Huế trong tôi

\HỘI KHOA HỌC LỊCH sử TÍNH THỪA THIÊN HUẾ

ÌS. ĐINH XUẦN LẢM

HUẾ

TRONG

TÔI

NHÀ XUÃT BÀN CHÍNH TR| QUỐC GIA

HUẾ

TRONG

TÔI

Biên mục trên xuất bản phẩm

của Thư viện Quốc gia Việt Nam

Đinh Xuân Lâm

Huế trong tôi / Đinh Xuân Lâm. - H. : Chính trị Quốc gia,

2015. - 2 5 6 ư .; 21cm

1. Lịch sử 2. Vùng đất 3. Con người 4. Huế 5. Bài

viết 6. Ki ức

959.749 - dc23

Cra0269p-CIP

Mã số: 3.30

CTQG - 2015

HỘI KHOA HỌC LỊCH sử TÍNH THỬA THIÊN HUẾ

GS. ĐINH XUÂN LÂM

HUẾ

TRONG

TÔI

■ -

-

NHÀ XUẤT BÀN CHÍNH TRI QUỐC GIA - sự THẬT

HàNộj-2015

LỜI NHÀ XUẤT BẢN

Huế là mảnh đâ't nằm giữa miền Trung, từng là thủ

phủ của chứih quyền chúa Nguyễn ở Đàng Trong, rồi kinh

thành Phú Xuân của vưong triều Quang Trung. Từ năm

1802 đến năm 1945, Phú Xuân - Huế trở thành kinh đô của

vưong triều Nguyễn. Vùng đâ't này cũng là nơi sản sữứ» và

hội tụ nhiều con người, nhân vật lịch sử nổi tiếng trên

nhiều lĩnh vực.

Nghiên cứu về Huế và con người Huế từ lâu đã được

các nhà nghiên cứu đặt ra và đã có nhiều công trình nghiên

cứu công phu. Tuy nhiên, nghiên cứu, viết về những con

người lịch sử gắn với vùng đâ't Huế thì còn ở mức độ

khiêm tốn.

Để giúp bạn đọc hiểu sâu sắc hơn về vùng đâ't Huế và

con người Huế, Nhà xuâ't bản Chúih trị quốc gia - Sự thật

phối hợp với Hội Khoa học Lịch sử tình Thừa Thiên Huế

xuất bản cuốn sách; H uế trong tôi của GS.NGND. Đmh Xuân

Lâm. Đây cũng là món quà tính thần mà Nhà xuâ't bản và

Hội Sử học Thừa Thiên Huế dành tặng Giáo sư nhân dịp kỷ

niệm sữửi nhật lẫm thứ 90 của ông.

Với nhiều kỷ niệm về Huê' nên GS.NGND. Đữủi Xuân

Lâm đã dành nhiều thời gian và công sức để viết về Huế và

những nhân vật lịch sử liên quan đến Huế công bố trên tạp

chí Huế Xưa và nay - tạp chí của Hội Khoa học Lịch sử tỉnh

Thừa Thiên Huế. Đây là kết quả, là tình cảm của Giáo sư

ữong quá trình nghiên cứu về Huế gần hai thập kỷ qua.

Xũì trân trọng giới thiệu cuốn sách cùng bạn đọc.

Tháng 5 năm 2015

NHÀ XUẤT BẢN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA - sự THẬT

LỜI THƯA

GS.NGND. Đinh Xuân Lâm là một trong số ít cây

đại thụ của nền sử học Việt Nam hiện đại, năm nay đã

bước qua tuổi 90, là cựu học sinh Trường Quốc học Huế

từ năm 1941 đến năm 1945. Với tâm bằng tú tài toàn

phần Ban Triết học văn chưong được câ'p tại Huế vào

năm 20 tuổi, GS. Đinh Xuân Lâm trở thành thây giáo

thuộc thế hệ đầu tiên của nền giáo dục nước Việt Nam

Dân chủ Cộng hòa. Hiện nay ông là Phó Chủ tịch Hội

Khoa học Lịch sử Việt Nam.

Trong 70 năm làm Nhà giáo và là Nhà sử học,

GS.NGND. Đinh Xuân Lâm đã đào tạo nhiều thế hệ sinh

viên xuâ't sắc, có nhiều người nay đã là giáo sư, phó giáo

sư, tiến sĩ sử học đảm trách nhiều nhiệm vụ khoa học của

đâ't nước, trong đó có nhiều người đang sống và làm việc

tại Huế. Với ký ức tuổi học trò đậm nét ỏ vùng núi Ngự,

sông Hưong, GS.NGND. Đinh Xuân Lâm có nhiều tìiứi

cảm sâu nặng với Huế; môi trường giáo dục của Huế

vào tuổi thanh niên đã có ảnh hưởng mang tính định

hình trong phong cách của Giáo sư sau này. Lúc sinh

thòi, GS. Trần Quốc Vượng đã có nhận xét vê' phong cách

văn hóa của GS. Đũứi Xuân Lâm, là người có: "Nét tính tế

và nghi thức của văn hóa Huế và sự trong sáng, tharủa tao,

lãng mạn... của văn hóa Pháp".

Với nhiều kỷ niệm về Huế thuở học trò nên GS. Đũứi

Xuân Lâm đã dành nhiều dịp vào công tác tại Huế theo

lời mời của Hội Khoa học Lịch sử tinh Thừa Thiên Huế,

đặc biệt là Giáo sư đã dành nhiều thời gian viết về Huế

và những nhân vật lịch sử liên quan đến Huế công bố

trên tạp chí H uế Xưa và Nay. Kể từ bài đầu tiên Giáo sư

công bố vào năm 1998 (số 26) đến nay đã có 26 bài, có

năm ừi đến 3 bài (2006, 2007, 2008, 2009), GS. Đinh Xuân

Lâm trở thành Nhà sử học viết nhiều bài và bài có châl

lượng nhất của tạp chí HuếXưa và Nay.

Từ kết quả nghiên cứu và hồi ức của GS.NGND. Đừih

Xuân Lâm về Huế được công bố trên tạp chí H uế Xưa và

Nay, Hội Khoa học Lịch sử tủìh Thừa Thiên Huế phối hợp

với Nhà xuâ't bản Chứữi trị quô'c gia - Sự thật cho xuâ't bản

tập sách H uế trong tôi như là món quà trân trọng gửi đến

Giáo sư, các thế hệ sữứi viên của Thầy và bạn đọc để

mừng thượng thọ GS.NGND. Đinh Xuân Lâm sinh nhật

lẩn thứ 90.

Nhân dịp này, Hội Khoa học Lịch sử tỉnh Thừa Thiên

Huê'và tạp chí Huế Xưa và Nay kính chúc GS.NGND. Đũứi

Xuân Lâm sức khỏe và trường thọ.

Huế, mùa Xuân 2015

Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử tỉnh Thừa Thiên Huế

Chủ tịch Hội đồng biên tập tạp chí HuếXưa và Nay

PGS.TS. ĐỖ BANG

MỘT SỐ HÌNH ẢNH GS.NGND. ĐINH XUÂN LÂM VÀ HUẾ

GS. Đinh Xuân Lâm thăm lăng Minh Mạng năm 1995

Vợ chồng GS. Trần Văn Giàu và các học trò Trần Quốc Vượng,

Đinh Xuân Lâm, Hà Văn Tấn, Phan Huy Lê

■ n i t t H « i u n j í t M I Ì I N Ì I I U

TOA pAM

GS. Đinh Xuân Lâm trong buổi tọa đàm “Về một số vấn đề sử học

Việt Nam hiện nay” tố chức tại Huế năm 2007

GS. Đinh Xuân Lâm trong buối giao lưu tọa đàm kỷ niệm 60 năm

Trưòng Thanh niên tiền tuyến 1945 - 2005

HỊ^IHÌOia«»HỌC lh Ệ Ỉ7 m il!lỊT Ì^ 1 Ì(

(icnãniinD iim ii^

1flí

GS. Đinh Xuân Lâm tham gia chủ trì Hội thảo khoa học kỷ niệm 70 năm

ngày mất nhà trí thức cách mạng Phan Thanh (1-5-1939 - 1-5-2009)

tố chức tại Huế ngày 28-4-2009

GS. Đinh Xuân Lâm cùng đoàn Chủ tịch Đại hội Hội Khoa học Lịch sử

Việt Nam lần thứ V chụp ảnh lưu niệm với Chủ tịch nước Trưong Tấn Sang,

Bí thư Tỉnh ủy Thừa Thiên Huế Nguyễn Ngọc Thiện

và bà Ngô Thị Thanh Hằng - Phó Chủ tịch úy ban nhân dân

Thành phố Hà Nội năm 2010

GIÁO Sư ĐINH XUÂN LÂM -

CÂY ĐỜI XANH MÃI*

Trần Nho Thìn,

Phạm Văn Himg

Đã bao lần tôi trăn trở với câu thơ: "Nếu phải đi trở

lại - Tôi sẽ đi đường này" của nhà thơ Lui Aragông cũng

như trăn trở trước khái niệm "nghiệp" của nhà Phật để

tìm xem những sợi dây vô hình nào đã gắn bó, níu kéo

chúng ta với cuộc sống này, với thế giới này, với những

điểu đang diễn ra trước mắt và những điều thuộc về

tương lai mà ta không thể biết.

Mỗi lần như thế tôi đều đến với những người thầy để

tìm một lời lý giải, và duyên số đã đưa tôi đến với Giáo sư

sử học, Nhà giáo nhân dân Đinh Xuân Lâm. Với chứửì

cuộc đời của mình, với ngọn lửa của lòng dam mê khoa

học, lòng yêu cuộc sống gửi gắm trong tâm sự: "Nếu như

được sống hai lẩn thì lần thứ hai ằíy tôi vẫn tiếp tục làm

‘ Nguồn: http://www.hoisuhoc.vn/index.php/dnews/188/GS-Dúih￾Xuan-Lam,<ay-doi-xanh-mai.html, cập nhật ngày 8-3-2011.

nghề dạy học", ông đã mở ra cho tôi biết bao điều về con

người và sự nghiệp của ông.

GS. Đữứì Xuân Lâm smh ngày 4-2-1925 tại xã Sơn Tân,

huyện Hương Sơn, tỉnh Hà Tĩnh, trong một gia đình quan

lại phong kiến. Mảnh đất ông chào đời là nơi Hải Thượng

Lãn Ông ở ẩn bốc thuôc cho dân, là nơi Đình nguyên

Phan Đình Phùng cùng tướng quân Cao Thắng lập căn cứ

Cần Vương đárửi giặc Pháp. Năm 1925 cũng là thời điểm

lịch sử đâ'y biến động với sự kiện Albert Sarraut khai thác

thuộc địa lần thứ hai, và sự ra đời của Tâm tâm xã rồi Hội

Việt Nam Cách mạng Thanh niên... Từ lúc mới 9 tháng tuổi,

ông đã theo song thân ra sữứi sống và trưởng thành ở

Thanh Hóa, gắn bó với mảnh đâ't này như quê hương thứ

hai của mìrửì. Sau khi đỗ Thành chung, ông học Trường

Quốc học Huế và tốt nghiệp tú tài toàn phần Ban Triết học

văn chương. Cách mạng Tháng Tám 1945 thành công, ông

là một trong những giáo sư Trung học đầu tiên của nước

Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Những lứa học sinh Đào

Duy Từ, Lam Sơn, Tữih Gia ngày đó còn nhớ rứiư in hình

ảnh thầy Lâm trẻ trung, da trắng với vóc dáng thư sinh

vừa tài hoa, vừa... đào hoa bởi chứứi tài năng cùng gương

mặt khôi ngô với đôi mắt nâu tình tứ của aiứi đã làm cho

nhiều nữ sữứi và cô giáo trẻ phải xiêu lòng.

Hòa bình lặp lại (1954), chàng tharửi niên Đinh Xuân

Lâm được chuyển thẳng lên năm thứ 2 Đại học Sư phạm

Văn khoa, đồng môn với Phan Huy Lê và Trần Quốc

Vượng. Việc GS. Trần Văn Giàu (bây giờ là Chủ nhiệm

khoa) "bắt cóc" anh vào Khoa sử có lẽ là sự định sẵn của

10

tiền duyên với chàng trai yêu văn chương nhưng hiểu rất

rộng về lịch sử này. Những năm tháng sống hòa đồng

cùng bạn bè, anh Lâm là một sừứi viên - giáo viên hưởng

lương nhưng vẫn ngày ngày cuốc bộ cùng mọi người từ

Khu học xá Đông Dương cũ (nay là Trường Đại học Bách

khoa Hà Nội) lên giảng đường 19 Lê Thánh Tông. Trong

mắt bạn bè, anh là người bạn vong niên đầy tình nghĩa,

sống đơn sơ nhưng hay vui chuyện và có lối nói hóm

hình, bông đùa mà trí tuệ. Trong số các bạn học, anh là

người được thầy Trần Văn Giàu quý nhất. Không phụ

lòng thầy, anh và Trần Quốc Vượng, Phan Huy Lê đã đỗ

"tam khôi” khóa đó (năm 1956). Cả ba được giữ lại làm

cán bộ giảng dạy tại Khoa Lịch sử - Trường Đại học Tổng

hợp Hà Nội. Dưới sự dìu dắt của thầy Giàu, anh Lâm ở lại

Bộ môn Lịch sử cận - hiện đại Việt Nam, phârí đấu không

mệt mỏi để lần lượt góp tên vào các công trình: Lịch sử

Việt Nam 1897 - 1914 (1957), Hoàng Hoa Thám và phong trào

nông dân Yên Thế(1958), Lịch sử Việt Nam cận đại (1959 -1961)...

và trở thàrửì một trong những tên tuổi hàng đầu trong đội

ngũ những người nghiên cứu lịch sừ Việt Nam cận đại

như ngày nay. ông được phong học hàm Phó Giáo sư

năm 1980 và Giáo sư năm 1984, ngành Sử học.

Tiếp xúc với GS. Đinh Xuân Lâm, tôi bị cuốn hút bởi

vầng trán cao, đôi mắt sáng, mái tóc bạc và nụ cười nhẹ

nhõm đến an như không thể tách rời tứứi cách dễ gần, cởi

mở, phong cách bmh dị, lối sống mộc mạc, chan hòa, nhân

ái trong con người của ông. Bạn bè, đổng nghiệp và học

trò luôn tìm được trong sự phóng khoáng, bộc trực của

11

ông (cái chất con người Nghệ - Hnh - di sản văn hóa xứ

Nghệ) một niềm cảm thông, chia sẻ và tìn tưởng. GS. Trần

Quốc Vượng - người "bạn vàng" (Ami Jaune - như ông

gọi) đã râ't "nhạy" khi nhận ra trong hành trang tri thức

và thế ứng xử của GS. Đữứi Xuân Lâm "nét từửi tế và

nghi thức của văn hóa Huế và sự trong sáng, thanh tao,

lãng mạn... của văn hóa Pháp" đã tạo nên nét tứứi cách

"hiền làiứi (...), nhìn sự đời trôi chảy khá thản nhiên, ít ưu

tư, có vẻ không chắc, không sâu, không sắc (...) nhưng

chứi chắn hơn mà không đến nỗi rụt rè, thanh thản hơn

mà không phù phiếm, ít tham vọng hơn mà không phải

không làm việc hết mình cho một kỳ vọng hay lý tưởng

nào đó" mang dáng dấp của người quân tử sửa mình theo

đạo Tnmg dung. Có thể nói ngay từ khởi điểm sự nghiệp

sử học, cuộc đời ông đã gắn chặt với sự nghiệp trồng

người và dù trong hoàn cảnh khó khăn cuộc sống đạm

bạc, đêm đêm cặm cụi bên ngọn đèn dầu hạt đỗ, đạp xe

xuyên đêm từ Đại Từ (Thái Nguyên) về Hà Nội thời

kháng chiến hay khi đất nước đã im tiếng súng, ông đểu

coi sự nghiệp nghiên cứu và trồng người là một. Đối với

ông, nghề giáo là một nghề cao quý bởi nó là nghề đào tạo

lớp trẻ, người dạy luôn phải tự đào tạo, tự phâh đấu vươn

lên, kết hợp giảng dạy và nghiên cứu, hơn nữa đây là một

nghề mang lại nhiều niềm vui cho người dạy. Năm 1988,

khi được Nhà nước phong tặng darửi hiệu Nhà giáo nhân

dần - darứi hiệu cao quý nhất của ngành giáo dục, ông đã

tâm sự với những học trò đêh chúc mừng mình bằng

những lời thâm thìa: "Huân chương vô giá, đối với tôi, đó

12