Khiếu kiện không vi phạm - Một số vấn đề pháp lý và thực tiễn áp dụng trong giải quyết tranh chấp tại WTO

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

DƢƠNG ĐÀO HOÀNG DUNG

KHIẾU KIỆN KHÔNG VI PHẠM: MỘT SỐ VẤN

ĐỀ PHÁP LÝ VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG TRONG

GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP TẠI WTO

LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HỌC

Chuyên ngành: Luật quốc tế Mã số: 60380108

Người hướng dẫn khoa học: TS. Trần Thị Thùy Dƣơng

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2014

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận văn “Khiếu kiện không vi phạm: Một số vấn đề

pháp lý và thực tiễn áp dụng trong giải quyết tranh chấp tại WTO” là

công trình nghiên cứu thực sự của cá nhân. Các nội dung và kết luận nêu

trong luận văn là trung thực.

Luận văn được hoàn thành với sự giúp đỡ của TS. Trần Thị Thùy Dương

là người hướng dẫn khoa học trực tiếp cho tôi. Tôi xin chân thành cảm ơn.

Tác giả

Dƣơng Đào Hoàng Dung

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

AOA Agreement on Agriculture Hiệp định về nông nghiệp

ASEAN

Association of Southeast Asian

Nations

Hiệp hội các quốc gia Đông Nam

Á

DSB Dispute Settlement Body Cơ quan giải quyết tranh chấp

DSU

Dispute Settlement

Understandings

Thỏa ước về các quy tắc và thủ

tục giải quyết tranh chấp

EC European Community Cộng đồng chung châu Âu

EEC European Economic Community Cộng đồng kinh tế châu Âu

GATS

General Agreement on Trade in

Services

Hiệp định chung về thương mại

dịch vụ

GATT

General Agreement on Tariffs

and Trade

Hiệp định chung về thuế quan và

thương mại

GPA

Agreement on Government

Procurement

Hiệp định về mua sắm chính phủ

IMF International Montenary Fund Quỹ tiền tệ quốc tế

ITO International Trade Organization Tổ chức thương mại quốc tế

NAFTA

North American Free Trade

Agreement

Khu vự tự do thương mại Bắc

Mỹ

RTA Regional Trade Agreement Hiệp định thương mại khu vực

SA Agreement on Safeguard Hiệp định tự vệ

SCM

Agreement on Subsidies and

Countervailing Measures

Hiệp định về trợ cấp và các biện

pháp đối kháng

TBT

Agreement on Technical

Barriers to Trade

Hiệp định về hàng rào kỹ thuật

trong thương mại

TRIMPs

Agreement on Trade-Related

Investment Measures

Hiệp định về các biện pháp đầu

từ liên quan đến thương mại

TRIPs

Agreement on Trade – Related

Aspects of Intellectual Property

Rights

Hiệp định về khía cạnh thương

mại của sở hữu trí tuệ

WB World Bank Ngân hàng thế giới

WTO World Trade Organization Tổ chức thương mại thế giới

MỤC LỤC

Trang

PHẦN MỞ ĐẦU......................................................................................... 1

CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN QUY ĐỊNH VỀ KHIẾU KIỆN

KHÔNG VI PHẠM TRONG HỆ THỐNG PHÁP LUẬT TỔ

CHỨC THƢƠNG MẠI THẾ GIỚI .......................................................... 7

1.1. Cơ sở hình thành quy định về khiếu kiện không vi phạm

trong hệ thống pháp luật Tổ chức thƣơng mại thế giới.................................. 8

1.1.1. Cơ sở lý luận ................................................................................................ 8

1.1.2. Quá trình hình thành và phát triển quy định khiếu kiện

không vi phạm trong hệ thống GATT/WTO ........................................................... 9

1.2. Quy định khiếu kiện không vi phạm trong hệ thống

pháp luật Tổ chức thƣơng mại thế giới .......................................................... 17

1.2.1. Quy định về nội dung................................................................................. 17

1.2.2. Quy định về hình thức................................................................................ 25

1.3. So sánh sơ bộ giữa quy định khiếu kiện không vi phạm

trong hệ thống pháp luật WTO và trong một số

hiệp thƣơng mại khu vực................................................................................... 27

CHƢƠNG 2. THỰC TIỄN ÁP DỤNG QUY ĐỊNH KHIẾU KIỆN

KHÔNG VI PHẠM TRONG GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP

TẠI TỔ CHỨC THƢƠNG MẠI THẾ GIỚI.......................................... 32

2.1. Khái quát về các tranh chấp liên quan đến khiếu kiện

không vi phạm từ khi Tổ chức thƣơng mại đƣợc thành lập ................ 33

2.2. Các nội dung liên quan đến quy định khiếu kiện không

vi phạm đƣợc Ban hội thẩm và Cơ quan phúc thẩm xem xét .............. 35

2.2.1. Các điều kiện cấu thành một khiếu kiện không vi phạm................... 35

2.2.2. Nghĩa vụ chứng minh ................................................................................. 51

CHƢƠNG 3. VAI TRÒ CỦA QUY ĐỊNH KHIẾU KIỆN

KHÔNG VI PHẠM TRONG HỆ THỐNG PHÁP LUẬT

TỔ CHỨC THƢƠNG MẠI THẾ GIỚI.................................................. 54

3.1. Tác động của việc áp dụng khiếu kiện không vi phạm đến

hệ thống pháp luật Tổ chức thƣơng mại thế giới............................................ 54

3.1.1. Tác động tích cực ....................................................................................... 54

3.1.2. Tác động tiêu cực ....................................................................................... 56

3.2. Cơ sở cho việc tiếp tục áp dụng quy định về khiếu kiện

không vi phạm trong hệ thống pháp luật Tổ chức thƣơng mại .................... 59

3.3. Một số bài học kinh nghiệm liên quan đến khiếu kiện không vi

phạm dành cho Việt Nam trong quá trình tham gia giải quyết

tranh chấp tại WTO........................................................................................... 62

KẾT LUẬN......................................................................................................... 65

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Với mục tiêu loại bỏ các rào cản thương mại và tiến tới tự do hóa thương

mại, Tổ chức Thương mại Thế giới (World Trade Organization – WTO), mà

tiền thân là Hiệp định chung về thuế quan và thương mại (General Agreement

Trade and Tariffs - GATT 1947), đã được thành lập vào 1/1/1995. Sự ra đời

của WTO là bước ngoặt lớn của nền kinh tế thế giới đầu thế kỷ XX.

WTO là một tổ chức thương mại đa phương lớn nhất hiện nay gồm nhiều

hiệp định đa phương và đa biên. Với hệ thống các quy định này, WTO đã tạo

nên một hành lang pháp lý khá vững chắc cho các hoạt động thương mại giữa

160 quốc gia thành viên1

. Trong đó, chế định giải quyết tranh chấp của WTO

là trụ cột quan trọng của diễn đàn thương mại đa phương này. Cơ chế này đã

được ghi nhận tại “Thỏa ước về các quy tắc và thủ tục giải quyết tranh chấp

(Dispute Settlement Understandings - DSU)”.

Với các nguyên tắc “công bằng, nhanh chóng, hiệu quả và các bên cùng

chấp nhận, cơ chế giải quyết tranh chấp của WTO là một đóng góp quan

trọng đối với sự bền vững của nền kinh tế thế giới

2

. Bởi vì, cơ chế giải quyết

tranh chấp của WTO đưa ra các cách thức để các thành viên duy trì hiệu lực

của thỏa thuận đã được cam kết. Điều này thể hiện ở việc các phán quyết của

Ban hội thẩm hay Cơ quan phúc thẩm có giá trị bắt buộc đối với các bên trong

tranh chấp. Nói cách khác, nếu các quy định giải quyết tranh chấp không tồn

tại, tính bắt buộc của các quy định WTO trở nên kém hiệu lực đối với các

hành động của các thành viên.

Cơ chế giải quyết tranh chấp WTO quy định ba loại khiếu kiện: khiếu

kiện vi phạm (violation complaints), khiếu kiện không vi phạm (non –

violation complaints) và khiếu kiện theo tình huống (situation complaints)

3

.

1 Cập nhật đến ngày 26/6/2014, http://wto.org/english/thewto_e/whatis_e/tif_e/org6_e.htm cập nhật

ngày 1/7/2014.

2 Trích bài viết Understanding the WTO: Settling Dispute: A Unique Contribute đăng trên website

của WTO http://wto.org/english/thewto_e/whatis_e/tif_e/disp1_e.htm, cập nhật ngày 1/7/2014.

3 Xem Điều XXIII GATT 1994

2

Đây là các cơ sở quan trọng để các quốc gia thành viên bảo vệ quyền và lợi

ích của họ trong tiến trình tự do hóa thương mại. Trong đó, khiếu kiện không

vi phạm cho phép một thành viên có thể khởi kiện khi nhận thấy biện pháp

của thành viên khác “làm vô hiệu hay suy giảm những lợi ích của nó có được

từ các hiệp định liên có quan hoặc gây trở ngại cho việc đạt được bất cứ mục

tiêu nào của các hiệp định có liên quan ngay cả khi biện pháp này có mâu

thuẫn với các hiệp định có liên quan hay không”

4

. So với khiếu kiện vi phạm,

khởi kiện trong trường hợp không vi phạm là một thách thức đối với các

“thẩm phán WTO”.

Như chúng ta biết, điều khoản khiếu kiện không vi phạm trong pháp luật

WTO được kế thừa từ GATT 1947. Tuy nhiên, sự kế thừa này ngay từ đầu đã

là đề tài gây tranh cãi giữa các nhà làm luật WTO cũng như các nhà nghiên

cứu. Theo đó, có hai quan điểm trái chiều nhau về sự tồn tại quy định này.

Quan điểm phản đối cho rằng sự tồn tại của điều khoản không vi phạm có thể

gây ra tình trạng lạm dụng của các thành viên để tạo ra một rào cản thương

mại ngầm. Trong khi đó, quan điểm ủng hộ lại chỉ ra rằng sự tồn tại của điều

khoản khiếu kiện không vi phạm là một trong những cơ sở đảm bảo lợi ích

của quốc gia thành viên khi thực hiện các mục tiêu tự do hóa thương mại của

WTO. Hơn nữa, vấn đề hiệu lực pháp lý của quy định này trong lĩnh vực

thương mại về sở hữu trí tuệ

5

hiện nay vẫn đang được xem xét tại vòng Đàm

phán Doha. Do đó, sự nhận thức rõ hơn về khung pháp lý của quy định khiếu

kiện không vi phạm trong pháp luật WTO là một điều rất cần thiết.

Bên cạnh đó, việc trở thành thành viên thứ 150 của WTO có ý nghĩa rất

quan trọng đối với nền kinh tế Việt Nam. Song, trong quá trình tham gia sân

chơi chung này, Việt Nam vẫn còn gặp phải những khó khăn trong hoạt động

thương mại xuất nhập khẩu, các doanh nghiệp Việt Nam vẫn còn yếu thế

trong cạnh tranh với các nước bạn. Vì thế, Việt Nam cần nắm bắt những thuận

lợi và thách thức trong các quy định của WTO để có thể khai thác được tất cả

các lợi ích từ việc gia nhập diễn đàn kinh tế đa phương lớn nhất này.

4 Điều XXIII.1(b) GATT 1994 và 26.1 DSU

5 Điều 64 TRIPs

3

Vì vậy, tác giả chọn đề tài “Khiếu kiện không vi phạm: Một số vấn đề

pháp lý và thực tiễn áp dụng trong giải quyết tranh chấp tại WTO” để

thực hiện luận văn thạc sỹ. Luận văn nhằm mục đích tìm hiểu một số vấn đề

pháp lý về điều khoản khiếu kiện không vi phạm trong khuôn khổ pháp luật

WTO. Đồng thời, luận văn cũng tìm hiểu thực tiễn giải quyết tranh chấp liên

quan đến điều khoản không vi phạm này. Trên cơ sở đó, luận văn đưa ra một

số đánh giá về quy định này trong khuôn khổ WTO hiện nay và nêu ra một số

bài học kinh nghiệm cho Việt Nam.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Trong nước

Hiện nay ở Việt Nam, các công trình nghiên cứu khoa học riêng biệt, cụ

thể và toàn diện về quy định khiếu kiện không vi phạm trong hệ thống WTO

chưa được thực hiện. Quy định khiếu kiện không vi phạm được đề cập một

phần rất hạn chế trong các công trình nghiên cứu về cơ chế giải quyết tranh

chấp của WTO. Ở đó, các tác giả chỉ đề cập quy định này một cách sơ lược

trong phần phân loại các cơ sở để quốc gia thành viên được tiến hành khởi

kiện.

Nước ngoài

Nghiên cứu về quy định khiếu kiện không vi phạm trong WTO đã được

thực hiện một cách độc lập bởi một số tác giả nước ngoài ngay từ những năm

đầu thành lập WTO. Đến nay, đề tài này vẫn được các nhà nghiên cứu pháp

luật WTO quan tâm. Mặc dù cách tiếp cận của các tác giả khi nghiên cứu quy

định khiếu kiện không vi phạm này là khác nhau, nhưng nội dung chủ yếu của

các tác phẩm nghiên cứu về quy định này đếu đề cập đến lịch sử đàm phán

điều khoản không vi phạm từ GATT 1947 đến thành lập WTO ở các mức độ

khác nhau từ khái quát đến chi tiết. Ngoài ra, một số tác phẩm phân tích cụ

thể các nội dung của quy định khiếu kiện không vi phạm của WTO trên cơ sở

phân tích và so sánh với quy định của GATT 1947. Một số tác phẩm đưa ra

các lập luận ủng hộ và phản đối quy định khiếu kiện không vi phạm hệ thống

WTO cũng như trong từng hiệp định cụ thể như GATT 1994, GATS và

TRIPs…