Khai thác hệ sinh thái vùng sản xuất sâm ngọc linh ở huyện nam trà my, tỉnh quảng nam nhằm phát triển du lịch

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN THỊ HUỲNH ĐIỂU

KHAI THÁC HỆ SINH THÁI VÙNG

SẢN XUẤT SÂM NGỌC LINH Ở HUYỆN NAM TRÀ MY,

TỈNH QUẢNG NAM NHẰM PHÁT TRIỂN DU LỊCH

LUẬN VĂN THẠC SĨ VIỆT NAM HỌC

Đà Nẵng - Năm 2022

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN THỊ HUỲNH ĐIỂU

KHAI THÁC HỆ SINH THÁI VÙNG

SẢN XUẤT SÂM NGỌC LINH Ở HUYỆN NAM TRÀ MY,

TỈNH QUẢNG NAM NHẰM PHÁT TRIỂN DU LỊCH

Chuyên ngành: Việt Nam học

Mã số: 8310630

LUẬN VĂN THẠC SĨ

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. LƯU TRANG

Đà Nẵng - Năm 2022

iv

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ...........................................................................................................i

TRANG THÔNG TIN TIẾNG VIỆT......................................................................... ii

TRANG THÔNG TIN TIẾNG ANH......................................................................... iii

MỤC LỤC .....................................................................................................................iv

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT....................................................................................vi

DANH MỤC CÁC BẢNG.......................................................................................... vii

MỞ ĐẦU.........................................................................................................................1

1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................1

2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu..................................................................................2

3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................................6

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ......................................................................6

5. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................................7

6. Đóng góp của đề tài nghiên cứu .........................................................................7

7. Bố cục của luận văn ............................................................................................8

CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ....................................................9

1.1. Một số khái niệm, thuật ngữ.....................................................................................9

1.1.1. Hệ sinh thái và hệ sinh thái vùng sản xuất Sâm Ngọc Linh .........................9

1.1.2. Khái quát về cây Sâm Ngọc Linh ở huyện Nam Trà My, tỉnh Quảng Nam.....13

1.1.3. Chợ phiên Sâm Ngọc Linh, huyện Nam Trà My........................................16

1.2. Các nhân tố ảnh hưởng đến hệ sinh thái vùng sản xuất Sâm Ngọc Linh, huyện

Nam Trà My, tỉnh Quảng Nam......................................................................................17

1.2.1. Điều kiện tự nhiên.......................................................................................17

1.2.2. Cộng đồng cư dân và tài nguyên du lịch ....................................................19

1.2.3. Trình độ sản xuất và tổ chức dịch vụ thương mại ......................................22

Tiểu kết chương 1..........................................................................................................24

CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG SẢN XUẤT VÀ PHÁT TRIỂN DU LỊCH TỪ HỆ

SINH THÁI VÙNG SẢN XUẤT SÂM NGỌC LINH Ở HUYỆN NAM TRÀ MY,

TỈNH QUẢNG NAM ..................................................................................................25

2.1. Tình hình sản xuất Sâm Ngọc Linh........................................................................25

2.1.1. Chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước về bảo tồn, phát triển Sâm

Ngọc Linh, huyện Nam Trà My, tỉnh Quảng Nam .......................................................25

2.1.2. Đặc điểm sản xuất Sâm Ngọc Linh ............................................................30

2.1.3. Hiệu quả kinh tế, xã hội từ sản xuất cây Sâm Ngọc Linh ..........................32

2.2. Thực trạng hoạt động du lịch từ hệ sinh thái vùng sản xuất Sâm Ngọc Linh, huyện

v

Nam Trà My, tỉnh Quảng Nam......................................................................................35

2.2.1. Các điểm du lịch vùng sản xuất và thương mại Sâm Ngọc Linh, huyện

Nam Trà My, tỉnh Quảng Nam......................................................................................35

2.2.2. Lượng khách du lịch ...................................................................................46

2.2.3. Cơ cấu khách du lịch ..................................................................................47

2.2.4. Tổng doanh thu từ hoạt động du lịch..........................................................48

2.2.5. Một số nhận xét thực trạng sản xuất và kinh doanh du lịch từ hệ sinh thái

vùng sản xuất Sâm Ngọc Linh ở huyện Nam Trà My, tỉnh Quảng Nam......................48

Tiểu kết chương 2..........................................................................................................54

CHƯƠNG 3. ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN DU LỊCH TỪ

VÙNG SẢN XUẤT SÂM NGỌC LINH, HUYỆN NAM TRÀ MY, TỈNH QUẢNG

NAM..............................................................................................................................55

3.1. Định hướng phát triển du lịch huyện Nam Trà My, tỉnh Quảng Nam ...................55

3.2. Giải pháp phát triển du lịch vùng sản xuất Sâm Ngọc Linh...................................56

3.2.1. Cơ sở để đề xuất giải pháp phát triển du lịch vùng sản xuất Sâm Ngọc Linh......56

3.2.2. Một số giải pháp phát triển du lịch từ hệ sinh thái vùng sản xuất Sâm Ngọc

Linh, huyện Nam Trà My, tỉnh Quảng Nam .................................................................59

Tiểu kết chương 3..........................................................................................................73

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

QUYẾT ĐỊNH GIAO ĐỀ TÀI (Bản sao)

vi

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

Cs : Cộng sự

KH-CN : Khoa học Công nghệ

KT-XH : kinh tế - xã hội

Nxb : Nhà xuất bản

vii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Số hiệu

bảng

Tên bảng Trang

1.1. Cơ cấu dân số vùng trồng Sâm Ngọc Linh, huyện Nam Trà My 20

1.2. Tài nguyên rừng vùng trồng Sâm Ngọc Linh, huyện Nam Trà My 21

2.1. Các đặc điểm sinh học của cây Sâm Ngọc Linh 32

2.2.

Lượng khách du lịch đến tham quan vùng sản xuất Sâm Ngọc

Linh qua các năm

46

2.3.

Cơ cấu khách du lịch đến tham quan vùng sản xuất Sâm Ngọc

Linh qua các năm

47

2.4.

Tổng nguồn thu xã hội từ du lịch vùng sản xuất Sâm Ngọc Linh

qua các năm

48

2.5.

Kết quả tiềm năng, giá trị của nguồn tài nguyên, thực trạng phát

triển du lịch tại vùng sản xuất Sâm Ngọc Linh 49

2.6. Thực trạng phát triển du lịch tại vùng sản xuất Sâm Ngọc Linh 50

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Tỉnh Quảng Nam là một trong những địa phương có tiềm năng và điều kiện để

phát triển mạnh mẽ ngành kinh tế du lịch, trong đó có loại hình du lịch sinh thái. Thực

tiễn, hiện nay Quảng Nam đã trở thành điểm du lịch nổi tiếng, thu hút không chỉ du

khách trong nước mà cả du khách nước ngoài. Tuy nhiên, sự phát triển của ngành du

lịch nơi đây cũng tồn tại nhiều mặt hạn chế, nhất là trong công tác khảo sát, nghiên

cứu khoa học, quản lý, bảo vệ môi trường, đánh giá tiềm năng và tối ưu hóa lợi ích

nguồn tài nguyên. Một số địa phương trong tỉnh có nhiều tiềm năng, thế mạnh lớn về

tài nguyên du lịch, nhưng hoạt động du lịch vẫn còn diễn ra tự phát, manh mún, nhỏ lẻ,

chưa mang lại lợi ích cao nhất cho cộng đồng cư dân và đóng góp tích cực vào nền

kinh tế. Trong đó, huyện Nam Trà My là một trong những ví dụ điển hình.

Nam Trà My là một huyện vùng xa nhất của tỉnh Quảng Nam về phía tây nam,

đây là địa phương có nhiều tiềm năng phát triển du lịch với hệ sinh thái núi cao, với

cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ, cùng với những giá trị văn hóa dân tộc truyền thống

độc đáo. Đặc biệt, Nam Trà My có khối núi Ngọc Linh có độ cao 2598m sở hữu một

loài dược liệu quý giá, đó là Sâm Ngọc Linh.

Cây Sâm Ngọc Linh (danh pháp khoa học: Panax vietnamensis) là loại sâm quý

thuộc họ Nhân sâm (Araliaceae), còn gọi là Sâm Việt Nam, Sâm Khu 5 (K5), củ Ngải

rọm con, hay cây Thuốc giấu… được xếp vào một trong 5 cây sâm quý nhất trên thế

giới; phần thân rễ của cây Sâm Ngọc Linh chứa 52 hợp chất saponin, trong đó có 26

hợp chất saponin saponin không tìm thấy trong các loại sâm khác1

. Do vậy, Sâm Ngọc

Linh (Sâm Việt Nam) được xếp vào một trong 5 cây sâm quý nhất trên thế giới2

. Sâm

Ngọc Linh đã được các nhà khoa học, các cơ quan chuyên môn trong và ngoài nước

đánh giá rất cao không những về giá trị kinh tế, mà còn về công dụng chữa bệnh, bồi

bổ sức khỏe.

Tại Việt Nam, cây Sâm Ngọc Linh là loại cây dược liệu đặc thù, cho đến hiện

nay mới chỉ phát hiện phân bố trên vùng sinh thái hẹp, dưới các tán rừng nguyên sinh

1Saponin là một trong những thành phần hóa học của các loại thảo mộc, rất có lợi cho sức khỏe của con người.

2Sâm Hoa Kỳ, Sâm Hàn quốc, Sâm Canada, Sâm Triều tiên, Sâm Việt Nam

2

quanh đỉnh núi Ngọc Linh, thuộc địa phận của 3 huyện: Nam Trà My (tỉnh Quảng

Nam), Đắk Glei và Tu Mơ Rông (tỉnh Kon Tum). Huyện Nam Trà My, tỉnh Quảng

Nam được xem là địa bàn phân bố cây Sâm Ngọc Linh nhiều nhất, cụ thể thuộc 3 xã:

Trà Linh, Trà Can và Trà Nam. Cây Sâm Ngọc Linh đã được Thủ tướng Chính phủ

phê duyệt là sản phẩm Quốc gia, là “Quốc bảo” của Việt Nam ở Việt Nam3

. Trong các

năm qua, tỉnh Quảng Nam đã có những chính sách cụ thể đối với vùng sản xuất

chuyên canh này nhằm giữ gìn, bảo vệ và phát huy các giá trị đặc trưng về nguồn gen

quý hiếm, đồng thời phát triển dịch vụ cung cấp tại chỗ Sâm Ngọc Linh cho cộng đồng

theo hình thức chợ phiên định kỳ.

Với việc tổ chức sản xuất và dịch vụ thương mại đan xen giữa truyền thống và

hiện đại, đã tạo nên sức hấp dẫn mới lạ, thu hút ngày càng đông đảo du khách đến với

Nam Trà My tham quan và mua sản phẩm Sâm Ngọc Linh. Tuy nhiên, việc khai thác

các tiềm năng và giá trị để phát triển du lịch đối với hệ sinh thái vùng sản xuất Sâm

Ngọc Linh vẫn còn nhiều hạn chế, chưa tương xứng với thế mạnh vốn có của vùng. Vì

vậy, tôi chọn đề tài: “Khai thác hệ sinh thái vùng sản xuất Sâm Ngọc Linhở huyện

Nam Trà My, tỉnh Quảng Nam nhằm phát triển du lịch” để làm đề tài luận văn thạc

sĩ, với mong muốn tiếp tục tìm hiểu, nghiên cứu, khai thác tiềm năng hệ sinh thái vùng

sản xuất Sâm Ngọc Linh, từ đó đề ra những giải pháp nhằm thúc đẩy sự phát triển của

ngành du lịch huyện Nam Trà My, tỉnh Quảng Nam; góp phần tăng thu nhập, nâng cao

đời sống của người dân địa phương, đặc biệt đối với vùng đồng bào các dân tộc thiểu

số; đồng thời giúp lan tỏa thương hiệu Sâm Ngọc Linh của Việt Nam vươn mạnh mẽ ra

thế giới.

2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu

Quảng Nam là một trong những địa phương có ngành kinh tế du lịch phát triển

rất mạnh trong khu vực duyên hải miền Trung cũng như trong cả nước với nhiều điểm

đến nổi tiếng đối với du khách. Do đó, trong thời gian qua, các chủ đề có liên quan đến

hoạt động du lịch, tài nguyên du lịch nói chung trên địa bàn tỉnh nói riêng đã nhận

được sự quan tâm nghiên cứu trên nhiều bình diện của đông đảo cá nhân, tổ chức và

nhà khoa học trong nước và quốc tế. Trong đó, loại hình du lịch sinh thái và tài nguyên

3 Theo Quyết định 787/QĐ-TTg ngày 05/6/2017 của Thủ tướng Chính phủ về ban hành bổ sung vào danh mục

sản phẩm quốc gia thuộc Chương trình phát triển sản phẩm quốc gia đến năm 2020 và Sâm Ngọc Linh được

công nhận là Quốc bảo

3

du lịch sinh thái là một trong những địa hạt quan trọng, thu hút các nhà khoa học có uy

tín, nhà hoạt động thực tiễn trong lĩnh vực quản lý, kinh doanh du lịch khảo cứu, tìm

hiểu. Nhiều ấn phẩm khoa học đã được xuất bản, bao gồm sách chuyên khảo và sách

ảnh, các công trình nghiên cứu khoa học, luận văn, luận án, kỷ yếu hội thảo, hội nghị

khoa học, các bài báo, tạp chí khoa học... về tiềm năng, thực trạng ngành du lịch tỉnh

Quảng Nam và một số địa phương trong tỉnh.

Tuy nhiên, mặc dầu có tiềm năng lớn nhưng cho đến nay chưa có công trình

nghiên cứu nào mang tính hệ thống, lấy không gian địa lí - sinh thái vùng sản xuất

Sâm Ngọc Linh ở huyện Nam Trà My, tỉnh Quảng Nam làm đối tượng nghiên cứu

chính để từ đó đề xuất các giải pháp khoa học nhằm phát triển hoạt động kinh tế du

lịch nơi đây. Một số công trình đề cập đến hệ sinh thái vùng Sâm Ngọc Linh từ góc độ

của chuyên ngành, hoặc chỉ xem xét, đề xuất một hoặc một số thành tố, giải pháp khoa

học có liên quan trực tiếp đến việc bảo tồn và phát triển cây Sâm Ngọc Linh, cụ thể là

công trình: Nghiên cứu ứng dụng tiến bộ khoa học và công nghệ về nhân giống hữu

tính nhằm nâng cao tỷ lệ và chất lượng cây giống Sâm Ngọc Linh tại huyện Nam Trà

My, tỉnh Quảng Nam (năm 2020), là đề tài khoa học do Trung tâm Sâm Ngọc Linh

huyện Nam Trà My chủ trì thực hiện, PGS.TS.Trương Thị Hồng Hải, Viện trưởng

viện Công Nghệ Sinh Học, Đại Học Huế chủ nhiệm đề tài; đề tài Nghiên cứu, ứng

dụng biện pháp sinh học để quản lý sâu bệnh hại đến cây Sâm Ngọc Linh tại Quảng

Nam (năm 2020), do Viện bảo vệ thực vật - Viện Khoa học và Nông nghiệp Việt Nam

chủ trì thực hiện, TS. Lê Xuân Vị chủ nhiệm đề tài; đề tài Nghiên cứu cơ sở khoa học

và thực tiễn phục vụ đăng ký mở rộng phạm vi bảo hộ chỉ dẫn địa lý “Ngọc Linh” cho

sản phẩm sâm củ và phát triển vùng trồng Sâm Ngọc Linh theo quy hoạch trên địa bàn

tỉnh Quảng Nam (năm 2020), do Viện Thổ Nhưỡng Nông Hóa chủ trì thực hiện, TS.

Lương Đức Toàn chủ nhiệm đề tài; hay đề tài Nghiên cứu biện pháp canh tác và quản

lý dịch hại hợp lý nhằm phát triển cây Sâm Ngọc Linh (Panax vietnamensis Ha et

Grushv.) tại Quảng Nam (năm 2020), do Trung tâm Phát triển Sâm Ngọc Linh và

Dược liệu Quảng Nam chủ trì thực hiện, ThS Trần Út chủ nhiệm đề tài; đề tài nghiên

cứu Ứng dụng công nghệ nuôi cấy mô để nhân giống cây Sâm Ngọc Linh (Panax

vietnamensis Ha et Grushv) tại Quảng Nam (năm 2019), do Sở Khoa học và Công

nghệ tỉnh Quảng Nam chủ trì thực hiện, Ths Phan Thị Á Kim chủ nhiệm đề tài... Đặc