Kiểm soát các giao dịch có nguy cơ tư lợi trong công ty cổ phần theo pháp luật Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN THỊ TRÚC ANH

KIỂM SOÁT CÁC GIAO DỊCH CÓ NGUY CƠ

TƯ LỢI TRONG CÔNG TY CỔ PHẦN

THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ CHUYÊN NGÀNH LUẬT KINH TẾ

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2022

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

KIỂM SOÁT CÁC GIAO DỊCH CÓ NGUY CƠ

TƯ LỢI TRONG CÔNG TY CỔ PHẦN

THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM

Chuyên ngành: Luật Kinh tế

Định hướng nghiên cứu

Mã số: 8380107

Người hướng dẫn khoa học : Pgs. Ts. Hà Thị Thanh Bình

Họ và tên học viên : Nguyễn Thị Trúc Anh

Lớp : Cao học Luật Kinh tế, Khoá 30

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2022

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan rằng các nội dung được trình bày trong luận văn “Kiểm soát

giao dịch có nguy cơ tư lợi trong công ty cổ phần theo pháp luật Việt Nam” là

công trình nghiên cứu khoa học độc lập của cá nhân và được thực hiện dưới sự

hướng dẫn tận tình của Pgs. Ts. Hà Thị Thanh Bình. Mọi kết quả nghiên cứu của

các công trình khoa học khác được sử dụng trong luận văn này đều được giữ

nguyên ý tưởng và được trích dẫn phù hợp theo quy định.

TP. Hồ Chí Minh, ngày tháng năm 2022

Người cam đoan

Nguyễn Thị Trúc Anh

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

STT Ký hiệu viết tắt Nội dung

01 BKS Ban kiểm soát

02 CTCP Công ty Cổ phần

03 ĐHĐCĐ Đại hội đồng cổ đông

04 GĐ Giám đốc

05 HĐQT Hội đồng quản trị

06 KSV Kiểm soát viên

07 LDN Luật Doanh nghiệp

08 TGĐ Tổng Giám đốc

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU....................................................................................................... 1

CHƯƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ GIAO DỊCH CÓ

NGUY CƠ TƯ LỢI VÀ KIỂM SOÁT GIAO DỊCH CÓ NGUY CƠ TƯ LỢI

TRONG CÔNG TY CỔ PHẦN .............................................................................. 7

1.1. Khái niệm và đặc điểm của giao dịch có nguy cơ tư lợi........................7

1.1.1. Khái niệm về giao dịch có nguy cơ tư lợi trong công ty cổ phần..............7

1.1.2. Đặc điểm của giao dịch có nguy cơ tư lợi trong công ty cổ phần...........10

1.2. Lý luận chung về kiểm soát giao dịch có nguy cơ tư lợi trong công ty

cổ phần ..........................................................................................................13

1.2.1. Những ảnh hưởng tiêu cực của việc thực hiện các giao dịch có nguy cơ

tư lợi trong công ty cổ phần...............................................................................13

1.2.2. Sự cần thiết phải kiểm soát các giao dịch có nguy cơ tư lợi trong công ty

cổ phần...............................................................................................................17

1.2.3. Nguyên tắc cơ bản của pháp luật về kiểm soát giao dịch có nguy cơ tư

lợi trong công ty cổ phần...................................................................................19

1.2.4. Các yếu tố nhận diện giao dịch có nguy cơ tư lợi trong công ty cổ phần

...........................................................................................................................23

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1....................................................................................... 28

CHƯƠNG 2. NHẬN DIỆN CÁC GIAO DỊCH CÓ NGUY CƠ TƯ LỢI

TRONG CÔNG TY CỔ PHẦN ............................................................................ 29

2.1. Xác định các giao dịch có nguy cơ tư lợi trong công ty cổ phần theo

quy định của pháp luật ................................................................................29

2.1.1. Các giao dịch giữa công ty cổ phần với người có liên quan...................29

2.1.2. Các giao dịch có giá trị tài sản lớn .........................................................34

2.2. Thực tiễn áp dụng các quy định của pháp luật về nhận diện các giao

dịch có nguy cơ tư lợi trong công ty cổ phần..............................................38

2.3. Một số kiến nghị nhằm góp phần hoàn thiện các quy định của pháp

luật về nhận diện các giao dịch có nguy cơ tư lợi trong công ty cổ phần .42

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2....................................................................................... 45

CHƯƠNG 3. CÁC BIỆN PHÁP KIỂM SOÁT KHI XÁC LẬP VÀ THỰC

HIỆN CÁC GIAO DỊCH CÓ NGUY CƠ TƯ LỢI TRONG CÔNG TY CỔ

PHẦN....................................................................................................................... 46

3.1. Quy định của pháp luật về các biện pháp kiểm soát khi xác lập và

thực hiện các giao dịch có nguy cơ tư lợi trong công ty cổ phần ..............46

3.1.1. Quy định về nghĩa vụ công khai thông tin trong công ty cổ phần...........46

3.1.2. Quy định của pháp luật về cơ chế thông qua và giám sát việc thực hiện

các giao dịch có nguy cơ tư lợi trong công ty cổ phần .....................................49

3.1.3. Quy định của pháp luật về quyền và nghĩa vụ của cổ đông nhằm kiểm

soát các giao dịch có nguy cơ tư lợi trong công ty cổ phần..............................51

3.2. Thực tiễn áp dụng các quy định của pháp luật về các biện pháp kiểm

soát khi xác lập và thực hiện các giao dịch có nguy cơ tư lợi trong công ty

cổ phần ..........................................................................................................55

3.2.1. Về nghĩa vụ công khai thông tin trong công ty cổ phần..........................55

3.2.2. Về cơ chế thông qua và giám sát việc thực hiện các giao dịch có nguy cơ

tư lợi trong công ty cổ phần...............................................................................56

3.2.3. Về quyền và nghĩa vụ của cổ đông trong công ty cổ phần ......................58

3.3. Một số kiến nghị góp phần hoàn thiện các quy định của pháp luật về

các biện pháp kiểm soát khi xác lập và thực hiện các giao dịch có nguy cơ

tư lợi trong công ty cổ phần.........................................................................63

3.3.1. Hoàn thiện quy định của pháp luật về nghĩa vụ công khai thông tin trong

công ty cổ phần..................................................................................................63

3.3.2. Hoàn thiện quy định của pháp luật về cơ chế thông qua và giám sát việc

thực hiện các giao dịch có nguy cơ tư lợi trong công ty cổ phần .....................64

3.3.3. Hoàn thiện quy định của pháp luật về quyền và nghĩa vụ của cổ đông

trong công ty cổ phần nhằm kiểm soát các giao dịch có nguy cơ tư lợi trong

công ty cổ phần..................................................................................................65

KẾT LUẬN CHƯƠNG 3....................................................................................... 66

KẾT LUẬN CHUNG............................................................................................. 67

PHỤ LỤC

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Công ty với tư cách là một pháp nhân - một thực thể pháp lý độc lập (a

separate legal entity), tự bản thân nó không thể hành động cho chính mình mà chỉ

có thể hành động thông qua con người cụ thể - những người quản lý công ty1

.

Công ty cổ phần với đặc điểm là mô hình công ty đối vốn. Số lượng cổ đông

công ty thường nhiều và mỗi cổ đông khi tham gia vào công ty luôn có những mối

quan tâm khác nhau. Các cổ đông nhỏ thường có xu hướng góp vốn vào công ty và

hưởng lợi nhuận, thậm chí họ chỉ quan tâm đến số vốn của họ đã góp cho công ty

mà không cần quan tâm đến hoạt động nội bộ, quản trị công ty đang diễn ra như thế

nào. Việc quản lý, điều hành công ty cổ phần với cấu trúc cổ đông phân tán thường

không do “người chủ” của công ty thực hiện, khi đó, giữa cổ đông và người quản lý

công ty hình thành nên một quan hệ được gọi là quan hệ uỷ thác. Chính mối quan

hệ này đã tạo nên sự tách bạch trong quyền sở hữu và việc quản lý công ty. Những

người quản lý công ty có trong tay quyền lực nhất định cộng với việc có sự tách

bạch giữa sở hữu - quản lý và theo một lý thuyết chung nhất thì quyền càng nhiều,

khả năng lạm dụng quyền lực và vị thế của mình càng xảy ra cao hơn. Vì vậy, bằng

cách nào đó, người đại diện sẽ không luôn luôn hành động vì mục tiêu tối đa hoá lợi

ích chung, mà sẽ vì lợi ích của cá nhân.

Về mặt nguyên tắc, trong quá trình quản lý, điều hành công ty, người quản lý

công ty phải thực hiện hàng loạt các giao dịch để đảm bảo mang về lợi nhuận cho

công ty. Tuy nhiên, trong thực tế, người quản lý công ty có thể thực hiện các giao

dịch có khả năng đem lại nguy cơ xâm hại đến lợi ích của công ty. Những giao dịch

loại này nếu không được kiểm soát sẽ gây phương hại đến lợi ích của các chủ thể

trong nền kinh tế và ảnh hưởng đến sự lành mạnh của môi trường đầu tư.

Ở nước ta, Luật Doanh nghiệp và các quy định pháp luật về chứng khoán,

ngân hàng… cũng đã đặt ra các cơ chế giám sát khác nhau đối với các giao dịch có

nguy cơ tư lợi của những người quản lý công ty. Song cơ chế giám sát trong thực tế

tại các công ty cổ phần Việt Nam chưa đúng như kỳ vọng và yêu cầu. Nhiều quy

định rất thiết thực nhưng lại thiếu cơ chế đảm bảo thực hiện khiến những quy định

này chỉ tồn tại về mặt hình thức chứ chưa phát huy được tác dụng trong việc kiểm

1 Bùi Xuân Hải (2007), “Học thuyết đại diện và mấy vấn đề của pháp luật công ty Việt Nam”, Tạp chí Khoa

học pháp lý, Số 4

2

soát giao dịch trong thực tế. Nguyên nhân xuất phát từ chính các quy định của pháp

luật cũng như thực trạng của việc áp dụng các quy định đó trong thực tiễn.

Thực tế, nhà đầu tư sẽ không bỏ vốn kinh doanh nếu như quyền và lợi ích

chính đáng của họ không được pháp luật bảo vệ. Chính việc kiểm soát các giao dịch

có nguy cơ tư lợi trong công ty, khả năng xung đột lợi ích giữa các chủ thể người

quản lý điều hành và người sở hữu luôn được đặt ra như một trong những công cụ

để bảo vệ quyền và lợi ích của chủ thể sở hữu, đặc biệt nó còn là công cụ để bảo vệ

các chủ thể là cổ đông thiểu số trong công ty.

Vì vậy, việc nghiên cứu một cách có hệ thống và trọng tâm các vấn đề về

kiểm soát các giao dịch có nguy cơ tư lợi trong công ty cổ phần được đặt ra nhằm

đáp ứng nhu cầu bảo vệ quyền lợi của chủ sở hữu nói chung, của cổ đông thiểu số

nói riêng. Xa hơn, việc hạn chế và kiểm soát các giao dịch có nguy cơ tư lợi trong

CTCP sẽ góp phần tạo nên một môi trường kinh doanh lành mạnh, qua đó nâng cao

khả năng thu hút vốn đầu tư của các nhà đầu tư trong và ngoài nước.

Từ những phân tích trên, tác giả nhận thấy các quy định của pháp luật về

kiểm soát các giao dịch có nguy cơ tư lợi trong CTCP vẫn còn nhiều vấn đề cần

phải được nghiên cứu và hoàn thiện. Vì vậy, tác giả lựa chọn đề tài “Kiểm soát các

giao dịch có nguy cơ tư lợi trong công ty cổ phần theo pháp luật Việt Nam” để

tiến hành nghiên cứu.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Tại Việt Nam, đến thời điểm hiện tại, qua tham khảo, độc giả đã biết đến một

số sách chuyên khảo, công trình nghiên cứu có đề cập hoặc liên quan đến vấn đề

kiểm soát các giao dịch có nguy cơ tư lợi trong CTCP ở các cấp độ khác nhau, có

thể kể đến một số khía cạnh với các công trình tiêu biểu như:

- Lê Đình Vinh (2004), “Kiểm soát giao dịch tư lợi trong công ty theo Luật

Doanh nghiệp”, Tạp chí Luật học, Số 01/2004, trên cơ sở những quy định của Luật

Doanh nghiệp 1999, tác giả đưa ra khái niệm về giao dịch tư lợi cũng như đề cập

đến các quy định của pháp luật về kiểm soát các giao dịch tư lợi.

- Trần Thị Bảo Ánh (2010), “Kiểm soát các giao dịch có nguy cơ phát sinh

tư lợi theo Luật Doanh nghiệp năm 2005”, Tạp chí Luật học, Số 09/2010, tr.19-27.

Bài viết đã chỉ ra sự cần thiết phải kiểm soát các giao dịch có nguy cơ phát sinh tư

lợi, những nội dung cơ bản và bình luận về một số vấn đề còn vướng mắc theo quy

định của LDN 2005.

3

- Nguyễn Thị Vân Anh (2015), “Kiểm soát giao dịch giữa công ty với người

có liên quan”, Luận án tiến sĩ, luận án được tác giả phân tích về kiểm soát giao

dịch có nguy cơ tư lợi trong một loại giao dịch cụ thể đó là giao dịch với người có

liên quan. Luận án đã phân tích những vấn đề lý luận cơ bản về kiểm soát giao

dịch giữa công ty với người có liên quan, thực trạng pháp luật hiện hành và Điều

lệ của các công ty đang hoạt động, từ đó tác giả đã đề xuất các giải pháp hoàn

thiện pháp luật.

- Nguyễn Thanh Lý (2017), “Kiểm soát giao dịch có khả năng tư lợi trong

công ty đại chúng theo pháp luật Việt Nam”, Luận án tiến sĩ luật học, Học viện Hàn

lâm khoa học xã hội Việt Nam; Danh Phạm Mỹ Duyên (2018), “Kiểm soát giao

dịch giữa công ty và người quản lý trong công ty đại chúng theo quy định của pháp

luật Việt Nam”, Tạp chí Toà án Nhân dân Tối cao, Số 11, các công trình nghiên cứu

này được các tác giả phân tích về đặc điểm của chủ thể trong quan hệ giao dịch,

người đại diện, giá trị của giao dịch...trong một loại mô hình công ty cụ thể là công

ty đại chúng.

Những tài liệu nghiên cứu nêu trên đều có đề cập đến vấn đề kiểm soát các

giao dịch có nguy cơ tư lợi trong CTCP ở các mức độ khác nhau theo các góc độ

nhận định riêng của từng tác giả. Tuy nhiên, các công trình nghiên cứu nêu trên

đều tiếp cận vấn đề kiểm soát các giao dịch có nguy cơ ở góc độ là một giao dịch

của công ty với người có liên quan hoặc chỉ chuyên sâu vào một loại mô hình

công ty cụ thể mà chưa tìm hiểu một cách bao quát toàn cảnh về kiểm soát các

giao dịch có nguy cơ tư lợi trong CTCP; Hoặc các công trình nghiên cứu trên là

những công trình được nghiên cứu dựa theo LDN 1999, LDN 2005, 2014 trong

khi LDN 2020 đã được ban hành và có nhiều sự thay đổi trong các quy định về

vấn đề này.

Trên thế giới, có lẽ vì mô hình CTCP đã xuất hiện từ rất sớm, do đó, vấn đề

kiểm soát giao dịch có nguy cơ tư lợi trong CTCP đã xuất hiện khá nhiều các công

trình nghiên cứu chuyên sâu. Một số bài viết tiêu biểu có thể kể đến như:

- Luca Enriques (2000), “The Law on Company Directors’ Self-Dealing: A

Comparative Analysis”, International and Comparative Corporate Law Journal, vol.2(3),

pp.297 - 3332

. Bài viết phân tích các giao dịch có nguy cơ tư lợi chuyển tài sản của công

2 https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=135674

4

ty sang người quản lý, giao dịch giữa công ty với người quản lý và so sánh với pháp luật

Mỹ, Anh, Ý, Pháp và Đức trong việc điều chỉnh các loại giao dịch này.

- Paul Davies (2018), “Related party transactions: UK model”, European

Corporate Governance Institute - Law Working Paper, vol.387/20183

. Tác giả đã so

sánh các quy định về giao dịch giữa công ty với người có liên quan của Luật Công

ty năm 2006 của Anh với pháp luật Hoa Kỳ và các quy tắt niêm yết ở Luân Đôn.

- Geneviève Helleringer (2019), “Related Party Transactions in France - A

Critical Assessment”, European Corporate Governance Institute - Law Working

Paper, vol.474/20194

. Tác giả đã phân tích các quy định hiện hành của Pháp về

kiểm soát các giao dịch giữa công ty với người có liên quan. Từ đó đề xuất cải thiện

nội dung về chất lượng và số lượng thông tin của giao dịch được công khai; Nâng

cao vai trò của giám đốc và kiểm toán viên độc lập; Ngoài ra, tác giả còn làm rõ

phạm vi điều chỉnh của pháp luật về giao dịch này.

Có thể thấy, đa số công trình nghiên cứu về kiểm soát các giao dịch có nguy

cơ tư lợi trong CTCP ở nước ngoài được các tác giả nghiên cứu chuyên sâu vào

từng khía cạnh hơn so với các công trình trong nước, trong đó có đề cập rất nhiều

các quy định liên quan cũng như so sánh giữa pháp luật các nước với nhau. Tất cả

các công trình nghiên cứu trên là nguồn tài liệu tham khảo quý báu và định hướng

để tác giả nghiên cứu trong suốt quá trình thực hiện đề tài của mình.

3. Mục đích nghiên cứu của đề tài

Thứ nhất, luận văn nghiên cứu những vấn đề lý luận chung về giao dịch có

nguy cơ tư lợi và kiểm soát các giao dịch có nguy cơ tư lợi trong CTCP.

Thứ hai, ở khía cạnh nhận diện các giao dịch có nguy cơ tư lợi trong CTCP,

luận văn đi từ nghiên cứu những quy định của pháp luật thực định điều chỉnh tại

thời điểm hiện tại, nêu ra một số vấn đề còn tồn tại cũng như đưa ra một số kiến

nghị nhằm gợi mở cho pháp luật Việt Nam về vấn đề này

Thứ ba, luận văn phân tích và đánh giá các biện pháp kiểm soát các giao dịch

có nguy cơ tư lợi trong CTCP theo quy định của pháp luật hiện hành cũng như có sự

so sánh, đề cập đến các quy định của pháp luật nước ngoài. Trên cơ sở đó, tác giả

tập trung phân tích thực trạng việc áp dụng các quy định pháp luật về kiểm soát các

3 https://ecgi.global/sites/default/files/working_papers/documents/finaldavies.pdf

4 https://ecgi.global/sites/default/files/working_papers/documents/finalhelleringer.pdf