Kiểu nhân vật nghịch dị trong tiểu thuyết hồ anh thái .

1

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA NGỮ VĂN

----------------

KHÓA LUÂN T ̣ ỐT NGHIÊP ĐẠI HỌC ̣

NGÀNH CỬ NHÂN VĂN HỌC

Đề tài:

KIỂU NHÂN VẬT NGHỊCH DỊ TRONG TIỂU

THUYẾT HỒ ANH THÁI

Người hướng dẫn:

TS. Nguyễn Khắc Sính

Người thực hiện:

Hồ Thị Xuân

Đà Nẵng, tháng 5/2013

2

LỜI CẢM ƠN

Công trình này hoàn thành dưới sự nỗ lực của bản thân và sự giúp đỡ

của những người mà em hằng kính trọng.

Em xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu nhà trường, các thầy cô trong

khoa Ngữ văn trường Đại học Sư phạm Đà Nẵng, phòng thư viện trường đã

tạo điều kiện cho em trong suốt khóa học và nhất là thời gian thực hiện luận

văn.

Đặc biệt, em xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc đến TS.

Nguyễn Khắc Sính, người đã tận tình hướng dẫn, dìu dắt, quan tâm em về mọi

mặt.

Cuối cùng, em xin gửi lời cảm ơn tới gia đình, bạn bè đã luôn khích lệ,

động viên em trong suốt quá trình học và hoàn thành luận văn này.

Dù đã cố gắng nhưng bài luận văn không tránh khỏi những sai sót, rất

mong sự góp ý của thầy cô và bạn bè.

Xin chân thành cảm ơn!

Đà Nẵng, tháng 05, năm 2013

Sinh viên thực hiện

Hồ Thị Xuân

3

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

1.1. Văn học Việt Nam từ thời Đổi mới (1986) đến nay chịu ảnh hưởng

khá nhiều của trào lưu chủ nghĩa Hậu hiện đại thế giới. Mặc dù muộn so với

thế giới gần 30 năm nhưng các nhà văn Việt Nam lại tiếp thu khá nhanh thành

tựu của trào lưu này. Có thể kể đến các nhà văn tiêu biểu tham gia vào diễn

trình Hậu hiện đại trong văn học Việt Nam những năm gần đây như: Nguyễn

Huy Thiệp, Phạm Thị Hoài, Nguyễn Bình Phương, Nguyễn Đình Chính,

Thuận, Đặng Thân, Vũ Đình Giang, ... Trong số đó, Hồ Anh Thái đang nổi

lên như một hiện tượng đặc biệt.

1.2. Biểu hiện của chủ nghĩa Hậu hiện đại bộc lộ trên nhiều phương

diện mà kiểu nhân vật nghịch dị là một trong số đó. Thực ra điều này cũng

không hoàn toàn mới trong văn học. Ngay văn xuôi Việt Nam cũng đã từng

ghi nhận kiểu nhân vật này, ví như Xuân Tóc Đỏ trong tiểu thuyết Số đỏ của

Vũ Trọng Phụng. Nhưng nói đến sự xuất hiện nhân vật nghịch dị một cách

đậm đặc, liên tục, tần số cao và rất đa dạng thì phải nói đến các sáng tác của

Hồ Anh Thái trong các truyện ngắn Phòng khách, Chạy quanh công viên mất

một tháng, ... Hay trong một loạt tiểu thuyết gần đây như Cõi người rung

chuông tận thế, Mười lẻ một đêm, SBC là săn bắt chuột, ... Đây được coi là

một phương diện quan trọng của ông góp phần vào việc đổi mới quan niệm

nghệ thuật về con người của văn học Việt Nam sau 1975, nhất là văn học sau

1986.

1.3. Tìm hiểu, nghiên cứu kiểu nhân vật nghịch dị trong văn xuôi Việt

Nam qua các tiểu thuyết của Hồ Anh Thái, do đó, sẽ giúp chúng ta có cái nhìn

đa chiều về hiện thực, về con người trong thời kỳ sau “con người sử thi” của

giai đoạn văn học 1945 - 1975; đồng thời cũng giúp thấy được một kiểu xây

dựng nhân vật mới trong tiến trình đổi mới của văn học nước ta.

4

Đó là lý do chúng tôi chọn đề tài Kiểu nhân vật nghịch dị trong tiểu

thuyết Hồ Anh Thái làm khóa luận tốt nghiệp.

2. Lịch sử vấn đề

Gần 30 năm sáng tác, đã xuất bản hơn 30 tập truyện ngắn, tiểu thuyết,

cuốn nào cũng in trên 3000 bản và được tái bản nhiều lần, được dịch ra hơn

10 thứ tiếng của nhiều nước, Hồ Anh Thái đang được coi là nhà văn “sáng

giá” trên văn đàn Việt Nam hiện đại. Bên cạnh đó, với học vị Tiến sĩ văn hóa

phương Đông, ông cũng được coi là nhà văn “có học”, thông thái nhất. Bởi

vậy, đã có nhiều công trình nghiên cứu về ông nói chung cũng như về kiểu

nhân vật nghịch dị trong các sáng tác của ông. Có thể đề cập đến những công

trình sau:

2.1 Hướng nghiên cứu về con người, sự nghiệp của Hồ Anh Thái.

Trong mục Dư luận in ở cuối sách Cõi người rung chuông tận thế, Lê

Hồng Lâm đã có nhận xét: “Ngay từ khi xuất hiện, anh đã “phả” vào văn học

một giọng điệu tươi mới, trẻ trung …” [17, tr. 249].

Cũng ở phần này, Nguyễn Thị Minh Thái cho rằng: Về cấu trúc “Hồ

Anh Thái đã rất cao tay trong cấu trúc. Các giọng kể đan xen quấn quyện vào

nhau như một bản giao hưởng”, còn về ngôn từ thì “Văn viết lạ … có lẽ

không chỉ ở sự tinh tế ở văn phong, lối biểu đạt độc đáo, nhuần nhuyễn trong

cấu tứ …” [17, tr. 342]. Trong khi đó, Lê Minh Khuê nhận định: Văn Hồ Anh

Thái “không lôi thôi lòng thòng. Chi tiết cô đặc và sắc” và nhà văn tiên đoán

về tác giả Hồ Anh Thái rằng: “Đây là người con đi dài với văn chương” [17,

tr. 267].

Tiến sĩ văn học Ấn Độ K.Pandey đã từng nhận xét truyện ngắn viết về

Ấn Độ của Hồ Anh Thái trên báo The Hindustan là: “Những dòng chữ của Hồ

Anh Thái là những mũi kim châm cứu Á Đông đã điểm đúng huyệt tính cách

Ấn Độ” [17, tr. 322].

5

Còn ở mục Dư luận về những bản dịch in trong Người đàn bà trên đảo

(The women on the isand) và Trong sương hồng hiện ra (Behind the red

mist), nhà thơ George Evans viết: “Hồ Anh Thái là nhà văn dũng cảm. Sự hài

hước và ngọt ngào của tác phẩm, nghệ thuật tinh tế ở trong đó, biểu lộ sự hiểu

thấu và bày tỏ một cách sâu sắc những điều xảy ra khi thế giới thảm bại đi

qua chiến tranh và sự thay đổi văn hóa” [16, tr.432]. Còn tác giả Philip

Gambone thì cho rằng: “Chất châm biếm, chất siêu thực và ngụ ngôn tràn đầy

trong nhiều truyện ở cuốn sách được cấu trúc một cách tao nhã của một trong

những nhà văn Việt Nam đương đại xuất sắc nhất” [16, tr. 434]. Trong khi đó,

Jennifer Eagleton bộc lộ cảm xúc: “Đọc xong cuốn sách này, tôi chỉ muốn

nhanh chóng mở rộng hiểu biết của mình về văn học Việt Nam hiện đại” [16,

tr. 439].

Ngoài ra, có thể tìm thấy rất nhiều những ý kiến đánh giá khác nữa của

Ma Văn Kháng, Nguyễn Đăng Điệp, Hoài Nam, Thúy Nga, Đoàn Lê …

2.2 Hướng nghiên cứu về kiểu nhân vật nghịch dị

Cũng trong mục Dư luận nêu trên, Trần Thị Hải Vân đánh giá: “Con

người bản năng được Hồ Anh Thái thể hiện thành công nhất. Con người bản

năng đã từng xuất hiện khá đậm nét trong tiểu thuyết của Vũ Trọng Phụng,

thấp thoáng trong một số truyện ngắn của Nam Cao để rồi gần như vắng bóng

hoàn toàn trong văn học Cách mạng (…). Con người bản năng trong tiểu

thuyết của Hồ Anh Thái được anh thể hiện tinh tế nhưng cũng đầy táo bạo”

[17, tr. 343 - 344].

Còn trong mục Dư luận in ở cuối sách Mười lẻ một đêm, Thúy Nga

trong bài viết Đời cười trong Mười lẻ một đêm (Báo Tuổi trẻ, 2003) có đoạn:

“Câu chuyện không diễn ra ở bên trong cánh cửa, mà ở ngoài kia, nhốn nháo

và đầy nghịch lý. Chuyện của mười một ngày đêm lại chính là chuyện của hai

6

đời người, của mấy đời người, của một thời thế, của hôm qua và hôm nay

được quy chiếu trong cái nhìn trào lộng, phóng đại để rồi bất ngờ thu hẹp lại

sắc nét và tinh quái” [19, tr. 354 - 355]. Còn Hoài Nam trong bài Chất hài

hước, nghịch dị trong Mười lẻ một đêm (Báo Người đại biểu nhân dân, 2006)

lại nhận xét: “ Được tạo ra bởi những nhân vật nghịch dị - tôi muốn nói là

những nhân vật mang trong mình một vài nét tính cách lập dị, thậm chí là

quái đản ...” [19, tr. 378].

Cũng trong mục Dư luận này, Lâm Huy trong bài viết Hài hước và trữ

tình đăng trên Tạp chí Đàn ông tháng 3/2006 đã nhận định như sau: “Khá

giống với phong cách và giọng điệu của ba cuốn tiểu thuyết và truyện ngắn

gần đây, Hồ Anh Thái đem đến cho độc giả từ đầu đến cuối là một giọng điệu

châm biếm, hài hước và cười cợt quen thuộc …” [19, tr. 345]. Nhận xét này

của Lâm Huy có phần giống với Sông Thương trong bài: Ngả nghiêng trần

thế - Báo Thanh niên 11/4/2006: “Mười lẻ một đêm được viết bằng giọng hài

hước chủ đạo, thậm chí có đoạn được lồng vào cả truyện cười dân gian. Câu

văn thụt thò, dài ngắn, có chủ đích …” [19, tr. 347].

Ngoài ra cũng cần đề cập đến một số nhận định khác về nhân vật

nghịch dị có trong các luận văn Thạc sỹ: Hài hước đen trong tiểu thuyết Hồ

Anh Thái của Hoàng Thị Huyền; Tư duy nghệ thuật tiểu thuyết Hồ Anh Thái

của Lê Thị Hương Giang; Ảnh hưởng của chủ nghĩa hậu hiện đại trong tiểu

thuyết Hồ Anh Thái của Hoàng Anh Tú …

Như vậy có thể thấy, phần lớn các ý kiến, nhận định đều đánh giá cao

về Hồ Anh Thái cũng như kiểu nhân vật nghịch dị trong tiểu thuyết của ông.

Nhưng do yêu cầu riêng của từng công trình nên ở đó các tác giả mới chỉ xem

vấn đề nhân vật nghịch dị như một tiểu vấn đề trong tiểu thuyết Hồ Anh Thái

chứ chưa tiếp cận kiểu nhân vật nghịch dị một cách có hệ thống và xem nó là

một công trình chuyên biệt. Tiếp thu thành quả của những công trình đi trước,