kế toán mua bán hàng hoá ở doanh nghiệp thương mại

Ch¬ng I

Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn chung vÒ kÕ to¸n mua b¸n

hµng ho¸ ë doanh nghiÖp th¬ng m¹i

1)Kh¸i niÖm:

Hµng ho¸ lµ c¸c lo¹i vËt t, s¶n phÈm cã h×nh th¸i hoÆc kh«ng cã h×nh th¸i

vËt chÊt, doanh nghiÖp mua vÒ víi môc ®Ých ®Ó b¸n. TrÞ gi¸ hµng ho¸ mua vµo

bao gåm: TrÞ gi¸ mua vµo cña hµng ho¸ vµ chi phÝ mua hµng ho¸, nÕu hµng ho¸

mua vÒ cÇn ph¶i s¬ chÕ, ph©n lo¹i, chän läc ®Ó t¨ng gi¸ trÞ koÆc kh¶ n¨ng b¸n

cña hµng ho¸ th× trÞ gi¸ hµng mua bao gåm mua céng chi phÝ gia c«ng, s¬ chÕ.

2) NhiÖm vô kÕ to¸n

- Ph¶n ¸nh, gi¸m ®èc chÆt chÏ t×nh h×nh thùc hiÖn kÕ ho¹ch thu mua hµng

ho¸ vÒ sè lîng, chÊt lîng vµ chñng lo¹i hµng ho¸, t×nh h×nh nhËp xuÊt tån kho

hµng ho¸.

- Ph¶n ¸nh vµ gi¸m ®èc t×nh h×nh thùc hiÖn kÕ ho¹ch tiªu thô, doanh thu

b¸n hµng, t×nh h×nh thanh to¸n víi kh¸ch hµng, víi ng©n s¸ch vµ x¸c ®Þnh chÝnh

x¸c kÕt qu¶ kinh doanh.

- Ph¶n ¸nh vµ gi¸m s¸t t×nh h×nh vµ kÕt qu¶ kinh doanh cña doanh nghiÖp

vµ t×nh h×nh ph©n phèi kÕt qu¶ kinh doanh.

- LËp vµ b¸o c¸o kÕt qu¶ kinh doanh ®óng chÕ ®é vµ kÞp thêi cung cÊp sè

liÖu cho viÖc duyÖt quyÕt to¸n. §Þnh kú ph©n tÝch t×nh h×nh thùc hiÖn kÕ ho¹ch

thu mua hµng hãa, tiªu thô, kÕt qu¶ vµ ph©n phèi kÕt qu¶ kinh doanh.

2.1) H¹ch to¸n chi tiÕt hµng ho¸.

- Thùc chÊt ®©y lµ sù kÕt hîp vµ phèi hîp gi÷a thñ kho vµ bé phËn kÕ to¸n

hµng ho¸ trong viÖc tæ chøc kÕ to¸n chi tiÕt hµng ho¸.

- HiÖn nay cã 3 ph¬ng ph¸p h¹ch to¸n chi tiÕt hµng ho¸ phæ biÕn lµ:

1

2.1.1) Ph¬ng ph¸p ghi thÎ song song:

- ë kho ghi chÐp vÒ mÆt sè lîng, phßng kÕ to¸n ghi chÐp c¶ vÒ sè lîng vµ

gi¸ trÞ c¸c lo¹i hµng ho¸. Hµng ngµy thñ kho c¨n cø vµo chøng tõ nhËp, xuÊt

hµng ho¸, ghi sè liÖu thùc nhËp, thùc xuÊt vµo thÎ kho cã liªn quan. ThÎ kho

ph¶i ®èi chiÕu sè tån trªn thÎ kho víi sè tiÒn hµng ho¸ thùc tÕ cßn ë kho. Hµng

ngµy hoÆc ®Þnh kú 3- 5 ngµy mét lÇn sau khi ghi thÎ kho, thñ kho ph¶i chuyÓn

toµn bé chøng tõ nhËp xuÊt kho vÒ phßng kÕ to¸n.

- ë phßng kÕ to¸n: Më thÎ hoÆc sè kÕ to¸n chi tiÕt hµng ho¸ cho tõng

danh ®iÓm hµng ho¸ t¬ng øng víi thÎ kho cña tõng kho ®Ó theo dâi vÒ mÆt sè l￾îng vµ gi¸ trÞ. Hµng ngµy hoÆc ®Þnh kú 3 –5 ngµy 1 lÇn, khi nhËn ®îc c¸c

nhËp xuÊt chøng tõ kho chuyÓn ®Õn, kÕ to¸n hµng ho¸ ph¶i kiÓm tra tõng chøng

tõ ghi ®¬n gi¸ vµ tÝnh thµnh tiÒn, sau ®ã ghi vµo sæ hoÆc thÎ chi tiÕt hµng ho¸ cã

liªn quan. Cuèi th¸ng kÕ to¸n céng thÎ hoÆc sæ hµng ho¸.

2.1.2) Ph¬ng ph¸p sè d:

- ë kho ghi chÐp gièng nh ph¬ng ph¸p ghi thÎ song song nhng ®Þnh kú

sau khi ghi thÎ kho, thñ kho ph¶i tËp hîp toµn bé chøng tõ nhËp – xuÊt sau ®ã

lËp phiÕu giao nhËn chøng tõ nhËp – xuÊt sau ®ã lËp phiÕu giao nhËn chøng tõ

nhËp – xuÊt hµng ho¸. Cuèi th¸ng thñ kho ph¶i ghi sè lîng hµng ho¸ tån kho

®· tÝnh trªn thÎ kho vµo sæ sè d, vµo cét sè lîng. Sæ sè d ®îc më cho tõng kho

dïng c¶ n¨m. Tríc ngµy cuèi th¸ng kÕ to¸n giao cho thñ kho ®Ó ghi vµo sæ, ghi

xong thñ kho ph¶i göi vÒ phßng kÕ to¸n ®Ó kÕ to¸n kiÓm tra vµ tÝnh thµnh tiÒn.

- ë phßng kÕ to¸n: §Þnh kú 3 –5 ngµy, nh©n viªn kÕ to¸n xuèng kho

kiÓm tra viÖc ghi chÐp trªn thÎ kho cña thñ kho vµ thu nhËn chøng tõ. Khi nhËn

®îc chøng tõ kÕ to¸n kiÓm tra vµ tÝnh gi¸ chøng tõ ( theo gi¸ h¹ch to¸n) tæng

céng sè tiÒn vµ ghi vµo cét sè tiÒn trªn phiÕu giao nhËn chøng tõ ®ång thêi ghi

sè tiÒn võa tÝnh ®îc cña tõng nhãm hµng ho¸ (nhËp – xuÊt riªng) vµo b¶ng luü

kÕ nhËp xuÊt tån kho sau ®ã céng sè tiÒn nhËp xuÊt trong th¸ng vµ dùa vµo sè d

®Çu th¸ng ®Ó tÝnh ra sè d cuèi th¸ng cña tõng nhãm hµng ho¸.

2.1.3) Ph¬ng ph¸p sæ ®èi chiÕu lu©n chuyÓn:

- ë kho : gièng ph¬ng ph¸p thÎ song song.

2

- ë phßng kÕ to¸n: Sö dông sæ ®èi chiÕu lu©n chuyÓn ®Ó ghi chÐp t×nh

h×nh nhËp kho cña tõng thø hµng ho¸ ë tõng kho cho c¶ n¨m nhng mçi th¸ng

chØ ghi 1 lÇn vµo cuèi th¸ng trªn c¬ së tæng hîp c¸c chøng tõ nhËp xuÊt ph¸t

sinh trong th¸ng cña tõng lo¹i hµng ho¸, mçi thø chØ ghi 1 dßng trong sæ. Sæ ®èi

chiÕu lu©n chuyÓn còng ®îc theo dâi c¶ sè lîng vµ gi¸ trÞ.

2.2) H¹ch to¸n tæng hîp hµng ho¸

2.2.1) Nguyªn t¾c h¹ch to¸n tµi kho¶n 156 hµng ho¸ “ ”

* TrÞ gi¸ thùc tÕ cña hµng ho¸ mua vµo bao gåm

- Gi¸ mua:

+ §èi víi c¬ së kinh doanh thuéc ®èi tîng nép thuÕ GTGT theo ph¬ng

ph¸p khÊu trõ thuÕ, ngi¸ trÞ hµng ho¸ mua vµo lµ gi¸ trÞ thùc tÕ kh«ng cã thuÕ

GTGT ®Çu vµo

+ §èi víi c¬ së kinh doanh thuéc ®èi tîng nép thuÕ GTGT theo ph¬ng

ph¸p trùc tiÕp trªn GTGT vµ c¬ së kinh doanh kh«ng phô thuéc ®èi tîng chÞu

thuÕ GTGT, gi¸ trÞ hµng ho¸ mua vµo lµ tæng gi¸ thanh to¸n ( bao gåm c¶ thuÕ

GTGT ®Çu vµo)

- Chi phÝ vËn chuyÓn, bèc dì, b¶o qu¶n, thuª kho bÕn b·i, chi phÝ gia

c«ng, chi phÝ nhËp khÈu ( nÕu cã ), chi phÝ ®ãng gãi.

- H¹ch to¸n chi tiÕt nhËp xuÊt kho hµng ho¸ hµng ngµy ®îc ghi sæ theo gi¸

h¹ch to¸n. Cuèi th¸ng kÕ to¸n ph¶i tÝnh gi¸ th¹nh thùc tÕ cña hµng ho¸ nhËp kho

vµ x¸c ®Þnh hÖ sè chªnh lÖch gi÷a gi¸ trÞ thùc tÕ vµ gi¸ h¹ch to¸n cña hµng ho¸

lµm c¬ së x¸c ®Þnh gi¸ trÞ thùc tÕ cña hµng ho¸ xuÊt kho trong kú.

- §Ó tÝnh trÞ gi¸ thùc tÕ cña hµng ho¸ xuÊt kho, kÕ to¸n ph¶i ¸p dông mét

trong c¸c ph¬ng ph¸p sau:

+ Ph¬ng ph¸p nhËp tríc : Tríc hÕt, ta ph¶i x¸c ®Þnh ®îc ®¬n gi¸ thùc tÕ

nhËp kho cña tõng lÇn nhËp vµ kÕ to¸n gi¶ thiÕt r»ng sè hangf ho¸ nµo nhËp tríc

th× xuÊt tríc ; xuÊt hÕt sè hµng nhËp tríc míi ®Õn sè nhËp sau theo gi¸ thùc tÕ

cña tõng l« hµng xuÊt. Gi¸ thùc tÕ cña hµng ho¸ tån kho cuèi kú sÏ lµ ®¬n gi¸

thùc tÕ cña nh÷ng lÇn nhËp sau cïng ( cuèi cïng).

3

+ Ph¬ng ph¸p nhËp sau xuÊt tríc: Ta ph¶i x¸c ®Þnh ®îc ®¬n gi¸ thùc tÕ

cña tõng lÇn nhËp kho vµ kÕ to¸n cïng göi gi¶ thiÕt nh÷ng hµng ho¸ mua sau

cïng sÏ ®îc xuÊt tríc tiªn xuÊt hÕt sè nhËp míi ®Õn sè nhËp tríc. §¬n gi¸ thùc

tÕ cña hµng ho¸ tån kho cuèi kú lµ ®¬n gi¸ thùc tÕ cña nh÷ng lÇn nhËp ®Çu tiªn.

+ Ph¬ng ph¸p b×nh qu©n gia truyÒn: Theo ph¬ng ph¸p nµy trÞ gi¸ vèn thùc

tÕ hµng ho¸ xuÊt kho ®îc c¨n cø vµo sè lîng xuÊt kho trong kú vµ ®¬n gi¸ b×nh

qu©n ph¶i tÝnh. Ta cã c«ng thøc tÝnh:

TrÞ gi¸ vèn thùc

tÕ hµng ho¸ xuÊt =

kho trong kú

§¬n gi¸ thùc tÕ b×nh

qu©n cña hµng ho¸ xuÊt

trong kú

Sè lîng hµng ho¸

x xuÊt trong kú

Trong ®ã:

§¬n gi¸ b×nh qu©n

thùc tÕ cña hµng

ho¸

=

TrÞ gi¸ vèn thùc tÕ cña

hµng ho¸ tån ®Çu kú +

TrÞ gi¸ vèn cña hµng ho¸

nhËp trong kú

Sè lîng hµng ho¸ tån ®Çu

kú +

Sè lîng hµng ho¸ nhËp

trong kú

+ Ph¬ng ph¸p thùc tÕ ®Ých danh: theo ph¬ng ph¸p nµy, hµng ho¸ ®îc x¸c

®Þnh theo ®¬n chiÕc hay tõng l« vµ gi÷ nguyªn tõ lóc nhËp kho cho ®Õn khi xuÊt

b¸n. Khi xuÊt kho, hµng ho¸ thuéc l« nµo th× c¨n cø vµo sè lîng vµ ®¬n gi¸ thùc

tÕ nhËp kho cña l« hµng ®ã ®Ó tÝnh ra gi¸ thùc tÕ xuÊt kho.

- TÝnh ph©n bæ chi phÝ mua hµng cho hµng xuÊt kho trong th¸ng

Chi phÝ mua hµng

ph©n bæ cho hµng

xuÊt kho trong

=

Chi phÝ mua hµng

ph©n bæ cho hµng

tån ®Çu th¸ng

+

Chi phÝ mua hµng

ph¸t sinh trong th¸ng ×

TrÞ gi¸ mua cña

hµng xuÊt kho

trong th¸ng

TrÞ gi¸ mua cña

hµng cßn ®Çu

th¸ng

+

TrÞ gi¸ mua cña hµng

nhËp trong th¸ng

- TÝnh trÞ gi¸ vèn cña hµng xuÊt kho trong th¸ng b»ng trÞ gi¸ mua thùc tÕ

cña hµng xuÊt kho trong th¸ng c«ng víi chi phÝ mua hµng ph©n bæ cho hµng

xuÊt kho trong th¸ng.

* §¸nh gi¸ hµng ho¸ theo gi¸ h¹ch to¸n: Gi¸ h¹ch to¸n cña hµng ho¸ lµ

gi¸ dïng ®Ó h¹ch to¸n hµng ngay t×nh h×nh nhËp vËt tõ khi cha tÝnh ®îc gi¸ thùc

tÕ. Gi¸ h¹ch to¸n do doanh nghiÖp tù quy ®Þnh cho tõng danh ®iÓm hµng ho¸ chØ

cã t¸c dông trong néi bé doanh nghiÖp vµ ®îc sö dông Ýt nhÊt trong 1 kú h¹ch

to¸n. Gi¸ h¹ch to¸n cã thÓ lµ gi¸ kÕ ho¹ch do doanh nghiÖp x©y dùng hoÆc mua

4

cña hµng ho¸ t¹i 1 thêi ®iÓm nµo ®ã. Nh vËy khi dïng gi¸ h¹ch to¸n ®Ó kÕ to¸n

chi tiÕt gi¸ trÞ hµng ho¸ nhËp xuÊt th× cuèi mçi kú kÕ to¸n ph¶i tÝnh chuyÓn gi¸

h¹ch to¸n thµnh gi¸ thùc tÕ cña vËt t xu¸at kho ®Ó cã sè liÖu ghi vµo c¸c tµi

kho¶n, c¸c sæ kÕ to¸n tæng hîp vµ c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh.

§iÒu chØnh gi¸ h¹ch to¸n theo gi¸ thùc tÕ

TrÞ gi¸ thùc tÕ hµng ho¸

xuÊt

kho trong kú

=

TrÞ gi¸ h¹ch to¸n

hµng ho¸ xuÊt trong kú × HÖ sè gi¸ cña hµng ho¸

Trong ®ã :

HÖ sè gi¸ cña hµng

ho¸ =

TrÞ gi¸ thùc tÕ hµng ho¸

tån kho ®Çu kú +

TrÞ gi¸ thùc tÕ hµng ho¸

nhËp kho trong kú

TrÞ gi¸ h¹ch to¸n hµng

ho¸ tån kho ®Çu kú +

TrÞ gi¸ h¹ch to¸n hµng ho¸

nhËp trong kú

- H¹ch to¸n chi tiÕt hµng ho¸ ph¶i thùc hiÖn theo tõng kho, tõng lo¹,

nhãm, thø hµng ho¸.

2.2.2) H¹ch to¸n hµng ho¸

§Ó h¹ch to¸n hµng ho¸,kÕ to¸n sö dông tµi kho¶n 156 “hµng ho¸”. tµi

kh¶on 156 dïng ®Ó ph¶n ¸nh gi¸ trÞ hiÖn cã vµ t×nh h×nh biÕn ®éng cña c¸c lo¹i

hµng ho¸ cña doanh nghiÖp, bao gåm hµng ho¸ t¹i c¸c kho vµ quÇy hµng.

* KÕt cÊu vµ néi dung ph¶n ¸nh cña tµi kho¶n 156 – “hµng ho¸”

- Bªn nî:

+ TrÞ gi¸ mua vµo cña hµng ho¸ theo ho¸ ®¬n mua hµng ( kÓ c¶ thuÕ nhËp

khÈu hµng ho¸ ph¶i nép nÕu cã)

+ Chi phÝ thu mua hµng ho¸

+ TrÞ gi¸ cña hµng ho¸ thuª ngoµi gia c«ng, chÕ biÕn ( gåm gi¸ mua vµo

vµ chi phÝ gia c«ng chÕ biÕn)

+ TrÞ gi¸ hµng ho¸ bÞ ngêi mua tr¶ l¹i

+ KÕt chuyÓn gi¸ hµng ho¸ tån kho cuèi kú ( nÕu doanh nghiÖp h¹ch to¸n

hµng tån kho theo ph¬ng ph¸p kiÓm kª ®Þnh kú)

5

- Bªn cã:

+ TrÞ gi¸ thùc tÕ cña hµng ho¸ xuÊt kho ®Ó b¸n, giao ®¹i lý, ký göi, thuª

ngoµi gia c«ng, chÕ biÕn hoÆc xuÊt sö dông cho sane xuÊt kinh doanh.

+ Chi phÝ mua ph©n bæ cho hµng ho¸ ®· tiªu thô trong kú

+ ChiÕt khÊu mua hµng ®îc hëng kho¶n gi¶m gi¸, bít gi¸ mua hµng nhËn

®îc.

+ TrÞ gi¸ hµng ho¸ tr¶ l¹i cho ngêi b¸n.

+ TrÞ gi¸ hµng ho¸ ph¸t hiÖn bÞ thiÕu hôt, h háng, kÐm phÈm chÊt h¹ch

to¸n hµng tån kho theo ph¬ng ph¸p kiÓm kª ®Þnh kú.

- Sè d bªn nî:

+ TrÞ gi¸ mua vµo cña hµng ho¸ tån kho

+ Chi phÝ thu mua cña hµng ho¸ tån kho, cña hµng ho¸ ®· b¸n cha ®îc

chÊp nhËn tiªu thô, hµng giao ®¹i lý ký göi.

* Tµi kho¶n 156- “Hµng ho¸” cã 2 tµi kho¶n cÊp 2:

- Tµi kho¶n 1561 – “ Gi¸ mua hµng ho¸: ph¶n ¸nh gi¸ trÞ hiÖn cã vµ t×nh

h×nh biÕn ®éng cña hµng ho¸ mua vµo vµ ®· nhËp kho bao gåm gi¸ mua vµ thuÕ

nhËp khÈu nÕu cã.

- Tµi kho¶n 1562 – “ chi phÝ thu mua hµng ho¸” :ph¶n ¸nh t×nh h×nh chi

phÝ vµ ph©n bæ chi phÝ thu mua hµng ho¸.

3) Ph¬ng ph¸p h¹ch to¸n hµng ho¸:

3.1) H¹ch to¸n mua hµng ho¸ ë doanh nghiÖp th¬ng m¹i:

* Trêng hîp doanh nghiÖp h¹ch to¸n mua hµng theo ph¬ng ph¸p kª khai

thêng xuyªn:

3.1.1) NÕu mua trong níc

6