Huyện Phú Bình tỉnh Thái Nguyên qua tư liệu địa bạ triều Nguyễn nửa đầu thế kỷ XIX

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

Lê Thị Thu Hương

HUYỆN PHÚ BÌNH TỈNH THÁI NGUYÊN

QUA TƯ LIỆU ĐỊA BẠ TRIỀU NGUYỄN

NỬA ĐẦU THẾ KỈ XIX

Chuyên ngành: Lịch sử Việt Nam

Mã số: 60.22.54

LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS Đàm Thị Uyên

Th¸i Nguyªn, th¸ng 9 n¨m 2008

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

1

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số

liệu, kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực, chưa được ai công bố.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

2

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS Đàm Thị Uyên - người

đã tận tình hướng dẫn, chỉ bảo và tạo mọi điều kiện giúp đỡ tôi hoàn thành

công trình nghiên cứu này.

Tôi xin chân thành cảm ơn lãnh đạo trường Đại học Sư phạm - Đại học

Thái Nguyên, Ban chủ nhiệm khoa Lịch sử và các Thầy Cô giáo, cán bộ khoa

Lịch sử - nơi tôi đang công tác đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong quá trình học

tập và hoàn thành luận văn.

Tôi xin cảm ơn UBND huyện Phú Bình, Phòng Văn hoá Thông tin

huyện, Sở Văn hoá Thông tin tỉnh Thái Nguyên, các già làng, trưởng thôn và

các gia đình đã giúp đỡ tôi trong quá trình đi thực tế ở địa phương.

Tôi xin cảm ơn sự động viên, khích lệ của gia đình, bạn bè và đồng

nghiệp đối với tôi trong suốt thời gian làm luận văn.

Trong quá trình thực hiện, do còn hạn chế về mặt thời gian cũng như

trình độ chuyên môn nên luận văn không thể tránh khỏi những thiếu sót. Rất

mong nhận được những ý kiến quý báu của các thầy cô giáo, các nhà khoa

học cùng bạn bè, đồng nghiệp!

Tôi xin chân thành cảm ơn!

Tác giả

Lê Thị Thu Hƣơng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

3

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU............................................................................................................ 1

Chương 1: KHÁI QUÁT VỀ HUYỆN PHÚ BÌNH TỈNH THÁI NGUYÊN... 8

1.1. Vị trí địa lí và điều kiện tự nhiên ................................................................ 8

1.1.1.Vị trí địa lí ................................................................................................. 8

1.1.2 Điều kiện tự nhiên..................................................................................... 9

1.2. Lịch sử hành chính huyện Phú Bình ...................................................... 11

1.3. C¸c thµnh phÇn d©n téc.......................................................................... 14

1.4. Khái quát tình hình kinh tế - xã hội của huyện......................................... 16

1.4.1. Về kinh tế ............................................................................................... 16

1.4.2. Về văn hóa - xã hội ................................................................................ 17

1.5. TruyÒn thèng lÞch sö huyÖn Phó B×nh................................................... 18

Chương 2: HUYỆN PHÚ BÌNH TỈNH THÁI NGUYÊN QUA TƯ LIỆU

ĐỊA BẠ GIA LONG 4 (1805)......................................................................... 22

2.1. Vài nét về tình hình ruộng đất huyện Phú Bình trước thế kỉ XIX ............ 22

2.2. Tình hình ruộng đất huyện Phú Bình nửa đầu thế kỉ XIX theo địa bạ Gia

Long 4 (1805)................................................................................................... 23

2.2.1 Những số liệu tổng quát và đặc điểm của chế độ ruộng đất ở Phú Bình........24

2.2.2. Tình hình sở hữu ruộng đất tư................................................................ 30

2.2.2.1. Phân bố sở hữu đất tư.......................................................................... 30

2.2.2.2. Phân bố sở hữu ruộng tư ..................................................................... 31

2.2.2.3 Sở hữu ruộng của chủ nữ và phụ canh................................................. 34

2.2.2.4. Sở hữu ruộng tư của nhóm họ............................................................. 37

2.2.2.5. Sở hữu ruộng đất của chức sắc............................................................ 40

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

4

Chương 3: HUYỆN PHÚ BÌNH TỈNH THÁI NGUYÊN QUA TƯ LIỆU ĐỊA

BẠ MINH MẠNG 21 (1840)........................................................................... 45

3.1. Những số liệu tổng quát và đặc điểm của chế độ sở hữu ruộng đất ở Phú

Bình .................................................................................................................. 45

3.2. Tình hình sở hữu ruộng đất tư................................................................... 48

3.2.1. Phân bố sở hữu đất tư............................................................................. 48

3.2.2. Phân bố sở hữu ruộng tư ........................................................................ 48

3.2.3. Sở hữu ruộng của chủ nữ và phụ canh................................................... 51

3.2.4. Sở hữu ruộng tư của nhóm họ................................................................ 53

3.2.5. Sở hữu ruộng tư của chức sắc ................................................................ 55

3.3. So sánh tình hình ruộng đất ở Phú Bình nửa đầu thế kỉ XIX theo địa bạ

Gia Long 4 (1805) và Minh Mạng 21 (1840) .................................................. 57

3.3.1. Đặc điểm của chế độ sở hữu ruộng đất ở Phú Bình............................... 58

3.3.2. Tình hình sở hữu ruộng đất tư................................................................ 59

3.3.2.1 Phân bố sở hữu ruộng tư ...................................................................... 59

3.3.2.2. Sở hữu ruộng tư của chủ nữ phụ canh ................................................ 61

3.3.2.3. Quy mô sở hữu của các nhóm họ........................................................ 61

3.3.2.4. Tình hình sở hữu ruộng đất của các chức sắc .................................... 63

KẾT LUẬN...................................................................................................... 68

TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................ 71

PHỤ LỤC.............................................................................................................

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

5

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Viết là Đọc là

1.4.13.4.1.6 1 mẫu 4 sào 13 thước 4 tấc 1 phân 6 ly

PTS Phó tiến sĩ

Nxb Nhà xuất bản

KHXH Khoa học xã hội

Rđ Ruộng đất

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

6

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1: Các dân tộc ở Phú Bình ..................................................................15

Bảng 2.1: Thống kê địa bạ Gia Long 4 (1805) ...............................................25

Bảng 2.2: Thống kê quy mô sở hữu ruộng đất của 30 xã, thôn có địa bạ Gia

Long 4 (1805) .................................................................................................26

Bảng 2.3: Tổng diện tích các loại ruộng đất của Phú Bình theo địa bạ Gia

Long 4 (1805)..................................................................................................26

Bảng 2.4: Tình hình sử dụng ruộng đất của 30 xã có địa bạ Gia Long 4 (1805) .29

Bảng 2.5: Thống kê các loại ruộng phân theo đẳng hạng (1805)...................30

Bảng 2.6: Thống kê diện tích tư thổ của 30 xã có địa bạ 1805.......................31

Bảng 2.7: Quy mô sở hữu ruộng tư theo địa bạ Gia Long 4 (1805)...............31

Bảng 2.8: Số chủ và bình quân ruộng đất theo địa bạ Gia Long 4 (1805) ...33

Bảng 2.9: Tình hình giới tính trong sở hữu tư nhân theo địa bạ Gia Long 4

(1805) ..............................................................................................................34

Bảng 2.10: Thống kê tình hình sở hữu ruộng đất của chủ nữ (1805).............36

Bảng 2.11: Phân bố ruộng theo nhóm họ (1805)............................................38

Bảng 2.12: Phân bố ruộng đất của chức sắc theo địa bạ Gia Long 4 (1805)......41

Bảng 2.13 : Tình hình sở hữu ruộng tư của chức sắc theo địa bạ Gia Long 4

(1805) ..............................................................................................................41

Bảng 3.1: Tổng diện tích các loại ruộng đất của Phú Bình theo địa bạ Minh

Mạng 21 (1840)...............................................................................................45

Bảng 3.2: Thống kê địa bạ Minh Mạng 21 (1840) .........................................46

Bảng 3.3: Thống kê quy mô sở hữu ruộng đất theo địa bạ Minh Mạng 21

(1840) .............................................................................................................47

Bảng 3.4: Thống kê các loại ruộng phân theo đẳng hạng (1840)...................47

Bảng 3.5: Quy mô diện tích sở hữu tư thổ theo địa bạ Minh Mạng 21 ..........48

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

7

Bảng 3.6: Quy mô sở hữu ruộng tư theo địa bạ Minh Mạng 21.....................50

Bảng 3.7: Số chủ và bình quân ruộng đất theo địa bạ Minh Mạng 21 .........51

Bảng 3.8: Tình hình giới tính trong sở hữu tư nhân theo địa bạ Minh Mạng 21

Bảng 3.9: Thống kê tình hình sở hữu ruộng đất của chủ nữ theo địa bạ Minh

Mạng 21...........................................................................................................52

Bảng 3.10: Phân bố ruộng theo nhóm họ (1840)............................................53

Bảng 3.11 : Phân bố ruộng đất của chức sắc theo địa bạ Minh Mạng 21.......55

Bảng 3.12: Tình hình sở hữu ruộng tư của các chức sắc theo địa bạ Minh

Mạng 21 (1840).............................................................................................. 55

Bảng 3.13: So sánh sự phân bố các loại ruộng đất của 12 địa bạ lập ở hai thời

điểm Gia Long 4 (1805) và Minh Mạng 21 (1840) ....................................... 58

Bảng 3.14: So sánh quy mô sở hữu ruộng tư của 12 địa bạ lập ở hai thời điểm

Gia Long 4 (1805) và Minh Mạng 21 (1840) ................................................ 59

Bảng 3.15: So sánh chủ nữ, phụ canh (1805 – 1840) ................................... 61

Bảng 3.16: So sánh quy mô sở hữu của các nhóm họ của 12 xã có địa bạ lập 2

thời điểm Gia Long 4 và Minh Mạng 21. ...................................................... 62

Bảng 3.17: So sánh quy mô sở hữu của các chức sắc.................................... 64

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

8

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 2.1: Tình hình sử dụng ruộng đất ở Phú Bình theo địa bạ Gia Long 4

(1805) ..............................................................................................................27

Biểu đồ 2.2: Mối tương quan giữa số chủ và diện tích sở hữu ruộng tư (1805). 32

Biểu đồ 2.3: Quy mô sở hữu của nam và nữ (1805) .......................................35

Biểu đồ 2.4: Tỷ lệ số chủ của các nhóm họ lớn (1805) ..................................39

Biểu đồ 2.5: Tỷ lệ diện tích của các nhóm họ lớn (1805)...............................39

Biểu đồ 2.6: Quy mô sở hữu ruộng của chức sắc (1805)................................42

Biểu đồ 2.7 : Mối tương quan giữa ruộng đất của chức sắc với các tầng lớp xã

hội khác (1805)................................................................................................43

Biểu đồ3.1: Tình hình sử dụng ruộng đất ở Phú Bình theo địa bạ Minh Mạng 21 ... 45

Biểu đồ 3.2: Mối tương quan giữa số chủ và diện tích sở hữu (1840) ...........49

Biểu đồ 3.3: Quy mô sở hữu của nam và nữ (1840) .......................................51

Biểu đồ 3.4: Tỷ lệ số chủ của các nhóm họ lớn (1840) ..................................54

Biểu đồ 3.5: Tỷ lệ diện tích của các nhóm họ lớn (1840)...............................55

Biểu đồ 3.6: Quy mô sở hữu của chức sắc (1840) .........................................56

Biểu đồ 3.7: Diện tích sở hữu của chức sắc (1840).........................................57

Biểu đồ 3.8: So sánh quy mô sở hữu ruộng tư của 12 địa bạ .........................59

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

9

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Quản lý ruộng đất là một nội dung trọng tâm của quản lý Nhà nước thời

phong kiến. Bởi lẽ có nắm chắc ruộng đất Nhà nước mới có cơ sở để thu tô

thuế - mà trong xã hội tiền tư bản, tô thuế ruộng đất là nguồn thu nhập tài

chính chủ yếu của Nhà nước. Hơn thế nữa, từ chỗ quản lý chặt chẽ và có hiệu

quả ruộng đất, Nhà nước mới có thể chi phối được mọi mặt đời sống xã hội,

trong đó trước hết là chi phối người nông dân. Ngoài ra, trên cơ sở làm tốt

công tác này, quyền sở hữu tối cao của Nhà nước đối với vấn đề ruộng đất

được xác lập một cách vững chắc [39,5].

Nước ta dưới chế độ phong kiến, nông nghiệp luôn lôn giữ vai trò chủ

đạo trong nền kinh tế. Vấn đề ruộng đất cùng với các vấn đề khác như thuỷ

lợi, tập quán sản xuất…được coi là những yếu tố cơ bản nhất quyết định

thắng lợi của sản xuất nông nghiệp. Mặt khác, vấn đề ruộng đất ở mỗi địa

phương bên cạnh những nét chung còn chứa đựng những nét đặc thù mà

chúng ta cần tiếp tục đi sâu nghiên cứu. Chính vì lẽ đó mà việc tìm hiểu tình

hình ruộng đất của một địa phương trong một giai đoạn lịch sử nhất định sẽ

giúp chúng ta có cái nhìn và sự hiểu biết khá căn bản và toàn diện về tình hình

kinh tế - xã hội, về đời sống nhân dân cũng như lí giải được nhiều vấn đề liên

quan như tập quán sản xuất, tập quán sinh hoạt, các mối quan hệ xã hội cũng

như sự phân hoá giai cấp trong các làng xã mà việc nghiên cứu về giai đoạn

lịch sử đó, địa phương đó đặt ra. Có như vậy mới có thể rút ra được những bài

học để có phương hướng đúng xử lí vấn đề, tạo sự phát triển cho sản xuất.

Bên cạnh đó, đối với những làng xã được hình thành và phát triển theo

phương thức khẩn hoang thì việc nghiên cứu vấn đề ruộng đất còn có ý nghĩa

làm sáng tỏ nhiều vấn đề của lịch sử khẩn hoang.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

10

Rõ ràng, việc nghiên cứu vấn đề ruộng đất có tầm quan trọng đặc biệt

trong việc tìm hiểu lịch sử làng xã nói riêng, lịch sử chế độ phong kiến Việt

Nam nói chung, góp phần làm sáng tỏ nhiều vấn đề đang được đặt ra đối với

khoa học lịch sử. Tình hình ruộng đất và sự phát triển của kinh tế nông nghiệp

lại chịu sự tác động trở lại của hàng loạt nhân tố như điều kiện tự nhiên, chính

sách ruộng đất và nông nghiệp của Nhà nước, tình hình chính trị - xã hội, tập

quán sản xuất, tục lệ phân phối ruộng đất của từng làng xã cụ thể…đòi hỏi

chúng ta phải quan tâm nghiên cứu.

Chọn đề tài “Huyện Phú Bình tỉnh Thái Nguyên qua tư liệu địa bạ

triều Nguyễn nửa đầu thế kỉ XIX” làm đề tài nghiên cứu, chúng tôi hi vọng

góp phần nhỏ bé của mình vào việc tìm hiểu cơ cấu sử dụng và khai phá đất

đai cũng như tập quán sản xuất của địa phương, các hình thái sở hữu ruộng

đất, sự phân hoá xã hội và mức độ sở hữu điền thổ của các giai tầng trong xã

hội. Từ đó chúng ta có thể hình dung được phần nào bức tranh làng xã ở

huyện Phú Bình tỉnh Thái Nguyên nửa đầu thế kỉ XIX và kết hợp với những

tư liệu khác có thể nghiên cứu về dân số học lịch sử. Bên cạnh đó, tác giả

mong muốn góp thêm cơ sở khoa học cho Đảng bộ và chính quyền địa

phương trong việc quản lý ruộng đất, phát triển kinh tế nông nghiệp trong giai

đoạn cách mạng hiện tại.

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề

Vấn đề ruộng đất trong lịch sử chế độ phong kiến Việt Nam từ lâu đã

thu hút được sự quan tâm nghiên cứu của giới sử học. Về vấn đề này, cho đến

nay đã có khá nhiều công trình khoa học được công bố:

Vào cuối thập kỉ 50 và đầu 60 đã có một số chuyên khảo về đề tài trên

mà tiêu biểu là cuốn “Chế độ ruộng đất và kinh tế nông nghiệp thời Lê sơ”

của tác giả Phan Huy Lê. Trong tác phẩm này, tác giả đã trình bày những nét

lớn về chính sách ruộng đất – nông nghiệp của Nhà nước Lê sơ thế kỉ XV.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

11

Nguồn tư liệu chủ yếu của tác phẩm là là các bộ sử cũ của các sử gia phong

kiến. Đây là cuốn sách đầu tiên chuyên về đề tài này của giới sử học nước nhà

kể từ sau Cách mạng tháng Tám năm 1945.

Từ những năm cuối thập kỉ 70, đầu 80 đến nay xuất hiện một số chuyên

khảo khá quy mô, đánh dấu một bước tiến mới trong việc nghiên cứu vấn đề

ruộng đất. Trong chuyên khảo “Tìm hiểu chế độ ruộng đất ở Việt Nam nửa

đầu thế kỉ XIX”, dựa trên những bộ chính sử của triều Nguyễn, Vũ Huy Phúc

đã hệ thống hoá những chính sách lớn về ruộng đất của nhà Nguyễn, thiết chế

và kết cấu ruộng đất hình thành từ chính sách đó, cũng như tác động và hậu

quả của nó đối với yêu cầu phát triển của lịch sử.

Trong chuyên khảo công phu và quy mô “Chế độ ruộng đất ở Việt Nam

thế kỉ XI – XVIII” (2tập), tác giả Trương Hữu Quýnh đã phác ra những nét

chính về sự tiến triển của chế độ ruộng đất ở nước ta từ thế kỉ XI đến thế kỉ

XVIII, qua đó bước đầu vạch ra xu thế phát triển chủ yếu cũng như tính chất

kinh tế - xã hội của nó. Bên cạnh việc sử dụng các bộ chính sử, tác giả còn

huy động một nguồn tư liệu địa phương khá phong phú (bao gồm văn bia, gia

phả…). Vì vậy, chuyên khảo này còn có ý nghĩa trong việc cung cấp những tư

liệu tham khảo có giá trị về vấn đề sở hữu ruộng đất dưới thời phong kiến.

Ngoài ra còn có thể kể tới một số công trình như “Chế độ ruộng đất và

kinh tế nông nghiệp Việt Nam nửa đầu thế kỉ XIX” - Luận án PTS sử học của

tác giả Vũ Văn Quân; “Tình hình ruộng đất, kinh tế nông nghiệp và đời sống

nông dân dưới triều Nguyễn” do Trương Hữu Quýnh và Đỗ Bang chủ biên.

Bên cạnh các cuốn sách và luận án nói trên còn có nhiều bài viết đề cập

đến vấn đề này được đăng tải trên các tạp chí Nghiên cứu lịch sử, Nghiên cứu

kinh tế, Dân tộc học của các tác giả như Hà Văn Tấn và Phạm Thị Tâm,

Nguyễn Hồng Phong, Trương Hữu Quýnh, Nguyễn Đức Nghinh, Phan Đại

Doãn, Vũ Huy Phúc, Vũ Văn Quân - Nguyễn Quang Ngọc, Đào Tố Uyên,

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

12

Nguyễn Cảnh Minh … Các bài viết nói trên đã đề cập đến nhiều khía cạnh

khác nhau của chế độ sở hữu ruộng đất và kinh tế nông nghiệp trong lịch sử

Việt Nam từ thế kỉ XI đến đầu thế kỉ XX.

Ở miền Nam, học giả Nguyễn Đình Đầu đã tiến hành khai thác tư liệu

địa bạ ở các tỉnh phía Nam. Các công trình có giá trị đã được công bố:

+ Nguyễn Đình Đầu (1992), Chế độ công điền công thổ trong lịch sử

khẩn hoang lập ấp ở Nam kì lục tỉnh, Hội sử học Việt Nam, Hà Nội.

+ Nguyễn Đình Đầu (1994), Tổng kết nghiên cứu địa bạ ở Nam kì lục

tỉnh, Nxb TP Hồ Chí Minh.

+ Nguyễn Đình Đầu (1994), Địa bạ Biên Hoà ở Vĩnh Long, Nxb TP Hồ

Chí Minh.

Trong nghiên cứu tình hình ruộng đất, nguồn tư liệu địa bạ được các

nhà nghiên cứu đặc biệt coi trọng. Giáo sư sử học Nguyễn Đức Nghinh đã

giành nhiều thời gian nghiên cứu và cho đến nay đã có hàng chục công trình

được công bố qua việc khai thác nguồn tư liệu này. Đặc biệt, mấy năm gần

đây, tại trung tâm lưu trữ Quốc gia I, 10.044 tập địa bạ đã bước đầu được

thống kê, khảo sát. Hai tập sách quy mô giới thiệu địa bạ Thái Bình và địa bạ

Hà Đông đã được công bố [24;25].

Trong luận án “Công cuộc khẩn hoang thành lập huyện Kim Sơn

(1829)”, tác giả Đào Tố Uyên đã vạch ra những điểm cơ bản và diễn biến của

chế độ ruộng đất ở huyện Kim Sơn nửa đầu thế kỉ XIX. Tác giả Bùi Quý Lộ,

trong luận án “Công cuộc khẩn hoang thành lập huyện Tiền Hải” cũng đã

phân tích khá kĩ chế độ ruộng đất ở huyện Tiền Hải.

Như vậy, cho đến nay chưa có một công trình nào đi sâu tìm hiểu

“Huyện Phú Bình tỉnh Thái Nguyên qua tư liệu địa bạ triều Nguyễn nửa đầu

thế kỉ XIX”. Mặc dù vậy, chúng tôi vẫn xem thành quả của những nhà nghiên

cứu đi trước là những ý kiến gợi mở quý báu giúp chúng tôi có thể hoàn thành

tốt đề tài nghiên cứu của mình.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

13

3. Mục đích, đối tƣợng, phạm vi và nội dung nghiên cứu của đề tài

- Mục đích: Thực hiện đề tài “Huyện Phú Bình tỉnh Thái Nguyên qua

tư liệu địa bạ triều Nguyễn nửa đầu thế kỉ XIX”, trên cơ sở nguồn tư liệu có

được, chúng tôi mong muốn góp phần phản ánh một cách khoa học, chân thực

tình hình sở hữu ruộng đất của huyện Phú Bình nửa đầu thế kỷ XIX. Từ đó

bước đầu phân tích và đưa ra một số nhận xét sơ bộ về tình hình sở hữu ruộng

đất và cơ cấu kinh tế - xã hội của huyện ở thời điểm này.

- Đối tượng nghiên cứu: Đối tượng nghiên cứu của đề tài là tình hình

ruộng đất của huyện Phú Bình tỉnh Thái Nguyên nửa đầu thế kỷ XIX.

- Phạm vi nghiên cứu: Giới hạn thời gian là nửa đầu thế kỷ XIX qua

các địa bạ triều Nguyễn của Phú Bình. Giới hạn không gian là các tổng, xã,

thôn của huyện Phú Bình nửa đầu thế kỉ XIX.

- Nội dung của đề tài: Nội dung nghiên cứu của đề tài là những nét

khái quát về chế độ sở hữu ruộng đất và tình hình xã hội có liên quan.

4. Nguồn tƣ liệu và phƣơng pháp nghiên cứu

- Nguồn tư liệu:

+ Nguồn tư liệu chung: Bao gồm một số sử sách và địa chí cổ như: Đại

Việt sử ký toàn thư, Khâm định Việt sử thông giám cương mục, Dư địa chí,

Đại Nam nhất thống chí, Đại Nam thực lục, Kiến văn tiểu lục, Đồng Khánh

địa dư chí.

+ Nguồn tư liệu địa phương: Sách Tên làng xã Việt Nam đầu thế kỷ XIX,

Lịch sử Đảng bộ huyện Phú Bình, Dư địa chí Thái Nguyên trong đó có ghi

chép rất kĩ về huyện Phú Bình tỉnh Thái Nguyên. Qua đó, chúng ta có cái nhìn

toàn diện về huyện Phú Bình nửa đầu thế kỷ XIX.

+ Nguồn tư liệu địa bạ: 30 địa bạ có niên đại Gia Long 4 (1805); 26 địa bạ

có niên đại Minh Mệnh 21 (1840). Các bản địa bạ trên hiện đang lưu tại Trung

tâm lưu trữ quốc gia I Hà Nội. Đây là cơ sở rất quan trọng để chúng tôi nghiên

cứu và khôi phục về bức tranh làng xã huyện Phú Bình nửa đầu thế kỷ XIX.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

14

+ Nguồn tư liệu thực địa: Thực hiện đề tài này,chúng tôi đã tiến hành

các đợt thực địa tại huyện Phú Bình, quan sát địa hình, cảnh quan, tổ chức

hành chính, đời sống văn hóa, xã hội của nhân dân địa phương, tìm hiểu một

số đình chùa ….ở huyện. Ngoài ra, các tư liệu truyền miệng do các cụ già cao

niên trong làng kể lại rất phong phú và đa dạng, giúp chúng tôi có thêm những

tư liệu cần thiết để hoàn thành việc nghiên cứu của mình.

- Phương pháp nghiên cứu

Thực hiện đề tài này chúng tôi sử dụng phương pháp logic và phương

pháp lịch sử. Đặc biệt chúng tôi chú trọng phương pháp giám định tư liệu

bằng chữ Hán để thấy được mức độ chính xác của nó. Đồng thời chúng tôi kết

hợp chặt chẽ các nguồn tư liệu khác với nguồn tư liệu địa bạ, sử dụng phương

pháp phân tích định lượng để xử lý nguồn tư liệu địa bạ.

Chúng tôi cũng áp dụng phương pháp mô hình hoá lịch sử, phương pháp

thống kê, tổng hợp, hệ thống hóa bằng hệ thống bảng, biểu được sử dụng.

Chúng tôi cũng đã sử dụng phương pháp liên ngành như điều tra, điền dã lịch

sử; đồng thời so sánh, đối chiếu với các nguồn tư liệu khác có liên quan nhằm

rút ra sự tương đồng hay khác biệt về sở hữu ruộng đất của địa bàn nghiên cứu

qua các thời điểm cũng như giữa địa bàn với các nơi khác.

Mặt khác, chúng tôi cũng đặt việc nghiên cứu huyện Bình nửa đầu thế

kỷ XIX trong mối quan hệ với lịch sử dân tộc để thấy được những tác động và

ảnh hưởng giữa lịch sử địa phương với lịch sử dân tộc.

5. Đóng góp của đề tài

Đề tài “Huyện Phú Bình tỉnh Thái Nguyên qua tư liệu địa bạ triều

Nguyễn nửa đầu thế kỉ XIX”, dựa trên nguồn tài liệu khai thác được mong

muốn góp phần bước đầu khôi phục lại diện mạo của huyện Phú Bình trong

nửa đầu thế kỷ XIX .