iê n , c h ín h sá c h h ỗ trợ n g ư ờ i d ân

đ ê k h ô i p h ụ c th u n h ậ p , ô n đ ịn h c u ộ c s ô n g c ủ a n g ư ờ i d â n , n h á t là g iả i q u y ế t v iệ c làm

th ư ờ n g là n g ắ n h ạ n

T h ứ n ă m , ở m ộ t số n ơ i, đ ấ t sả n x u ấ t g ia o c h o d â n là v ù n g đ ấ t x ấ u , k h ô n g

m à u m ỡ , n ê n ả n h h ư ở n g đ ế n v iệ c s ả n x u ấ t c â y trồ n g c ủ a n g ư ờ i d â n , g â y k h ó k h ă n

c h o v iệ c ô n đ ịn h c u ộ c s ố n g c ủ a n g ư ờ i d â n m ớ i c h u y ể n đ ến .

Ill

B ê n c ạ n h đ ó , tá c g iả đ ã n ê u ra k h á i n iệ m m ứ c số n g d â n cư , c á c n h â n tổ ả n h h ư ở n g

đ ế n m ứ c số n g d â n c ư v à c á c p h ư ơ n g p h á p đ á n h g iá m ứ c s ố n g . T h e o đ ó , c á c tiê u ch í

đ ế đ á n h g iá m ứ c sổ n g b a o g ồ m : n h ó m c h ỉ tiê u th u n h ậ p , n h ó m c h ỉ tiê u c h i tiê u , ch ỉ

tiê u la o đ ộ n g v iệ c là m , n h ó m c á c ch ỉ tiê u n h à ở, đ iệ n n ư ớ c v à p h ư ơ n g tiệ n v ệ sin h ,

ch ỉ tiê u v ê đ ồ d ù n g lâ u b ề n , n h ó m c á c c h ỉ tiê u g iá o d ụ c , n h ó m c á c c h ỉ tiê u y tế.

T ro n g c h ư ơ n g n à y , tá c g iả c ũ n g đ ã n ê u ra m ộ t số b à i h ọ c k in h n g h iệ m c h o

v iệ c ổ n đ ịn h v à n â n g c a o m ứ c s ố n g c h o n g ư ờ i d â n v ù n g lò n g h ồ th u ỷ đ iệ n Ia ly - là

th u ỷ đ iệ n đ ã đ i v à o v ậ n h à n h đ ư ợ c 8 n ă m , có số d â n n h ỏ h ơ n th u ỷ đ iệ n B ả n V ẽ

n h ư n g h ìn h th ứ c di d â n th ì có n h iề u đ iể m tư ơ n g đ ồ n g .

Trong chương 2 , tá c g iả đ ã g iớ i th iệ u c h u n g v ề d ự á n th u ỷ đ iệ n B ả n V ẽ v à

c ô n g tá c di d â n tá i đ ịn h c ư ở đ â y . T á c g iả đ ã th ố n g k ê đ ư ợ c c á c sổ liệ u v ề k ế h o ạ c h

di d â n , k ế t q u ả th ự c h iệ n , v ố n đ ầ u tư c h o di d â n tá i đ ịn h c ư . ..

T ổ n g v ố n đ ầ u tư c h o đ ề n b ù , di d â n , T Đ C : 9 9 7 .4 7 8 ,6 triệ u đ ồ n g , tro n g đó :

+ C á c k h o ả n ch i trự c tiế p : 8 3 1 .2 3 2 ,2 tr iệ u đ ồ n g

+ N g ư ờ i d â n đ ư ợ c th ụ h ư ở n g : 3 9 8 .3 7 1 ,8 triệ u đ ồ n g

+ Đ ầ u tư x â y d ự n g c á c k h u tá i đ ịn h cư : 4 3 2 .8 6 0 ,4 triệ u đ ồ n g

T ro n g đ ó:

H u y ệ n T h a n h C h ư ơ n g : 3 5 1 .0 0 3 ,6 triệ u đ ồ n g .

H u y ệ n T ư ơ n g D ư ơ n g v à h u y ệ n K ỳ S ơ n : 7 1 .8 5 6 ,8 triệ u đ ồ n g

+ C á c k h o ả n ch i k h á c : 1 6 6 .2 4 6 ,4 triệ u đ ồ n g .

S u ấ t đ ầ u tư b ìn h q u â n c h o 1 h ộ là 3 0 1 ,4 triệ u đ ồ n g .

S o v ớ i c á c d ự á n k h á c c ù n g th ờ i đ iể m đ ầ u tư , m ứ c đ ầ u tư b ìn h q u â n c h o 1 h ộ

là 3 0 1 ,4 triệ u đ ồ n g là m ứ c k h á cao .

Bảng số 11: Kế hoạch di chuyển theo năm

K e hoạch di chuyển

th eo năm

Khu tái định cư

T ư o n g D ư ơ n g

K hu tái định cư

Thanh C h ư ơn g

Khu tái định cư K ỳ Sơn

H ộ Khẩu H ộ Khẩu H ộ Khẩu

2 0 0 4 1 6 9 7 6 2

2 0 0 5 5 7 2 6 5 1 .0 2 5 5 .0 3 2 1 1 0 5 6 0

2 0 0 6 11 65 1 .0 4 8 5 .0 1 2

2 0 0 7 1 6 2 7 2 7 3 6 7 1 .7 9 4

Tong cộng 3 9 9 1 .8 1 9 2 .4 4 0 1 1 .8 3 8 1 1 0 5 6 0

Nguồn: Xử lý số liệu điêu tra phục vụ quy hoạch tông thê tái định cư dự án thuỷ điện Bản Vẽ. NIAPP