Kỹ thuật trồng nấm năng suất cao

Kỷ thuật

THÒNG NẮM

NANG s u ấ t CAD

BIÊN MỤC TRÊN XUẤT BẢN PHẨM của thư viện quốc gia việt nam

Lê Vệ Hồng

Kỹ thuật trổng nấm năng suất cao / Lê Vệ Hổng (ch.b.),

Phạm Mai Thương, Dương Minh Hào. - H. : Hổng Đức, 2013. -

294tr. : hình vê ; 21 cm. - (Kiến thức khoa học - Xây dựng nông

thôn mới)

1. Trổng trọt 2. Nấm

635 - dc14

CŨ HDH0016P-CIP

Những thư viện mua sách của Nhà sách Thăng Long được biên mục

chuẩn Marc 21 miễn phí.

Dữ liệu được Nhà sách Thăng Long chép vào đĩa mềm, hoặc gửi email

đến thư viện, hoặc download từ trang web:thanglong.com.vn

Kiến thức khoa học - Xây dựng nông thôn mới

Kỹ thuật

THÒNG NẤM

NĂNG 6UẤT CAŨ

LÊ VỆ HỒNG (Chủ biên)

PHẠM MAI THư3NG - DUƠNG MINH HÀO

NHÀ XUẤT BẢN HỒNG ĐỨC

Đ ể góp phần ứiực hiện việc đẩy mạnh phong ữào

xây dựng nông thôn mới, nâng cao chất lượng cuộc

sống và bồi dưỡng những kiến thức cơ bản cho những

người lao động nông thôn thế kỷ 21, Nhà Xuất bản

Hồng Đức đâ tổ chức biên soạn và xuất bản bộ sách

"'Kiến thức khoa học - Xây dựng nông thôn mới”.

Bộ sách gồm 8 cuốn, trang bị cho những người

nông dân mới của thế kỷ 21 những kiến thức, hiểu biết

cần thiết, mang túứi chuyên sâu lứiưng cũng rất cơ bản,

để phục vụ cho sản xuất nông nghiệp và cuộc sống nông

thôn mới, đó là:

/. Kiến thức xây dựng cuộc sổng ở nông thôn mới;

2. Kỹ thuật chăn nuôi gà, vịt, ngỗng thương phẩm;

3. Kỹ thuật chăn nuôi bò thịt, bò sữa và dê thịt

năng suất cao;

4. Kỹ thuật trồng nấm năng suất cao;

-5-

5. Kỹ thuật sử dụng thuốc trừ sâu an toàn;

6. Kiến thức chăm sóc sức khoẻ ở nông thôn;

7. Kiến thức chăm sóc sức khoẻ trẻ em nông thôn;

8. Phòng chống tai nạn bất ngờ.

Việc biên soạn bộ sách xuất phát từ yêu cầu

phát triển kinh tế xã hội ở nông thôn trong thời kỳ

trước mắt và lâu dài, nên coi trọng tính thực tiễn,

tính ứng dụng và tính hiệu quả, trong việc phục vụ

cho việc phát triển toàn diện của người lao động ở

nông thôn. Nghĩa là không chỉ dạy cho thanh niên

nông thôn những kiến thức về khoa học kỹ thuật

nông nghiệp đom thuần mà còn trang bị cho họ

những kỹ năng cơ bản để xây dựng một cuộc sống

văn minh, biết phát huy tính khoa học, tinh thần

sáng tạo, tính tiến bộ; không ngừng cập nhật kiến

thức mới, kỹ thuật mới, những thành tựu khoa học

mới nhất, cũng như giáo dục cho họ tình yêu quê

hương đất nước, yêu làng xóm đồng ruộng, yêu lao

động và yên tâm gán bó với nông thôn, tạo nền tảng

vững chắc cho việc biết làm giàu trên chính mảnh

đất quê hương mình.

Khi biên soạn bộ sách, Nhà Xuất bản cũng như

những người làm sách đã chú ý đến tính phổ cập của

kiến thức, để các vùng nông thôn ở các địa phương

khác nhau đều có thể ứng dụng một cách thuận tiện.

Vì vậy đây là một bộ sách mang tứứi thiết thực, nhất

B-

là với những bạn trẻ luôn muốn xây dựng quê hương

mình thành làng quê trù phú, văn minh, hiện đại.

Mặc dù đội ngũ biên soạn đã dày công nghiên

cứu, tìm tòi, nhưng do khuôn khổ của một cuốn sách,

cũng như sự có hạn về thời gian và tư liệu, sự có hạn

của những người làm sách, nên bộ sách không tránh

khỏi có những thiếu sót. Rất mong độc giả và những

nhà khoa học ưên các lĩnh vực đóng góp ý kiến, cũng

như cung cấp thêm những tư liệu, để lần xuất bản sau

bộ sách sẽ hoàn thiện hom cả về nội dung cũng như

hùứi thức thể hiện.

Xin chân thành cảm ơn và trân trọng giới thiệu

bộ sách.

NHÀ XUẤT BẢN HÔNG ĐÚC

-7-

Chương I

Ý NGHĨA KINH TẾ CÚA VIỆC TRỐNG NẤM

Nấm ăn là tên gọi thông thường của các loại nấm

có kích thước lớn, thường được cung cấp làm thực

phẩm cho con người. Trước đây, nấm ăn thường được

lấy trong môi trường tự nhiên hoặc trong rừng. Nấm

ăn có giá trị dinh dưỡng rất phong phú, hưong vị

thơm ngon, rất nhiều loại nấm ăn còn có những giá trị

nhất định trong việc làm thuốc. Dinh dưỡng trong

nấm ăn vừa có những ưu điểm dinh dưỡng trong các

món đạm (các loại thịt, trứng...) và các món chay

(rau, các chế phẩm từ đậu...), lại vừa có tác dụng

trong việc chữa trị bệnh và bảo vệ sức khỏe con

người, vì thế, mọi người thường gọi ấm ăn với cái tên

-8-

“thực phẩm bảo vệ sức khỏe”. Các nhà dinh dưỡng

học đã đưa các loại nấm ăn, các món ăn từ động vật

và thực vật vào danh sách các loại thực phẩm cần

thiết cho cơ thể con người, Tổ chức Y tế Thế giới

(WHO) đã đề cao “một đạm, một rau, một nấm” là

một sự kết hợp thực phẩm tốt nhất cho sức khỏe con

người hiện nay và ữong tương lai, trong đó đã đưa

nấm ưở thành một thực phẩm mới ừong cơ cấu bữa

ăn của con người. Những năm gần đây, nhu cầu của

thị trường đối với nấm và các sản phẩm từ nấm đã

tăng rất nhanh, tương lạiphát triển ngành nuôi trồng

nấm đang rất tươi sáng.

L NGHỂ TRỔNG NẤM ở VIỆT NAM

ỉ. Điều kiện xã hội để phát triển nghề trồng nấm.

Việc nuôi trồng nấm chỉ cần vốn đầu tư ít, ừang

thiết bị đơn giản, thời gian nuôi frồng ngắn, giá thành

rẻ mà hiệu quả lại rất cao. Nấm ăn vừa là một ngành

nuôi trồng tập trung lao động, các nguyên liệu cho

việc nuôi trồng nấm có thể tận dụng từ rủiững phế liệu

không dùng đến trong nông nghiệp, công nghiệp và

các nghề phụ khác, lại vừa không phá hủy môi trường

tự nhiên và có thể giảm thiểu sự hủy hoại của những

phế liệu không dùng đến đối với môi trường. Phế liệu

rơm rạ sau khi dùng để nuôi ừồng nấm hương còn là

nguồn phân hữu cơ bón trực tiếp cho đồng ruộng, một

số bã nguyên liệu còn có thể chế biến thành thức ăn

chăn nuôi. Vì thế, ngành nuôi trồng nấm ăn là một

phần rất quan trọng trong việc duy trì sự phát triển và

bảo vệ môi trường sinh thái.

Kĩ thuật nuôi ữồng nấm ăn không hề khó, bà con

nông dân chi cần học qua một lớp bồi dưỡng ngắn

hạn, là đã có thể nắm được kĩ thuật nuôi trồng loại

cây này; Diện tích đất dùng cho việc nuôi ưồng nấm

ăn cũng không yêu cầu quá nhiều, có thể trồng xen

với các loài cây nông nghiệp khác, hoặc nếu đất hẹp

có thể tận dụng không gian của vườn để trồng nấm ăn,

kết hợp giữa trồng ừọt và chăn nuôi, xây dựng một hệ

thống khu nông nghiệp sinh thái có thể đầu tư một lần

mà thu hoạch được nhiều lần, vốn đầu tư ít mà cho

thu nhập cao.

2. Điều kiện tự nhiên để phát triển trồng nấm.

Nước ta là nước nông nghiệp, nằm trong khu vực

có khí hậu cận nhiệt đới, có hệ thực vật nuôi trồng

phong phú, có ưu thế rất lớn về mặt phát triển nghề

nuôi trồng nấm. Lúa gạo, ngô là những cây lưorng

thực chủ yếu. Sản lượng đường mía, khoai mì, tơ tầm

cũng rất cao. Lá mía đường, rễ sắn và cành dâu đều là

những vật liệu tốt để nuôi trồng nấm ăn. Ngoài ra, lõi

ngô, cây đậu nành, cây lạc, vỏ hạt bông, vỏ lạc, các

loại cỏ và thân càidi hoa nhài, cây chè...chi cần

những thứ còn lại sau khi thu hoạch các loại cây nông

10

nghiệp đều có thể là nguyện liệu tốt cho việc nuôi

trồng nấm ăn. Những mạt cưa sau khi cưa cắt gỗ, các

loại cây ăn quả, cây xanh, những thứ còn lại sau khi

gia công gỗ như phoi bào, các hay các phoi ưe, trúc,

các cành cây thừa không sử dụng... chỉ cần chặt nhỏ,

đập nhỏ, đều có thể ừở thành những nguyên liệu tốt,

phục vụ cho quá trình nuôi ừồng nấm ăn, đặc biệt là

nấm mộc nhĩ. Ngoài ra còn có thể tận dụng rất nhiều

những phế phẩm của công xưởng khác như bã thuốc

của các cơ sở thuốc nam sau khi đã lấy đi những

thành phần có tác dụng chữa bệnh, có thể tận dụng bã

mía của nhà máy chế biến đường sau khi đã tiến hàiứi

ép mía, những miếng bông còn lại của nhà máy chế

biến bông sợi, bã hồi bã trẩu sau khi ép và chế biến

dầu hồi dầu ữẩu... đều là những nguyên liệu thích

hợp cho việc nuôi ữồng nấm ăn; trong những năm gần

đây, khoa nghiên cứu sinh vật học của viện nông

nghiệp đã tận dụng tất cả các loại bã rượu sau khi chế

biến rượu như khoai, sắn, gạo của các nhà máy chế

biến rượu, đều có thể tận dụng để nuôi trồng nấm ăn

và đã cho ra kết quả rất tốt. Điều này không những

giúp nhà máy chế biển rượu giải quyết được vấn đề ô

nhiễm môi trường, mà còn tìm ra nguyên liệu rất thích

hợp cho việc nuôi trồng nấm ăn;

Nước ta có nhiều rừng núi, những loại cây hoang

dã như họ nhà dương xỉ, đuôi chồn..., sau nhiều năm

-11

sinh sống, phát triển đã trở thành nguồn nguyên liệu

bất tận cho nấm ăn; việc khai khẩn đất hoang để trồng

các loại cây ăn quả hoặc rừng lâm nghiệp, những loại

cây gỗ cứng, thân rễ của chúng sau khi chặt và đào

lên, cũng có thể để để làm nguyên liệu ữồng nấm.

Việt Nam là khu vực cận nhiệt đới, khí hậu gió

mùa, đông ngắn hạ dài, Nhiệt độ trung bình tại Việt

Nam dao động từ 21°c đến 27°c và tăng dần từ Bắc

vào Nam. Mùa hè, nhiệt độ trung bình trên cả nước là

25°c (Hà Nội 23°c, Huế 25°c, thành phố Hồ Chí

Minh 26°C). ở vùng núi phía Bắc, như Sa Pa, Tam

Đảo, Hoàng Liên Sơn, nhiệt độ xuống tới 0°c, có

tuyết rơi. tháng 7 là tháng nóng nhất, nhiệt độ ở vào

khoảng từ 23 - 29 độ c. Khí hậu các tinh phía Nam

thì càng thuận lợi cho việc trồng nấm. Mỗi năm chỉ có

hai mùa là mùa mưa và mùa khô, chứ không có mùa

đông, vì vậy có thể trồng nấm quanh năm. Hiện nay,

trong các loại nấm ăn trên cả nước, phần lớn chúng

thích hợp với nhiệt độ nằm trong khoảng từ 15-25

độ c, vì vậy từ tháng 10 đến tháng 3 năm sau, là

khoảng thời gian rất thuận lợi cho việc nuôi trồng

nấm ăn ở các tỉnh phía bắc, rất nhiều loại nấm thích

hợp sống trong nhiệt độ thấp và cao hơn một chút,

đều không cần táng nhiệt, đều có thể nuôi ữồng tốt

trong khoảng thời gian này. Nhìn chung các loài nấm

đều thích hợp với nhiệt độ trung bình của nước ta.

-12

nhưng tíiích hợp nhất là vào mùa xuân và mùa thu.

Tuy nhiên, mùa đông ờ miền Bắc cũng không lạnh

lắm, trong cả bốn mùa, xuân, hạ, thu, đông đều có thế

liên tục nuôi frồng nấm ăn, thời gian cũng rất dễ sắp

xếp. Một số vùng núi ở các tỉnh phía bác vẫn có thể

trồng một số loại nấm ăn ngược mùa. Tận dụng tất cả

những ưu thế có được, cùng với sự cố gắng của đông

đảo bà con nông dân, ngàiứi nuôi trồng nấm ăn ở Việt

Nam đã có được bước phát triển vượt bậc, và ngành

nghề này đã thực sự trở thàiứi con đường quan trọng

để những người nông dân thoát khỏi nghèo đói, vươn

lên làm giàu.

3. Tiềm năng nghề trồng nấm ở noứt ta rất dồi dào

Hiện nay, nước ta hội đủ các điều kiện cần thiết

để phát triển ngành công nghiệp sản xuất giống, nuôi

trồng và chế biến nấm. Vì vậy càn có những giải pháp

để đẩy mạnh phát huy tiềm năng nghề ữồng nấm ở

nước ta.

Ngàiứi sản xuất nấm ăn đã hình thành và phát

triển trên thế giới từ hảng trăm năm nay. Hiện nay,

người ta đã biết có khoảng 2.000 loài nấm ăn được,

trong đó có 80 loại nấm ăn ngon và được nghiên cứu

nuôi frồng nhân tạo. ở Việt Nam, tổng sản lượng các

loài nấm ăn và dược liệu năm 2009 đạt ữên 250.000

tấn, kim ngạch xuất khẩu đạt 60 triệu USD chủ yếu là

mộc nhĩ, nấm rơm, nấm mỡ. Ngược lại, chúng ta nhập

-13

khẩu khá nhiều loại nấm như: nấm đùi gà, nấm kim

châm, trân châu, ngọc châm, linh chi, nấm hương,

đông tnìng hạ thảo... từ Trung Quốc, Đài Loan.

Những năm gần đây, Bộ Khoa học và Công nghệ,

Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã giao cho

Trung tâm Công nghệ sinh học thực vật thuộc Viện

Di truyền nông nghiệp Việt Nam nghiên cứu, phát

triển sản xuất các loại nấm ăn và nấm dược liệu. Theo

đánh giá của Trung tâm, Việt Nam là quốc gia có

nhiều điều kiện để phát triển ngành sản xuất nấm.

Thực tế là nước ta có nguồn nguyên liệu frồng

nấm rất sẵn như: rơm rạ, mùn cưa, thân cây gỗ, thân

lõi ngô, bông phế loại của các nhà máy dệt, bã mía

của các nhà máy đường... ư ớc tính cả nước có trên

40 triệu tấn nguyên liệu và nếu chi cần sử dụng

khoảng 10-15% lượng nguyên liệu này để nuôi ữồng

nấm đã có thể tạo ra trên 1 triệu tấn nấm/năm và hàng

trăm ngàn tấn phân hữu cơ. Thế nhưng ở Việt Nam,

phần lớn rơm rạ sau khi thu hoạch lúa đều bị đốt bỏ

ngoài đồng ruộng hoặc ném xuống kênh, rạch, sông

ngòi... Vì thế, phát triển nghề sản xuất nấm ăn, nấm

dược liệu còn có ý nghĩa lớn ữong việc giải quyết ô

nhiễm môi trường.

Qua quá trình nghiên cứu, nhiều viện, trường,

trung tâm đã chọn, tạo được một số giống nấm ăn,

nấm dược liệu có khả năng thích ứng với môi trường

- 14-

Việt Nam, cho năng suất khá cao. Đồng thời các tiến

bộ kỹ thuật về nuôi trồng, chăm sóc, bảo quản và chế

biến nấm ngày càng được hoàn thiện. Trình độ và

kinh nghiệm của người nông dân cũng không ngừng

được nâng lên nên năng suất trung bừửi của các loài

nấm đang nuôi trồng ở nước ta đã cao gấp 1,5-3 lần so

với 10 năm về trước. Hơn nữa, vốn đàu tư để ữồng

nấm so với các ngành sản xuất khác không lớn, vì đầu

vào chủ yếu là rơm rạ và công lao động (chiếm

khoảng 70-80% giá thành một đơn vị sản phẩm). Nếu

tính trung bình để giải quyết việc làm cho một lao

động chuyên trồng nấm ở nông thôn hiện nay có mức

thu nhập từ 2,5-3 triệu đồng/tháng chỉ cần số vốn đầu

tư ban đầu khoảng 30 triệu đồng và lOOm^ diện tích

nhà xưởng.

Một điểm thuận lợi khác là thị trường tiêu thụ

nấm trong nước và xuất khẩu ngày càng được mở

rộng. Giá bán buôn nấm tươi tại các tỉnh, thành phố

lớn như Hà Nội, Hải Phòng, Lạng Sơn khá cao (dao

động từ 20.000 - 40.000đ/kg tùy từng loại). Ngoài

giá trị dinh dưỡng (giàu protein, glucid, lipid, các

axit amin, vitamin, khoáng chất... trong nấm còn có

các hoạt tính sinh học (các chất đa đường, axit

nucleic...) nên nấm được coi là ‘Tau sạch”, “thịt

sạch” và là “thực phẩm thuốc”. Vì lẽ đó, nhu cầu ăn

nấm của nhân dân đang ngày càng tăng. Trên thị

- 15-