Kinh tế - xã hội huyện Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An thời Nguyễn (1802 - 1884)

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

1.1. Trong đời sống của các cộng đồng cư dân, kinh tế - xã hội là một lĩnh vực

hoạt động mang tính thiết yếu, gắn liền với nhu cầu vật chất và sinh hoạt của con

người. Ở mỗi giai đoạn, hoạt động kinh tế - xã hội thường có tác động qua lại và ảnh

hưởng lẫn nhau. Cùng với quá trình phát triển kinh tế, mục tiêu xây dựng một xã hội

dân chủ, công bằng, văn minh cũng được đặt ra. Do vậy, nghiên cứu kinh tế, xã hội

của các cộng đồng cư dân từng khu vực cụ thể là một việc làm cần thiết nhằm đem lại

những hiểu biết chính xác và toàn diện hơn về lịch sử địa phương cũng như lịch sử

dân tộc.

1.2. Lịch sử Việt Nam thời Nguyễn (1802 - 1884) thu hút sự quan tâm nghiên

cứu của rất nhiều nhà sử học trong và ngoài nước. Điều này xuất phát từ nhiều lý do,

trong đó, sự thiếu thống nhất trong việc nhìn nhận, đánh giá về vương triều Nguyễn,

về lịch sử Việt Nam thời kỳ này là một trong những nguyên nhân quan trọng. Tuy

nhiên, vấn đề thường được đặt ra trên tầm vĩ mô, trong một cái nhìn toàn cảnh mang

tính quốc gia hoặc vùng (Bắc bộ, Bắc Trung bộ, Nam bộ).

Những năm gần đây, trước sự thay đổi nhanh chóng của xã hội, những yếu tố,

đặc điểm của địa phương đang từng bước bị nhấn chìm. Việc lựa chọn một địa bàn cụ

thể (chẳng hạn một tỉnh như Bình Định, Thừa Thiên - Huế hay một huyện như Đông

Sơn [Thanh Hóa], Đức Thọ [Hà Tĩnh]) làm đối tượng nghiên cứu xuất hiện ngày một

nhiều. Đây là một yêu cầu cấp thiết cả về mặt khoa học và thực tiễn. Bởi nghiên cứu

cái cụ thể có thể làm cho bức tranh lịch sử Việt Nam thời Nguyễn trở nên sinh động

hơn, sát với thực tế hơn, để từ đó góp phần làm cho nhận thức chung trở nên sâu sắc

và toàn diện hơn.

1.3. Nghệ An là một tỉnh có vị trí chiến lược quan trọng. Vào đầu thời Trung

đại, thế kỷ X - XI và XII, Nghệ An đã từng là “phên dậu” của quốc gia Đại Việt.

Nghệ An còn nổi tiếng là một vùng đất “địa linh nhân kiệt”, có bề dày lịch sử và

truyền thống văn hóa. Trải qua từng thời kỳ lịch sử, chính sách quản lý của các vương

triều đối với vùng đất này ít nhiều có sự khác biệt so với những nơi khác. Chính vì

vậy, Nghệ An có nhiều nét đặc thù về kinh tế, xã hội so với diện mạo chung của cả

nước. Từ thực tế đó, nghiên cứu về kinh tế - xã hội tỉnh Nghệ An và từng địa phương

2

cụ thể ở khu vực này trong những giai đoạn cụ thể là một việc làm cần thiết, mang ý

nghĩa khoa học. Mặc dù vậy, cho đến nay vẫn chưa có một công trình nào đi sâu

nghiên cứu về đề tài này.

1.4. Nằm trên mảnh đất “xứ Nghệ”, Nghi Lộc là một trong những huyện đồng

bằng ven biển tiêu biểu của tỉnh Nghệ An. Dưới thời Nguyễn, Nghi Lộc được chọn

làm nơi đóng “trấn thành”, “tỉnh thành” của Nghệ An. Đây vừa là lỵ sở của bộ máy

chính quyền, vừa là nơi tích trữ binh lương và cũng là nơi đóng quân bảo vệ thành.

Bên cạnh đó, Nghi Lộc còn có 2 cửa sông lớn là Cửa Xá (Cửa Lò) và Cửa Hội. Ngay

từ rất sớm, hai cửa sông này đã có vị trí quan trọng về quân sự, kinh tế và giao

thương buôn bán với bên ngoài. Ngoài ra, Nghi Lộc còn là một trong những vùng đất

có truyền thống lịch sử, văn hóa lâu đời của Nghệ An. Nơi đây đã sản sinh ra nhiều

nhân tài làm rạng danh cho đất nước. Đó không chỉ là những người đỗ đạt cao, nắm

giữ nhiều chức vụ quan trọng dưới các triều đại phong kiến, mà họ còn là những

người đạo cao, đức trọng, sống gần gũi, chân thật, giản dị nhưng có chí lớn.

Với lý do trên, Nghi Lộc xứng đáng được các nhà nghiên cứu quan tâm nhằm

góp phần phục dựng lại bức tranh kinh tế, xã hội của huyện Nghi Lộc dưới thời

Nguyễn. Chính vì thế chúng tôi chọn vấn đề: “Kinh tế - xã hội huyện Nghi Lộc, tỉnh

Nghệ An thời Nguyễn (1802 - 1884)” làm luận án Tiến sĩ lịch sử.

2. Đối tƣợng, nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu

2.1. Đối tượng

Đối tượng nghiên cứu của luận án là thực trạng kinh tế - xã hội huyện Nghi

Lộc (tỉnh Nghệ An) dưới triều Nguyễn, cụ thể là từ năm 1802 đến năm 1884. Việc

trình bày đối tượng nghiên cứu chủ yếu tập trung trong chương 3 (Kết cấu kinh tế

huyện Nghi Lộc thời Nguyễn) và chương 4 (Xã hội huyện Nghi Lộc thời Nguyễn).

Các lĩnh vực kinh tế, xã hội được phân chia thành từng nội dung cụ thể nhằm đảm

bảo tính cụ thể, toàn diện và hệ thống của luận án.

2.2. Nhiệm vụ

Với tính chất là công trình nghiên cứu độc lập về đề tài: “Kinh tế - xã hội

huyện Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An thời Nguyễn (1802 - 1884)”, nhiệm vụ cụ thể của luận

án là:

- Trên cơ sở sưu tầm, chọn lọc và đối chiếu các nguồn tài liệu, luận án đi sâu

nghiên cứu về kinh tế, xã hội huyện Nghi Lộc thời Nguyễn (1802 - 1884).

3

- Đánh giá, so sánh nhằm rút ra những nét tiêu biểu trong lĩnh vực kinh tế, xã

hội của huyện Nghi Lộc thời Nguyễn so với các vùng, các khu vực lân cận.

- Rút ra những kết luận khoa học mang tính độc lập, khách quan về vấn đề

nghiên cứu trên cơ sở các cứ liệu đã trình bày.

2.3. Phạm vi nghiên cứu

- Phạm vi nội dung: Luận án đi sâu nghiên cứu về kinh tế, xã hội huyện Nghi

Lộc thời Nguyễn (1802 - 1884). Trong một số nội dung cụ thể, luận án cũng so sánh

huyện Nghi Lộc với một số địa phương khác ở khu vực Bắc bộ và Bắc Trung bộ, đặc

biệt là những huyện lân cận trên địa bàn tỉnh Nghệ An.

Về kinh tế: Luận án đi sâu nghiên cứu về kết cấu kinh tế huyện Nghi Lộc thời

Nguyễn trên các phương diện: ruộng đất, nông nghiệp, thủ công nghiệp, thương

nghiệp. Theo quan điểm truyền thống của các nhà sử học, ruộng đất và kinh tế nông

nghiệp thường gắn liền với nhau. Tuy nhiên, ở phạm vi nghiên cứu của đề tài này,

trên cơ sở khai thác triệt để nguồn tài liệu địa bạ, chúng tôi cấu trúc ruộng đất thành

một mục riêng, tách rời khỏi kinh tế nông nghiệp và xem đây là một trong những

đóng góp quan trọng của luận án.

Về xã hội: Chúng tôi dựa trên quan niệm rộng của các nhà nghiên cứu về phần

lịch sử xã hội hiện nay, cụ thể là bao gồm nhiều mặt hoạt động liên quan đến đời sống

của con người. Dựa trên mức độ cho phép của nguồn tài liệu, chúng tôi tập trung khắc

họa một số vấn đề nổi bật về xã hội của huyện Nghi Lộc thời Nguyễn, cụ thể như: tổ

chức hành chính và bộ máy quản lý xã thôn, kết cấu xã hội và đời sống nhân dân,

giáo dục, tôn giáo tín ngưỡng, lễ hội.

- Về thời gian: Luận án đi sâu nghiên cứu về kinh tế, xã hội huyện Nghi Lộc

trong thời kỳ nhà Nguyễn là triều đại phong kiến độc lập, cụ thể là trong khoảng thời

gian từ năm 1802 (khi nhà Nguyễn bắt đầu thành lập) cho đến năm 1884 (khi thực

dân Pháp xác lập được toàn bộ ách thống trị trên đất nước ta). Nhằm đảm bảo tính

lịch sử và tùy thuộc mức độ cho phép của nguồn tư liệu, một số nội dung luận án

trình bày kéo dài tới giai đoạn nửa cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX.

- Về không gian: Luận án giới hạn phạm vi nghiên cứu trên địa bàn huyện

Nghi Lộc thời Nguyễn (1802 - 1884), gồm 4 tổng: Đặng Xá, Kim Nguyên, Ngô

Trường, Thượng Xá theo ghi chép cụ thể trong các bộ sử thời Nguyễn (Đại Nam nhất

thống chí, Đồng Khánh địa dư chí) và theo cuốn Các tổng trấn xã danh bị lãm (Tên

4

làng xã Việt Nam đầu thế kỷ XIX (từ Nghệ Tĩnh trở ra)). Về cơ bản, phạm vi khảo sát

của luận án tập trung vào địa bàn chủ yếu của huyện Chân Lộc, tỉnh Nghệ An thời

Nguyễn cũng như phần lớn địa bàn huyện Nghi Lộc hiện nay.

3. Nguồn tài liệu và phƣơng pháp nghiên cứu

3.1. Nguồn tài liệu:

Để thực hiện đề tài này, luận án sử dụng các nguồn tài liệu sau:

* Thứ nhất: Luận án sử dụng nguồn tài liệu chính thống do Quốc Sử quán, Nội

Các triều Nguyễn biên soạn như: Đại Nam thực lục, Khâm định Đại Nam hội điển sự

lệ (Chính biên và Tục biên), Hoàng Việt luật lệ... Loại tài liệu này được khai thác, sử

dụng triệt để trong quá trình nghiên cứu và trình bày nội dung luận án. Bởi đây là cơ

sở khoa học giúp chúng tôi khảo sát về huyện Nghi Lộc thời Nguyễn.

Trong quá trình thu thập tài liệu, chúng tôi nhận thấy các sách địa lý học - lịch

sử chép về toàn quốc như: Đại Nam nhất thống chí, Đồng Khánh địa dư chí...hay các

sách chép về Nghệ An như: Hoan Châu phong thổ ký (Trần Danh Lâm), Nghệ An ký

(Bùi Dương Lịch), An Tĩnh cổ lục (H. Le Breton)...đã cung cấp thêm cho chúng tôi

những tư liệu về điều kiện tự nhiên, lịch sử hình thành vùng đất và tình hình kinh tế,

xã hội huyện Nghi Lộc thời Nguyễn.

* Thứ hai: Nguồn tài liệu quan trọng nhất của luận án là các thư tịch: địa bạ,

thần tích, thần sắc, gia phả, hương ước, văn bia... Chúng tôi đã khai thác hơn 5.000

trang tài liệu thư tịch tại Trung tâm lưu trữ Quốc gia I, Viện Nghiên cứu Hán Nôm.

Trong đó, đáng chú ý hơn cả là 47 tập địa bạ lập vào các thời điểm Gia Long, Minh

Mệnh, Tự Đức. Số địa bạ này được phân bố đều ở 4 tổng: Đặng Xá, Kim Nguyên,

Ngô Trường, Thượng Xá. Nguồn tài liệu thư tịch trên là cơ sở chủ yếu giúp chúng tôi

nghiên cứu tình hình kinh tế, xã hội huyện Nghi Lộc thời Nguyễn.

* Thứ ba: Kết quả nghiên cứu trong các công trình chuyên khảo về ruộng đất,

kinh tế và xã hội của các tác giả đi trước như: Nguyễn Đức Nghinh, Trương Hữu

Quýnh, Phan Huy Lê, Vũ Huy Phúc, Phan Đại Doãn, Nguyễn Đình Đầu, Nguyễn

Quang Ngọc, Vũ Văn Quân, Phan Phương Thảo...là nguồn tài liệu tham khảo quan

trọng, giúp chúng tôi đối chiếu, so sánh để rút ra những đánh giá khoa học và những

đặc điểm tiêu biểu của huyện Nghi Lộc thời Nguyễn.

Bên cạnh đó, các công trình biên soạn lịch sử địa phương như: Lịch sử các xã,

phường của huyện Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An; Lý lịch di tích các công trình lịch sử, văn

5

hóa của huyện Nghi Lộc; Các công trình nghiên cứu về địa phương Nghệ An của

Ninh Viết Giao, Chu Trọng Huyến, Phan Xuân Thành...cũng là nguồn tài liệu tham

khảo cần thiết, giúp chúng tôi so sánh, đối chiếu với các tài liệu thư tịch để rút ra nét

tiêu biểu của vùng đất “xứ Nghệ”, của huyện Nghi Lộc. Qua đó, làm phong phú thêm

vốn hiểu biết của chúng tôi về kinh tế, xã hội huyện Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An thời

Nguyễn.

* Tuy đã cố gắng khai thác triệt để các nguồn tài liệu nhưng chúng tôi vẫn

không thể tránh khỏi những khó khăn trong quá trình khôi phục lại toàn bộ diện mạo

kinh tế, xã hội của huyện Nghi Lộc thời Nguyễn. Để khắc phục khó khăn đó, trong

các cuộc điều tra, khảo sát thực địa tại địa bàn huyện Nghi Lộc, chúng tôi nhận thấy

nguồn tài liệu địa phương tương đối phong phú và đa dạng (đặc biệt là tài liệu truyền

miệng). Nếu được xử lý theo phương pháp khoa học thì đây cũng là nguồn tài liệu

quan trọng, góp phần thiết thực cho quá trình nghiên cứu luận án.

3.2. Phương pháp nghiên cứu

Trong quá trình nghiên cứu và trình bày nội dung, luận án sử dụng hai phương

pháp nghiên cứu chính: phương pháp sử học, phương pháp logic. Những nhận xét,

đánh giá của luận án đều xuất phát từ tính cụ thể, xác thực của nguồn tài liệu.

Ngoài phương pháp nghiên cứu lịch sử, phương pháp logic, chúng tôi còn sử

dụng các phương pháp liên ngành như: xã hội học, khảo cổ học...để nghiên cứu một

cách toàn diện về kinh tế, xã hội của huyện Nghi Lộc thời Nguyễn (1802 - 1884).

Mặt khác, trong quá trình thực hiện đề tài, chúng tôi đặc biệt chú ý khai thác

nguồn tài liệu chính thống (các bộ sử của triều Nguyễn), nguồn tài liệu thư tịch cổ

(địa bạ, thần tích, thần sắc, gia phả, văn bia)... Tuy nhiên, không phải lúc nào nguồn

tư liệu gốc cũng có sẵn. Do vậy, để khắc phục sự thiếu khuyết đó, chúng tôi sử dụng

thêm phương pháp phỏng vấn điều tra, hồi cố, lấy kết quả từ quá trình khảo sát, điều

tra thực địa nhằm bổ sung thêm tư liệu, khôi phục một cách chân thực diện mạo kinh

tế, xã hội huyện Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An thời Nguyễn.

Vì địa bàn và không gian nghiên cứu rộng nên trong quá trình thực hiện luận

án, chúng tôi còn sử dụng phương pháp chọn mẫu trong nghiên cứu thực địa và phân

tích địa bạ. Đồng thời, chúng tôi sử dụng phương pháp định lượng để phân tích, xử lý

địa bạ kết hợp so sánh, đối chiếu các nguồn tài liệu nhằm rút ra đặc điểm nổi bật của

kinh tế, xã hội huyện Nghi Lộc thời Nguyễn.

6

4. Đóng góp của Luận án

- Về mặt khoa học, luận án khôi phục lại một cách cụ thể, toàn diện và có hệ

thống về tình hình kinh tế, xã hội huyện Nghi Lộc thời Nguyễn, qua đó góp phần

nghiên cứu và làm sáng tỏ những vấn đề lịch sử, xã hội của khu vực Nghệ Tĩnh nói

riêng cũng như cả nước giai đoạn này. Đồng thời, luận án đi sâu làm rõ nét tiêu biểu

về kinh tế, xã hội của huyện Nghi Lộc so với các vùng, các khu vực lân cận.

- Về mặt thực tiễn, luận án góp phần bổ sung nguồn tài liệu vào khoảng trống

trong nghiên cứu lịch sử địa phương huyện Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An. Kết quả nghiên

cứu của luận án cũng là cơ sở để tiến hành khảo sát, nghiên cứu và biên soạn lịch sử

địa phương; các bài giảng lịch sử địa phương cho học sinh, sinh viên các trường Đại

học, Cao đẳng và Phổ thông trên địa bàn tỉnh Nghệ An theo Chương trình giáo dục

lịch sử của Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành.

Đồng thời, luận án còn góp thêm những luận chứng, luận cứ cụ thể cho việc

hoạch định và thực hiện các chính sách phát triển kinh tế, xã hội của huyện Nghi Lộc

hiện nay, đặc biệt là trong việc khai thác những lợi thế về điều kiện tự nhiên, nguồn

nhân lực, tài nguyên đất và biển.

5. Bố cục luận án: Luận án gồm 169 trang. Trong đó, phần mở đầu 6 trang,

kết luận 4 trang, tài liệu tham khảo 19 trang. Nội dung luận án gồm 151 trang, được

chia làm 4 chương:

Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu vấn đề (12 trang)

Chương 2: Vài nét về địa bàn huyện Nghi Lộc (19 trang).

Chương 3: Kết cấu kinh tế huyện Nghi Lộc thời Nguyễn (53 trang)

Chương 4: Xã hội huyện Nghi Lộc thời Nguyễn ( 57 trang)

Ngoài ra, trong luận án còn có các bảng thống kê, sơ đồ và phần phụ lục gồm

các bản đồ, bảng biểu, ảnh, bản chụp tư liệu.

7

CHƢƠNG 1.

TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ

1.1. Các công trình nghiên cứu về nông thôn làng xã Việt Nam

* Dưới thời thuộc Pháp: Các chuyên khảo nghiên cứu về kinh tế, xã hội nông

thôn, làng xã Việt Nam của các học giả nước ngoài bắt đầu xuất hiện. Những tác

phẩm tiêu biểu nhất của thời kỳ này là: Cuốn La Commune Annamite au Tonkin

(Làng xã An Nam ở Bắc kỳ, 1894) của P.Ory đã đề cập đến một số vấn đề về kinh tế

nông nghiệp, phong tục tập quán trong các làng xã ở Bắc kỳ; Cuốn L’Annam (1906)

do Hội đồng tư vấn hỗn hợp và thương mại canh nông Trung kỳ biên soạn nhằm giới

thiệu các loại cây trồng, vật nuôi trong khu vực. Cuốn L’Economie Agricole de

l’Indochine (Kinh tế nông nghiệp Đông Dương, Hà Nội, 1932) của Y.Henry có đề

cập đến tình hình sở hữu ruộng đất và các phương thức sử dụng ruộng đất ở một số

vùng Bắc Trung kỳ. Cuốn Le problème economique Indochinois (Vấn đề kinh tế

Đông Dương, Paris, 1934) của P.Bernard đã nghiên cứu một số vấn đề liên quan đến

kinh tế Đông Dương, trong đó có Bắc Trung kỳ Việt Nam. Đặc biệt, P.Gourou trong

cuốn Les paysans du Delta Tonkinois (Người nông dân châu thổ Bắc kỳ, Paris, 1936)

đã nghiên cứu về địa lý nhân văn ở vùng đồng bằng châu thổ sông Hồng, qua đó phác

họa đời sống của người nông dân và kinh tế hộ nông dân ở Bắc kỳ. Bên cạnh đó,

trong cuốn L’Utilisation du sol en Indochine Franscaise (Sử dụng ruộng đất Đông

Dương thuộc Pháp, Paris, 1940), P.Gourou đã thống kê tình hình sở hữu ruộng đất,

các ứng dụng sản xuất kinh doanh lúa ở một số vùng Bắc Trung kỳ (trong đó có Nghệ

An). Các công trình kể trên chủ yếu đi sâu phân tích tình hình sở hữu ruộng đất, canh

tác nông nghiệp, đời sống nông dân và sử dụng nhân công ở Đông Dương, trong đó

có đề cập đến các tỉnh Bắc Trung kỳ.

Bên cạnh các nhà nghiên cứu người Pháp đã xuất hiện một số tác giả người

Việt. Các công trình nghiên cứu về làng Việt thời kỳ này khá phong phú, đề cập đến

một số vấn đề về địa lý, kinh tế, văn hóa truyền thống của nông thôn, làng xã Việt

Nam. Tiêu biểu có: Việt Nam phong tục của Phan Kế Bính, Sở hữu làng xã ở Bắc kỳ

của Vũ Văn Hiền, Nghiên cứu về làng xã An Nam của Nguyễn Văn Huyên... Các tác

phẩm trên đã chú ý nghiên cứu về ruộng đất, kinh tế nông nghiệp và phong tục tập

quán của làng Việt.

8

Ngoài các công trình kể trên, các tập san như: Bulletin L’e’vail conomique de

l’Indochine (Sự thức tỉnh kinh tế Đông Dương) đã đăng tải một số bài viết, công trình

thực nghiệm của các nhà nghiên cứu, quản lý kinh tế về tình hình nông nghiệp ở Bắc

Trung kỳ. Trong đó đáng chú ý là các bài viết của H. Le Breton - Hiệu trưởng Trường

Quốc học Vinh, E.M.Castagnol - Giám đốc Hạt canh nông Trung kỳ, M.H.Ginberf và

H.Cucherousset - Thanh tra nông nghiệp Trung kỳ...; Annuaire statistique de

L’Indochine (Niên giám thống kê Đông Dương); Annuaire e’conomique de

L’Indochine (Niên giám kinh tế Đông Dương) đã thống kê tình hình nông nghiệp

Đông Dương, trong đó có các tỉnh Bắc Trung kỳ.

* Sau Cách mạng tháng Tám (1945): Giới sử học bắt đầu chú ý nghiên cứu về

kinh tế, xã hội nông thôn, làng xã Việt Nam. Mở đầu là cuốn Kinh tế làng xã Việt

Nam (1951) của Vũ Quốc Thúc. Đây là luận án Tiến sĩ Luật học nghiên cứu một cách

tổng thể về kinh tế làng xã Việt Nam. Công trình khoa học này được tiến hành một

cách công phu và có nhiều giá trị tham khảo về mặt tư liệu.

Tuy nhiên, vấn đề kinh tế, xã hội của nông thôn, làng xã Việt Nam chỉ thực sự

được giới sử học đặc biệt quan tâm nghiên cứu kể từ sau cải cách ruộng đất (1955 -

1956). Nhiều chuyên khảo có giá trị đã ra mắt bạn đọc, trong đó đáng chú ý hơn cả là:

Xã thôn Việt Nam (1959) của Nguyễn Hồng Phong; Chế độ ruộng đất và kinh tế nông

nghiệp thời Lê Sơ (1959) của Phan Huy Lê; Tín ngưỡng Việt Nam (1967) của Toan

Ánh... Các chuyên khảo trên đã chú ý nghiên cứu về chế độ ruộng đất, kinh tế nông

nghiệp, phong tục tập quán và tín ngưỡng của làng xã Việt Nam cổ truyền.

* Sau năm 1975: Nghiên cứu về kinh tế, xã hội nông thôn, làng xã tiếp tục

được đẩy mạnh. Mở đầu là hai tập sách chuyên đề Nông thôn Việt Nam trong lịch sử

(1977, 1978) do Viện Sử học tổ chức biên soạn. Đây được xem là một bước tiến

trong nghiên cứu bởi các tác giả đã đưa ra những quan điểm mới về kinh tế, xã hội

Việt Nam truyền thống.

Bên cạnh đó, nhiều công trình nghiên cứu chuyên sâu về kinh tế, xã hội nông

thôn, làng xã Việt Nam đã ra đời. Các tác phẩm: Tìm hiểu chế độ ruộng đất Việt Nam

nửa đầu thế kỷ XIX (1979) của Vũ Huy Phúc; Chế độ ruộng đất Việt Nam (2 tập) của

Trương Hữu Quýnh (1982, 1983); Cơ cấu tổ chức làng Việt cổ truyền (1984) của

Trần Từ; Lệ làng phép nước (1985) của Bùi Xuân Đính... Các công trình đã đi sâu

nghiên cứu về các lĩnh vực: kinh tế nông nghiệp, chế độ ruộng đất làng xã, tổ chức xã

9

thôn và sự vận hành của nó. Trong đó đáng chú ý hơn cả là tác phẩm: Tìm hiểu chế

độ ruộng đất Việt Nam nửa đầu thế kỷ XIX của Vũ Huy Phúc đã nghiên cứu một cách

toàn diện về tình hình ruộng đất Việt Nam nửa đầu thế kỷ XIX trên các phương diện:

sở hữu công tư, chính sách ruộng đất của nhà nước và chế độ tô thuế thời Nguyễn...

Trên cơ sở đó, tác giả đã đưa ra những đánh giá toàn diện về chế độ ruộng đất nửa

đầu thế kỷ XIX và quan hệ của nó với đấu tranh giai cấp của nông dân.

* Từ sau thời kỳ đổi mới (1986): Nghiên cứu về kinh tế, xã hội nông thôn, làng

xã tiến thêm một bước và đạt được nhiều thành tựu quan trọng. Hàng chục cuốn sách

chuyên khảo về kinh tế, xã hội làng xã; về kinh nghiệm tổ chức, quản lý xã thôn đã

xuất hiện, cụ thể như: Làng Việt Nam, một số vấn đề kinh tế, văn hóa, xã hội (1992)

của Phan Đại Doãn; Kinh nghiệm tổ chức quản lý nông thôn Việt Nam trong lịch sử

(1993) của Phan Đại Doãn, Nguyễn Quang Ngọc; Một làng Việt cổ truyền ở đồng

bằng Bắc bộ (1996) của Nguyễn Hải Kế; Một số vấn đề về làng xã Việt Nam (2009)

của Nguyễn Quang Ngọc; Tìm lại làng Việt xưa (2006) và Hương ước cổ làng xã

đồng bằng Bắc bộ (2010) của Vũ Duy Mền...

Bên cạnh đó, đây cũng là thời kỳ nhiều hội thảo khoa học, nhiều chương trình

hợp tác nghiên cứu có quy mô về nông thôn, làng xã Việt Nam được tiến hành: Hội

thảo Quốc tế Việt Nam học (4 lần), Chương trình hợp tác Việt - Pháp, Chương trình

hợp tác Việt - Nhật... Nhiều ấn phẩm đã ra đời, đáng chú ý hơn cả là cuốn Làng ở

vùng châu thổ sông Hồng: vấn đề còn bỏ ngỏ (2002) do P. Papin và O. Tessier (Cb)

đã tập trung nghiên cứu, phân tích về cơ cấu ruộng đất, các ngành kinh tế nông - công

- thương nghiệp và các lĩnh vực xã hội như: dòng họ, tôn giáo, cơ cấu xã hội một

cách công phu, tỉ mỉ qua các trường hợp cụ thể ở đồng bằng Bắc bộ. Chính những

nghiên cứu với cách tiếp cận mới của các tác giả trong các hội thảo khoa học, chương

trình hợp tác đã gợi mở nhiều vấn đề trong nghiên cứu về kinh tế, xã hội nông thôn,

làng xã Việt Nam sau này.

Cùng với những công trình kể trên, từ đầu thập niên 70 (thế kỷ XX) đến nay,

trên Tạp chí Nghiên cứu Lịch sử xuất hiện nhiều bài viết liên quan đến vấn đề kinh tế,

xã hội nông thôn, làng xã Việt Nam: Về tính chất sở hữu ruộng đất công làng xã (số

4/1981) của Phan Đại Doãn; Thêm một số ý kiến về chế độ ruộng đất ở Tiền Hải nửa

đầu thế kỷ XIX (số 5/1986) của Bùi Quý Lộ; Diễn biến sở hữu ruộng đất ở một số

làng buôn tiêu biểu thuộc vùng đồng bằng Bắc bộ (đầu thế kỷ XIX - đầu thế kỷ XX)

10

(số 273/1994) của Vũ Văn Quân, Nguyễn Quang Ngọc; Vài nhận xét về đội ngũ chức

sắc làng xã ở Bình Định nửa đầu thế kỷ XIX qua tư liệu địa bạ (số 322/2002) của

Phan Phương Thảo... Hay trên Tạp chí khoa học của Trường Đại học Tổng hợp cũng

xuất hiện một số bài viết liên quan: Sự phát triển của các hình thức sở hữu ruộng đất

trong lịch sử chế độ phong kiến Việt Nam (số 3/1988) của Vũ Minh Giang; Thử tìm

hiểu đất nước Việt Nam qua 10.044 tập địa bạ (số 4/1988) của Nguyễn Đình Đầu;

Vài nét về chế độ tô thuế thời Nguyễn (nửa đầu thế kỷ XIX) (số 4/1988) của Vũ Văn

Quân...

Mặt khác, trong những năm vừa qua còn có một số luận án Tiến sĩ, đề tài khoa

học nghiên cứu chuyên sâu về lịch sử dân tộc, ruộng đất và kinh tế nông nghiệp giai

đoạn nửa đầu thế kỷ XIX, ít nhiều liên quan hoặc trở thành tài liệu tham khảo có ích

đối với việc nghiên cứu đề tài này. Tiêu biểu như: Chế độ ruộng đất - kinh tế nông

nghiệp Việt Nam nửa đầu thế kỷ XIX của Vũ Văn Quân (ĐH Tổng hợp Hà Nội,

1991), Cải cách hành chính dưới triều Minh Mệnh của Nguyễn Minh Tường (Viện

Sử học Hà Nội, 1996)... Hay dưới góc độ nghiên cứu chuyên sâu về kinh tế, xã hội,

văn hóa thời Nguyễn ở một địa phương cụ thể có một số luận án, đề tài khoa học như:

Làng xã Thanh Trì (ngoại thành Hà Nội) đầu thế kỷ XIX qua tư liệu địa bạ của Vũ

Văn Quân, Đề tài khoa học cấp ĐH Quốc gia, Mã số QX 97.04, Hà Nội; Chính sách

quân điền năm 1839 ở Bình Định qua tư liệu địa bạ của Phan Phương Thảo (ĐH

Khoa học Xã hội và Nhân văn, ĐH Quốc gia, Hà Nội, 2003); Tình hình ruộng đất và

kinh tế nông nghiệp huyện Đông Sơn (Thanh Hóa) nửa đầu thế kỷ XIX của Trịnh Thị

Thủy (ĐH Sư phạm Hà Nội, 2002); Kinh tế, văn hóa huyện La Sơn (tỉnh Hà Tĩnh)

nửa đầu thế kỷ XIX của Lê Hiến Chương (ĐH Sư phạm Hà Nội, 2012)...

Nhìn chung, những công trình trên đã nghiên cứu một cách toàn diện về nông

thôn, làng xã Việt Nam trên nhiều lĩnh vực như: ruộng đất và kinh tế nông nghiệp,

thủ công nghiệp, thương nghiệp; thiết chế xóm làng và tổ chức quản lý xã thôn, vấn

đề đẳng cấp, giai cấp... Đây là nguồn tài liệu tham khảo, cung cấp lý luận khoa học và

những kiến thức chuyên ngành giúp chúng tôi có cái nhìn khách quan, khoa học trong

nhận thức, đánh giá và nghiên cứu về kinh tế, xã hội huyện Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An

thời Nguyễn.

11

1.2. Các công trình nghiên cứu về tỉnh Nghệ An

* Trước Cách mạng tháng Tám (1945): Mở đầu quá trình nghiên cứu về địa lý,

lịch sử, văn học, tư tưởng truyền thống của khu vực Nghệ Tĩnh là cuốn Nghệ An ký

của Bùi Dương Lịch. Đây là một bộ địa lý học - lịch sử khá nổi trội so với các sách

địa lý học - lịch sử đương thời. Nghệ An ký ghi chép về trấn Nghệ An, bao gồm cả

Nghệ An và Hà Tĩnh, được viết vào khoảng thập niên thứ 10 hoặc 20 của thế kỷ XIX

(được dịch và xuất bản năm 1993). Sách viết khá kỹ về vấn đề cương vực, duyên

cách địa lý của Nghệ An xưa, trong đó có đề cập đến một số vấn đề địa lý của huyện

Nghi Lộc. Tuy vẫn còn những hạn chế nhất định về quan điểm, phương pháp nhưng

Nghệ An ký được xem là tác phẩm có chất lượng và đáng tin cậy trong thể loại địa

phương chí, cung cấp nhiều thông tin khi nghiên cứu về địa phương tỉnh Nghệ An nói

chung và các huyện trong tỉnh nói riêng.

Tiếp đến là công trình nghiên cứu về vùng đất An Tĩnh của học giả người

Pháp - H.Le Breton, với tác phẩm Le vieux An Tinh (An Tĩnh cổ lục, 1936), được dịch

và xuất bản năm 2005. Dựa trên các nguồn tài liệu thành văn và tài liệu điền dã sưu

tầm tại địa phương từ cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX, Le Breton đã bước đầu tái hiện

diện mạo lịch sử, văn hóa truyền thống của vùng đất Nghệ Tĩnh qua những địa danh,

công trình kiến trúc nổi tiếng. Ông đặc biệt chú trọng đến dòng họ, việc tra cứu các

gia phả, các sự tích, các tác phẩm để thấy được diện mạo sinh động của “xứ Nghệ”.

Những nội dung nghiên cứu về huyện Nghi Lộc trong tác phẩm này còn rất hạn chế,

chủ yếu điểm qua một số địa danh, công trình kiến trúc trên địa bàn huyện. Tuy còn

nhiều hạn chế về mặt tư liệu và phương pháp biên soạn nhưng có thể coi An Tĩnh cổ

lục là công trình nghiên cứu tiêu biểu, có giá trị khoa học cao nhất trong số những tác

phẩm của các học giả nước ngoài nghiên cứu về khu vực Nghệ Tĩnh trước năm 1945.

Bên cạnh đó, một số công trình nghiên cứu về các địa phương lân cận như

Thanh Hóa, Hà Tĩnh của các học giả nước ngoài cũng có nhiều giá trị tham khảo

nhằm đối chiếu, so sánh để rút ra những nét tương đồng giữa Nghệ An với các tỉnh

trong khu vực Bắc Trung kỳ. Đáng chú ý là cuốn La province de Ha Tinh (Tỉnh Hà

Tĩnh) của R.Bulateau và La province Thanh Hoa (Tỉnh Thanh Hóa) của H.Le Breton.

Hai công trình này đã đề cập đến điều kiện tự nhiên của các tỉnh nằm trong khu vực

Bắc Trung bộ, đồng thời cung cấp nhiều tư liệu cụ thể về kinh tế, xã hội của các

12

huyện ở Hà Tĩnh, Thanh Hóa. Những công trình nghiên cứu trên sẽ góp thêm tài liệu

và làm cơ sở giúp chúng tôi liên hệ, so sánh với địa bàn nghiên cứu của đề tài luận án.

Ngoài ra, tại Thư viện Nghệ An hiện còn lưu giữ nhiều bài viết của các học giả

nước ngoài có liên quan đến đề tài mà chúng tôi nghiên cứu. Các bài viết này đã được

biên dịch và lưu trữ tại phòng Địa chí. Điểm chung là đều đề cập đến kinh tế nông

nghiệp và đời sống nông dân ở Nghệ An (trong đó có Nghi Lộc) thời thuộc Pháp.

Tiêu biểu như: Chuyên luận nông nghiệp Nghệ An (1930) của M.G.Castagnol đã giới

thiệu khái quát về điều kiện canh tác, thổ nhưỡng, cơ cấu cây trồng, diện tích, năng

suất ở Nghệ An; Kế hoạch mở rộng Vinh - Bến Thủy (1930) của Barbier có điểm qua

về thực trạng kinh tế, xã hội của Vinh - Bến Thủy, từ đó đề ra kế hoạch mở rộng, sử

dụng và khai thác thành phố này; Diễn văn của Toàn quyền Đông Dương nhân dịp

khánh thành dẫn thủy nhập điền ở miền Bắc Nghệ An (1937) của J.Brévié ghi nhận

vai trò quan trọng của công tác thủy lợi trong nông nghiệp... Nhìn chung, những công

trình nghiên cứu của các học giả Pháp là nguồn tài liệu tham khảo, giúp chúng tôi đối

chiếu, liên hệ và so sánh với thời kỳ nhà Nguyễn; đồng thời cung cấp lý luận, phương

pháp nghiên cứu mới trong quá trình phân tích, nghiên cứu các vấn đề liên quan đến

kinh tế, xã hội huyện Nghi Lộc thời Nguyễn.

* Sau Cách mạng tháng Tám (1945): Nghiên cứu về Nghệ An được đẩy mạnh

và đạt được nhiều kết quả cụ thể. Tuy nhiên, trong một thời gian dài, địa bàn Nghệ

An và các địa phương trong khu vực này chủ yếu được tiếp cận dưới góc độ khảo cổ

học, lịch sử chống ngoại xâm và thành tựu thơ văn. Việc nghiên cứu cụ thể về lịch sử

từng huyện hoặc xã cũng như những vấn đề kinh tế, xã hội ở khu vực này nhìn chung

chưa được chú trọng. Hạn chế này dần được khắc phục với sự ra đời của nhiều công

trình biên khảo về lịch sử kinh tế, xã hội khu vực Nghệ An từ những năm 80, 90 của

thế kỷ XX. Các công trình tiêu biểu như:

- Sách Lịch sử Nghệ Tĩnh (tập 1, 1984) của Ban Nghiên cứu lịch sử tỉnh Nghệ

Tĩnh là công trình nghiên cứu tương đối quy mô và có hệ thống đầu tiên về lịch sử

Nghệ An - Hà Tĩnh. Từ những nguồn tư liệu đáng tin cậy, các tác giả đã bước đầu

khôi phục lại quá trình hình thành và phát triển của vùng đất Nghệ Tĩnh từ thời đại

nguyên thủy đến giữa thế kỷ XIX. Trong đó, những nội dung kinh tế, xã hội liên quan

đến huyện Nghi Lộc cũng như các huyện khác ở Nghệ Tĩnh cũng được đề cập đến, dù

không thật hệ thống và cụ thể.

13

- Sách Nghệ Tĩnh hôm qua và hôm nay của Nxb Sự thật (Hà Nội, 1986) chủ

yếu trình bày những vấn đề lịch sử Nghệ Tĩnh thời kỳ cận - hiện đại. Một số vấn đề

về kinh tế, xã hội của các địa phương cụ thể ở khu vực Nghệ Tĩnh cũng được đề cập

đến trong cuốn sách này.

- Sách Địa chí văn hóa dân gian Nghệ Tĩnh do Nguyễn Đổng Chi (Cb, 1995)

là công trình có quy mô lớn, được biên soạn công phu. Tác phẩm này đề cập đến hầu

hết các lĩnh vực trong đời sống văn hóa dân gian ở vùng đất Nghệ Tĩnh, đồng thời

cung cấp nhiều tư liệu quý về tình hình kinh tế, xã hội và văn hóa truyền thống của

các huyện trong tỉnh, trong đó có Nghi Lộc. Tuy vậy, do tính chất tổng hợp của thể

loại địa chí, hầu hết những vấn đề được trình bày trong sách Địa chí văn hóa dân

gian Nghệ Tĩnh chưa thể hiện được tính lịch sử cụ thể và chưa đi sâu vào những đặc

điểm riêng của các huyện trong tỉnh.

- Sách Lịch sử giáo phận Vinh của Trương Bá Cần, Vương Đình Chữ (1996);

Lịch sử về giáo phận Vinh tóm lược (từ 1629 đến 2009) của Giacobe Võ Văn Hậu.

Các tác giả đã đề cập đến sự du nhập của Ki tô giáo ở khu vực Ninh Bình, Thanh

Hóa, Nghệ An. Những nội dung về đời sống tôn giáo, tín ngưỡng của một bộ phận

giáo dân trên địa bàn tỉnh Nghệ An, trong đó có huyện Nghi Lộc cũng được đề cập.

- Sách Danh nhân Nghệ An của Nhiều tác giả (1998) khảo cứu về thân thế và

sự nghiệp của những danh nhân tiêu biểu ở Nghệ An thời kỳ trung đại, trong đó có

nhiều vị là người Nghi Lộc như: Nguyễn Xí, Hoàng Phan Thái, Nguyễn Thức Tự...

Việc nghiên cứu những nhân vật này đã cung cấp nhiều tư liệu, hiểu biết về lịch sử,

văn hóa truyền thống của huyện Nghi Lộc thế kỷ XVIII, XIX.

- Sách Khoa bảng Nghệ An (1075 - 1919) của Đào Tam Tỉnh (2000) là công

trình đầu tiên khảo cứu một cách công phu về những thành tựu khoa bảng của Nghệ

An từ thế kỷ XI đến đầu thế kỷ XX. Đây là cuốn sách nghiên cứu một cách hệ thống

và khá đầy đủ về những sự kiện quan trọng mà người Nghệ An đạt được trong làng

khoa bảng nước ta và trong gần 1000 năm xây dựng nền giáo dục Nho học Việt Nam.

Từ những nội dung mà tác giả đề cập, có thể xem đây là một dạng “đăng khoa lục” về

Nghệ An. Bởi tác giả đã thống kê cụ thể số người đỗ đại khoa, hương khoa của các

huyện ở Nghệ An qua các thời kỳ, trong đó có Nghi Lộc. Đặc biệt, tác giả đã có sự

chỉnh sửa, bổ sung một số nhầm lẫn trong các tài liệu viết về khoa bảng Nghệ An

trước đây.

14

- Sách Địa danh lịch sử, văn hóa Nghệ An do Trần Viết Thụ (Cb, 2006), được

biên soạn theo thể loại từ điển tổng hợp về địa phương Nghệ An. Có thể coi đây là

công trình giới thiệu toàn diện về tỉnh Nghệ An trên các phương diện: địa danh, lịch

sử, văn hóa, xã hội... Tuy nội dung sách chỉ trình bày theo từng mục từ (gồm phần tên

gọi và giải thích tên gọi) nhưng Địa danh lịch sử, văn hóa Nghệ An chứa đựng một

dung lượng khá lớn về nội dung lịch sử, văn hóa, xã hội của các làng xã, khu vực

trong tỉnh, đặc biệt trong đó có nhiều nội dung liên quan hoặc trực tiếp đề cập đến

huyện Nghi Lộc.

- Đáng chú ý hơn cả là các công trình nghiên cứu về Nghệ An của Ninh Viết

Giao như: Hương ước Nghệ An (1998); Nghề (làng nghề) thủ công truyền thống ở

Nghệ An (1998); Tục thờ thần và thần tích Nghệ An (2000); Văn bia Nghệ An (2003);

Nghệ An - Lịch sử, văn hóa (2005)...đã đề cập một cách toàn diện các vấn đề kinh tế,

giáo dục, văn hóa và phong tục tập quán của các làng xã trên địa bàn Nghệ An, trong

đó có huyện Nghi Lộc. Tuy nhiên, những nội dung về kinh tế, xã hội được đề cập

trong các công trình trên còn mang tính khái quát về Nghệ An, những nội dung liên

quan đến huyện Nghi Lộc lại hết sức sơ lược, thiếu tính cụ thể và hệ thống.

- Sách Lịch sử Nghệ An (2 tập) do Trần Văn Thức (Cb, 2012) là công trình đầu

tiên nghiên cứu một cách toàn diện, có hệ thống về lịch sử hình thành, phát triển của

tỉnh Nghệ An từ nguồn gốc đến 2005. Trong đó, tập 1, Lịch sử Nghệ An (từ nguyên

thủy đến 1945), đã cung cấp nhiều tư liệu mới, nhiều luận điểm khoa học có giá trị về

tình hình kinh tế, xã hội truyền thống của Nghệ An. Mặc dù một số nội dung kinh tế,

xã hội có liên quan đến huyện Nghi Lộc cũng được đề cập đến song hết sức sơ lược,

tản mạn và rất chung chung dựa trên quan điểm nghiên cứu tổng thể về lịch sử tỉnh

Nghệ An.

- Bên cạnh đó, nhiều hội thảo khoa học nghiên cứu về mảnh đất, con người

Nghệ An cũng được tổ chức. Đáng chú ý hơn cả là Hội thảo: Văn hóa các dòng họ ở

Nghệ An do Hội Văn nghệ dân gian Nghệ An phối hợp tổ chức (1997). Tập kỷ yếu

Hội thảo xuất bản đã tập hợp nhiều bài viết nghiên cứu về văn hóa các dòng họ và các

dòng họ cụ thể trên đất Nghệ An. Nhiều dòng họ tiêu biểu của huyện Nghi Lộc cũng

được đề cập đến: Văn hóa dòng họ Đinh ở Kim Khê, Nghi Lộc của Đinh Văn Niêm;

Vài nét về văn hóa họ Phạm (Tiên Động) và Nguyễn Bá ở xã Nghi Xuân, Nghi Lộc,

15

Nghệ An của Hồ Hữu Quyền; Bước đầu tìm hiểu về văn hóa dòng họ Nguyễn Năng ở

Nghi Trường, Nghi Lộc của Phan Đình Phương...

- Mặt khác, trong những năm gần đây, trên các tạp chí trung ương, địa phương

cũng có một số bài viết đề cập đến lịch sử, kinh tế, xã hội truyền thống của khu vực

Nghệ Tĩnh (trong đó có huyện Nghi Lộc) như: Hệ thống chợ Nghệ An thế kỷ XIX

(NCLS, số 6/2004) của Nguyễn Quang Hồng ; Cương Quốc công Nguyễn Xí với

những cống hiến và sự tôn vinh (VHNA, số 58/2005) của Nguyễn Đình Chú; Danh

xưng Nghi Lộc qua các thời kỳ (VHNA, số 165 + 166/2010) của Lê Quang Chắn...

Các tác giả đã đưa ra một số nhận định có giá trị khoa học khi nghiên cứu về vùng đất

Nghệ An (trong đó có đề cập đến huyện Nghi Lộc) trong lịch sử. Tuy vậy, phần lớn

những bài viết này chỉ tập trung vào lĩnh vực văn hóa mà ít đề cập đến vấn đề kinh tế,

xã hội của khu vực.

Hay dưới góc độ nghiên cứu chuyên sâu về tỉnh Nghệ An có một số Luận văn

Thạc sĩ: Giáo dục khoa cử Nho học ở Nghệ Tĩnh từ 1802 - 1919 của Hồ Sỹ Hùy

(Trường ĐH Vinh, 2001); Đời sống tôn giáo, tín ngưỡng của cư dân các huyện ven

biển Nghệ An của Trần Nghị (Trường ĐH Vinh, 2008)... Đây là nguồn tài liệu tham

khảo quan trọng khi nghiên cứu về kinh tế, xã hội huyện Nghi Lộc thời Nguyễn.

Nhìn chung, các công trình kể trên chủ yếu tập trung nghiên cứu một số lĩnh

vực về kinh tế, xã hội của tỉnh Nghệ An, trong đó có đề cập hết sức sơ lược đến địa

bàn huyện Nghi Lộc. Tuy vậy, các công trình này đã cung cấp nhiều tư liệu và luận

điểm có giá trị, làm cơ sở cho việc đi sâu nghiên cứu về từng địa phương cụ thể trên

địa bàn tỉnh Nghệ An.

1.3. Các công trình nghiên cứu về huyện Nghi Lộc

Đi sâu hơn trong việc tìm hiểu những vấn đề cụ thể của địa phương Nghi Lộc,

đã có một số tác phẩm đề cập trực tiếp đến tình hình kinh tế, xã hội huyện Nghi Lộc,

cụ thể như:

- Sách Lịch sử Đảng bộ huyện Nghi Lộc (Sơ thảo, 1991), tập 1, đã giúp người

đọc có cái nhìn khái quát về đặc điểm địa lý, sinh hoạt dân cư và tình hình kinh tế, xã

hội của huyện giai đoạn cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX. Đặc biệt, phần phụ lục ở

cuối sách có bảng: Tên đơn vị hành chính huyện Nghi Lộc qua các lần thay đổi, đây

chính là nguồn tài liệu tham khảo giúp đối chiếu các đơn vị hành chính ở Nghi Lộc

thời Nguyễn với hiện nay.