Kinh dịch

Kinh dịch

Kho tàng văn hoá phi vật thể phương Đông vốn nổi tiếng lịch sử với tư tưởng triết học, nhân

sinh quan, đạo đức xã hội, trong đó Kinh Dịch trở thành bộ sách tủ của nhiều thế hệ nho

học vì nó vô cùng thần bí, càng nghiên cứu càng thấy mênh mông.

Là một trong ba bộ sách cổ nhất của Trung Hoa sau Kinh Thi và Kinh Thư. Nó có thể ra đời

vào cuối đời Ân khoảng 1000 năm trước Công nguyên, (là loại sách mà Tần Thuỷ Hoàng

không đốt bỏ). Cuốn sách tập trung công sức nhiều học giả, đạo gia như Văn Vương, Chu

Công, Khổng Tử, Phí Trực, Vương Bật, Trịnh Huyền, Thiệu Khang Tiết, Chu Hy bổ sung thêm

2000 năm nữa theo từng giai đoạn lịch sử. Tác phẩm đầu tiên nói về Kinh Dịch là cuốn Chu

lễ đời nhà Chu chép rằng có ba loại bói do quan Thái bốc giữ là Liên sơn dịch, Quy tàng dịch

và Chu dịch, dần dà hai loại đã mất đi chỉ còn Chu dịch. Chữ Dịch có thể hiểu: biến đổi, giao

dịch và biến dịch (theo quy luật nhất định). Lúc đầu Chu dịch chỉ là những phán đoán về

thời thế, vận mạng nhưng sau đó người ta thêm những giải thích có tính hệ thống và Chu

Dịch trở thành cuốn cẩm nang lý luận triết học. Ngoài phần kinh gốc, đời nhà Hán người ta

gói gộp cả phần bổ sung vào thành Kinh Dịch. Dịch khó hiểu vì nó vốn là một bộ điển tịch

tối thượng cổ, ngôn ngữ cực kỳ hoang sơ, người đời sau không thể hình dung ra được và mỗi

câu mỗi quẻ của Kinh Dịch đòi hỏi con người ta phải nghiền ngẫm suy luận, phát triển óc tư

duy sáng tạo.

Nhiều nhà nghiên cứu kỳ văn cổ học hiện đại đã so sánh sự hình thành vũ trụ từ vụ nổ

BigBang với bản chất Kinh Dịch dựa trên thuyết âm dương. Sự tạo thành âm dương trong

bầu Thái cực hỗn độn (Thái cực có nghĩa lớn hơn hết, trước hết là khí Tiên thiên bất diệt và

nguồn gốc của sự sống), sau tách thành Lưỡng nghi là dương vạch liền - và âm vạch đứt -

- . Đặt các vạch này chồng lên nhau sẽ được Tứ tượng: Thái dương, Thiếu dương, Thái âm,

Thiếu âm. Tiếp theo, ta lấy âm và dương chồng lên Tứ tượng và sẽ thành Bát quái là Càn

(trời, ba vạch dương), Ly (hoả, dương dương âm), Khôn (đất, âm âm âm), Khảm (nước, âm

dương âm), Đoài (hồ, âm âm dương), Chấn (sấm, âm âm dương), Tốn (gió, dương dương

âm) và Cấn (núi, dương âm âm). Nếu lại lấy bát quái đặt chồng lên nhau lần lượt 8 x 8

thành 64 quẻ (mỗi quẻ là kết hợp của sáu vạch âm dương và mỗi vạch có thể biến đổi một

lần như vậy sẽ thành 384 biến quẻ) gồm 30 quẻ Kinh Thượng: Càn, Khôn, Truân, Mông,

Nhu, Tụng, Sư, Tỷ, Tiểu súc, Lý, Thái, Bĩ, Đồng nhân, Đại hữu, Khiêm Dự, Tuỳ, Cổ, Lâm,

Quan, Phệ hạp, Bí, Bác, Phu, Vô vọng, Đại súc Lôi di, Đại quá, Khảm, Ly. 34 quẻ Kinh Hạ:

Hàm, Hằng, Độn, Đại tráng, Tấn, Minh di, Gia nhân, Khuể, Kiển, Giải, Tổn, Ích, Quải, Cấu,

Tuy, Thăng, Khốn, Tỉnh, Cách, Đỉnh, Chấn, Cấn, Tiệm, Quy muội, Phong, Lữ, Tốn, Đoài,

Hoán, Tiết, Trung phu, Tiểu quá, Ký tế, Vị tế. Sau đó đến phần Thập dực (thực chất là 10

truyện chú giải của những học giả xưa đối với bản gốc của Kinh Dịch): Thoán truyện, Tương

truyện, Hệ từ truyện, Văn ngôn truyện, Thuyết quái truyện, Tự quái và Tạp quái truyện.

Người Trung Hoa từ cổ chí kim chỉ sử dụng 64 tượng hình này để diễn giảng tất cả các quan

niệm của họ về vũ trụ nhân sinh, thiên văn, xã hội. Từ công việc cụ thể như ăn uống, tu

thân, nhóm bạn, tìm thầy, giữ gìn gia đình, tề gia, dạy trẻ đến giáo dục quần chúng, trị

quốc an dân, hình pháp, dụng binh, đoàn kết, dùng hiền tài, làm cách mạng và cuối cùng là

xem thời vận, thiên văn để tránh dữ đón lành, cùng chung sống với tự nhiên.

Khi mới ra đời, Chu Dịch dùng để bói, nhưng sau khi người ta đem tư tưởng Khổng, Lão

thêm vào thì Kinh Dịch trở thành một pho triết học tổng kết đạo đức của Trung Hoa. Kinh

Dịch còn hàm chứa cái Đạo của bầu trời, mặt đất và con người trong một quan hệ tác động

biện chứng theo quy luật vô hạn của dịch: sinh ra - biến hoá - suy yếu - mất đi. Tóm lại,

Kinh Dịch chỉ ra bản chất của vạn vật lý luận của nó có thể coi như một cánh cửa. Cửa đóng

là ở trạng thái âm (tiêu cực), cửa mở là chuyển sang trạng thái dương (tích cực). Cứ thế

cánh cửa mở ra đóng lại nhiều lần là biến đổi (chuyển hóa trạng thái lẫn nhau của âm

dương). Thời gian đóng mở liên tục mãi như vậy là Thông biến. Sự tồn tại không thành vật