Kết cấu phân mảnh trong tiểu thuyết mười lẻ một đêm của hồ anh thái.

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA NGỮ VĂN

----------------

KHÓA LUÂN T ̣ ỐT NGHIÊP Đ̣ ẠI HỌC

NGÀNH SƯ PHẠM NGỮ VĂN

Đề tài:

KẾT CẤU PHÂN MẢNH TRONG TIỂU THUYẾT MƯỜI LẺ

MỘT ĐÊM CỦA HỒ ANH THÁI

Người hướng dẫn:

Th.S Phạm Thị Thu Hương

Người thực hiện:

Phan Thị Thương

Đà Nẵng, tháng 5/2013

1

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan: Đây là công trình nghiên cứu do tôi thực hiện dưới sự

hướng dẫn của cô giáo – Th.S Phạm Thị Thu Hương.

Các nội dung khoa học nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng

được ai công bố trong bất kì công trình nào khác.

Đà Nẵng, tháng 5 năm 2013

Sinh viên

Phan Thị Thương

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin chân thành bày tỏ lòng biết ơn đến các thầy giáo, cô giáo, cán

bộ Khoa Ngữ Văn – trường Đại học Sư phạm – Đại học Đà Nẵng đã giảng

dạy, truyền đạt những kiến thức lí luận và thực tiễn quý báu và giúp đỡ chúng

tôi rất nhiều trong suốt quá trình học tập.

Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành, sâu sắc đến Th.S Phạm

Thị Thu Hương đã tận tình hướng dẫn, động viên và giúp đỡ tôi trong suốt

quá trình thực hiện luận văn này.

Sinh viên

Phan Thị Thương

MUC L ̣ UC̣

MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1

1. Lý do chọn đề tài........................................................................................... 1

2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ............................................................................ 2

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu................................................................. 6

4. Phương pháp nghiên cứu............................................................................... 6

5. Bố cục của luận văn ...................................................................................... 7

NỘI DUNG....................................................................................................... 8

CHƯƠNG MỘT: HỒ ANH THÁI VÀ NHỮNG THỂ NGHIỆM VỀ KẾT

CẤU TIỂU THUYẾT....................................................................................... 8

1.1. Kết cấu và kết cấu phân mảnh - những vấn đề lý luận .............................. 8

1.1.1. Kết cấu – phương diện cơ bản của sáng tạo nghệ thuật......................... 8

1.1.2. Kết cấu phân mảnh – sự phá vỡ cấu trúc truyền thống của tiểu thuyết

hậu hiện đại .................................................................................................... 12

1.2. Hồ Anh Thái – “người mê chơi cấu trúc”................................................ 17

1.2.1. Từ những chuyển biến trong quan điểm nghệ thuật….......................... 17

1.2.2 … đến sự say mê trò chơi cấu trúc ....................................................... 23

1.3. Tiểu thuyết Mười lẻ một đêm – những “lạ hóa” trong nghệ thuật trần thuật.... 27

1.3.1. Một truyện kể rộng lớn về cuộc sống… ................................................ 27

1.3.2 … với những thể nghiệm trong phương thức kể ................................... 30

CHƯƠNG HAI: BIỂU HIỆN CỦA KẾT CẤU PHÂN MẢNH TRONG

TIỂU THUYẾT MƯỜI LẺ MỘT ĐÊM....................................................... 36

2.1. Cốt truyện bị nhấn chìm trong chuỗi lắp ghép miên man của tự sự.............. 36

2.2. Nhân vật bị quăng quật ngẫu nhiên vào cuộc sống với những mảnh đời

rời rạc .............................................................................................................. 41

2.3. Không gian vỡ vụn trong sự lắp ghép ngẫu hứng những chiều kích

của cuộc sống................................................................................................. 51

2.4. Thời gian được chắp nối từ những mảnh ký ức dang dở......................... 55

2.5. Kết cấu phân mảnh trong Mười lẻ một đêm - tư duy mới trong phản ánh

và tiếp nhận ..................................................................................................... 65

KẾT LUẬN.................................................................................................... 69

THƯ MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................ 71

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Nếu Ma Văn Kháng đau nỗi đau nhân tình thế thái về sự rạn nứt những

giá trị truyền thống tốt đẹp của gia đình Việt; Lê Lựu, Bảo Ninh, Dương

Hướng, Nguyễn Huy Thiệp tàn tạ trở về sau cuộc chiến với nỗi thất vọng ê

chề trước những lệch chuẩn đạo đức không thể dung hòa trong một sớm một

chiều thì với Hồ Anh Thái, quan niệm coi cuộc đời như một mảnh vỡ, bản

thân con người lại mang những mảnh vỡ, những xung lực khác nhau trong

trăm ngàn mảnh vỡ kia đã trở thành nét chính trong quan niệm về cuộc sống

của ông. Chính quan niệm này đã tạo ra tính đa cấu trúc trong Mười lẻ một

đêm mà kết cấu phân mảnh là một trong những biểu hiện. Tính phân mảnh

bộc lộ ở việc tác giả “đập vỡ các mảng văn bản trần thuật thành những mảnh

vụn rời rạc, xô lệch, không theo một trật tự nhân quả nào, và tương ứng với

mỗi mảnh của hiện thực đời sống được biểu hiện” (Trần Đình Sử).

Nhìn nhận cuộc đời bằng một thứ tư duy ngày càng hiện đại, thế giới

nghệ thuật của Hồ Anh Thái, thay vì những bức tranh hiện thực lớn lao, kì vĩ,

ôm trùm không gian và thời gian…; thì lại là những mảnh ký ức âm thầm và

dang dở, những giấc mơ hiện hữu hoặc tàn phai, những cuộc phiêu linh của

tâm thức và thân phận người dồn nén trong một dung lượng ngôn từ hạn hẹp.

Mỗi tiểu thuyết trở thành một “tiểu tự sự” về nội tâm và khát vọng cá nhân

của con người, với những vang âm của một tinh thần nhân bản sâu xa và

mạnh mẽ. Không đâu xa, đọc tiểu thuyết Mười lẻ một đêm, người đọc với

nhãn quan truyền thống rất khó có thể tìm được một toạ độ thời gian chuẩn

xác giữa đống hỗn độn các biến cố, các tầng bậc hoài niệm, các giấc mơ lẫn

lộn của những thế giới được lồng ghép vào nhau một cách ngẫu hứng. Nhờ sự

lắp ghép đó mà người đọc có thể nhận diện rõ nét chân dung con người hiện

2

đại với đầy đủ các thành phần xã hội, va chạm, bổ sung cho nhau, làm bật lên

cả một “tấn trò đời”.

Vì thế, nghiên cứu đề tài “Kết cấu phân mảnh trong tiểu thuyết Mười lẻ

một đêm của Hồ Anh Thái”, chúng tôi muốn góp phần tìm hiểu một hiện

tượng văn học đáng chú ý trong đời sống văn chương của nước ta mấy năm

gần đây, qua đó khẳng định tài năng và tên tuổi cũng như những nỗ lực cách

tân tiểu thuyết của Hồ Anh Thái, đồng thời bước đầu nắm bắt được con

đường vận động và phát triển của tiểu thuyết Việt Nam theo khuynh hướng

hậu hiện đại.

2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu

Với tư cách là một trong những người “tiên phong trong việc tận dụng ưu

thế của văn học hậu hiện đại để tạo ra sự mới mẻ, đột phá cho văn xuôi Việt

Nam đương đại” [11, tr.51], hiện tượng Hồ Anh Thái và những sáng tác của

ông, đặc biệt là cuốn tiểu thuyết Mười lẻ một đêm đang được dư luận quan

tâm và có nhiều công trình nghiên cứu. Để có một cái nhìn toàn diện, khái

quát và sâu sắc hơn về Hồ Anh Thái cũng như kết cấu phân mảnh trong tiểu

thuyết Mười lẻ một đêm, chúng tôi xin được điểm qua một số công trình tiêu

biểu sau:

Trong chuyên luận Điểm nhìn nghiên cứu văn học (NXB ĐH Huế,

2009), TS. Lê Đức Luận đã tiến hành thống kê các kiểu kết cấu trong tiểu

thuyết hiện nay như kết cấu mở, kết cấu khép kín, kết cấu vòng tròn… Tác

giả đánh giá cao vai trò của kết cấu phân mảnh trong tiểu thuyết: “Tiểu thuyết

lắp ghép, tạo dựng các mảnh cốt truyện, các mảnh tâm trạng không theo trình

tự thời gian mà ngổn ngang, đảo ngược theo ý đồ tác giả, tạo ra những truyện

trong truyện. Những tình huống, cảnh ngộ, biến cố như không quan hệ liên

đới, được xích lại gần nhau. Cùng với sự lắp ghép đó là sự di chuyển điểm

nhìn, là tư duy nghệ thuật trong sự quy ước vừa chặt chẽ, vừa co giãn cấu trúc