Khả năng sinh lời của các Ngân hàng Thương mại Việt Nam trong bối cảnh khủng hoảng kinh tế thế giới

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH

PHẠM HẢI NAM

KHẢ NĂNG SINH LỜI CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG

MẠI VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH KHỦNG HOẢNG

KINH TẾ THẾ GIỚI

LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG

TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2021

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP. HỒ CHÍ MINH

PHẠM HẢI NAM

KHẢ NĂNG SINH LỜI CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG

MẠI VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH KHỦNG HOẢNG

KINH TẾ THẾ GIỚI

LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG

Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng

Mã số: 9.34.02.01

Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TSKH Nguyễn Ngọc Thạch

2. PGS.TS Hà Văn Dũng

TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2021

i

LỜI CAM ĐOAN

Luận án này chưa từng được trình nộp để lấy học vị Tiến sĩ tại bất cứ một cơ

sở đào tạo nào. Luận án là công trình nghiên cứu riêng của tác giả, các số liệu, kết quả nêu trong

Luận án là trung thực và chưa từng công bố dưới bất kỳ hình thức nào trước đây, các trích dẫn

trong Luận án đã được ghi rõ nguồn gốc đầy đủ.

Nghiên cứu sinh

Phạm Hải Nam

ii

LỜI CẢM ƠN

Đầu tiên, tác giả muốn gửi lời tri ân sâu sắc nhất tới tập thể giảng viên hướng dẫn:

PGS.TSKH Nguyễn Ngọc Thạch đã tận tình chỉ bảo và đặt nền móng, định hướng nghiên

cứu trong suốt quá trình tác giả thực hiện Luận án, PGS.TS Hà Văn Dũng đã có những góp

ý chi tiết trong quá trình tác giả hoàn thiện Luận án và hỗ trợ tác giả trong việc công bố các

kết quả nghiên cứu của Luận án.

Tác giả cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Ban lãnh đạo, cán bộ phụ trách Khoa

Sau Đại học – Trường Đại học Ngân hàng TP.HCM đã tạo điều kiện tốt nhất để tác giả học

tập và hoàn thành chương trình đào tạo.

Cuối cùng, xin cảm ơn gia đình, đặc biệt là các con, là nguồn động viên tinh thần

cho tác giả trong suốt những năm học ở trường và trong thời gian hoàn thành Luận án. Sự

giúp đỡ của các thành viên trong gia đình chính là động lực giúp tác giả có thể nỗ lực để

hoàn thành Luận án này.

iii

TÓM TẮT

Luận án được thực hiện nhằm nghiên cứu các yếu tố tác động đến KNSL của các

NHTM Việt Nam trong giai đoạn khủng hoảng và hậu khủng hoảng kinh tế thế giới, so

sánh chiều hướng tác động của các yếu tố trong hai giai đoạn; tác động của khủng hoảng

kinh tế thế giới đến KNSL của các NHTM Việt Nam. Nghiên cứu được thực hiện bằng

phương pháp định tính và định lượng theo phương pháp Bayes thông qua thuật toán lấy

mẫu Gibbs nhằm thực hiện mục tiêu nghiên cứu. Dữ liệu được thu thập từ báo cáo tài chính

của 30 NHTM Việt Nam trong giai đoạn 2007 – 2018.

Kết quả nghiên cứu cho thấy quy mô ngân hàng, vốn ngân hàng, dự phòng rủi ro tín

dụng, dư nợ cho vay là các yếu tố có chiều hướng tác động như nhau đến KNSL của NHTM

Việt Nam trong hai giai đoạn và trong toàn bộ thời kỳ nghiên cứu. Các yếu tố tài sản thanh

khoản, chi phí hoạt động có chiều hướng tác động thay đổi khi so sánh hai thời kỳ. Ngoài

ra, chi phí trả lãi, lạm phát, tăng trưởng kinh tế là các yếu tố tác động đến KNSL của NHTM,

mặc dù chiều hướng tác động khác nhau lên từng chỉ tiêu ROA và ROE. Nghiên cứu cũng

tìm thấy bằng chứng KNSL của NHTM Việt Nam trong giai đoạn khủng hoảng tốt hơn khi

so sánh với giai đoạn hậu khủng hoảng kinh tế thế giới. Ngoài ra, khi so sánh với phương

pháp GMM hệ thống (SGMM), kết quả nghiên cứu cũng cho thấy các NHTM Việt Nam

đạt được KNSL cao hơn trong giai đoạn khủng hoảng.

Từ các kết quả nghiên cứu của Luận án, tác giả đưa ra các kết luận và khuyến nghị

đối với ban lãnh đạo NHTM và các nhà hoạch định chính sách vĩ mô nhằm xây dựng hệ

thống ngân hàng vững chắc, đảm bảo việc kinh doanh ngân hàng an toàn, lành mạnh, hạn

chế tác động tiêu cực của khủng hoảng kinh tế thế giới và nâng cao hiệu quả hoạt động của

NHTM Việt Nam.

Từ khóa: Bayes, khả năng sinh lời, khủng hoảng kinh tế, ngân hàng thương mại.

iv

ABSTRACT

The puupose of this thesis is to study the factors affecting the profitability of

Vietnamese commercial banks in the world economic crisis and post-crisis period,

comparing the trend of impacts of factors in two phases; the impact of the world economic

crisis on the profitability of Vietnamese commercial banks. The research was done by

qualitative method and quantitative method by Bayesian method via Gibbs sampling

algorithm to accomplish research objectives. Data were collected from the financial

statements of 30 Vietnamese commercial banks for the period 2007 – 2018.

The research results show bank size, bank capital, loan loss provision, bank loans

are factors that tend to equally affect Vietnam's commercial banks in two periods and entire

period. Factors of liquid assets, operating expenses tend to change when comparing two

periods. In addition, interest expenses, inflation, economic growth are factors affecting the

profitability of commercial banks, although the trend of impacts varies with each indicator

ROA and ROE. The study also found evidence of better profitability of Vietnamese

commercial banks in the world economic crisis period when compared to the post-crisis

period. In addition, when compared with the system GMM method (SGMM), the research

results also show that Vietnamese commercial banks achieved higher profitability during

the crisis period.

From the research results of the thesis, the author gives conclusions and

recommendations for the leaders of commercial banks, and macro policy-makers to build a

sustainable banking system to ensure a safe and healthy banking operation, limit the

negative impacts of the world economic crisis and improve the operational efficiency of

Vietnamese commercial banks.

Keywords: Bayes, profitability, economic crisis, commercial bank.

v

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN..................................................................................................................i

TÓM TẮT........................................................................................................................... iii

MỤC LỤC............................................................................................................................v

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT........................................................................................... viii

DANH MỤC BẢNG ...........................................................................................................ix

DANH MỤC HÌNH .............................................................................................................x

CHƯƠNG 1 GIỚI THIỆU ...................................................................................................1

1.1 LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI..............................................................................................1

1.1.1 Bối cảnh nghiên cứu trên thế giới và trong nước ...............................................1

1.1.2 Tổng quan các nghiên cứu liên quan và khoảng trống khoa học ........................3

1.2 MỤC TIÊU VÀ CÂU HỎI NGHIÊN CỨU ..............................................................7

1.2.1 Mục tiêu tổng quát...............................................................................................7

1.2.2 Mục tiêu cụ thể ....................................................................................................7

1.2.3 Câu hỏi nghiên cứu..............................................................................................8

1.3 ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU ...........................................................8

1.3.1 Đối tượng nghiên cứu..........................................................................................8

1.3.2 Phạm vi nghiên cứu .............................................................................................8

1.4 PHƯƠNG PHÁP VÀ DỮ LIỆU NGHIÊN CỨU......................................................9

1.5 ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN ..........................................................................9

1.6 KẾT CẤU LUẬN ÁN..............................................................................................12

CHƯƠNG 2 CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ TÁC ĐỘNG CỦA KHỦNG HOẢNG KINH TẾ

ĐẾN KHẢ NĂNG SINH LỜI CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI..............................13

2.1 CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ CHU KỲ KINH TẾ VÀ KHỦNG HOẢNG KINH TẾ.13

2.1.1 Khái niệm về chu kỳ kinh tế và khủng hoảng kinh tế .......................................13

2.1.2 Các lý thuyết về chu kỳ kinh tế và khủng hoảng kinh tế ..................................14

2.2 CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ KHẢ NĂNG SINH LỜI CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG

MẠI ................................................................................................................................19

vi

2.2.1 Các quan điểm về hiệu quả kinh doanh và khả năng sinh lời của ngân hàng

thương mại..................................................................................................................19

2.2.2 Các lý thuyết về khả năng sinh lời của ngân hàng thương mại.........................24

2.2.3 Các chỉ tiêu phản ánh khả năng sinh lời của ngân hàng thương mại ................26

2.3 TÁC ĐỘNG CỦA KHỦNG HOẢNG KINH TẾ ĐẾN KHẢ NĂNG SINH LỜI

CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI............................................................................28

2.3.1 Khủng hoảng kinh tế ảnh hưởng đến kinh tế vĩ mô ..........................................28

2.3.2 Khủng hoảng kinh tế làm tăng rủi ro tín dụng ..................................................29

2.3.3 Khủng hoảng kinh tế làm tăng rủi ro thanh khoản............................................29

2.4 CÁC NGHIÊN CỨU THỰC NGHIỆM...................................................................31

2.4.1 Nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng sinh lời của ngân hàng thương

mại ..............................................................................................................................31

2.4.2 Nghiên cứu thực nghiệm tác động của khủng hoảng kinh tế đến khả năng sinh

lời của ngân hàng thương mại ....................................................................................45

2.5 THẢO LUẬN NHỮNG NGHIÊN CỨU TRƯỚC ..................................................51

CHƯƠNG 3 PHƯƠNG PHÁP VÀ DỮ LIỆU NGHIÊN CỨU.........................................55

3.1 THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU ......................................................................................55

3.2 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU............................................................................56

3.2.1 Phương pháp Bayes...........................................................................................56

3.2.2 Tính ưu việt của phương pháp Bayes so với phương pháp tần suất..................59

3.3 MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU.......................................................................................61

3.3.1 Quy trình nghiên cứu.........................................................................................61

3.3.2 Mô hình nghiên cứu đề xuất..............................................................................62

3.3.3 Giả thuyết nghiên cứu .......................................................................................64

3.4 DỮ LIỆU NGHIÊN CỨU........................................................................................73

3.4.1 Mô tả dữ liệu nghiên cứu...................................................................................73

3.4.2 Kiểm định mô hình............................................................................................74

CHƯƠNG 4 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ............................................76

4.1 KHẢ NĂNG SINH LỜI CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM

TRONG GIAI ĐOẠN KHỦNG HOẢNG KINH TẾ THẾ GIỚI ..................................76

4.1.1 Thống kê mô tả và tương quan giữa các biến....................................................76

vii

4.1.2 Lợi nhuận trên tổng tài sản (ROA)...................................................................78

4.1.3 Lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu (ROE)..............................................................82

4.1.4 Phân tích và thảo luận kết quả...........................................................................86

4.2 KHẢ NĂNG SINH LỜI CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM

TRONG GIAI ĐOẠN HẬU KHỦNG HOẢNG KINH TẾ THẾ GIỚI ........................91

4.2.1 Thống kê mô tả và tương quan giữa các biến....................................................91

4.2.2 Lợi nhuận trên tổng tài sản (ROA)....................................................................93

4.2.3 Lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu (ROE)..............................................................97

4.2.4 Phân tích và thảo luận kết quả.........................................................................100

4.3 TÁC ĐỘNG CỦA KHỦNG HOẢNG KINH TẾ THẾ GIỚI ĐẾN KHẢ NĂNG

SINH LỜI CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM..........................105

4.3.1 Lợi nhuận trên tổng tài sản (ROA)..................................................................105

4.3.2 Lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu (ROE)............................................................109

4.3.3 So sánh chiều hướng tác động của phương pháp Bayes với phương pháp truyền

thống .........................................................................................................................112

4.3.4 Thảo luận tác động của khủng hoảng kinh tế thế giới đến khả năng sinh lời của

các ngân hàng thương mại Việt Nam .......................................................................114

4.4 THẢO LUẬN KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ............................................................115

CHƯƠNG 5 KẾT LUẬN VÀ GỢI Ý CHÍNH SÁCH ĐỂ CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG

MẠI VIỆT NAM ĐẠT ĐƯỢC KHẢ NĂNG SINH LỜI HỢP LÝ TRONG BỐI CẢNH

KHỦNG HOẢNG KINH TẾ THẾ GIỚI.........................................................................122

5.1 KẾT LUẬN ............................................................................................................122

5.2 GỢI Ý CHÍNH SÁCH ĐỂ CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM ĐẠT

ĐƯỢC KHẢ NĂNG SINH LỜI HỢP LÝ TRONG BỐI CẢNH KHỦNG HOẢNG

KINH TẾ THẾ GIỚI....................................................................................................124

5.2.1 Đối với các ngân hàng thương mại..................................................................125

5.2.2 Đối với cơ quan quản lý nhà nước ..................................................................131

5.3 HẠN CHẾ CỦA LUẬN ÁN VÀ HƯỚNG NGHIÊN CỨU TIẾP THEO ............133

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..............................................................................i

CÁC CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN.......................... xiii

PHỤ LỤC ..........................................................................................................................xiv

viii

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

AN

KÝ HIỆU

VIẾT TẮT

DIỄN GIẢI ĐẦY ĐỦ

TIẾNG VIỆT TIẾNG ANH

HQKD Hiệu quả kinh doanh

ESS Số lượng mẫu hiệu quả Effective Sample Size

FEM Mô hình tác động cố định Fixed Effects Model

FGLS

Phương pháp bình phương bé

nhất tổng quát

Feasible Generalized Least

Squares

GMM Mô hình hồi quy moment tổng

quát

Generalized Method of Moments

GDP Tổng sản phẩm quốc nội Gross Domestic Product

IMF Quỹ tiền tệ Quốc tế International Monetary Fund

KNSL Khả năng sinh lời

MCMC Markov Chain Monte Carlo

NHNN Ngân hàng Nhà nước

NIM Tỷ lệ thu nhập lãi cận biên Net Interest Margin

NHTM Ngân hàng thương mại

OLS Bình phương nhỏ nhất thông

thường

Ordinary Least Squares

REM Mô hình tác động ngẫu nhiên Random Effects Model

ROA Lợi nhuận trên tổng tài sản Return on Assets

ROE Lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu Return on Equity

RRTD Rủi ro tín dụng

RRTK Rủi ro thanh khoản

WB Ngân hàng Thế giới World Bank

ix

DANH MỤC BẢNG

Bảng 2.1 Tổng kết các nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng đến KNSL của NHTM ......36

Bảng 2.2 Tổng kết các nghiên cứu về tác động của khủng hoảng kinh tế đến KNSL .....47

Bảng 3.1 Các mô hình dự kiến .........................................................................................63

Bảng 3.2 Tổng hợp các biến sử dụng trong mô hình nghiên cứu .....................................64

Bảng 3.3 Đo lường các biến sử dụng trong mô hình.........................................................71

Bảng 4.1 Thống kê mô tả các biến nghiên cứu trong giai đoạn 2007 – 2011...................76

Bảng 4.2 Ma trận hệ số tương quan...................................................................................78

Bảng 4.3 Tóm tắt kết quả hồi quy biến phụ thuộc ROA...................................................79

Bảng 4.4 Số lượng mẫu hiệu quả ......................................................................................81

Bảng 4.5 Tóm tắt kết quả hồi quy biến phụ thuộc ROE ...................................................83

Bảng 4.6 Số lượng mẫu hiệu quả ......................................................................................86

Bảng 4.7 Thống kê mô tả các biến nghiên cứu trong giai đoạn 2012 – 2018...................91

Bảng 4.8 Ma trận hệ số tương quan...................................................................................93

Bảng 4.9 Tóm tắt kết quả hồi quy biến phụ thuộc ROA...................................................93

Bảng 4.10 Số lượng mẫu hiệu quả ....................................................................................94

Bảng 4.11 Tóm tắt kết quả hồi quy biến phụ thuộc ROE .................................................97

Bảng 4.12 Số lượng mẫu hiệu quả ....................................................................................97

Bảng 4.13 Tóm tắt kết quả hồi quy biến phụ thuộc ROA.................................................105

Bảng 4.14 Số lượng mẫu hiệu quả ....................................................................................106

Bảng 4.15 Tóm tắt kết quả hồi quy biến phụ thuộc ROE .................................................109

Bảng 4.16 Số lượng mẫu hiệu quả ....................................................................................109

Bảng 4.17 Tóm tắt kết quả hồi quy biến phụ thuộc ROA.................................................113

Bảng 4.18 Tóm tắt kết quả hồi quy biến phụ thuộc ROE .................................................113

Bảng 4.19 So sánh các yếu tố tác động đến KNSL của các NHTM Việt Nam ................115

x

DANH MỤC HÌNH

Hình 4.1 Kiểm định hội tụ của chuỗi MCMC đối với biến ROA .....................................81

Hình 4.2 Kiểm định hội tụ của chuỗi MCMC đối với biến ROE......................................85

Hình 4.3 Kiểm định hội tụ của chuỗi MCMC đối với biến ROA .....................................96

Hình 4.4 Kiểm định hội tụ của chuỗi MCMC đối với biến ROE......................................99

Hình 4.5 Kiểm định hội tụ của chuỗi MCMC đối với biến ROA .....................................109

Hình 4.6 Kiểm định hội tụ của chuỗi MCMC đối với biến ROE......................................112

1

CHƯƠNG 1

GIỚI THIỆU

1.1 LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI

1.1.1 Bối cảnh nghiên cứu trên thế giới và trong nước

Hệ thống ngân hàng thương mại đóng vai trò quan trọng trong hệ thống tài chính và nền

kinh tế của mỗi quốc gia, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, ổn định thị trường. Đặc biệt, tại Việt Nam,

thị trường chứng khoán chưa đáp ứng được là kênh dẫn vốn trung dài hạn chủ yếu cho nền kinh

tế thì vai trò của NHTM càng nổi bật, quyết định tới sự phát triển của nền kinh tế nói chung và

thị trường tài chính nói riêng. Tuy nhiên, hệ thống ngân hàng cũng bị tác động mạnh bởi các chu

kỳ kinh tế bao gồm các giai đoạn khủng hoảng, suy thoái, phục hồi, tăng trưởng công nghiệp

(Marx), vốn là một quy luật quan trọng của nền kinh tế thị trường. Trong năm 2007, kinh tế thế

giới đã bắt đầu xuất hiện dấu hiệu của một cuộc khủng hoảng kinh tế toàn diện, xuất phát từ thị

trường bất động sản và cho vay dưới chuẩn tại Mỹ. Khủng hoảng kinh tế là là một giai đoạn của

chu kỳ kinh tế (Gordon, 1994) có tác động tiêu cực một cách sâu rộng đến các doanh nghiệp, thị

trường tài chính, thị trường ngân hàng… Cuộc khủng hoảng từ Mỹ sau đó lan ra toàn thế giới với

đáy của cuộc khủng hoảng là năm 2009 khi tốc độ tăng trưởng kinh tế thế giới là -0,1% (IMF,

2009) hay - 1,67% (WB, 2009), hàng loạt các quốc gia có nền kinh tế phát triển như Mỹ, Nhật,

EU có mức tăng trưởng kinh tế âm (IMF, 2009), làm cho sản lượng sản xuất suy giảm, thất nghiệp

gia tăng, hoạt động kinh tế lâm vào tình trạng đình đốn, từ đó lan ra các nước khác và toàn cầu

(Bùi Tất Thắng, 2009). Nền kinh tế thế giới có dấu hiệu bước sang giai đoạn phục hồi với tốc độ

tăng trưởng kinh tế dương trở lại là 5,4% năm 2010 ( IMF, 2010), 4.30% năm 2010 (WB, 2010).

Mức tăng này tương đương với mức tăng năm 2006 là 5,5 % (IMF, 2006), trước giai đoạn khủng

hoảng. Điều này chứng tỏ kinh tế thế giới đã bước vào giai đoạn phục hồi, là một trong bốn giai

đoạn của chu kỳ kinh tế. Cũng trong năm 2010, các nền kinh tế trên thế giới đều có mức tăng

trưởng ấn tượng: Các nền kinh tế phát triển 3,1%, các nền kinh tế đang phát triển và mới nổi 7,4%

(IMF, 2010).

Khủng hoảng kinh tế gây ra nhiều hậu quả nghiệm trọng và lan ra khắp thế giới, trong đó có Việt

Nam. Vốn là một quốc gia có nền kinh tế kế hoạch tập trung, năm 1986 Việt Nam quyết định

2

chuyển sang nền kinh tế thị trường, hội nhập ngày càng sâu rộng với kinh tế thế giới. Kinh tế Việt

Nam đã phát triển mạnh, kim ngạch xuất, nhập khẩu tăng lên một cách nhanh chóng, vốn đầu tư

trực tiếp nước ngoài ngày càng cao cho đến khi xảy ra khủng hoảng kinh tế thế giới năm 2007.

Tăng trưởng GDP của Việt Nam giai đoạn 2000 – 2007 đạt tốc độ bình quân 7,6% (WB, 2007).

Từ năm 2008, tốc độ tăng trưởng kinh tế của Việt Nam bắt đầu giảm, chỉ đạt 5,7% và chạm đáy

vào năm 2009 với tốc độ 5,4% (WB, 2009). Vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài giảm từ 11,5 tỷ USD

năm 2008 còn 10 tỷ USD năm 2009 (Tổng cục Thống kê, 2009). Cán cân thương mại thâm hụt

nghiêm trọng, đặc biệt cao trong giai đoạn khủng hoảng kinh tế thế giới. Năm 2008, cán cân

thương mại thâm hụt 18 tỷ USD, năm 2009 là 12,9 tỷ USD và năm 2010 giảm còn 12,6 tỷ USD

(Tổng cục Hải quan, 2010). Mức thâm hụt cao như vậy gây rủi ro cho an ninh tài chính quốc gia

(IMF, 2010), gây rất nhiều khó khăn trong việc điều hành chính sách tiền tệ và chính sách tài

khóa. Bên cạnh đó, trong giai đoạn khủng hoảng, tỷ lệ lạm phát biến động thất thường, tăng giảm

với biên độ lớn, phản ánh sự khó khăn của nền kinh tế. Tỷ lệ lạm phát năm 2007 là 8,3%, năm

2008 tăng mạnh lên 22,97%, năm 2009 giảm xuống còn 6,88%, năm 2010 tăng lên lại 9,19%, và

tăng mạnh lên 18,58% vào năm 2011 (Tổng cục Thống kê, 2011) và giảm dần trong các năm sau

đó. Sở dĩ lạm phát tăng cao vào năm 2011 là do hiệu ứng của gói kích thích kinh tế mà Chính phủ

Việt Nam đưa ra vào năm 2009 nhằm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Tuy nhiên, việc triển khai gói

kích thích không hiệu quả dẫn đến không đạt được các mục tiêu mà Chính phủ đưa ra, đồng thời

làm tín dụng tăng trưởng nóng, hình thành bóng bóng giá cả tài sản, các doanh nghiệp hoạt động

khó khăn, đã làm cho lạm phát tăng cao vào năm 2010 và đạt mức rất cao vào năm 2011. Bên

cạnh đó, trong khi nền kinh tế các nước khác trên thế giới đã bước vào giai đoạn phục hồi thì kinh

tế Việt Nam chỉ thực sự vượt qua khủng hoảng kinh tế sau năm 2011, khi tác dụng phụ của gói

kích thích năm 2009 đã bớt ảnh hưởng.

Trong lĩnh vực ngân hàng, sau cải cách lĩnh vực kinh tế và lĩnh vực ngân hàng, hệ thống

ngân hàng hai cấp ra đời năm 1988 đã tạo ra sự phát triển vượt bậc cả về số lượng lẫn chất lượng.

Nhiều ngân hàng thương mại tư nhân được thành lập và phát triển, đáp ứng nhu cầu về vốn cho

các thành phần kinh tế, góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ. Hệ thống ngân hàng

thương mại đóng vai trò quan trọng trong việc chuyển đổi từ nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung

sang nền kinh tế thị trường một cách có hiệu quả. Sự chuyển đổi nền kinh tế cùng với việc tham

gia các tổ chức quốc tế như IMF, WB, WTO… đã trở thành điều cốt lõi của sự thay đổi về kinh

3

tế và hoạt động ngân hàng ở Việt Nam. Tuy nhiên, sau giai đoạn phát triển, cuộc khủng hoảng

kinh tế thế giới đã tác động mạnh đến kinh tế Việt nam, đặc biệt là hệ thống ngân hàng. Sự biến

động của kinh tế vĩ mô có thể dẫn đến sự khủng hoảng trong hệ thống ngân hàng (Nkusu, 2011).

Sau giai đoạn tăng trưởng tín dụng nóng, các ngân hàng phải đối mặt với nợ xấu tăng cao, gặp rất

nhiều khó khăn về thanh khoản dẫn đến lợi nhuận sụt giảm mạnh, thậm chí thua lỗ, không có khả

năng hoạt động liên tục mà hậu quả cho đến tận ngày nay vẫn chưa thể giải quyết xong. Theo

Reinhart và Rogoff (2010), nợ xấu tăng cao có thể dẫn đến khủng hoảng trong hệ thống ngân

hàng. Các ngân hàng hoạt động vì mục tiêu tối đa hóa lợi nhuận, đẩy tăng trưởng tín dụng cao và

chấp nhận rủi ro cao dẫn đến nợ xấu tăng cao (Caprio & cộng sự, 2003). Kết quả là các ngân hàng

có nợ xấu cao, khó khăn về thanh khoản phải sáp nhập vào ngân hàng khác hoặc được mua lại

với giá 0 đồng. Đối với Việt Nam, nếu để cho 1 ngân hàng phá sản thì hậu quả để lại sẽ không

thể lường trước được, tác động rất lớn đến toàn bộ hệ thống ngân hàng, gây khủng hoảng niềm

tin đối với toàn xã hội. Do vậy, giải pháp sáp nhập, mua lại giá 0 đồng đã giúp ổn định hệ thống

ngân hàng, lấy lại niềm tin của xã hội, được đánh giá rất cao. Ảnh hưởng từ cuộc khủng hoảng

đã cho thấy những điểm yếu của hệ thống ngân hàng và nền kinh tế như bóng bóng giá tài sản,

sử dụng đòn bẩy tài chính quá mức, lệ thuộc quá nhiều vào tín dụng, đòi hỏi sự cải tổ mạnh mẽ

về tư duy quản lý lẫn cơ cấu tổ chức (Amba & Almukharreq, 2013). Điều quan trọng không phải

là tốc độ tăng trưởng cao mà là sự ổn định, có thể thích nghi tốt với các biến động của kinh tế thế

giới. Bản thân các NHTM cũng phải có sự kiểm soát chặt chẽ hơn, an toàn hơn, tập trung cấp tín

dụng cho hoạt động sản xuất kinh doanh thay vì bất động sản, chứng khoán, đa dạng hóa hoạt

động kinh doanh. Ngân hàng nhà nước, với vai trò là cơ quan quản lý nhà nước đối với hệ thống

ngân hàng, cần định hướng cho các NHTM, giám sát chặt chẽ hoạt động của các NHTM. Sự khỏe

mạnh, an toàn của hệ thống ngân hàng cần được đặt lên hàng đầu, thay vì tốc độ tăng trưởng, đòi

hỏi sự thay đổi từ bản thân các ngân hàng lẫn cơ quan quản lý nhà nước. Vì vậy, nghiên cứu được

thực hiện nhằm cung cấp thông tin, hàm ý chính sách cho lãnh đạo ngân hàng và các nhà hoạch

định để xây dựng chiến lược phù hợp cho hệ thống NHTM và đạt được KNSL phù hợp trong bối

cảnh khủng hoảng kinh tế cũng như giai đoạn hậu khủng hoảng.

1.1.2 Tổng quan các nghiên cứu liên quan và khoảng trống khoa học

Các nghiên cứu trên thế giới về tác động của khủng hoảng kinh tế đến KNSL của các