Hợp tác việt nam và liên xô trên lĩnh vực văn hóa, giáo dục (1954 – 1975)

1

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA LỊCH SỬ

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

Đề tài:

HỢP TÁC VIỆT NAM VÀ LIÊN XÔ TRÊN LĨNH

VỰC VĂN HÓA, GIÁO DỤC (1954 – 1975)

Sinh viên thực hiện : Bùi Vũ Ngọc Thạch

Chuyên ngành : Sư phạm lịch sử

Lớp : 16SLS

Người hướng dẫn : TS. Nguyễn Duy Phương

Đà Nẵng, tháng 02 năm 202

2

LỜI CẢM ƠN

Em xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, Khoa Lịch sử, Trường Đại học

Sư phạm – Đại học Đà Nẵng đã tạo điều kiện thuận lợi cho em trong quá trình học

tập và hoàn thành khóa luận này.

Kính gửi lòng biết ơn đến quý thầy, cô giáo đã giảng dạy em trong suốt 4

năm Đại học. Cảm ơn thầy cô Khoa Lịch sử, Trường Đại học Sư phạm – Đại học

Đà Nẵng đã luôn giúp đỡ, động viên em rất nhiều trong quá trình học tập.

Kính tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến cô giáo TS. Nguyễn Duy Phương đã tận tình

giúp đỡ và hướng dẫn em trong suốt quá trình thực hiện khóa luận.

Xin chân thành cảm ơn Thư viện Khoa học Tổng hợp Đà Nẵng, Phòng tư liệu

Khoa Lịch sử Trường Đại học Sư phạm Đà Nẵng đã giúp đỡ em trong quá trình tìm

kiếm và thu thập tài liệu thực hiện khóa luận.

Dù đã cố gắng rất nhiều, song với khả năng hiểu biết còn hạn chế, khiếm

khuyết về mặt tư liệu chắc chắn khóa luận nghiên cứu này không tránh khỏi những

thiếu sót. Đó sẽ là những bài học kinh nghiệm giúp cho bản thân em hoàn thiện hơn

trong công tác nghiên cứu sau này.

Đà Nẵng, ngày 09 tháng 01 năm 2020

Sinh viên thực hiện

Bùi Vũ Ngọc Thạch

3

MỤC LỤC

LỜI CẢM ƠN.............................................................................................................2

LỜI MỞ ĐẦU ............................................................................................................5

1. Lý do chọn đề tài .................................................................................................5

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề...................................................................................6

3. Mục tiêu nghiên cứu............................................................................................7

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .......................................................................8

5. Nguồn tư liệu nghiên cứu và phương pháp nghiên cứu ......................................8

6. Đóng góp đề tài ...................................................................................................9

7. Bố cục của đề tài..................................................................................................9

NỘI DUNG ..............................................................................................................10

CHƯƠNG 1. CƠ SỞ HÌNH THÀNH QUAN HỆ HỢP TÁC VIỆT NAM VÀ LIÊN

XÔ TRÊN LĨNH VỰC VĂN HÓA, GIÁO DỤC (1954 – 1975)............................10

1.1. Bối cảnh quốc tế và trong nước................................................................10

1.2. Nhiệm vụ của Cách mạng Việt Nam .......................................................15

1.4. Sự hình thành quan hệ hợp tác Việt Nam và Liên Xô trên lĩnh vực văn

hóa, giáo dục.........................................................................................................28

CHƯƠNG 2. HỢP TÁC TRÊN LĨNH VỰC VĂN HÓA, GIÁO DỤC GIỮA VIỆT

NAM VỚI LIÊN XÔ (1954 – 1975)........................................................................32

2.1. Hợp tác trên lĩnh vực văn hóa..................................................................32

2.1.1. Chủ trương hợp tác.............................................................................32

2.1.2. Thành tựu và hạn chế ...............................................................................36

2.2. Hợp tác trên lĩnh vực giáo dục ....................................................................40

2.2.1. Chủ trương hợp tác .............................................................................40

2.2.2. Thành tựu và hạn chế ..........................................................................45

2.3. Đánh giá chung về quan hệ hợp tác Việt Nam và Liên Xô trên lĩnh vực văn

hóa, giáo dục (1954 – 1975)..................................................................................56

2.3.1. Đối với Việt Nam.................................................................................56

2.3.2. Đối với Liên Xô....................................................................................59

TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................................................64

4

BẢNG KÝ HIỆU NHỮNG CHỮ VIẾT TẮT

LHS : Lưu học sinh

NCS : Nghiên cứu sinh

XHCN : Xã hội chủ nghĩa

CNĐQ : Chủ nghĩa đế quốc

VNDCCH : Việt Nam Dân chủ Cộng hòa

ĐCSVN : Đảng cộng sản Việt Nam

ĐCSLX : Đảng cộng sản Liên Xô

LBCHXHCN: Liên bang Cộng hòa xã hội chủ nghĩa

5

LỜI MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Trong tiến trình phát triển của mỗi quốc gia, dân tộc, hợp tác quốc tế luôn

giữ một vai trò quan trọng và không một nước nào có thể tồn tại, phát triển một

cách bình thường nếu không có quan hệ với thế giới bên ngoài. Việt Nam chúng ta

cũng không ngoại lệ, từ xa xưa nước ta đặt mối quan hệ với nhiều nước khác nhau

để giao lưu hợp tác, phát triển. Trong bất cứ giai đoạn nào của lịch sử, việc hợp tác

luôn luôn được đề cao, nhất là trong giai đoạn kháng chiến chống ngoại xâm. Lịch

sử ngoại giao của Việt Nam đã cho thấy, quan hệ Việt Nam – Liên Xô đã có ảnh

hưởng to lớn tới tiến trình cách mạng Việt Nam và góp phần tích cực vào sự phát

triển của mỗi quốc gia. Từ sau khi nước VNDCCH thành lập, năm 1950, Liên Xô

là một trong những nước đầu tiên trên thế giới công nhận và đặt quan hệ ngoại giao

với Việt Nam, đặt nền móng cho tình hữu nghị bền chặt và phát triển quan hệ hợp

tác lâu dài Việt - Xô trước đây và Việt – Nga ngày nay. Mối quan hệ tốt đẹp này

được biểu hiện sinh động và hiệu quả trên nhiều lĩnh vực của đời sống chính trị,

kinh tế, văn hóa xã hội của các nước, trong đó văn hóa, giáo dục đào tạo là hướng

hợp tác trọng tâm và đã thu được nhiều kết quả tốt đẹp trong lịch sử quan hệ ngoại

giao giữa các quốc gia.

Văn hóa giáo dục luôn là mục tiêu quan trọng trong xây dựng và phát triển

đất nước, luôn là vấn đề được Đảng và nhà nước quan tâm phát triển, ngay cả trong

thời kì đất nước có chiến tranh bảo vệ hòa bình. Quá trình quan hệ, hợp tác để phát

triển văn hóa giáo dục luôn được đề cao trong các hội nghị của Đảng và nhà nước.

Các nước xã hội chủ nghĩa đặc biệt là Liên Xô không chỉ giúp đỡ chúng ta về kinh

tế, quân sự mà văn hóa, giáo dục luôn luôn là mục tiêu hàng đầu trong các chính

sách, điều khoản hợp tác giữa các nước. Các bên đều xác định chính giáo dục là

nguồn động lực thúc đẩy đào tạo nhân tài cho đất nước, giúp đất nước đi lên, chống

lại ngoại xâm, phát triển kinh tế. Lịch sử quan hệ hợp tác giữa Việt Nam với Liên

Xô đã được khá nhiều các chuyên gia, nhà nghiên cứu đề cập đến trong các sách,

báo, tạp chí, luận văn… nhưng nghiên cứu về hợp tác giữa Việt Nam với Liên Xô

trên lĩnh vực văn hóa, giáo dục (1954 – 1975) vẫn chưa có công trình nào nghiên

cứu cụ thể, chú trọng nhiều.

6

Xuất phát từ nhận thức và thực tế trên, tôi quyết định lựa chọn vấn đề “Hợp

tác Việt Nam và Liên Xô trên lĩnh vực văn hóa, giáo dục (1954 – 1975)” làm đề tài

khóa luận tốt nghiệp của mình.

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề

Nghiên cứu về đề tài hợp tác giữa Việt Nam và các nước Xã hội chủ nghĩa

đã có khá nhiều nghiên cứu. Song, hợp tác trên lĩnh vực văn hóa, giáo dục giữa

Việt Nam với Liên Xô giai đoạn 1954 – 1975 là một đề tài còn nhiều khoảng trống

trong nghiên cứu, các tác giả tập trung nghiên cứu chủ yếu dưới góc độ lưu trữ.

Tiêu biểu, đã có một số đề tài nghiên cứu chẳng hạn, bài viết Đào tạo cán bộ Việt

Nam ở Liên Xô – Vài nhận định ngắn của PGS. TS Lê Văn Thịnh (2/2012). Bài viết

đã bàn về hoạt động giúp đỡ đào tạo cán bộ Việt Nam của Liên Xô được hướng vào

trọng tâm là đào tạo các chuyên gia trên tất cả mọi lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn

hóa, khoa học kỹ thuật…nhằm giúp Việt Nam xây dựng kinh tế, phát triển văn hóa.

Các hoạt động này được gia tăng phát triển mạnh mẽ trên cơ sở các hiệp định ký

kết giữa hai chính phủ.

Bên cạnh đó, bài viết của Thạc sĩ Trần Văn Hòa, Khoa Xây dựng Đảng, Sự

ủng hộ của các nước xã hội chủ nghĩa góp phần vào thắng lợi trong cuộc kháng

chiến chống Mỹ cứu nước. Bài viết đã bàn về chủ trương, Đường lối của Đảng trên

cơ sở đường lối vận động quốc tế, trong từng bước phát triển của cuộc kháng chiến

chống Mỹ cứu nước, nghiên cứu diễn biến tình hình, có biện pháp, giải pháp phù

hợp, hạn chế những yếu tố tiêu cực, tranh thủ mọi yếu tố có lợi, tích cực thuyết

phục, vận động các nước xã hội chủ nghĩa anh em đồng tình, giúp đỡ nhân dân Việt

Nam; đặt trọng tâm vào hai nước xã hội chủ nghĩa lớn là Liên Xô và Trung Quốc.

Liên quan đến đề tài này, đã có Luận văn Thạc sĩ của Nguyễn Thị Hoài

Quan hệ hợp tác Việt Nam – Liên Xô trong lĩnh vực đào tạo (1950-1991) qua tài

liệu lưu trữ đang bảo quản tại TTLTQGIII (2016). Luận văn đã chủ yếu trình bày,

thống kê, phân tích, nguồn tài liệu liên quan đến quan hệ hợp tác Việt Nam – Liên

Xô trong lĩnh vực đào tạo và đánh giá giá trị của khối tài liệu này đối với công tác

nghiên cứu. Đồng thời luận văn đề xuất một số kiến nghị, giải pháp đối với công

tác tổ chức khoa học tài liệu và phát huy giá trị khối tài liệu về quan hệ hợp tác Việt

Nam – Liên Xô tại Trung tâm trong thời gian tới.

7

Ngoài các công trình nghiên cứu và bài viết của các tác giả cụ thể nói trên về

quan hệ hợp tác giữa Việt Nam với Liên Xô còn phải kể đến các hoạt động công

bố, giới thiệu tài liệu lưu trữ theo chuyên đề trong quan hệ hợp tác ngoại giao Việt -

Nga đang được lưu trữ tại hai quốc gia. Trực tiếp về quan hệ hợp tác đào tạo Việt

Nam – Liên Xô năm 2009, nhân kỉ niệm 59 năm Ngày thiết lập quan hệ ngoại giao

hai nước (30/01/1950-30/01/2009), Cục Văn thư và Lưu trữ Nhà nước Việt Nam

phối hợp với Cục Lưu trữ Liên bang Nga tổ chức Triển lãm với chủ đề “Hợp tác

Việt Nam và Liên bang Nga trong lĩnh vực đào tạo”. Gần 300 tài liệu, hình ảnh,

hiện vật được chọn lọc từ các Lưu trữ của Việt Nam, Liên bang Nga và của các cá

nhân đã từng học tập, công tác tại Liên bang Xô viết trước đây và Liên bang Nga

ngày nay. Trên cơ sở các tài liệu và hiện vật được trưng bày tại Triển lãm,

TTLTQGIII đã biên soạn thành cuốn sách “Hợp tác Việt Nam và Liên bang Nga

trong lĩnh vực đào tạo qua triển lãm tài liệu lưu trữ” được Nhà xuất bản Chính trị

Quốc gia – Sự thật xuất bản năm 2011. Cuốn sách giới thiệu đến bạn đọc các văn

bản ngoại giao kí kết hợp tác đào tạo công dân hai nước, hoạt động chuyên gia của

nhiều ngành nghề, lĩnh vực.

Như vậy, các công trình nghiên cứu, bài viết và ấn phẩm nêu trên đã hướng

tới việc giới thiệu về quan hệ hợp tác ngoại giao Việt Nam – Liên Xô nói chung

cũng như đã đi sâu làm rõ một số lĩnh vực hợp tác giữa các nước, trong đó có lĩnh

vực văn hóa, giáo dục – vấn đề nghiên cứu của tác giả trong đề tài này. Tuy nhiên

để đi sâu giới thiệu và làm rõ nội dung quan hệ hợp tác giữa Việt Nam với Liên Xô

trên lĩnh vực văn hóa, giáo dục trong giai đoạn 1954 - 1975 cho đến nay chưa có

một tài liệu cụ thể nào đề cập tới. Những công trình đó là cơ sở để tôi kế thừa và

tham khảo nhằm hoàn thành tốt đề tài khóa luận của mình.

3. Mục tiêu nghiên cứu

Khóa luận được thực hiện với hai mục tiêu chính sau:

Đề tài tập trung nghiên cứu mối quan hệ hợp tác văn hóa, giáo dục giữa Liên

Xô với Việt Nam nhằm làm sáng tỏ các giai đoạn phát triển, sự biến đổi trong quan

hệ hợp tác văn hóa, giáo dục giữa các nước, vai trò, nhiệm vụ, kết quả, thành tựu,

những khó khăn và triển vọng trong quan hệ hợp tác văn hóa, giáo dục giữa các

nước.

8

Ngoài ra, chúng ta có thể rút ra những bài học kinh nghiệm, kế thừa những

mặt tích cực của mối quan hệ hợp tác văn hóa, giáo dục này. Đề xuất những điểm

mới trong hợp tác văn hóa, giáo dục giữa các nước cũng như tiếp thu những nền

giáo dục tiên tiến hiện đại trên thế giới.

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

+ Đối tượng nghiên cứu: Hợp tác văn hóa, giáo dục giữa Liên Xô với Việt

Nam (1954-1975)

+ Phạm vi nghiên cứu:

- Về phạm vi thời gian: Mốc bắt đầu được lựa chọn là 1954, mốc kết thúc là

mốc 30/04/1975.

- Về phạm vi không gian: Việt Nam, Liên Xô trong giai đoạn 1954 - 1975

5. Nguồn tư liệu nghiên cứu và phương pháp nghiên cứu

Để thực hiện đề tài này, tôi sẽ sử dụng một số nguồn tư liệu tham khảo chính

sau đây:

Thứ nhất, nguồn tư liệu là các văn kiện ngoại giao gồm Hiệp định, kế

hoạch,… giữa hai nước.

Thứ hai, một số xuất bản phẩm nghiên cứu lịch sử ngoại giao Việt Nam,

quan hệ ngoại giao Việt Nam – Liên Xô bao gồm các cuốn sách: “Việt Nam – Liên

Xô – 30 năm quan hệ (1950-1980)” do Nhà xuất bản Tiến bộ, Matxcova và Nhà

xuất bản Sự thật, Hà Nội hợp tác xuất bản năm 1983; “Đối ngoại Việt Nam qua các

thời kì lịch sử (1945-2012)” của Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội năm 2013;

"Lịch sử giáo dục Việt Nam” của Nhà xuất bản Đại học Sư phạm năm 2013 và

cuốn “Lịch sử ngoại giao Việt Nam 1945-2000” do Nhà xuất bản Chính trị Quốc

gia ấn hành năm 2015…

Thứ ba, các công trình nghiên cứu khoa học, bài viết của các tác giả trên các

báo, tạp chí, kỷ yếu hội nghị khoa học, hội thảo chuyên đề liên quan đến quan hệ

Việt Nam – Liên Xô trong đó có nội dung hợp tác văn hóa, giáo dục giữa các nước.

Ngoài ra, còn có một số trang thông tin uy tín và kiểm định đúng về chất

lượng trên các web trong và ngoài nước.