Kế hoạch phòng chống dịch cúm.pdf

.

WHO/CDS/CSR/EDC/99.1

KÕ ho¹ch phßng chèng ®¹i dÞch cóm - Vai trß

cña WHO vµ H−íng dÉn lËp kÕ ho¹ch quèc gia

vµ khu vùc

Gieneva, Thuþ Sü

Th¸ng T− n¨m 1999

Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi

Bé phËn Gi¸m s¸t vµ Phßng chèng bÖnh truyÒn nhiÔm

Tµi liÖu nµy ®−îc t¶i vÒ tõ trang web cña WHO/CSR, kh«ng bao gåm c¸c

trang b×a gèc vµ danh s¸ch ng−êi tham gia. Xem trang web

http://www.who.int/emc ®Ó biÕt thªm th«ng tin.

1

 Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi

Tµi liÖu nµy kh«ng ph¶i lµ Ên phÈm chÝnh thøc cña Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi

(WHO); vµ WHO ®· ®¨ng ký tÊt c¶ mäi b¶n quyÒn ®èi víi tµi liÖu. Tuy nhiªn,

cã thÓ tù do xem xÐt, trÝch lôc, sao chÐp, dÞch thuËt mét phÇn hay toµn bé tµi

liÖu nh−ng kh«ng ®−îc b¸n hay sö dông cho nh÷ng môc ®Ých th−¬ng m¹i.

Quan ®iÓm nªu trong nh÷ng bµi viÕt cã tªn t¸c gi¶ chØ thÓ hiÖn quan ®iÓm cña

chÝnh t¸c gi¶ ®ã. ViÖc nh¾c ®Õn tªn cña nh÷ng c«ng ty hay s¶n phÈm cña nhµ

s¶n xuÊt nµo ®ã kh«ng hµm ý WHO qu¶ng c¸o cho hä hay ®¸nh gi¸ hä cao

h¬n nh÷ng c«ng ty hay nhµ s¶n xuÊt kh¸c kh«ng ®−îc nªu tªn trong tµi liÖu.

2

Môc lôc

1. Tãm l−îc

2. Giíi thiÖu

3. VAI TRß CñA Tæ CHøC Y TÕ THÕ GiíI (WHO)

3.1. §¸nh gi¸ møc b¸o ®éng liªn quan ®Õn c¸c vi rót cóm míi trong kho¶ng

thêi gian gi÷a c¸c ®¹i dÞch

3.2. Giai ®o¹n 0: Ho¹t ®éng trong kho¶ng thêi gian gi÷a c¸c ®¹i dÞch

3.2.1 Giai ®o¹n 0, b¸o ®éng cÊp 1, chñng vi rót cóm míi ë mét bÖnh

nh©n

3.2.2 Giai ®o¹n 0, b¸o ®éng cÊp 2, kh¼ng ®Þnh t×nh tr¹ng nhiÔm khuÈn

ë ng−êi

3.2.3 Giai ®o¹n 0, b¸o ®éng cÊp 3, kh¼ng ®Þnh sù l©y lan ë ng−êi

3.3. Giai ®o¹n 1: Kh¼ng ®Þnh sù khëi ph¸t cña ®¹i dÞch

3.4. Giai ®o¹n 2: C¸c ®ît dÞch trªn ph¹m vi khu vùc vµ ®a khu vùc

3.5. Giai ®o¹n 3: KÕt thóc lµn sãng ®Çu tiªn cña ®¹i dÞch

3.6. Giai ®o¹n 4: Lµn sãng thø hai hay c¸c lµn sãng tiÕp theo cña ®¹i dÞch

3.7. Giai ®o¹n 5: KÕt thóc ®¹i dÞch (trë l¹i Giai ®o¹n 0)

3.8. Hµnh ®éng cña WHO trong giai ®o¹n sau ®¹i dÞch

4. Vai trß cña c¸c nhµ chøc tr¸ch y tÕ vµ uû ban quy

ho¹ch phßng chèng ®¹i dÞch cÊp quèc gia

4.1. Thµnh phÇn cña Uû ban quy ho¹ch phßng chèng ®¹i dÞch cÊp quèc gia

4.2. ThiÕt lËp quy tr×nh qu¶n lý cã hiÖu qu¶

4.3. QuyÕt ®Þnh vÒ chiÕn l−îc tiªm chñng

4.4. LËp kÕ ho¹ch chiÕn l−îc phßng chèng tæng thÓ

4.5. Cñng cè c¸c hÖ thèng gi¸m s¸t

3

4.6. §¹t sù nhÊt trÝ vÒ khoa häc vµ y häc

4.7. §¶m b¶o hËu cÇn vµ nguån cung cÊp thuèc men

4.8. Khung ph¸p lý - chÝnh trÞ - kinh tÕ cho hµnh ®éng

4.9. TruyÒn th«ng

5. Nh÷ng vÊn ®Ò cÇn ®Õn quyÕt ®Þnh chÝnh s¸ch ë cÊp

quèc gia

5.1. Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ qu¶n lý

5.2. Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ gi¸m s¸t

5.3. Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ khoa häc vµ y tÕ

5.4. Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ hËu cÇn vµ nguån cung thuèc men

5.5. h÷ng vÊn ®Ò vÒ ph¸p lý - chÝnh trÞ - kinh tÕ

5.6. Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ truyÒn th«ng

6. KÕt luËn

7. Phô lôc A: BÖnh cóm vµ c¸c biÕn chøng

8. Phô lôc B: NÒn t¶ng lÞch sö

9. Phô lôc C: Nguån gèc cña ®¹i dÞch

10. Phô lôc D: V¾c xin cóm

11. Phô lôc E: Thuèc kh¸ng vi rót

12. Phô lôc F: Danh môc ®Þa chØ

13. Phô lôc G: KÕ ho¹ch phßng chèng ®¹i dÞch quèc gia

4

1. Tãm l−îc

Tµi liÖu nµy ®−îc ®−a ra ®Ó gióp c¸c nhµ l·nh ®¹o y tÕ c«ng céng vµ y khoa

®¸p øng tèt h¬n víi nh÷ng mèi ®e do¹ tiÒm tµng cña ®¹i dÞch cóm. Tµi liÖu

v¹ch ra nh÷ng nÐt chÝnh trong vai trß tuy riªng biÖt nh−ng l¹i mang tÝnh bæ

sung cho nhau cña Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi (WHO) vµ cña c¸c nhµ chøc tr¸ch

quèc gia khi cã thÓ hay thùc sù x¶y ra mét ®¹i dÞch cóm. Tµi liÖu m« t¶ cô thÓ

nh÷ng hµnh ®éng do WHO tiÕn hµnh khi ®¸nh gi¸ nguy c¬ mµ c¸c ph©n nhãm

míi cña vi rót cóm g©y ra tr−íc bÊt cø sù l©y lan nµo cña dÞch. Tr¸ch nhiÖm

qu¶n lý nguy c¬ cña ®¹i dÞch cóm nÕu x¶y ra chñ yÕu thuéc vÒ c¸c nhµ chøc

tr¸ch quèc gia. WHO m¹nh mÏ khuyÕn c¸o r»ng tÊt c¶ c¸c n−íc cÇn lËp ra Uû

ban quy ho¹ch phßng chèng ®¹i dÞch cÊp quèc gia (UBQG), cã tr¸ch nhiÖm

ph¸t triÓn nh÷ng chiÕn l−îc phï hîp cho ®Êt n−íc tr−íc khi ®¹i dÞch cã thÓ

x¶y ra.

Trªn c¬ së nhËn thøc ®−îc nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng cña tõng n−íc, còng nh− tÝnh

chÊt kh«ng thÓ dù b¸o ®−îc cña bÖnh cóm, tµi liÖu nµy nhÊn m¹nh nh÷ng quy

tr×nh vµ vÊn ®Ò thÝch hîp víi WHO vµ c¸c UBQG, nh−ng kh«ng ®−a ra “kÕ

ho¹ch mÉu”. Thªm n÷a, c¸c UBQG cã thÓ sÏ ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng vÊn ®Ò

míi cÇn ®−îc trao ®æi thªm trªn tr−êng quèc tÕ. VÝ dô, cÇn c©n nh¾c kü l−ìng

h¬n vÒ c¸ch san sÎ nh÷ng nguån v¾c xin h¹n hÑp, vÒ lîi Ých cña viÖc huû bá

c¸c cuéc héi häp c«ng céng nh»m h¹n chÕ sù l©y lan cña vi rót g©y ®¹i dÞch

trong nh÷ng quÇn thÓ d©n c− ch−a ®−îc tiªm phßng.

Kh«ng thÓ nµo biÕt ®−îc khi nµo sÏ x¶y ra ®¹i dÞch. NÕu mét lo¹i vi rót cóm

cã tiÒm n¨ng g©y ®¹i dÞch thùc thô l¹i xuÊt hiÖn vµ tung hoµnh nh− ®· tõng

lµm n¨m 1918, th× ngay c¶ khi ®¹t ®−îc nh÷ng b−íc tiÕn lín vÒ thuèc men,

loµi ng−êi vÉn cã thÓ ph¶i chÞu ®ùng nh÷ng tæn thÊt v« song vÒ bÖnh tËt vµ tö

vong. ViÖc ®i l¹i b»ng ®−êng hµng kh«ng gãp phÇn lµm cho vi rót míi l©y lan

nhanh chãng, ®ång thêi còng lµm gi¶m thêi gian dµnh cho viÖc chuÈn bÞ

phßng chèng dÞch. C¸c hÖ thèng ch¨m sãc y tÕ sÏ nhanh chãng r¬i vµo t×nh

tr¹ng qu¸ t¶i, kinh tÕ gÆp c¨ng th¼ng, trËt tù x· héi bÞ ph¸ vì. MÆc dï viÖc

ng¨n chÆn sù ph¸t t¸n cña vi rót cã tiÒm n¨ng g©y ®¹i dÞch ®−îc coi lµ kh«ng

kh¶ thi, chóng ta vÉn cã thÓ h¹n chÕ ë møc tèi thiÓu nh÷ng hËu qu¶ cña nã

b»ng c¸ch chuÈn bÞ s½n sµng ®Ó ®−¬ng ®Çu víi th¸ch thøc trong t−¬ng lai.

Ngay c¶ khi kh«ng cã ®¹i dÞch, nh− tr−êng hîp cña Hoa Kú n¨m 1976 vµ §Æc

khu Hång C«ng cuèi n¨m 1997, c«ng chóng còng sÏ nhanh chãng trë nªn

ho¶ng sî tr−íc kh¶ n¨ng x¶y ra ®¹i dÞch khi cã mét sè bÖnh nh©n nhiÔm mét

ph©n nhãm (tuýp) míi cña vi rót. Nçi sî h·i vÒ sù hiÖn diÖn cña mét d¹ng vi

rót cóm míi vµ nguy hiÓm ®Æt ra cho c¸c nhµ chøc tr¸ch y tÕ vµ c¸c vÞ l·nh

®¹o quèc gia nh÷ng th¸ch thøc to lín, kÓ c¶ khi quy m« dÞch bÖnh do lo¹i vi

rót míi g©y ra cßn ch−a ®−îc kiÓm chøng. §Ó cã thÓ ®èi phã tèt h¬n víi t×nh

tr¹ng “b¸o ®éng gi¶” xuÊt ph¸t tõ viÖc gi¸m s¸t cao ®é, c¸c chuyªn gia ®· ®−a

ra ®Þnh nghÜa vÒ mét chuçi c¸c “cÊp ®é chuÈn bÞ” cÇn ¸p dông tr−íc khi c«ng

5

bè b¾t ®Çu ®¹i dÞch. Nhê ®ã WHO cã thÓ ®−a ra th«ng b¸o vÒ nh÷ng ca nhiÔm

lo¹i vi rót míi ë ng−êi vµ khëi x−íng c¸c ho¹t ®éng phßng chèng mµ kh«ng

g©y ra sù ho¶ng lo¹n kh«ng cÇn thiÕt. Nhu cÇu nµy ®Æc biÖt quan träng trong

mét kû nguyªn mµ th«ng tin ®−îc truyÒn ®i nhanh chãng nhê c¸c ph−¬ng tiÖn

®iÖn tö. CÇn tiÕp tôc thùc hiÖn nh÷ng nç lùc ®Æc biÖt ®Ó më réng kh¶ n¨ng sö

dông c«ng cô truyÒn th«ng ®iÖn tö cña nh÷ng ng−êi ®¶m nhiÖm träng tr¸ch

gi¸m s¸t hay ®¸nh gi¸ vµ qu¶n lý ®¸p øng víi nh÷ng vi rót cóm míi, vµ ®Ó phæ

biÕn c¸c b¸o c¸o t×nh h×nh mét c¸ch cã trËt tù.

Cã thÓ truy cËp tµi liÖu nµy trªn trang web cña Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi

http://www.who.int/emc/diseases/flu/index.html

6

2. Giíi thiÖu

Nh÷ng vi rót cóm l−u hµnh trong kho¶ng thêi gian gi÷a c¸c ®¹i dÞch cã liªn

quan ®Õn nh÷ng vi rót g©y ra c¸c vô dÞch tr−íc ®ã. Vi rót lan truyÒn ë ng−êi

theo nh÷ng møc ®é miÔn dÞch thay ®æi tõ nh÷ng lÇn nhiÔm tr−íc ®©y. Sù l−u

hµnh nµy - trong giai ®o¹n th−êng lµ 2 ®Õn 3 n¨m - thóc ®Èy viÖc xuÊt hiÖn

nh÷ng chñng míi ®· thay ®æi ®Õn møc ®ñ ®Ó g©y ra mét ®ît dÞch kh¸c trong

d©n c− nãi chung; quy tr×nh nµy ®−îc gäi lµ “biÕn ®æi gien”. Trong tõng n¨m

mét, viÖc “biÕn ®æi gien” cã thÓ cã nh÷ng t¸c ®éng kh¸c nhau ®Õn nh÷ng céng

®ång, khu vùc, quèc gia hay ch©u lôc kh¸c nhau, nh−ng nÕu xÐt vµi n¨m liªn

tôc th× t¸c ®éng th−êng gièng nhau. Qua møc ®é nhËp viÖn hoÆc tö vong cao

kh¸c th−êng, cã thÓ thÊy r»ng nh÷ng vô dÞch cóm ®iÓn h×nh lµm t¨ng tû lÖ

bÖnh viªm phæi vµ bÖnh viªm ®−êng h« hÊp d−íi. Kh«ng chØ ng−êi cao tuæi

hoÆc nh÷ng ng−êi cã bÖnh m¹n tÝnh hay gÆp ph¶i c¸c biÕn chøng kiÓu nµy, mµ

trÎ nhá còng m¾c bÖnh nÆng. Phô lôc A cña tµi liÖu nµy sÏ m« t¶ nh÷ng bÖnh

tËt do vi rót cóm g©y ra.

Tuy nhiªn, vµo nh÷ng kho¶ng thêi gian kh«ng dù b¸o ®−îc, c¸c vi rót míi n¶y

sinh víi kh¸ng nguyªn bÒ mÆt (haemagglutinin) cña mét ph©n nhãm hoµn

toµn kh¸c c¸c chñng l−u hµnh trong n¨m tr−íc. HiÖn t−îng nµy ®−îc gäi lµ

“qu¸ tr×nh biÕn ®æi kh¸ng nguyªn”. NÕu nh÷ng vi rót nh− vËy cã tiÒm n¨ng

l©y lan tõ ng−êi sang ng−êi th× cã thÓ x¶y ra nh÷ng vô dÞch lín vµ trÇm träng

h¬n, th−êng ®¹t ®Õn quy m« t−¬ng tù nhau ë tõng n−íc trong vßng vµi th¸ng

cho ®Õn 1 n¨m, g©y ra ®¹i dÞch. Phô lôc B sÏ cung cÊp thªm th«ng tin vÒ

nh÷ng vÊn ®Ò nµy, vµ Phô lôc C nªu nh÷ng gi¶ thuyÕt vÒ nguån gèc cña vi rót

g©y ®¹i dÞch.

Nãi chung, c¸c ®¹i dÞch tr−íc ®©y x¶y ra do:

• sù xuÊt hiÖn cña vi rót cóm A cã ph©n tnhãm víi kh¸ng nguyªn bÒ mÆt

kh¸c c¸c chñng l−u hµnh ë ng−êi trong nhiÒu n¨m tr−íc ®ã, vµ

• cã tû lÖ ng−êi c¶m nhiÔm cao trong céng ®ång, nghÜa lµ mét bé phËn lín

d©n c− kh«ng cã hay cã hiÖu gi¸ kh¸ng thÓ víi kh¸ng nguyªn bÒ mÆt cña vi

rót míi rÊt thÊp, vµ

• vi rót míi cã kh¶ n¨ng l©y truyÒn cao tõ ng−êi sang ng−êi, kÌm víi bÖnh ë

ng−êi.

C¸c ®¹i dÞch cña thÕ kû nµy diÔn ra vµo c¸c n¨m 1918, 1957, 1968; ®¹i dÞch

1977 cã quy m« nhá h¬n (B¶ng 3, Phô lôc B). §¹i dÞch 1918/1919 lµ ®¹i dÞch

trÇm träng nhÊt; −íc tÝnh cã tíi 20 triÖu ng−êi chÕt trªn toµn thÕ giíi.

Ngoµi ra, còng cã nh÷ng “b¸o ®éng gi¶” (B¶ng 3, Phô lôc B). VÝ dô, ë Hoa Kú

n¨m 1976 ®· x¶y ra mét vô dÞch ®Þa ph−¬ng cã ca bÖnh ®Çu tiªn tö vong trong

sè t©n binh. Ca tö vong nµy do mét lo¹i vi rót cóm t−¬ng tù nh− vi rót t×m thÊy

trªn lîn ë Hoa Kú g©y ra, chóng cã liªn quan ®Õn vi rót g©y ®¹i dÞch 1918.

7