lich su triet hoc.doc

WWW.TAILIEUHOC.TK

c©u hái «n tËp

LÞch sö triÕt häc

C©u 1: "TriÕt häc" lµ g×? vÊn ®Ò c¬ b¶n cña triÕt

häc?...........................

C©u 2: §èi tîng cña m«n lÞch sö triÕt

häc ...........................................

C©u 3: Nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi quyÕt ®Þnh

nÒn t tëng triÕt häc Ên §é cæ ®¹i lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn

nµo? §Æc trng cña nÒn triÕt häc Ên §é?...........

C©u 4: T tëng triÕt häc cña §¹o

PhËt?......................................................

C©u 5: Nªu ®¸nh gi¸ thÕ nµo vÒ nh÷ng gi¸ trÞ triÕt häc

cña §¹o PhËt?..........

C©u 6: TriÕt häc Trung Hoa ®· n¶y sinh trong ®iÒu

kiÖn kinh tÕ - chÝnh trÞ ®Æc biÖt nµo?..............

C©u 7: T tëng triÕt häc cña thuyÕt ©m - d¬ng, ngò

hµnh? NhËn ®Þnh thÕ nµo vÒ gi¸ trÞ cña

nã?...............................................

C©u 8: Nho gi¸o vµ nh÷ng t tëng triÕt häc cña Nho

gi¸o?.........................

C©u 9: Nªn ®¸nh gi¸ nh thÕ nµo vÒ nh÷ng quan ®iÓm

triÕt häc x· héi cña Nho gi¸o?....................

C©u 10: Nh÷ng quan ®iÓm triÕt häc cña häc thuyÕt

"§¹o"?.............

C©u 11: Nªn cã nh÷ng nhËn ®Þnh nh thÕ nµo vÒ gi¸ trÞ

cña nÒn triÕt häc ph¬ng §«ng thêi cæ?..........

C©u 12: NÐt ®Æc trng vÒ kinh tÕ - x· héi cã liªn quan

tíi sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña nÒn triÕt häc Hy

L¹p thêi cæ.....................

C©u 13; Nh÷ng gi¸ trÞ t tëng triÕt häc biÖn chøng cña

Hªraclit?................

C©u 14: Gi¸ trÞ t tëng duy vËt cña

§ªm«crit ?........................

C©u 15: NhËn ®Þnh g× vÒ gi¸ trÞ vµ h¹n chÕ trong häc

thuyÕt "ý niÖm tuyÖt ®èi" cña

Platon........................................

C©u 16: Lý luËn nhËn thøc trong triÕt häc cña Arist«t

vµ gi¸ trÞ lÞch sö cña nã?................................

C©u 17: Cã thÓ nhËn xÐt g× vÒ nÒn triÕt häc Hy L¹p cæ

®¹i?..........................

C©u 18: Ph©n tÝch nÐt ®Æc thï cña t tëng triÕt häc T©y

¢u thêi Trung cæ..

C©u 19: Ph©n tÝch gi¸ trÞ c¸ch m¹ng cña t tëng triÕt

häc thêi Phôc Hng..

C©u 20: Ph©n tÝch nÐt ®Æc thï vÒ ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x·

héi vµ nh÷ng ®Æc trng cña nÒn triÕt häc thêi kú tiÒn T

b¶n c¸c níc T©y ¢u (thÕ kû 17-18)..........

C©u 21: Ph©n tÝch t tëng triÕt häc duy vËt níc Anh qua

hÖ thèng triÕt häc cña F.Bªc¬n (thÕ kû 17)..................

C©u 22: T tëng triÕt häc siªu h×nh cña

T.H«px¬........................................

C©u 23: Ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ lý luËn nhËn thøc cña

triÕt häc Lècc¬............

C©u 24: Ph©n tÝch t tëng triÕt häc duy t©m chñ quan

cña nhµ triÕt häc G.Becc¬li.....................

C©u 25: Ph©n tÝch néi dung t tëng triÕt häc NhÞ

nguyªn cña R.§ªc¸ct¬....

C©u 26: Ph©n tÝch nÐt ®Æc thï vÒ ®iÒu kiÖn kinh tÕ x·

héi vµ ®Æc trng cña nÒn triÕt häc cæ ®iÓn

§øc....................

C©u 27: Ph©n tÝch t tëng triÕt häc NhÞ nguyªn cña nhµ

triÕt häc E.Kant....

C©u 28: Ph©n tÝch gi¸ trÞ vµ h¹n chÕ trong triÕt häc

duy t©m kh¸ch quan cña Hªgen....................

C©u 29: Ph©n tÝch gi¸ trÞ vµ h¹n chÕ trong triÕt häc cña

Ph¬B¸ch..................

C©u 30: Nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö cho sù ra ®êi triÕt

häc M¸c........................

C©u 31: Ph©n tÝch bíc ngoÆt c¸ch m¹ng trong lÞch sö

triÕt häc do M¸c - F.Enghen thùc hiÖn?.................

c©u hái «n tËp

LÞch sö triÕt häc

C©u 1: "TriÕt häc" lµ g×? vÊn ®Ò c¬ b¶n

cña triÕt häc?

Tr¶ lêi:

a- TriÕt häc lµ g×?

TriÕt häc lµ m«n häc nghiªn cøu vÒ nh÷ng nguyªn lý

phæ qu¸t (phæ biÕn) nhÊt cña mäi tån t¹i (cña thÕ giíi)

Mäi khoa häc ®Òu cã nhiÖm vô nghiªn cøu, ph¸t hiÖn

ra nh÷ng nguyªn lý, quy luËt... cña tån t¹i. Song, sù

kh¸c nhau gi÷a triÕt häc vµ c¸c khoa häc cô thÓ nh vËt

lý häc, sinh vËt häc, kinh tÕ häc... lµ ë chç: TriÕt häc

nghiªn cøu nh÷ng nguyªn lý, quy luËt phæ qu¸t nhÊt

cña mäi tån t¹i cßn c¸c khoa häc cô thÓ chØ nghiªn

cøu, ph¸t hiÖn ra nh÷ng nguyªn lý, quy luËt phæ biÕn

cña mét lÜnh vùc tån t¹i nµo ®ã, ch¼ng h¹n c¸c m«n

khoa häc kinh tÕ chØ nghiªn cøu, ph¸t hiÖn nh÷ng

nguyªn lý, quy luËt cña riªng lÜnh vùc kinh tÕ cña ®êi

sèng x· héi.

- Nh÷ng nguyªn lý, quy luËt phæ qu¸t nhÊt cña tån t¹i

mét khi ®îc ph¸t hiÖn ra vµ ®îc kh¸i qu¸t thµnh mét hÖ

thèng c¸c nguyªn lý, quy luËt, ph¹m trï th× chØ khi ®ã

míi cã "triÕt häc"

Trong thùc tÕ lÞch sö nhËn thøc nh©n lo¹i, triÕt häc chØ

ph¸t sinh vµo kho¶ng gi÷a thiªn niªn kû thø I tríc

C«ng nguyªn song mét sè nguyªn lý phæ qu¸t nhÊt cña

tån t¹i ®· ®îc ph¸t hiÖn ra tõ tríc ®ã rÊt l©u. Ch¼ng h¹n

mét sè nguyªn lý vÒ luËt ¢m-D¬ng ®· ®îc ph¸t hiÖn ra

tõ ®Çu thiªn niªn kû III tríc C«ng nguyªn ë Trung

Hoa.

§iÒu nµy còng cho thÊy r»ng cã nh÷ng d©n téc cã t t￾ëng triÕt häc nhÊt ®Þnh nhng cha h¼n ®· ®ñ tr×nh ®é

s¸ng t¹o ra triÕt häc. §iÒu nµy chØ thuéc vÒ mét sè d©n

téc nhÊt ®Þnh, cã ®ñ ®iÒu kiÖn nhËn vµ x· héi.

- Trªn c¬ së mét hÖ thèng c¸c nguyªn lý, quy luËt ®·

®îc ph¸t hiÖn ra, mçi hÖ thèng triÕt häc trong lÞch sö

®îc híng träng t©m vµo viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò

®Æt ra cña thêi ®¹i m×nh. §iÒu nµy t¹o ra tÝnh phong

phó, ®a d¹ng cña c¸c häc thuyÕt triÕt häc kh¸c nhau

trong lÞch sö. Cã nh÷ng häc thuyÕt triÕt häc ®Æc biÖt

quan t©m tíi vÊn ®Ò nh©n sinh quan (nh §¹o PhËt) l¹i

cã nh÷ng häc thuyÕt triÕt häc chó träng gi¶i quyÕt

nh÷ng vÊn ®Ò quan hÖ chÝnh trÞ - ®¹o ®øc cña x· héi

(nh §¹o Nho)...

- Sù xuÊt hiÖn cña triÕt häc ph¶i héi ®ñ nh÷ng ®iÒu

kiÖn vÒ mÆt nhËn thøc (tri thøc) vµ ®iÒu kiÖn x· héi, ®ã

lµ ph¶i trªn mét nÒn tri thøc rÊt phong phó, rÊt s©u s¾c

míi cã thÓ lµm xuÊt hiÖn triÕt häc, ®ång thêi cßn cÇn

ph¶i cã sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi n÷a: sù ph©n

c«ng lao ®éng x· héi thµnh lao ®éng trÝ ãc vµ lao ®éng

ch©n tay (vËt lý) ®Ó lµm xuÊt hiÖn mét tÇng líp ngêi cã

®iÒu kiÖn chuyÓn sang nghiªn cøu, kh¸i qu¸t nh÷ng tri

thøc cña loµi ngêi, x©y dùng hÖ thèng triÕt häc.

- Mäi triÕt häc ®Òu kh¸c biÖt c¨n b¶n víi hÖ t tëng t«n

gi¸o ë chç: triÕt häc dùa trªn nÒn t¶ng cu¶ tri thøc, cßn

hÖ t tëng, ý thøc t«n gi¸o dùa trªn ®øc tin.

- Mäi triÕt häc ®Òu cã hai chøc n¨ng: chøc n¨ng gi¶i

thÝch thÕ giíi trªn b×nh diÖn tæng qu¸t nhÊt (gäi lµ

chøc n¨ng thÕ giíi quan) vµ chøc n¨ng ®Þnh híng, c¶i

t¹o thÕ giíi (gäi lµ chøc n¨ng ph¬ng ph¸p luËn). Chøc

n¨ng thø hai phô thuéc vµo chøc n¨ng thø nhÊt. Trong

lÞch sö triÕt häc, còng cã nh÷ng häc thuyÕt, nh÷ng giai

®o¹n lÞch sö mµ ë ®ã chøc n¨ng nµy hay chøc n¨ng kia

®îc ®Ò cao, ®îc chó träng h¬n. ...C¸c M¸c nãi: C¸c

nhµ triÕt häc tríc ®©y chØ gi¶i thÝch thÕ giíi, nhng vÊn

®Ò lµ ë chç c¶i t¹o thÕ giíi.

b- VÊn ®Ò c¬ b¶n cña triÕt häc

- Theo F.Engels trong t¸c phÈm "Lót vÝch Ph¬ b¸ch vµ

sù c¸o chung cña triÕt häc cæ ®iÓn §øc" ch¬ng II th×

vÊn ®Ò c¬ b¶n cña triÕt häc lµ vÊn ®Ò vÒ mèi quan hÖ

gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc

- VÊn ®Ò c¬ b¶n cña triÕt häc gåm cã hai néi dung

(hay hai mÆt)

+ Gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc, c¸i nµo cã tríc vµ quyÕt ®Þnh

c¸i nµo?

+ Con ngêi cã kh¶ n¨ng nhËn thøc ®îc thÕ giíi hay

kh«ng?

Trong thùc tÕ lÞch sö ph¸t triÓn cña triÕt häc thÕ giíi,

§«ng còng nh T©y, cæ ®¹i còng nh hiÖn ®¹i... ®Òu ®·

cã nh÷ng gi¶i ®¸p kh¸c nhau cho nh÷ng c©u hái nh

vËy.

Tõ viÖc gi¶i ®¸p kh¸c nhau ®èi víi vÊn ®Ò c¬ b¶n Êy

mµ ®· h×nh thµnh trong lÞch sö triÕt häc thÕ giíi nh÷ng

trêng ph¸i triÕt häc kh¸c nhau, thËm chÝ ®èi lËp nhau

vÒ mÆt quan ®iÓm triÕt häc. Tõ ®ã dÉn tíi sù kh¸c nhau

rÊt lín trong viÖc gi¶i quyÕt hµng lo¹t vÊn ®Ò kh¸c

trong triÕt häc.

- V× sao vÊn ®Ò c¬ b¶n cña triÕt häc l¹i lµ vÊn ®Ò quan

hÖ gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc? Së dÜ ®©y lµ vÊn ®Ò c¬ b¶n

cña triÕt häc v× r»ng triÕt häc cã nhiÖm vô ph¸t hiÖn ra

nh÷ng nguyªn lý phæ qu¸t nhÊt, thèng nhÊt cña mäi

tån t¹i. Mµ tån t¹i, n¬i nhËn thøc cña con ngêi th× chØ

cã thÓ ph©n chia thµnh hai lo¹i: tån t¹i vËt chÊt kh¸ch

quan vµ tån t¹i ý thøc, víi t c¸ch lµ tån t¹i vËt chÊt

kh¸ch quan ®îc con ngêi ph¶n ¸nh. ViÖc gi¶i quyÕt

vÊn ®Ò quan hÖ gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc nh»m ®¹t tíi sù

t×m keÝem sù thèng nhÊt cña nh÷ng nguyªn lý phæ qu¸t

nhÊt cña mäi tån t¹i n¬i vËt chÊt hay ý thøc.

VÊn ®Ò c¬ b¶n cña triÕt häc ®îc sö dông nh thÕ nµo?

Trong t¸c phÈm "Lót vÝch Ph¬ b¸ch..." sau khi nªu ra

vÊn ®Ò c¬ b¶n cña triÕt häc, F.Engels ®· sö dông vÊn

®Ò Êy ®Ó ph©n tÝch, ph©n lo¹i c¸c häc thuyÕt triÕt häc

kh¸c nhau trong lÞch sö.

+ §èi víi mÆt thø nhÊt cña vÊn ®Ò c¬ b¶n

Trong lÞch sö triÕt häc ®· cã nh÷ng lý gi¶i kh¸c nhau

®èi víi c©u hái: vËt chÊt vµ ý thøc, c¸i nµo cã tríc vµ

quyÕt ®Þnh c¸i nµo.

Mét sè nhµ triÕt häc cho r»ng: VËt chÊt lµ c¸i cã tríc

vµ quyÕt ®Þnh ý thøc. Trong trêng hîp nµy hä lµ nh÷ng

nhµ triÕt häc duy vËt, cßn häc thuyÕt triÕt häc cña hä

®îc gäi lµ chñ nghÜa duy vËt.

Chñ nghÜa duy vËt cã 3 h×nh thøc lÞch sö:

1- Chñ nghÜa duy vËt cæ ®¹i

2- Chñ nghÜa duy vËt siªu h×nh

3- Chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng

Mét sè nhµ triÕt häc kh¸c l¹i chñ tr¬ng: ý thøc lµ c¸i

cã tríc vµ quyÕt ®Þnh vËt chÊt. §©y lµ quan ®iÓm cña

c¸c nhµ triÕt häc duy t©m vµ häc thuyÕt triÕt häc cña hä

®îc gäi lµ chñ nghÜa duy t©m

Chñ nghÜa duy t©m ®· cã hai h×nh thøc lÞch sö:

1- Chñ nghÜa duy t©m kh¸ch quan

2- Chñ nghÜa duy t©m chñ quan

Ngoµi hai quan ®iÓm lín, ®èi lËp nhau nãi trªn, cßn

tån t¹i quan ®iÓm thø ba: coi vËt chÊt vµ ý thøc tån t¹i

®éc lËp víi nhau, kh«ng c¸i nµo quyÕt ®Þnh c¸i nµo. §ã

lµ quan ®iÓm cña c¸c nhµ triÕt häc NhÞ nguyªn vµ häc

thuyÕt triÕt häc cña hä ®îc gäi lµ NhÞ nguyªn luËn (hay

thuyÕt nhÞ nguyªn)

+ §èi víi mÆt thø hai cña vÊn ®Ò c¬ b¶n trong triÕt häc

Thùc tÕ lÞch sö còng ®· cã nh÷ng lý gi¶i kh¸c nhau.

Mét sè nhµ triÕt häc quan niÖm: con ngêi ta cã thÓ

nhËn thøc ®îc thÕ giíi. Th«ng thêng ®ã lµ quan ®iÓm

cña c¸c nhµ triÕt häc duy vËt. Hä lµ nh÷ng nhµ triÕt

häc Kh¶ tri luËn.

Mét sè nhµ triÕt häc l¹i phñ nhËn kh¶ n¨ng nhËn thøc

thÕ giíi cña con ngêi. Hä lµ nh÷ng nhµ triÕt häc bÊt

kh¶ tri luËn, th«ng thêng hä lµ nh÷ng nhµ triÕt häc duy

t©m

Mét sè nhµ triÕt häc kh¸c l¹i nghi ngê kh¶ n¨ng nhËn

thøc thÕ giíi cña con ngêi. Hä lµ nh÷ng nhµ triÕt häc

hoµi nghi. Suy ®Õn cïng, xÐt vÒ thùc chÊt, hä còng lµ

nh÷ng nhµ triÕt häc bÊt kh¶ tri luËn.

C©u 2: §èi tîng cña m«n lÞch sö triÕt

häc

Tr¶ lêi:

- Víi t c¸ch lµ mét m«n khoa häc, m«n lÞch sö triÕt

häc cã nhiÖm vô nghiªn cøu, ph¸t hiÖn ra nh÷ng tÝnh

quy luËt kh¸ch quan chi phèi toµn bé sù ph¸t triÓn cña

lÞch sö triÕt häc thÕ gi¬Ý trong chØnh thÓ thèng nhÊt cña

nã tõ cæ ®¹i ®Õn hiÖn ®¹i, tõ §«ng sang T©y.

- Víi t c¸ch lµ mét m«n häc gãp phÇn vµo viÖc rÌn

luyÖn t duy, rÌn luyÖn nhËn thøc cho con ngêi, m«n

lÞch sö triÕt häc cã nhiÖm vô t¸i t¹o trong t duy, trong

nhËn thøc cña ngêi nghiªn cøu sù ph¸t triÓn tÊt yÕu tù

nhiªn cña lÞch sö triÕt häc thÕ giíi. F.Engels tõng cho

r»ng: Nghiªn cøu lÞch sö triÕt häc lµ trêng häc tèt nhÊt

®Ó rÌn uyÖn t duy.

- Nghiªn cøu lÞch sö triÕt häc cßn lµ ®Ó ®µo s©u, t×m

kiÕm nh÷ng gi¸ trÞ phæ biÕn cña t tëng loµi ngêi ®· ®îc

nh©n lo¹i ph¸t hiÖn ra vµ ®îc t¸i t¹o díi h×nh thøc t t￾ëng triÕt häc. Gi¸ trÞ Êy kh«ng nh÷ng ®èi víi lÞch sö

qu¸ khø mµ cßn cã ý nghÜa nhÊt ®Þnh ®èi víi x· héi vµ

cuéc sèng con ngêi ®¬ng ®¹i.

- Nghiªn cøu lÞch sö triÕt häc cßn cho ta thÊy triÕt häc

M¸c - Lªnin ®· kÕ thõa nh thÕ nµo ®èi víi toµn bé lÞch

sö t tëng cña nh©n lo¹i, gãp phÇn hiÓu râ h¬n gi¸ trÞ

cña triÕt häc M¸c - Lªnin

- M«n lÞch sö triÕt häc M¸c xÝt ®· ph¸t hiÖn ra nh÷ng

tÝnh quy luËt kh¸ch quan sau ®©y, chi phèi phæ biÕn

lÞch sö triÕt häc thÕ giíi

Mét lµ: Sù ®Êu tranh gi÷a chñ nghÜa duy vËt vµ chñ

nghÜa duy t©m, gi÷a biÖn chøng vµ siªu h×nh lµ "sîi chØ

®á" xuyªn suèt toµn bé lÞch sö triÕt häc thÕ giíi.

Hai lµ: Mçi thêi ®¹i triÕt häc còng nh mçi hÖ thèng

triÕt häc cña mét thêi ®¹i lµ sù ph¶n ¸nh Ýt nhiÒu chÝnh

x¸c nh÷ng ®Æc ®iÓm vµ nhu cÇu thêi ®¹i cña nã. §ã lµ

sù "th¨ng hoa" cña ®êi sèng hiÖn thùc trong t tëng triÕt

häc.

Ba lµ: C¸c hÖ thèng triÕt häc kh¸c nhau trong lÞch sö

kh«ng ph¶i lµ tån t¹i trong mèi liªn hÖ c« lËp "xÕp

c¹nh nhau" mµ lµ mét "dßng ch¶y liªn tôc" cña t tëng

nh©n lo¹i trong qu¸ tr×nh tiÕn vÒ phÝa tríc ®Ó t×m kiÕm

ch©n lý phæ biÕn. Bëi vËy lÞch sö triÕt häc thÓ hiÖn ra

lµ mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn liªn tôc trªn c¬ së kÕ thõa

qu¸ khø vµ kÕ thõa lÉn nhau gi÷a c¸c häc thuyÕt triÕt

häc cïng giai ®o¹n lÞch sö.

Bèn lµ: T tëng triÕt häc mét mÆt chÞu sù t¸c ®éng chi

phèi cña c¸c hÖ t tëng kh¸c nhau nh hÖ t tëng chÝnh trÞ,

ph¸p quyÒn, t«n gi¸o... song mÆt kh¸c nã l¹i chi phèi,

¶nh hëng l¹i sù ph¸t triÓn cña c¸c hÖ t tëng Êy. Nã lµ

thÕ giíi quan vµ ph¬ng ph¸p luËn cña mäi giai cÊp,

mäi tÇng líp x· héi ®ång thêi nã còng chi phèi qu¸

tr×nh nhËn thøc vµ hµnh ®éng lÞch sö cña giai cÊp ®ã.

C©u 3: Nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi

quyÕt ®Þnh nÒn t tëng triÕt häc Ên

§é cæ ®¹i lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn nµo? §Æc

trng cña nÒn triÕt häc Ên §é?

Tr¶ lêi:

- VÒ mÆt kinh tÕ: Theo C¸c M¸c, Ên §é cæ ®¹i cã sù

tån t¹i l©u dµi vµ phæ biÕn cña m« h×nh kinh tÕ -- x·

héi "c«ng x· n«ng th«n". §ã lµ m« h×nh kinh tÕ tù cÊp,

tù tóc, khÐp kÝn vµ tr× trÖ. Theo C¸c M¸c: Mçi c«ng x·

lµ "Mét bÇu trêi riªng" cña ngêi d©n c«ng x·. Mçi

c«ng x· n«ng th«n Êy cïng t¬ng ®¬ng víi m« h×nh

"lµng - x·" cña ngêi d©n ViÖt Nam trong lÞch sö qu¸

khø.

- VÒ mÆt chÝnh trÞ: X· héi Ên §é cæ ®¹i kh«ng cã sù

ph©n chia s©u s¾c vÒ mÆt giai cÊp mµ chñ yÕu lµ sù

h×nh thµnh trong x· héi c¸c ®¼ng cÊp kh¸c nhau, sù

ph©n chia x· héi thµnh c¸c ®¼ng cÊp mµ kh«ng ph¶i

c¸c giai cÊp cßn lµ ®Æc trng chung cña c¸c níc viÔn

®«ng nh Trung Quèc, ViÖt Nam...

ë Ên §é, ®ã lµ bèn ®¼ng cÊp kh¸c nhau nh sau:

+ §¼ng cÊp t«n gi¸o (hay t¨ng l÷)

+ §¼ng cÊp vua, quan

+ §¼ng cÊp b×nh d©n

+ §¼ng cÊp h¹ tiÖn (hay n« tú)

Sù ph©n chia nµy rÊt s©u s¾c, dai d¼ng vµ phæ biÕn

trong lÞch sö Ên §é.

ViÖc xÕp ®¼ng cÊp t«n gi¸o lªn hµng ®Çu chøng tá x·

héi Ên §é cæ ®¹i rÊt coi träng sinh ho¹t t«n gi¸o. VÊn

®Ò t«n gi¸o lµ vÊn ®Ò chi phèi rÊt lín ®èi víi sù ph¸t

triÓn cña nÒn triÕt häc Ên §é trong qu¸ khø. §©y lµ

®iÓm kh¸c víi nÒn triÕt häc Trung Hoa vµ Hy L¹p thêi

cæ ®¹i.

- VÒ mÆt tri thøc: Ngêi Ên §é cæ ®¹i ®· ®¹t tíi mét nÒn

tri thøc rÊt phong phó, ®«i khi rÊt s©u s¾c vµ trong mét

sè trêng hîp cã thÓ nãi lµ vît thêi ®¹i, ®ã lµ nh÷ng

hiÓu biÕt vÒ thiªn v¨n, lÞch ph¸p, to¸n häc... §ã cßn lµ

nh÷ng hiÓu biÕt vÒ cÊu t¹o cña vËt chÊt (vËt lý) vµ cÊu

t¹o cña c¬ thÓ con ngêi.

Trªn c¬ së hiÖn thùc cña ®êi sèng kinh tÕ - x· héi vµ

tri thøc Êy ngêi Ên §é cæ ®¹i ®· s¸ng t¹o ra mét nÒn

triÕt häc lín, xøng ®¸ng lµ mét trong ba trung t©m triÕt

häc cña thêi cæ ®¹i trong lÞch sö nh©n lo¹i (cïng víi

trung Hoa vµ Hy L¹p thêi cæ).

NÒn triÕt häc Ên §é cã nh÷ng ®Æc ®iÓm kh¸c biÖt so víi

nÒn triÕt häc Trung Hoa vµ Hy L¹p cæ ®¹i:

Mét lµ: So víi nÒn triÕt häc Trung Hoa vµ Hy L¹p thêi

cæ th× nÒn triÕt häc Ên §é cã ®Æc trng lµ cã sù ®an xen,

hoµ ®ång gi÷a nh÷ng t tëng triÕt häc vµ nh÷ng t tëng

t«n gi¸o.

Hai lµ: So víi nÒn triÕt häc Hy L¹p thêi cæ th× nÒn triÕt

häc Ên §é kh«ng cã sù ph©n chia r¹ch rßi gi÷a c¸c tr￾êng ph¸i duy vËt vµ duy t©m, biÖn chøng vµ siªu h×nh.

Ba lµ: nÒn triÕt häc Ên §é ®Æc biÖt chó träng quan t©m

tíi nh÷ng vÊn ®Ò vÒ nh©n sinh quan vµ gi¶i quyÕt vÊn

®Ò Êy thêng díi gãc ®é t©m linh gi¸o.

Bèn lµ: Xu híng truyÒn thèng triÕt häc cña Ên §é cæ

®¹i lµ nÆng vÒ thùc hµnh h¬n lµ t duy t biÖn n¬i mçi c¸

thÓ con ngêi.

NÕu so s¸nh hai nÒn triÕt häc Ên §é vµ Trung Quèc cæ

®¹i cã thÓ thÊy r»ng c¸c häc thuyÕt triÕt häc cña Ên §é

chó ý nhiÒu h¬n tíi nh÷ng vÊn ®Ò siªu h×nh häc vµ t«n

gi¸o, xu híng siªu h×nh häc vµ t«n gi¸o víi t c¸ch lµ

dßng chñ ®¹o cña nÒn v¨n ho¸ vµ t tëng triÕt häc Ên

§é cæ ®¹i ®· nh mét tÊt yÕu kh¸ch quan.

C©u 4: T tëng triÕt häc cña §¹o PhËt?

Tr¶ lêi:

a- §¹o PhËt trong nÒn t tëng triÕt häc Ên §é cæ ®¹i

Ên §é cæ ®¹i cã 9 trêng ph¸i triÕt häc lín gåm:

- Ph¸i chÝnh thèng

+ Mimansa

+ Vedanta

+ Samkhya

+ Y«ga

+ Nyaya

+ Vai Sªsika

- Vµ ph¸i kh«ng chÝnh thèng (hay ph¸i c¸ch m¹ng)

+ Jaina

+ Lokayata

+ Butda (PhËt - gi¸c ngé)

Nh vËy §¹o PhËt thuéc ph¸i kh«ng chÝnh thèng hay

ph¸i c¸ch m¹ng t tëng truyÒn thèng cña Ên §é cæ ®¹i

So víi c¸c trêng ph¸i triÕt häc kh¸c, §¹o PhËt cã mét

¶nh hëng lín trªn ph¹m vi thÕ giíi. ë ViÖt Nam suèt

chiÒu dµi lÞch sö kho¶ng hai ngµn n¨m th©m nhËp vµ

ph¸t triÓn cña §¹o PhËt víi c¶ hai t c¸ch t«n gi¸o vµ

triÕt häc ®· ®Ó l¹i nh÷ng dÊu Ên s©u s¾c trong ®êi sèng

t tëng vµ v¨n ho¸ níc nhµ.

b- T tëng triÕt häc cña §¹o PhËt gåm nh÷ng néi dung

nµo?

T tëng triÕt häc cña §¹o PhËt rÊt phong phó vµ s©u s¾c.

F.Engels tõng ®¸nh gi¸: ngêi ta cã thÓ t×m thÊy nh÷ng

t tëng biÖn chøng hÕt søc s©u s¾c trong §¹o PhËt s¬ kú

- tøc §¹o PhËt thêi cæ ®¹i.

Sù ph¸t triÓn vÒ sau cña §¹o PhËt trong c¸c t«ng ph¸i

®¹i thõa vµ tiÓu thõa ®· lµm phong phó thªm rÊt nhiÒu

nh÷ng t tëng triÕt häc s¬ kú cña §¹o PhËt. Nh÷ng t t￾ëng Êy ®îc chøa ®ùng tríc hÕt trong "Tam T¹ng" (ba

kho kinh ®iÓn) cña §¹o PhËt lµ Kinh, LuËt, LuËn. Tam

T¹ng cã tíi trªn 5 ngh×n quyÓn thuéc t¹ng Pali (Nam

Ên) vµ t¹ng Sakrit (B¾c Ên).

Nhng dï cã ph¸t triÓn phong phó vµ s©u s¾c bao nhiªu

th× cèt lâi cña t tëng triÕt häc §¹o PhËt còng kh«ng ra

ngoµi ph¹m vi cña nh÷ng vÊn ®Ò khëi thuû sau ®©y:

- Mét lµ: Nh÷ng t tëng triÕt häc b¶n thÓ hay lµ nh÷ng

vÊn ®Ò thÕ giíi quan gåm:

- Lý "Nh©n duyªn khëi" víi t tëng cho r»ng v¹n vËt

trong vò trô cã nguyªn nh©n tù th©n kh«ng do mét

®Êng thÇn linh naß t¹o ra c¶. Víi ý nghÜ ®ã §¹o PhËt

cã t tëng v« thÇn.

§¹o PhËt gi¶i thÝch tÝnh ®a d¹ng cña tån t¹i lµ do nh©n

duyªn kh¸c nhau t¹o ra.

Nh©n duyªn héi - sù vËt sinh ra

Nh©n duyªn hÕt - sù vËt kh«ng cßn

C¸i t tëng "sinh, trô, ho¹i, kh«ng" ®Òu do lý nh©n

duyªn hîp tan mµ ra c¶

Lý nh©n duyªn khëi quan hÖ chÆt chÏ víi lý Nh©n qu¶.

Nh©n lµ nghiÖp lùc, qu¶ lµ nghiÖp lùc ®· thµnh hiÖn

thùc nhê héi ®ñ duyªn. Còng gièng nh xu híng n¶y

mÇm l¸ xu híng tÊt yÕu cña mét h¹t gièng, khi héi ®ñ

duyªn (®iÒu kiÖn) nh ®é Èm, ¸nh s¸ng... th× xu híng Êy

biÕn thµnh hiÖn thùc lµ c¸i mÇm, c¸i c©y.

§¹o PhËt coi lý Nh©n duyªn khëi còng nh lý Nh©n qu¶

lµ nguyªn l;ý phæ qu¸t tuyÖt ®èi cña mäi tån t¹i, kh«ng

lo¹i trõ ®èi tîng nµo, dï ®ã lµ vËt v« tri v« gi¸c hay

nh÷ng sinh vËt h÷u t×nh nh con ngêi, cho tíi thÕ giíi

ThÇn Th¸nh, Tiªn, PhËt còng ch¼ng ra ngoµi c¸i lý Êy.

Ngêi gi¸c ngé kh¸c "kÎ phµm phu" chØ ë chç thÊu ®¹t

hay mª mê c¸i lý Êy ch ch¼ng thÓ b¸c bá hay tiªu diÖt

c¸i lý Êy.

- T tëng "v« ng·", "v« thêng"

V¹n vËt trong vò trô ®Òu kh«ng thÓ vît qua c¸i nguyªn

lý "v« ng·" vµ "v« thêng"

V« ng· lµ kh«ng cã c¸i ta. §ã lµ nghÜa ®en, cßn theo

nghÜa triÕt häc th× sù vËt lµ kh«ng cã b¶n chÊt trêng

tån bÊt biÕn, c¸i gäi lµ "Ng·" - "Ban ng·" chØ lµ gi¶.

Sao l¹i gi¶? Bëi lÏ v¹n vËt do héi ®ñ nh©n duyªn th×

thµnh ra cã - c¸i cã Êy ch¼ng ph¶i tù tÝnh lµ cã mµ vèn

lµ kh«ng

§©y lµ t tëng tiÕn bé, c¸ch m¹ng so víi truyÒn thèng t

tëng Ên §é. Coi cã b¶n chÊt bÊt biÕn n¬i v¹n vËt,

ch¼ng h¹n nh b¶n thÓ tiÓu ng· (linh hån - ¸t man) n¬i

mçi ngêi.

V« thêng lµ ch¼ng thêng h»ng, thêng trô. NghÜa triÕt

häc cña nã lµ v¹n vËt ®Òu tr«i ®i, ®Òu biÕn ®i ®Õn møc

v¹n vËt hiÖn ra tríc nhËn thøc con ngêi chØ cßn lµ ¶o.

Sao l¹i ¶o? biÕn ®æi v« thêng nªn c¸i thÊy ch¼ng thËt,

nªn gäi lµ ¶o, lµ huyÔn, lµ méng, lµ bÌo bät, chíp

®iÖn...ChØ trong mét s¸t na th× sù vËt ®· ch¼ng cßn lµ

nã, thÕ th× c¸i thÊy chØ lµ huyÔn hoÆc.

Ngêi ta phª b×nh §¹o PhËt ë chç ®· qu¸ nhÊn m¹nh sù

biÕn ®æi mµ phñ nhËn sù ®øng im t¬ng ®èi (theo quan

®iÓm M¸c xÝt)

- Hai lµ: Nh÷ng t tëng triÕt häc nh©n sinh cña §¹o

PhËt

§©y lµ phÇn trung t©m, träng t©m cña triÕt häc §¹o

PhËt. Nh÷ng t tëng triÕt häc b¶n thÓ nãi trªn chØ ®ãng

vai trß lµ nÒn t¶ng lý luËn cho viÖc luËn chøng nh÷ng

t tëng triÕt häc nh©n sinh.

Cèt lâi cña nh÷ng t tëng triÕt häc nh©n sinh cña §¹o

PhËt lµ "tø diÖu ®Õ" hay lµ bèn luËn ®iÓm c¬ b¶n (cßn

gäi lµ bèn ch©n lý (sù thËt) vÒ cuéc sèng nh©n sinh)

- LuËn ®iÓm 1: Sù thËt vÒ cuéc sèng con ngêi kh«ng cã

g× kh¸c ngoµi nh÷ng sù rµng buéc, hÖ luþ, thiÕu tù do.

Bëi thÕ, ®êi ngêi kh«ng cã g× kh¸c ngoµi sù ®au khæ,

®¾ng cay.

§ã lµ nh÷ng c¸i khæ vÒ sinh, l·o, bÖnh, tö, khæ vÒ o¸n

ghÐt, héi hîp, yªu th¬ng, chia l×a...

Trong nh÷ng c¸i khæ Êy th× sù sinh lµ ®Çu mèi cña sù

khæ. Bëi cã sinh míi cã th©n x¸c nªn sinh ra nh÷ng c¸i

khæ cña l·o, bÖnh, tö...

PhËt nãi: "Níc m¾t cña chóng sinh cßn nhiÒu h¬n níc

trong bÓ c¸"

- LuËn ®iÓm 2: Nguyªn nh©n dÉn tíi sù ®au khæ cña

cuéc sèng con ngêi lµ "v« minh", "¸i dôc"... Cã tÊt c¶

12 nguyªn nh©n trong mèi quan hÖ rµng buéc lÉn nhau

dÉn tíi thùc tr¹ng cay ®¾ng cña cuéc sèng ®êi ngêi.

- LuËn ®iÓm 3:Môc tiªu cøu c¸nh cña con ngêi kh«ng

ph¶i lµ ®Êu tranh giai cÊp, lµm c¸ch m¹ng... mµ lµ ®¹t

tíi tr¹ng th¸i Gi¶i tho¸t - tøc NiÕt Bµn. §ã lµ tr¹ng th¸i

kh«ng cßn ®au khæ, rµng buéc, ®ã lµ sù gi¶i tho¸t sù

khæ.

- LuËn ®iÓm 4: Con ®êng ®¹t tíi sù gi¶i tho¸t ph¶i lµ

con ®êng tu ®¹o. §ã lµ con ®êng lín gåm 8 nÎo ®êng:

chÝnh t duy, chÝnh ng«n ng÷, chÝnh nghiÖp, chÝnh tinh

tÊn... (gäi lµ "b¸t chÝnh ®¹o")

T¸m con ®êng ®ã ®îc thu vÒ thùc hiÖn bëi ba nguyªn

t¾c:

+ Giíi: Gi÷ c¸c ®iÒu kiªng kþ ®Ó con ngêi trë nªn

trong s¹ch, thanh tÞnh th©n, t©m nh: thùc hµnh thËp

thiÖn, tr¸nh thËp ¸c...

+ §Þnh: Lµm cho th©n, t©m, trô, ®Þnh an l¹c kh«ng bÞ

t¸n lo¹n, kh«ng bÞ chi phèi bëi hoµn c¶nh...

§Þnh gåm: ChØ vµ Qu¸n. Nhê thùc hiÖn phÐp ChØ mµ

mäi nghiÖp dõng l¹i, ngng ®äng. Nhê Qu¸n mµ trÝ tuÖ

minh triÕt, ph¸t sinh.

+ TuÖ (HuÖ): Nhê søc ®Þnh mµ trÝ tuÖ B¸t Nh· (trÝ tuÖ

PhËt - Gi¸c ngé) ph¸t sinh. Khi ®ã con ngêi ta liÒn vît

qua bÓ khæ, ®¹t tíi bªn bê Gi¸c ngé.

C©u 5: Nªu ®¸nh gi¸ thÕ nµo vÒ nh÷ng

gi¸ trÞ triÕt häc cña §¹o PhËt?

Tr¶ lêi:

Trong thùc tÕ cã nh÷ng ®¸nh gi¸ rÊt kh¸c nhau vÒ

nh÷ng gi¸ trÞ t tëng cña triÕt häc PhËt. F.Engels tõng

cã ®¸nh gi¸ vÒ nh÷ng t tëng biÖn chøng trong triÕt häc

PhËt. Ngêi cho r»ng nh÷ng t tëng vÒ v« ng·, v« th￾êng... cña §¹o PhËt chøa ®ùng nh÷ng t tëng biÖn

chøng s©u s¾c.

- Trong lý luËn vÒ nh©n sinh cña §¹o PhËt cã nãi tíi

"sù thËt ®au khæ" cña ®êi ngêi. Cã quan ®iÓm ®¸nh

gi¸: ®ã lµ tiÕng nãi cña mét thø lý luËn bi quan, yÕm

thÕ vÒ cuéc sèng ®êi ngêi.

- L¹i cã quan ®iÓm cho r»ng: h¹n chÕ cña triÕt häc

nh©n sinh §¹o PhËt lµ kh«ng ®Ò cËp tíi nh÷ng nçi khæ

cña sù ¸p bøc giai cÊp, kh«ng ®Ò cËp tíi nh÷ng biÖn

ph¸p c¸ch m¹ng ®Ó c¶i t¹o x· héi mµ l¹i ®i vµo con ®-

êng gi¶i tho¸t mang tÝnh chÊt c¸ nh©n, tiªu cùc.

- Nhng còng cã quan ®iÓm cho gi¸ trÞ t tëng triÕt häc

nh©n sinh §¹o PhËt lµ ®· ®Ò cËp tíi sù thËt n¬i cuéc

sèng cña mçi con ngêi. Dï ®ã lµ ai ®Òu kh«ng tho¸t

khái sù rµng buéc cña sinh, l·o, bÖnh, tö... Nh thÕ §¹o

PhËt ®· ®Æt ra vµ ®Þnh híng gi¶i quyÕt mét vÊn ®Ò mµ

bÊt cø ai Ýt nhiÒu ®Òu kh«ng thÓ l¶ng tr¸nh.

Cã mét sù thËt lµ: §¹o PhËt ®· ®Æt ra vµ gi¶i quyÕt mét

vÊn ®Ò rÊt cã liªn quan tíi cuéc sèng cña mçi con ngêi.

NÕu kh«ng thÕ nã ®· kh«ng thÓ cã c¬ héi th©m nhËp

vµ ph¸t triÓn réng r·i, l©u dµi trªn ph¹m vi kh«ng chØ ë

Ên §é mµ cßn c¶ ë níc kh¸c trªn thÕ giíi.

Nh vËy th× viÖc ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ phæ biÕn cña §¹o PhËt

cÇn ®øng trªn quan ®iÓm: nã ®· ph¶n ¸nh nhu cÇu nµo

cña con ngêi vµ cã ý ®Þnh gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò cã

cÇn thiÕt ®Æt ra cho con ngêi hay kh«ng. trong khi ®Æt

ra vµ gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò nh thÕ, triÕt häc §¹o

PhËt ®· cã nh÷ng suy t hÕt søc s©u s¾c. Vµ, ®Êy còng lµ

nh÷ng gi¸ trÞ vÒ mÆt t duy, vÒ mÆt t tëng triÕt häc cña

§¹o PhËt.

§ång thêi, ngay trong nh÷ng gi¸ trÞ t tëng nh©n b¶n

cña §¹o PhËt ®· bao hµm nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh cña

nã.

§øng trªn quan ®iÓm duy vËt lÞch sö cã thÓ thÊy §¹o

PhËt chØ chó träng gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò nh©n b¶n

díi gãc ®é lµ tÝnh nh©n b¶n nh©n lo¹i. Nã cha ®Ò cËp

tíi vÊn ®Ò nh©n b¶n díi gãc ®é cña nh÷ng giíi h¹n vÒ

lÞch sö nh tÝnh giai cÊp, tÝnh d©n téc... Do ®ã t tëng

triÕt häc nh©n b¶n cña §¹o PhËt cßn dõng l¹i ë møc ®é

trõu tîng vÒ con ngêi.

C©u 6: TriÕt häc Trung Hoa ®· n¶y

sinh trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ - chÝnh

trÞ ®Æc biÖt nµo?

Tr¶ lêi:

TriÕt häc Trung Hoa cæ ®¹i lµ triÕt häc cña thêi kú

Xu©n Thu - ChiÕn Quèc (Tõ ThÕ kú VII - ThÕ kû III tr￾íc C«ng nguyªn). §©y lµ thêi kú mµ vÒ mÆt kinh tÕ cã

sù tan r· cña m« h×nh kinh tÕ "tØnh ®iÒn". §ã lµ m«

h×nh kinh tÕ mµ së h÷u ruéng ®Êt thuéc vÒ Nhµ níc

cßn quyÒn sö dông ruéng ®Êt ®îc ph©n chia cho c¸c

thµnh viªn c«ng x· th«ng qua c¸c c¬ së c«ng x·.

M« h×nh kinh tÕ "tØnh ®iÒn" tan r· lµm xuÊt hiÖn mét

lùc lîng chÝnh trÞ míi. TÇng líp ®Þa chñ, tÇng líp nµy

lµ mét lùc lîng chÝnh trÞ ®èi lËp víi tÇng líp quý téc

thÞ téc cò (Nhµ Chu)

Sù thËt Êy dÉn tíi sù tranh giµnh ¶nh hëng quyÒn lùc

chÝnh trÞ gi÷a c¸c thÕ lùc cò - míi, gi÷a c¸c thÕ lùc

chÝnh trÞ víi nhau.

X· héi ë trong tr¹ng th¸i lo¹n l¹c, thiÕu sù thèng nhÊt

quyÒn lùc tËp trung

Khæng Tö, mét nhµ t tëng lín thêi kú nµy tõng nhËn

xÐt: §©y lµ thêi kú vua kh«ng ra ®¹o vua, t«i kh«ng ra

®¹o t«i, cha kh«ng ra ®¹o cha, con kh«ng ra ®¹o con.

Tøc còng lµ thêi kú mµ c¸c gi¸ trÞ chÝnh trÞ - ®¹o ®øc bÞ

®¶o lén c¨n b¶n, c¸i cò cha mÊt h¼n, c¸i míi cha xuÊt

hiÖn vµ cha ®îc kh¼ng ®Þnh.

Thùc tÕ Êy cuèi cïng ®· dÉn tíi nh÷ng cuéc th«n tÝnh

lÉn nhau cña c¸c thÕ lùc chÝnh trÞ. ThÕ lùc nµo còng

muèn b¸ chñ thiªn h¹ "ChiÕn Quèc" lµ vËy. Cuèi cïng

thÕ lùc TÇn Thuû Hoµng ®· thèng nhÊt Trung Hoa

b»ng b¹o lùc vµo cuèi thÕ kû thø III tríc C«ng nguyªn.

§©y lµ ®iÓm mèc lÞch sö chuyÓn sang thêi kú phong

kiÕn cña Trung Hoa.

WWW.TAILIEUHOC.TK