Khảo sát câu điều kiện tiếng Việt "nếu A thì B" trong tác phẩm "Báu vật của đời" (Đối chiếu với tác phẩm "Báu vật của đời" bản tiếng Trung

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

i

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM



LỤC TUYẾT MAI

KHẢO SÁT CÂU ĐIỀU KIỆN TIẾNG VIỆT " NẾU A THÌ B"

TRONG TÁC PHẨM “BÁU VẬT CỦA ĐỜI”

( Đối chiếu với tác phẩm “BÁU VẬT CỦA ĐỜI” Bản

tiếng Trung) 《丰乳肥臀》

Chuyên ngành : Ngôn ngữ học

Mã số : 60 22 01

LUẬN VĂN THẠC SỸ NGÔN NGỮ HỌC

NGƢỜI HƢỠNG DẪN KHOA HỌC: PHẠM VĂN TÌNH

Thái Nguyên, năm 2011

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ii

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu

khảo sát, điều tra, kết luận trong luận văn là trung thực và chƣa từng công bố

ở bất kì công trình nào khác.

Thái Nguyên, ngày 15 tháng 8 năm 2011

Tác giả

LỤC TUYẾT MAI

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

iii

LỜI CẢM ƠN

Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS TS Phạm Văn Tình, ngƣời

đã tận tình hƣớng dẫn, giúp đỡ em trong suốt quá trình thực hiện luận văn.

Em xin chân thành cảm ơn cô Lƣơng Cốc Từ, PGS Học viện Sƣ phạm

Quảng Tây đã giúp đỡ em rất nhiều để em có thể hoàn thành luận văn này.

Em xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo Trƣờng đại học Sƣ phạm -

Đại học Thái Nguyên nói chung và các thầy cô giáo dạy Khoa Sau đại học,

Trƣờng đại học Sƣ phạm - Đại học Thái Nguyên nói riêng đã ân cần chỉ bảo,

tạo điều kiện cho em trong suốt quá trình em theo học chƣơng trình Thạc sĩ

tại trƣờng.

Cuối cùng, em xin cảm ơn gia đình, bạn bè đã giúp đỡ em trong thời

gian em du học tại Việt Nam.

Thái Nguyên, ngày 15 tháng 8 năm 2011

Tác giả

LỤC TUYẾT MAI

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

iv

MỤC LỤC

Trang phụ bìa ....................................................................................................i

Lời cam đoan.....................................................................................................ii

Lời cảm ơn .......................................................................................................iii

Mục lục.............................................................................................................iv

Danh mục bảng, biểu.......................................................................................vii

MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1

CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN .................................................................... 4

1.1. CÂU ĐIỀU KIỆN TIẾNG VIỆT VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ LIÊN QUAN.... 4

1.1.1. Khái niệm câu điều kiện................................................................... 4

1.1.2. Tình hình nghiên cứu câu điều kiện trong tiếng Việt ..................... 6

1.1.3 Phân loại câu điều kiện tiếng Việt..................................................... 9

1.2 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA CÂU ĐIỀU KIỆN TIẾNG HÁN .................. 13

1.2.1 Khái niệm câu ghép điều kiện tiếng Hán ........................................ 13

1.2.2 Những nghiên cứu về từ liên kết................................................... o14

1.2.3. Phân loại câu điều kiện và câu ghép .............................................. 16

1.3. CÁC VẤN ĐỀ LÝ LUẬN LIÊN QUAN............................................. 18

1.3.1 Lý luận ngôn ngữ học so sánh đối chiếu......................................... 18

1.3.2. Một số nguyên tắc và phƣơng pháp ............................................... 19

1. 4. TIỂU KẾT............................................................................................ 20

CHƢƠNG 2. CẤU ĐIỀU KIỆN “NẾU A THÌ B” TRONG TÁC PHẨM

“BÁU VẬT CỦA ĐỜI” BẢN TIẾNG VIỆT VÀ TIẾNG HÁN..................... 21

2.1. KHẢO SÁT CÂU ĐIỀU KIỆN “NẾU A THÌ B” TRONG TÁC

PHẨM “BÁU VẬT CỦA ĐỜI”.................................................................. 21

2.1.1 Giới thiệu tác phẩm “Báu vật của đời” ........................................... 21

2.1.2 Hình thức nhóm câu phức điều kiện “nếu A thì B” trong tác phẩm

“Báu vật của đời” ..................................................................................... 22

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

v

2.1.3. Thống kê các mẫu câu điều kiện xuất hiện trong tác phẩm “Báu vật

của đời” .................................................................................................... 23

2.2. ĐẶC ĐIỂM CÚ PHÁP CỦA CÂU ĐIỀU KIỆN “NẾU A THÌ B”

TIẾNG VIỆT TRONG TÁC PHẨM “BÁU VẬT CỦA ĐỜI”................... 24

2.2.1 Chủ ngữ của câu điều kiện “nếu A thì B”....................................... 25

2.2.2 Trật tự cú pháp câu của câu điều kiện “nếu A thì B”...................... 28

2.2.3 Ngữ nghĩa của câu điều kiện “nếu A thì B”.................................... 31

2.2.3.1 Đặc trƣng ngữ nghĩa của câu điều kiện “nếu A thì B ” ............ 31

2.2.3.2. Quan hệ ngữ nghĩa của hai mệnh đề trong nhóm câu điều kiện “nếu

A thì B”.................................................................................................. 34

2.2.4. Chức năng ngữ dụng của câu điều kiện “nếu A thì B” trong "Báu vật

của đời" .................................................................................................. 36

2.3 SO SÁNH VỚI NHỮNG CÂU ĐIỀU KIỆN TRONG BẢN GỐC

TIẾNG TRUNG《丰乳肥臀》 ĐỐI ỨNG ................................................ 40

2.3.1 Phạm vi so sánh............................................................................. 40

2.3.2 Đặc điểm cú pháp của câu điều kiện trong 《丰乳肥臀》 ............ 40

2.3.3 Điểm giống nhau và điểm khác nhau.............................................. 43

2.3.3.1 Điểm giống nhau....................................................................... 43

2.3.3.2 Điểm khác nhau ........................................................................ 44

2.4. TIỂU KẾT............................................................................................. 47

CHƢƠNG 3. KẾT QUẢ LUẬN VĂN VÀ VIỆC ỨNG DỤNG TRONG

GIẢNG DẠY.................................................................................................. 49

3.1 ĐỐI TƢỢNG VÀ PHAM VI KHẢO SÁT ........................................... 49

3.2 PHÂN TÍCH VÀ THỐNG KÊ NGỮ LIỆU KHẢO SÁT THỰC TẾ .. 50

3.3. MỘT SỐ LỖI THƢỜNG GẶP CỦA SINH VIÊN TRUNG QUỐC

KHI HỌC CÂU ĐIỀU KIỆN ...................................................................... 53

3.3.1. Các lỗi sai về ngữ pháp .................................................................. 53

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

vi

3.3.2 Lỗi về ngữ nghĩa.............................................................................. 57

3.4 NGUYÊN NHÂN DẪN ĐẾN LỖI SAI CỦA SINH VIÊN TRUNG

QUỐC KHI HỌC CÂU ĐIỀU KIỆN TIẾNG VIỆT................................... 58

3.4.1 Sự ảnh hƣởng của tiếng mẹ đẻ ........................................................ 58

3.4.2. Khái quát các quy tắc của ngoại ngữ thứ 2 .................................... 59

3.4.3 Giáo viên ......................................................................................... 60

3.5 MỘT SỐ BIỆN PHÁP KHẮC PHỤC................................................... 61

3.5.1. Khắc phục sự ảnh hƣởng của tiếng mẹ đẻ ..................................... 61

3.5.2. Giáo viên ........................................................................................ 62

3.5.3. Giáo trình........................................................................................ 62

3.6. TIỂU KẾT............................................................................................. 63

KẾT LUẬN VÀ MỘT SỐ ĐỀ XUẤT ......................................................... 64

1. KẾT LUẬN.............................................................................................. 64

2. MỘT SỐ ĐỀ XUẤT................................................................................ 65

TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 67

PHỤ LỤC....................................................................................................... 71

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

vii

DANH MỤC BẢNG, BIỂU

Bảng 1.1. Bảng tổng hợp các kiểu câu thuộc phạm trù câu điều kiện tiếng

Việt[12]:......................................................................................................... 12

Bảng 2.1 Bảng thống kê cụ thể tần suất và tỉ lệ xuất hiện của các mẫu câu

điều kiện trong tác phẩm “ Báu vật của đời” ................................................ 23

Bảng 2.2 Bảng đối chiếu hình thức câu điều kiện tiếng Việt và tiếng Hán . 41

Bảng 3.1 Tình hình thu thập phiếu điều tra................................................... 50

Bảng 3.2 Tỷ lệ sai của kiểu câu có cặp từ “nếu..., thì...”, “chỉ có..., mới....” và “chỉ

cần..., thì...”:..................................................................................................... 51

Bảng 3.3 Tỷ lệ mắc lỗi sai của cặp từ “ Cho dù.., đều” và “ dù rằng.....,

vẫn....”............................................................................................................ 51

Bảng 3.4 Tỷ lệ mắc lỗi sai của cặp liên từ “chỉ có..., không thì...”, “cho dù...,

đều....”............................................................................................................ 52

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Đề tài của luận văn này chúng tôi có tên gọi “ Khảo sát câu điều kiện

tiếng Việt “nếu A thì B” trong tác phẩm “Báu vật của đời” (Đối chiếu với tác

phẩm “Báu vật của đời” bản tiếng Trung《丰乳肥臀》” thuộc lĩnh vực ngôn

ngữ học so sánh đối chiếu. So sánh là một trong những thao tác tƣ duy cơ bản

trong quá trình tìm hiểu sự vật, hiện tƣợng trong cuộc sống của con ngƣời. So

sánh ngôn ngữ, tức là lấy hai dạng, các mặt biểu hiện của hai ngôn ngữ để tiến

hành đối chiếu so sánh, tìm ra sự tƣơng đồng, khác biệt và nguyên nhân hình

thành, để hiểu sâu đặc điểm và cơ chế hoạt động của mỗi ngôn ngữ, giúp ích

cho việc nghiên cứu ngôn ngữ và nâng cao hiệu quả giảng dạy ngoại ngữ.

Vấn đề so sánh đối chiếu tiếng Việt và tiếng Hán đã có lịch sử lâu năm,

cũng đã có nhiều kết quả nghiên cứu, tuy nhiên lĩnh vực so sánh câu điều kiện

hầu nhƣ còn ít ngƣời đề cập đến. Câu điều kiện là một kiểu câu cơ bản, là một

bộ phận quan trọng trong hệ thống ngữ pháp tiếng Việt và tiếng Hán. Trong

hoạt động giao tiếp ngôn ngữ, câu điều kiện đƣợc sử dụng với tần số rất cao.

Việc tiến hành đối chiếu so sánh câu điều kiện tiếng Việt và tiếng Hán có thể

giúp cho việc tìm hiểu và nắm vững đặc điểm và quy luật của ngữ pháp, giúp

nâng cao hiểu quả học tiếng Việt và tiếng Hán, hơn thế nữa nó còn có ý nghĩa

tích cực trong việc làm tài liệu tham khảo cho các dịch giả trong quá trình

dịch Việt - Hán và ngƣợc lại.

Trên cơ sở việc nghiên cứu về đặc điểm và phân loại câu điều kiện của

các nhà nghiên cứu đi trƣớc, khảo sát các nội dung cú pháp, ngữ nghĩa, ngữ

dụng của câu điều kiện tiếng Việt và tiếng Hán, luận văn sẽ có căn cứ để tìm

ra nét tƣơng đồng và khác biệt của câu điều kiện “nếu A thì B” tiếng Việt và

tiếng Hán, đồng thời tiến hành giải thích sự tƣơng ứng đó.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

2

2. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu

Nghiên cứu những đặc trƣng cú pháp, ngữ nghĩa, ngữ dụng của câu điều

kiện “nếu A thì B” tiếng Việt, từ đó tìm ra những nét tƣơng đồng và khác biệt

của câu điều kiện “nếu A thì B” của tiếng Việt và tiếng Hán về phạm trù cú

pháp với ngữ liệu là các câu điều kiện “nếu A thì B” trong tác phẩm “Báu vật

của đời” đã đƣợc dịch ra tiếng Việt và nguyên tác tiếng Trung.

3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu

- Chỉ ra những đặc điểm của loại câu điều kiện tiếng Việt "nếu A thì B"

trong tác phẩm " Báu vật của đời" về phạm trù cú pháp, ngữ nghĩa và ngữ

dụng;

- Chỉ ra những nét tƣơng đồng và khác biệt của câu điều kiện tiếng Việt và

tiếng Hán về phạm trù cú pháp;

- Đề xuất các biện pháp để phòng, tránh lỗi trong quá trình dịch câu điều

kiện của tiếng Hán và trong việc dạy và học tiếng Việt và tiếng Hán.

4. Phƣơng pháp nghiên cứu

Để giải quyết nhiệm vụ của luận văn, chúng tôi sử dụng các phƣơng pháp

nghiên cứu sau đây:

- Phương pháp miêu tả: Áp dụng để khảo sát đặc điểm phân loại, và

miêu tả câu điều kiện tiếng Việt và tiếng Hán.

- Phương pháp thống kê: Áp dụng để xác định đối chiếu đặc điểm cú

pháp, ngữ nghĩa, ngữ dụng của câu điều kiện tiếng Việt và tiếng Hán.

- Phương pháp phân tích, so sánh, đối chiếu: Phân tích ngữ liệu và dữ

liệu trong câu điều kiện tiếng Việt và tiếng Hán, từ đó so sánh đối chiếu, tìm

ra sự khác nhau giữa loại câu này trong hai ngôn ngữ tiếng Việt và tiếng Hán.

- Phương pháp phân tích diễn ngôn: quá trình học tập một ngôn ngữ

mới sẽ khiến cho ngƣời học gặp phải nhiều lỗi sai, nguyên nhân dẫn đến lỗi

sai chủ yếu là vì sự khác biệt của tiếng mẹ đẻ và ngôn ngữ thứ 2. Việc phân

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

3

tích lỗi sai có thể chỉ ra đƣợc những điểm khó trong việc nắm bắt một loại

ngôn ngữ thứ 2 và điều đó sẽ giúp ích cho quá trình dạy học.

5. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài

- Về mặt lý luận: Những kết quả nghiên cứu có thể góp phần bổ sung

vào kho tàng lý luận ngôn ngữ học đối chiếu Việt - Hán mà chủ yếu là các

lĩnh vực nghiên cứu đối chiếu cú pháp Việt-Hán;

- Về mặt thực tiễn: Việc nghiên cứu về đặc trƣng câu điều kiện tiếng

Việt và tiếng Hán sẽ giúp cho những ngƣời đã đang hoặc sẽ tham gia vào

việc dịch văn bản tiếng Hán thành Việt hoặc tiếng Việt thành Hán sẽ chuẩn

xác và hiệu quả hơn. Đồng thời, những kết quả đạt đƣợc của nghiên cứu

chắc chắn cũng sẽ giúp ích thiết thực cho việc giảng dạy về ngữ pháp tiếng

Việt cho ngƣời Trung Quốc hoặc ngữ pháp tiếng Hán cho ngƣời Việt.

6. Bố cục của luận văn

Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Thƣ mục tham khảo, Phụ lục, luận văn

gồm 3 chƣơng:

Chương 1: Cơ sở lý luận

Chương 2: Câu điều kiện "nếu A thì B" trong tác phẩm "Báu vật của

đời" bản tiếng Việt và tiếng Hán

Chương 3: Kết quả luận văn và việc ứng dụng trong việc giảng dạy

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

4

CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN

1.1. CÂU ĐIỀU KIỆN TIẾNG VIỆT VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ LIÊN QUAN

1.1.1. Khái niệm câu điều kiện

Câu điều kiện là một kiểu câu rất phổ biển, tần số xuất hiện rất cao

tồn tại trong hầu hết các ngôn ngữ nhƣ tiếng Việt, tiếng Hán, tiếng Anh,

v.v. Về định nghĩa của câu điều kiện, đã có nhiều nhà ngôn ngữ học đƣa

ra định nghĩa. Hoàng Tuệ - nhà ngôn ngữ học Việt Nam, cho rằng “Câu

điều kiện là một kết cấu phức hợp bao gồm 2 mệnh đề: một mệnh đề

chính và một mệnh đề phụ chỉ điều kiện”. Trong luận án tiến sĩ “Câu điều

kiện tiếng Việt - nhìn từ góc độ ngôn ngữ học tri nhận”, tác giả Nguyễn

Khánh Hà đã tổng kết nhƣ sau: “Câu điều kiện là một kiểu câu cơ bản, rất

quan trọng trong ngôn ngữ tự nhiên. Nhiều nhà ngôn ngữ học đã nhận

thấy câu điều kiện tồn tại hầu hết các ngôn ngữ, nhƣ tiếng Hy Lạp cổ đại,

tiếng Đức, tiếng Latin, tiếng Hán và nhiều thứ tiếng khác nữa (Traugott,

Meulen, Reilly, & Ferguson,1986).” Theo ngữ pháp truyền thống, đây là

những câu phức mà cấu tạo bao gồm hai mệnh đề.

Để làm rõ hơn khái niệm cũng nhƣ các vấn đề chung liên quan đến câu

điều kiện, chúng tôi đã tham khảo rất nhiều ý kiến khác nhau của các tác giả

và thống nhất sử dụng quan điểm về khái niệm câu điều kiện của tác giả Diệp

Quang Ban .

Theo tác giả Diệp Quang Ban, câu điều kiện là loại câu nằm trong câu

ghép. Để làm rõ khái niệm câu đầu kiện, chúng tôi xin đƣa ra một vài vấn đề

cơ bản về câu ghép.

Khái niệm câu ghép: “câu ghép là câu do hai (hoặc hơn hai) câu đơn

kết hợp với nhau theo kiểu không câu nào bao chứa câu nào, mỗi câu đơn

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

5

trong câu ghép tự nó thoả mãn định nghĩa về câu. Có thể dùng tên gọi “dạng

câu” hay “vế câu” để chỉ câu nằm trong câu ghép” [2]

Phân loại câu ghép:

a. Câu ghép chính phụ: Là câu ghép có quan hệ ngữ pháp không bình

đẳng, thƣờng gọi là quan hệ chính phụ, hay quan hệ phụ thuộc giữa hai vế câu,

vế phụ phụ thuộc vào vế chính. Vế phụ là vế chứa quan hệ từ phụ thuộc, quan

hệ phụ thuộc đƣa vế phụ vào câu. Câu ghép chính phụ đƣợc phân loại thành

những loại sau:

1. Câu ghép nguyên nhân

2. Câu ghép điều kiện/giả thiết

3. Câu ghép nhƣợng bộ

4. Câu ghép mục đích

b. Câu ghép đẳng lập: Là câu ghép trong đó quan hệ ngữ pháp giữa các

vế câu là ngang hàng nhau, không vế nào phụ thuộc vào vế nào. Câu ghép

đẳng lập đƣợc phân loại nhƣ sau:

1. Câu ghép liên hợp (dùng quan hệ từ liên hợp)

2. Câu ghép tƣơng liên (dùng cặp phó từ, đại từ hô ứng)

3. Câu ghép tiếp liên (không dùng quan hệ từ và cặp từ hô ứng)

Nhƣ vậy, câu điều kiện/giả thiết thuộc câu ghép chính phụ, chính vì vậy

nó mang đầy đủ tính chất của câu ghép và câu ghép chính phụ.

Khái niệm câu điều kiện đƣợc tác giả Diệp Quang Ban đƣa ra trong

cuốn Ngữ pháp tiếng Việt (đã đƣợc Hội đồng thẩm định sách của Bộ Giáo

dục và Đào tạo giới thiệu làm sách dùng chung cho các trƣờng đại học Sƣ

phạm) nhƣ sau:

“ Câu ghép điều kiện giả thiết là câu ghép chính phụ mà ở đầu vế phụ

có chứa các quan hệ từ diễn đạt quan hệ điều kiện/giả thiết như: nếu, hễ,