Khái niệm phân tầng xã hội và cách tiếp cận trong việc đo lường các tầng lớp xã hội

ðỗ Thiên Kính 91

KHÁI NIỆM PHÂN TẦNG XÃ HỘI VÀ CÁCH TIẾP CẬN

TRONG VIỆC ðO LƯỜNG CÁC TẦNG LỚP XÃ HỘI

ðỖ THIÊN KÍNH*

Bài viết trình bày về khái niệm phân tầng xã hội và cách tiếp cận trong việc ño

lường các tầng lớp xã hội. ðây là những kiến thức ñược tổng hợp và phân tích từ những

thành tựu của xã hội học hiện ñại trên thế giới. Những nội dung trình bày trong bài viết

này là thiết thực trước mắt ñối với tình trạng lý luận về phân tầng xã hội ở Việt Nam hiện

nay. Ngoài ra, còn nhiều vấn ñề lý luận hiện ñại khác nữa về phân tầng xã hội, nhưng do

phạm vi hạn chế của bài viết chưa thể trình bày ñược.

1. Khái niệm phân tầng xã hội và ño lường các tầng lớp xã hội

1.1 Một số khái niệm cơ bản

Dưới ñây là sự trình bày một cách tóm lược về ba khái niệm cơ bản ñược xem xét

theo góc ñộ có liên quan ñến bài viết này. Việc xem xét ba khái niệm cơ bản (Harold R.

Kerbo, 2000: 10, 11) dưới ñây sẽ là cơ sở dẫn tới sự hiểu biết căn bản về lý thuyết phân

tầng xã hội và di ñộng xã hội.

Khác biệt xã hội là sự miêu tả ñơn thuần về tình trạng khác nhau theo những ñặc

ñiểm, phẩm chất cá nhân và vị trí công việc của mọi người trong xã hội. Ví dụ, có thể phân

chia thành những nhóm người khác nhau về giới tính, chủng tộc, năng lực và sự phân công

lao ñộng . . . Xã hội càng công nghiệp hóa, sự phân công lao ñộng càng tăng thì tình trạng

khác biệt giữa mọi người càng nhiều. Tóm lại, càng tăng sự phân công lao ñộng, thì tình

trạng khác biệt xã hội càng ña dạng. ðiều quan trọng là ở chỗ, sự khác nhau này chưa ñược

xã hội ñánh giá và chưa ñược xếp hạng theo những thứ bậc cao thấp ñối với nhau (ñây là

tình trạng ñầu tiên dẫn tới sự bất bình ñẳng và phân tầng xã hội). Chúng ta có thể phân

nhóm xã hội theo sự khác nhau này và các nhóm hoàn toàn bình ñẳng với nhau theo nghĩa

chưa ñặt nhóm nào cao hơn nhóm nào. Liên hệ khái niệm này với tình hình nghiên cứu về

các giai cấp và tầng lớp ở nước ta trong thời kỳ ñổi mới ta thấy khái niệm này thể hiện rõ

qua cách trình bày trong các ñề tài thuộc về chủ ñề gọi là “cơ cấu xã hội”.

Bất bình ñẳng xã hội là tình trạng những cá nhân tiếp cận không công bằng các loại

nguồn lực, nguồn lợi, tài sản, dịch vụ và các vị trí trong xã hội. ðồng thời, sự tiếp cận

không công bằng này ñược xã hội ñánh giá. Như thế, bất bình ñẳng xã hội là sự khác biệt

xã hội ñã ñược ñánh giá và xếp hạng theo những thứ bậc cao thấp ñối với nhau. ðây là

ñiều cần ñược nhấn mạnh quan trọng và nó cũng là trạng thái tiếp theo dẫn tới phân tầng

*

TS, Viện Xã hội học.

Sù kiÖn - NhËn ®Þnh Xã hội học số 1 (121), 2013