Kiểu truyện về người mồ coi trong truyện cổ Tày Nùng

51(3):109 - 112 Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ 3 - 2009

109

KIỂU TRUYỆN VỀ NGƯỜI MỒ CÔI TRONG TRUYỆN CỔ TÀY - NÙNG

Nguyễn Thị Minh Thu (Trường ĐH Sư phạm – ĐH Thái Nguyên)

Truyện cổ tích là một bộ phận quan trọng

của nền văn học dân gian hai dân tộc Tày -

Nùng, trong đó kiểu truyện về người mồ côi

có một số lượng truyện khá phong phú, có ý

nghĩa sâu sắc.

Kiểu truyện về người mồ côi trong truyện

cổ tích các dân tộc nói chung, trong truyện cổ

Tày - Nùng nói riêng đã sớm được một số nhà

nghiên cứu, sưu tầm quan tâm tìm hiểu, sưu

tầm, biên soạn như: Phan Đăng Nhật với cuốn

“Văn học các dân tộc thiểu số Việt Nam” [1],

Võ Quang Nhơn với công trình “Văn học dân

gian các dân tộc ít người ở Việt Nam” [2].

Những khám phá của các tác giả rất có giá trị,

nhưng riêng về truyện cổ của hai dân tộc Tày -

Nùng thì các ý kiến đánh giá còn khá khái

lược và với một số lượng khiêm tốn. Khảo sát

một số tập truyện cổ tiêu biểu như “Truyện cổ

Bắc Thái” [1], “Truyện cổ Tày Nùng” [5],

“Truyện cổ Việt Bắc” [6], tập trung chủ yếu ở

những truyện thuộc tiểu loại cổ tích thần kỳ

của hai dân tộc này, chúng tôi thấy có 29/63

truyện thuộc kiểu truyện về người mồ côi. Con

số đó khẳng định, kiểu truyện về người mồ côi

đã trở nên phổ biến và thành một nét đặc sắc

trong kho tàng truyện cổ Tày - Nùng. Trong

bài viết này, chúng tôi bước đầu đưa ra một số

nhận xét về kiểu truyện này trên một vài

phương diện cơ bản sau:

1. Tên truyện

Nhiều truyện thuộc kiểu truyện này có

nhan đề trùng với tên nhân vât chính như:

Tài xì Phoòng, Chàng Quan Triều, Thàng

Cao Chúa…; Một số truyện lấy tên yếu tố

thần kỳ làm tên truyện như: Chim Phàng

náo, Chiếc gậy thần…; Một số truyện lại lấy

đặc điểm về thân phận bất hạnh, mối quan

hệ của nhân vật với nhân vật khác làm cơ sở

để đặt tên cho tác phẩm như: Mồ côi xử kiện,

Chàng mồ côi và quan tể tướng, Mất tai mất

tóc, Mồ côi và ba con, Chàng câu cá, Lấy vợ

tiên… Tên truyện có thể được đặt theo nhiều

cách khác nhau, nhưng dù theo cách nào thì

nội dung truyện cũng kể về cuộc đời của

những con người mồ côi có số phận bất hạnh

và những giấc mơ đổi đời cho các số phận

ấy thông qua những biến đổi kỳ diệu. Cái tên

Mồ côi đã trở thành tên chung cho tất cả các

nhân vật.

2. Hoàn cảnh xuất hiện của nhân vật chính

Những dòng kể đầu tiên bao giờ cũng là

những dòng kể giới thiệu về hoàn cảnh xuất

thân nhân vật. Ví dụ: “Ngày xưa có chàng Mồ

côi rất nghèo. Ngày ngày, chàng phải vào

rừng kiếm củi để lấy tiền mua gạo nuôi thân

và nuôi mẹ” (Lấy vợ tiên) [5], hoặc: “Ngày xưa

ở bên kia sông, có một chàng mồ côi, không

cha mẹ, không anh em, không người thân

thích”(Chiếc gậy thần) [5].

Các nhân vật chính, như đúng tên gọi của

kiểu nhân vật, là những đứa con mồ côi,

thường là mồ côi cha hoặc mồ côi cả cha lẫn

mẹ. Hơn thế, nhân vật bao giờ cũng phải sống

trong một điều kiện, hoàn cảnh bất hạnh, kém

may mắn và luôn chịu sự thua thiệt so với

những nhân vật khác. Người mồ côi hoặc là bị

anh xua đuổi (Chim Phàng náo), hoặc phải đi

ở và làm thuê, hoặc vất vả làm lụng để mong

kiếm cái ăn qua ngày (Tài Xì Phoòng, Lấy vợ

tiên, Chiếc gậy thần). Cách giới thiệu quen

thuộc ấy cho thấy cái nhìn vừa hiện thực, vừa

nhân đạo của các tác giả dân gian. Một mặt là

sự nhận thức chân thực về những số phận mồ

côi bất hạnh, đau khổ trong xã hội thời xưa,

mặt khác là niềm tin “trời có mắt”, “ở hiền

gặp lành” đã trở thành bất diệt trong hầu hết