Lựa chọn cơ chế phù hợp và điều hành chính sách tỷ giá hối đoái của Việt Nam trong quá trình hội nhập kinh tế

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

ههه

TRƯƠNG VĂN PHƯỚC

LỰA CHỌN CƠ CHẾ PHÙ HỢP VÀ ĐIỀU

HÀNH CHÍNH SÁCH TỶ GIÁ HỐI ĐOÁI

CỦA VIỆT NAM TRONG QUÁ TRÌNH

HỘI NHẬP KINH TẾ

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH - NĂM 2006

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

ههه

TRƯƠNG VĂN PHƯỚC

LỰA CHỌN CƠ CHẾ PHÙ HỢP VÀ ĐIỀU

HÀNH CHÍNH SÁCH TỶ GIÁ HỐI ĐOÁI

CỦA VIỆT NAM TRONG QUÁ TRÌNH

HỘI NHẬP KINH TẾ

CHUYÊN NGÀNH: TÀI CHÍNH LƯU THÔNG TIỀN TỆ VÀ TÍN DỤNG

MÃ SỐ: 5.02.09

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: GSTS NGUYẾN THANH TUYỀN

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH - NĂM 2006

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam kết luận án này là nghiên cứu của cá nhân. Các số liệu và

kết quả nghiên cứu trước đều được trình dẫn nguồn và tên tác giả. Những

quan điểm được đề cập trong luận án này là quan điểm cá nhân, không nhất

thiết thể hiện quan điểm của bất kỳ tổ chức nào, kể cả tổ chức mà Tác giả

Luận án đã và đang làm việc.

Trương Văn Phước

MỤC LỤC

Trang phụ bìa

Lời cam đoan

Mục lục

Danh mục các ký hiệu, các chữ viết tắt

Danh mục các bảng, đồ thị, hình vẽ Trang

PHẦN MỞ ĐẦU 1

CHƯƠNG 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ TỶ GIÁ VÀ CƠ CHẾ

TỶ GIÁ 4

1.1 KHÁI NIỆM TỶ GIÁ VÀ CƠ CHẾ TỶ GIÁ 4

1.1.1 Khái niệm về tỷ giá và tầm quan trọng của tỷ giá trong nền

kinh tế mở 4

1.1.2 Khái niệm về chính sách tỷ giá và cơ chế tỷ giá 6

1.2 LỊCH SỬ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CÁC CƠ CHẾ TỶ

GIÁ 7

1.2.1 Cơ chế bản vị vàng từ năm 1880 đến 1914 8

1.2.2 Cơ chế tỷ giá thời kỳ từ đầu thế chiến thứ nhất (1914) đến gần

cuối thế chiến thứ hai (1944) 10

1.2.3 Cơ chế bản vị hối đoái vàng từ 1944 đến 1970 12

1.2.4 Cơ chế tỷ giá trong giai đoạn chuyển tiếp từ 1971 đến

1973 14

1.2.5 Cơ chế tỷ giá thả nổi từ 1973 đến nay 15

1.3 CÁC LOẠI HÌNH CƠ CHẾ TỶ GIÁ HIỆN NAY 16

1.3.1 Phân loại chính thức của IMF (de jure classification) 16

1.3.2 Hạn chế của hệ thống phân loại cơ chế tỷ giá chính thức 18

1.3.3 Hệ thống phân loại cơ chế tỷ giá mới (Phân loại theo thực

tế -de factor classifcation) 19

1.4 NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN TRONG VIỆC LỰA CHỌN CƠ CHẾ

TỶ GIÁ 26

1.4.1 So sánh hai loại hình cơ chế tỷ giá cố định và thả nổi 26

1.4.2 Cơ sở lựa chọn cơ chế tỷ giá phù hợp đặc thù mỗi nước 29

1.4.3 Một số tiêu chí cơ bản để lựa chọn cơ chế tỷ giá 37

1.4.4 Những vấn đề đáng quan tâm khi lựa chọn cơ chế tỷ giá 40

1.4.5 Xu hướng lựa chọn cơ chế tỷ giá của các nước trên thế giới 66

1.4.6 Cơ chế tỷ giá của các nước láng giềng của Việt nam 72

CHƯƠNG 2 QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN CƠ CHẾ VÀ CHÍNH

SÁCH TỶ GIÁ Ở VIỆT NAM 78

2.1 CƠ CHẾ VÀ CHÍNH SÁCH TỶ GIÁ CỦA VIỆT NAM TRONG

THỜI GIAN QUA 78

2.1.1 Thời kỳ trước 1991 - Tỷ giá bao cấp 79

2.1.2 Thời kỳ từ 1991 đến 1993 - Tỷ giá Trung tâm Giao dịch

ngoại tệ 82

2.1.3 Thời kỳ từ 1994 đến 1996 - Tỷ giá thị trường LNH 89

2.1.4 Thời kỳ 1997-1998 - Tỷ giá trong giai đoạn khủng hoảng

tài chính khu vực 94

2.1.5 Thời kỳ từ 1999 đến nay - Tỷ giá bình quân LNH 100

2.2 ĐÁNH GIÁ VỀ CHÍNH SÁCH TỶ GIÁ CỦA VIỆT NAM THỜI

GIAN VỪA QUA 109

2.2.1 Những tiến bộ đã đạt được 109

2.2.2 Một số tồn tại trong cơ chế tỷ giá của Việt nam hiện nay 114

2.2.3 Nguyên nhân của những tồn tại 116

CHƯƠNG 3 LỰA CHỌN CƠ CHẾ VÀ ĐIỀU HÀNH CHÍNH SÁCH

TỶ GIÁ CỦA VIỆT NAM TRONG TIẾN TRÌNH HỘI

NHẬP 120

3.1 NHỮNG VẤN ĐỀ CẦN XEM XÉT TRONG VIỆC LỰA CHỌN CƠ

CHẾ VÀ ĐIỀU HÀNH CHÍNH SÁCH TỶ GIÁ Ở VIỆT NAM 120

3.1.1 Đường lối phát triển kinh tế của Việt nam 121

3.1.2 Mức độ hội nhập của nền kinh tế với thị trường vốn quốc

tế và khả năng trung hoà các dòng vốn 130

3.1.3 Chính sách tỷ giá cần tính đến mức độ đô la hoá ở Việt

nam 138

3.1.4 Biểu hiện của những vấn đề thông tin ở Việt nam 140

3.2 XÁC ĐỊNH TỶ GIÁ MỤC TIÊU CHO NỀN KINH TẾ 142

3.2.1 Phương pháp tính chỉ số tỷ giá hiệu lực thực (Real

Effective Exchange Rate Index – REER) 143

3.2.2 Ước lượng tỷ giá thực cân bằng dài hạn (Long-run

equilibrium real exchange rate - ERER) 146

3.2.3 Mô hình kinh tế vĩ mô mở áp dụng cho Việt nam

(Modeling the Open Macro - Economy of Vietnam) 152

3.2.4 Áp dụng mô hình Swan đối với nền kinh tế Việt nam 163

3.2.5 Tính phù hợp với nền kinh tế nhỏ, mở Việt nam của các

tiếp cận về tỷ giá mục tiêu 166

3.3 CÁC BIỆN PHÁP ĐỂ THỰC HIỆN CƠ CHẾ TỶ GIÁ LINH

HOẠT TRONG ĐIỀU KIỆN HỘI NHẬP KINH TẾ 169

3.3.1 Tự do hoá quản lý ngoại hối phù hợp với điều kiện thực tế 169

3.3.2 Xử lý vấn đề đô la hoá ở Việt nam 173

3.3.3 Cải thiện hoạt động của thị trường tiền tệ và hoàn thiện các

công cụ gián tiếp của chính sách tiền tệ 178

3.3.4 Cải thiện hoạt động của thị trường ngoại hối và khả năng

can thiệp của NHTW 180

3.3.5 Xử lý các vấn đề về thông tin 184

3.3.6 Lộ trình linh hoạt hoá cơ chế tỷ giá của Việt nam trong

trung hạn từ 2006 đến 2010 và những năm tiếp theo 187

3.4 MỘT SỐ BIỆN PHÁP GIẢI QUYẾT NHỮNG TÌNH HUỐNG

KHÔNG LƯỜNG KHI TĂNG SỰ LINH HOẠT CỦA CƠ CHẾ TỶ

GIÁ 190

3.4.1 Hạn chế việc xuất nhập khẩu các kim loại quý 191

3.4.2 Kết hối các nguồn thu ngoại tệ 192

3.4.3 Hạn chế thanh toán và chuyển tiền đối với các giao dịch

vốn được phép 193

3.4.4 Hạn chế thanh toán và chuyển tiền đối với các giao dịch

vãng lai 194

3.4.5 Tạm thời quay trở lại các cơ chế tỷ giá neo hoặc hành chính

đã áp dụng 194

PHẦN KẾT LUẬN 197

DANH MỤC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ 199

TÀI LIỆU THAM KHẢO 200

PHỤ LỤC 206

CÁC KÝ HIỆU VÀ THUẬT NGỮ VIẾT TẮT

CPI Chỉ số giá tiêu dùng

FED Ngân hàng Dự trữ Liên bang Mỹ

GDP Tổng sản phẩm quốc nội

IMF Quỹ Tiền tệ Quốc tế

LNH Liên ngân hàng

NHNN Ngân hàng Nhà nước Việt nam

NHTM Ngân hàng thương mại

NHTW Ngân hàng trung ương

TCTD Tổ chức Tín dụng

TGBQLNH Tỷ giá bình quân trên thị trường

ngoại tệ liên ngân hàng

TTGDNT Trung tâm giao dịch ngoại tệ

TTNTLNH Thị trường ngoại tệ liên ngân hàng

USD Đô la Mỹ

VND Đồng Việt nam

WTO Tổ chức Thương mại Thế giới

XHCN Xã hội Chủ nghĩa

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1 Cơ chế tỷ giá đồng tiền của một số nước công nghiệp trong thời kỳ

Bretton Woods 13

Bảng 1.2 Đặc điểm chung và yêu cầu riêng của các nhóm cơ chế 24

Bảng 1.3 Một số nguyên tắc lựa chọn cơ chế tỷ giá theo gợi ý của IMF 37

Bảng 1.4 Đặc điểm chung của các nước áp dụng cơ chế tỷ giá cố định và các

nước áp dụng cơ chế tỷ giá thả nổi 40

Bảng 2.1 Một số chỉ tiêu kinh tế vĩ mô của Việt nam giai đoạn 1991-1993 87

Bảng 2.2 Doanh số giao dịch ngoại tệ giữa các NHTM và khách hàng giai

đoạn 1995-1996 90

Bảng 2.3 Tỷ giá tại các trường vào thời điểm cuối năm giai đoạn 1994-1996 92

Bảng 2.4 Chỉ số kinh tế năm 1998 của một số nước châu Á và Việt nam 95

Bảng 2.5 Các thay đổi về biên độ và tỷ giá công bố VND so với USD giai

đoạn 1997-1998 96

Bảng 2.6 Diễn biến tỷ giá trên các thị trường giai đoạn 1999-2004 101

Bảng 3.1 Kết quả ước lượng phương trình CPI của Việt nam 125

Bảng 3.2 Tỷ trọng đối tác thương mại của Việt nam giai đoạn 1995-2004 128

Bảng 3.3 Tỷ lệ tiền gửi ngoại tệ của Việt nam giai đoạn 1999-2004 138

Bảng 3.4 Tỷ trọng giao dịch kỳ hạn và hoán đổi trên thị trường ngoại hối

Việt nam giai đoạn 1999-2004 141

Bảng 3.5 Chỉ số REER của Việt nam tính cho năm 2005 145

Bảng 3.6 Một số chỉ tiêu kinh tế vĩ mô của Việt nam giai đoạn 1995-2004 165

DANH MỤC ĐỒ THỊ

Đồ thị 1.1 Tỷ lệ các cơ chế tỷ giá được áp dụng (theo tỷ lệ phần trăm trên

tổng số các nước) 68

Đồ thị 2.1 Diễn biến tỷ giá trên thị trường chính thức và tự do 1991-1993 84

Đồ thị 2.2 Diễn biến tỷ giá thị trường chính thức và tự do giai đoạn 1997-

1998 98

Đồ thị 3.1 Khoản mục lỗi và sai sót trong cán cân thanh toán của Việt nam 130

Đồ thị 3.2 Các luồng vốn đầu tư vào Việt nam giai đoạn 1994-2004 131

Đồ thị 3.3 Ước tính luồng vốn đầu cơ vào Việt nam giai đoạn 1994-2004 132

Đồ thị 3.4 Chỉ số REER của Việt nam giai đoạn 1994-2004 148

Đồ thị 3.5 Tỷ giá hiệu quả thực và tỷ giá thực cân bằng giai đoạn 1992-

2002 151

DANH MỤC HÌNH MINH HOẠ

Hình 1.1 Các cơ chế tỷ giá hiện hành theo phân loại của IMF 25

Hình 1.2 Bộ ba bất khả thi 35

Hình 1.3 Tương quan cung cầu ngoại tệ 41

Hình 1.4 Vai trò trung gian tài chính và sự minh bạch thông tin 52

Hình 1.5 Cơ cấu tài chính điển hình gây khủng hoảng tín dụng và tiền tệ 53

Hình 1.6 Rủi ro che dấu hành vi tạo nên rủi ro tỷ giá 54

Hình 1.7 Mô hình khuyếch đại biến động tỷ giá của Dornbusch 57

Hình 1.8 Hiệu ứng khuyếch đại tỷ giá theo mô hình của Dornbusch 58

Hình 1.9 Cân bằng đối nội của nền kinh tế 60

Hình 1.10 Cân bằng đối ngoại của nền kinh tế 62

Hình 1.11 Cân bằng đối nội và cân bằng đối ngoại của nền kinh tế 63

Hình 3.1 Sự khác biệt giữa tỷ lệ sinh lời của vốn tại các nước phát triển và

các nước đang phát triển 133

Hình 3.2 Nền kinh tế Việt nam giai đoạn 1995-2004 trên sơ đồ Swan 166