Hoạt động yêu nước và cách mạng của Nguyễn An Ninh ở Việt Nam từ năm 1922 đến năm 1943.

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH

-----------*-----------

NGUYỄN VĂN GIA THỤY

HOẠT ĐỘNG YÊU NƯỚC

VÀ CÁCH MẠNG CỦA NGUYỄN AN NINH

Ở VIỆT NAM TỪ NĂM 1922 ĐẾN NĂM 1943

LUẬN ÁN TIẾN SĨ LỊCH SỬ

NGHỆ AN - 2022

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH

-----------*-----------

NGUYỄN VĂN GIA THỤY

HOẠT ĐỘNG YÊU NƯỚC

VÀ CÁCH MẠNG CỦA NGUYỄN AN NINH

Ở VIỆT NAM TỪ NĂM 1922 ĐẾN NĂM 1943

LUẬN ÁN TIẾN SĨ LỊCH SỬ

CHUYÊN NGÀNH LỊCH SỬ VIỆT NAM

Mã số: 9229013

Người hướng dẫn khoa học:

1. PGS. TS. TRẦN VŨ TÀI

2. TS. DƯƠNG THỊ THANH HẢI

NGHỆ AN - 2022

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu do chính bản thân thực hiện. Các

kết quả nghiên cứu trình bày trong luận án là trung thực, chưa từng được công bố

trong bất kỳ công trình nào khác.

Nghiên cứu sinh

Nguyễn Văn Gia Thụy

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU .................................................................................................................1

1. Lý do chọn đề tài ...................................................................................................1

2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ..........................................................................3

3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu ..........................................................................4

4. Nguồn tài liệu, phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu .............................4

5. Đóng góp của luận án ............................................................................................6

6. Bố cục luận án .......................................................................................................6

CHƯƠNG 1 . TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN

ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN ........................................................................................7

1.1. Tình hình nghiên cứu ..........................................................................................7

1.1.1. Một số công trình trong nước nghiên cứu về Nguyễn An Ninh .......................7

1.1.2. Một số công trình nước ngoài nghiên cứu về Nguyễn An Ninh ....................17

1.2. Nhận xét về tình hình nghiên cứu vấn đề ..........................................................23

1.3. Những vấn đề luận án tiếp tục nghiên cứu ........................................................24

CHƯƠNG 2. NHỮNG NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN HOẠT ĐỘNG YÊU

NƯỚC VÀ CÁCH MẠNG CỦA NGUYỄN AN NINH ...........................................26

2.1. Bối cảnh lịch sử ................................................................................................26

2.1.1. Bối cảnh thế giới ............................................................................................26

2.1.2. Bối cảnh trong nước ......................................................................................28

2.2. Truyền thống yêu nước và cách mạng của nhân dân Sài Gòn - Gia Định .........34

2.3. Truyền thống gia đình, dòng họ ........................................................................37

2.4. Ảnh hưởng tư tưởng tư sản đến hoạt động yêu nước và cách mạng của Nguyễn

An Ninh trước năm 1922 .........................................................................................41

2.5. Ảnh hưởng tư tưởng vô sản đến hoạt động cách mạng của Nguyễn An Ninh . .45

Tiểu kết chương 2 ....................................................................................................52

CHƯƠNG 3. MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG YÊU NƯỚC VÀ CÁCH MẠNG

TIÊU BIỂU CỦA NGUYỄN AN NINH TỪ NĂM 1922 ĐẾN NĂM 1943 .............54

3.1. Hoạt động của Nguyễn An Ninh từ năm 1922 đến năm 1930 ...........................54

3.1.1. Hoạt động diễn thuyết ....................................................................................54

3.1.2. Hoạt động xuất bản, viết báo ..........................................................................61

3.1.3. Xuất bản sách La France en Indochine (LFEI - Nước Pháp ở Đông Dương) 71

3.1.4. Thành lập tổ chức Thanh niên Cao vọng ........................................................75

3.2. Hoạt động của Nguyễn An Ninh từ năm 1930 đến năm 1943 ...........................81

3.2.1. Vận động tranh cử và đấu tranh nghị trường ..................................................81

3.2.2. Viết sách “Tôn giáo”, “Phê bình Phật giáo” ...................................................92

3.2.3. Tổ chức Đông Dương Đại hội năm 1936 .......................................................97

Tiểu kết chương 3 ..................................................................................................107

CHƯƠNG 4. NHẬN XÉT VỀ HOẠT ĐỘNG YÊU NƯỚC VÀ CÁCH MẠNG

CỦA NGUYỄN AN NINH .......................................................................................109

4.1. Hoạt động yêu nước và cách mạng của Nguyễn An Ninh là một quá trình diễn ra

liên tục, kết hợp tư tưởng dân chủ tư sản với tư tưởng vô sản để đạt mục đích cuối

cùng là độc lập dân tộc ..........................................................................................109

4.2. Hoạt động yêu nước và cách mạng của Nguyễn An Ninh với nhiều hình thức

đấu tranh mới mẻ, hiện đại đã đáp ứng được những nhiệm vụ, yêu cầu đặt ra cho dân

tộc và thời đại ........................................................................................................118

4.3. Hoạt động yêu nước và cách mạng của Nguyễn An Ninh đã góp phần cổ vũ

thanh niên trí thức Việt Nam xác định lý tưởng, trách nhiệm trước lịch sử dân tộc

121

4.4. Hoạt động của Nguyễn An Ninh góp phần hình thành lớp người cộng sản và tổ

chức cộng sản ở Nam Kỳ .......................................................................................126

4.5. Hoạt động của Nguyễn An Ninh đã kế thừa và phát huy giá trị văn hóa dân tộc,

truyền bá tư tưởng tiến bộ của thời đại ..................................................................131

4.6. Nguyễn An Ninh - tấm gương sáng về lòng yêu nước và tinh thần trách nhiệm

trước nhân dân .......................................................................................................136

Tiểu kết chương 4 ..................................................................................................140

KẾT LUẬN ..............................................................................................................142

CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ ...............................................147

TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................................148

DANH MỤC PHỤ LỤC ..........................................................................................161

PHỤ LỤC .................................................................................................................165

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

TT Mục từ viết tắt Nguyên nghĩa

1 CTQG Chính trị quốc gia

2 cb Chủ biên

3 HS Hồ sơ

4 KHXH Khoa học xã hội

5 KHXH&NV Khoa học xã hội và Nhân văn

6 LCF La Cloche Fêlée

7 LFEI La France en Indochine

8 Nxb Nhà xuất bản

9 Tp. HCM Thành phố Hồ Chí Minh

10 tr Trang

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

1.1. Trong lịch sử phát triển của dân tộc Việt Nam, tầng lớp trí thức đã có những

đóng góp quan trọng cho đất nước, là lực lượng đi đầu, tiên phong trong việc khởi

xướng và tổ chức các trào lưu tư tưởng mới, các phong trào chính trị, văn hoá, ứng

dụng khoa học kỹ thuật, sáng tạo nghệ thuật,... Trước họa xâm lăng, trí thức có mặt ở

tuyến đầu chống ngoại xâm với tâm niệm “quốc gia hưng vong, thất phu hữu trách”.

Khi đất nước hòa bình, trí thức là trụ cột trong sự nghiệp “kinh bang tế thế”, xây dựng

và phát triển quốc gia. Đúng như người xưa đã viết: “Hiền tài là nguyên khí quốc gia,

nguyên khí thịnh thì thế nước mạnh rồi lên cao, nguyên khí suy thì thế nước yếu rồi

xuống thấp…”1

. Và, thời nào cũng vậy các đấng thánh đế minh vương chẳng ai không

lấy việc bồi dưỡng nhân tài, kén chọn kẻ sĩ, vun trồng nguyên khí là việc đầu tiên. Trong

các giai đoạn quan trọng của lịch sử dân tộc, tầng lớp trí thức thể hiện ngày càng rõ rệt

và nổi bật. Đặc biệt, nửa đầu thế kỷ XX, khi thực dân Pháp xâm lược, bình định và thực

hiện khai thác, bóc lột nhân dân Việt Nam, đội ngũ trí thức tây học được đào tạo từ nền

giáo dục Pháp - Việt, được tiếp cận với giáo dục hiện đại của phương Tây đã có những

đóng góp quan trọng, để lại dấu ấn sâu đậm trong nhân dân. Hướng tới mục tiêu bảo vệ

độc lập dân tộc và chuẩn bị tương lai cho một quốc gia dân tộc, họ đã dốc lòng cho

cuộc đấu tranh với nhiều phương thức khác nhau, đặt lợi ích của nhân dân và sự tồn

vong của quốc gia dân tộc lên hết thảy (như trường hợp Nguyễn An Ninh).

1.2. Nguyễn An Ninh (1900 - 1943), một nhà cách mạng kiệt xuất của lớp trí

thức tây học đầu tiên ở Việt Nam đã dũng cảm đem hết tài năng, dũng khí và tính

mạng cống hiến cho sự nghiệp giải phóng dân tộc thoát khỏi ách cai trị của chủ nghĩa

thực dân. Sinh ra trong một gia đình giàu truyền thống yêu nước, trên vùng quê hương

cách mạng, lớn lên trong thân phận người dân mất nước, Nguyễn An Ninh sớm xác

định trách nhiệm của thanh niên trí thức trước vận mệnh vong quốc của dân tộc. Tuy

thành công trên con đường học vấn nhưng vì yêu nước thương dân ông đã từ bỏ vinh

hoa để dấn thân vào cuộc mưu cầu dân tộc. Tiên phong trong các phong trào đấu tranh

đòi dân sinh dân chủ, dân tộc đầu thế kỷ XX, bằng những hình thức đấu tranh mới

mẻ, đa màu sắc, Nguyễn

1 Bài ký đề danh Tiến sĩ khoa Nhâm Tuất, niên hiệu Đại Bảo thứ 3 – 1442.

An Ninh đã thức tỉnh tinh thần dân tộc trong mỗi người dân, thôi thúc họ đoàn kết đấu

tranh giành độc lập dân tộc. Sớm vận dụng linh hoạt phương pháp biện chứng duy vật

vào hoạt động thực tiễn cách mạng ở Việt Nam, Nguyễn An Ninh không chỉ tán đồng,

ủng hộ tư tưởng vô sản, mà còn là người bạn đường, người đồng minh của những

người cộng sản. Mặc dù tuổi đời còn rất trẻ nhưng ông lại là một đại trí thức có kiến

thức khá toàn diện về các lĩnh vực triết học, chính trị, văn hóa, khoa học, xã hội, đóng

góp không nhỏ cho nền móng phát triển tư duy lý luận của dân tộc.

Đánh giá về tầm vóc và những cống hiến của Nguyễn An Ninh đối với lịch sử

dân tộc, cố Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh viết: “Nguyễn An Ninh là một nhà yêu

nước vĩ đại, một trí thức tầm cỡ, nếu chịu khuất phục bọn đế quốc, chắc chắn ông sẽ

giàu có và sống vương giả. Nhưng vì yêu nước thương dân ông đã đi vào quần chúng

lao khổ vận động họ chống lại đế quốc và tay sai” [59, tr. 11]. Mặc dù, có nhiều cống

hiến trong lịch sử cách mạng Việt Nam nhưng cho đến nay chưa có công trình sử học

nào nghiên cứu một cách có hệ thống và chi tiết về những hoạt động yêu nước và cách

mạng của Nguyễn An Ninh từ năm 1922 đến năm 1943. Vì vậy, trên cơ sở kế thừa một

số kết quả nghiên cứu trong nhiều năm qua, đồng thời tiến hành thu thập, tập hợp

nguồn tư liệu lưu trữ hải ngoại, chúng tôi mong muốn mở rộng đi sâu phát triển nhiều

nội dung mới để làm rõ hơn những cống hiến của ông đối với dân tộc. Kết quả nghiên

cứu của luận án sẽ góp phần bổ sung vào nguồn tài liệu tham khảo cho nghiên lịch sử

Việt Nam cận đại, đặc biệt là nghiên cứu về những đóng góp của trí thức Việt Nam đầu

thế kỉ XX.

1.3. Trong xu thế toàn cầu hoá, hội nhập và phát triển hiện nay, việc giáo dục

truyền thống yêu nước thương nòi, truyền thống “Uống nước nhớ nguồn”, ý thức trách

nhiệm của thế hệ trẻ đối với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc là một vấn đề quan

trọng. Chính bởi vậy, lời kêu gọi thanh niên “sống có lý tưởng” của Nguyễn An Ninh

dù đã lùi xa một thế kỷ vẫn còn nguyên giá trị cho hậu thế. Trau dồi kiến thức, rèn

luyện đạo đức, luôn sẵn sàng cống hiến sức lực và trí lực cho quê hương đất nước là

những lý tưởng, mục tiêu sống cần thiết cho thế hệ trẻ trong bối cảnh cuộc cách mạng

công nghiệp và hội nhập thế giới. Vậy nên việc nghiên cứu những hoạt động yêu nước

và cách mạng của Nguyễn An Ninh đối với dân tộc sẽ là tấm gương phản chiếu hấp

dẫn cho thế hệ thanh niên, nhất là thanh niên trí thức ngày nay tiếp bước noi theo.

Xuất phát từ những lý do trên, tôi mạnh dạn lựa chọn đề tài “Hoạt động yêu

nước và cách mạng của Nguyễn An Ninh ở Việt Nam từ năm 1922 đến năm 1943” làm

luận án tiến sĩ sử học, chuyên ngành Lịch sử Việt Nam.

2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

2.1. Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của luận án là hoạt động yêu nước và cách mạng của

Nguyễn An Ninh ở Việt Nam từ năm 1922 đến năm 1943. Qua đó luận án sẽ làm rõ

thái độ chính trị và rút ra nhận xét về vai trò, đóng góp của Nguyễn An Ninh đối với

lịch sử dân tộc.

2.2. Pham vi nghiên cứu

- Phạm vi không gian: Trên cơ sở xác định đối tượng nghiên cứu là “Hoạt động

yêu nước và cách mạng của Nguyễn An Ninh”, luận án xác định phạm vi không gian

nghiên cứu là toàn lãnh thổ Việt Nam. Tuy nhiên, không gian Lục tỉnh Nam Kỳ được

tập trung nhiều hơn cả vì nơi đây trực tiếp diễn ra các hoạt động yêu nước và cách

mạng tiêu biểu của Nguyễn An Ninh. Ngoài ra, Nguyễn An Ninh có một thời gian

tham gia học tập và hoạt động ở nước Pháp trước năm 1922, vì vậy, không gian này

cũng được chúng tôi đề cập trong đề tài.

- Phạm vi thời gian: Đây là đề tài nghiên cứu về một nhân vật lịch sử cụ thể nên

phạm vi thời gian sẽ được đề cập toàn bộ thời gian từ khi sinh ra cho đến khi mất. Tuy

nhiên, để làm rõ trọng tâm của đề tài, phạm vi nghiên cứu được xác định cụ thể từ năm

1922 đến năm 1943, khi Nguyễn An Ninh ở Pháp trở về Nam Kỳ hoạt động cách mạng

cho đến lúc ông mất tại nhà tù Côn Đảo. Trong luận án, hoạt động của Nguyễn An

Ninh từ năm 1922 đến năm 1943 được tác giả chia thành hai giai đoạn: giai đoạn từ

1922 - 1930 và giai đoạn từ 1930 - 1943. Sở dĩ có sự phân chia như vậy bởi ở những

hoàn cảnh lịch sử khác nhau, những hoạt động yêu nước và cách mạng sẽ mang sắc

thái, mức độ, mục tiêu khác nhau. Nếu trước năm 1930 hoạt động yêu nước và cách

mạng của Nguyễn An Ninh mang tính độc lập, nghiêng về xu hướng dân chủ, thì từ

sau năm 1930 hoạt động cách mạng của ông lại mang tính song hành cùng Đảng cộng

sản Đông Dương, kết hợp cùng các tổ chức, hội, nhóm cùng hành động để tiến đến

mục tiêu chung là độc lập dân tộc.

- Phạm vi nội dung: Phạm vi nội dung nghiên cứu của luận án được xác định là

những hoạt động yêu nước và cách mạng tiêu biểu của Nguyễn An Ninh trong cuộc

vận động giải phóng dân tộc trước khi cách mạng tháng Tám năm 1945 bùng nổ, bao

gồm

những hoạt động diễn thuyết chính; hoạt động xuất bản và viết sách, báo; thành lập

hội, vận động tranh cử, tổ chức phong trào Đông Dương Đại hội,… Trên cơ sở đó

chúng tôi sẽ đưa ra một số nhận xét về hoạt động yêu nước và cách mạng, đồng thời

đánh giá vai trò, đóng góp của ông đối với lịch sử dân tộc Việt Nam thời Cận đại.

3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu

3.1. Mục tiêu nghiên cứu

Trên cơ sở tiếp cận các nguồn tư liệu, luận án tập trung nghiên cứu về những

hoạt động yêu nước và cách mạng tiêu biểu của Nguyễn An Ninh từ năm 1922 đến

năm 1943. Từ đó đưa ra những nhận xét, làm rõ đóng góp, vai trò của ông trong lịch

sử đấu tranh giải phóng dân tộc.

3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Trên cơ sở mục đích nghiên cứu, đề tài xác định nhiệm vụ nghiên cứu như sau:

- Thứ nhất: Luận án làm rõ những nhân tố nền tảng từ quê hương, gia đình, dòng

họ, thời đại hình thành nên khí phách anh hùng của nhà cách mạng ưu tú Nguyễn An

Ninh, không chịu bất công, sẵn sàng đứng lên đấu tranh chống lại kẻ thù.

- Thứ hai: Phân tích và rõ thái độ chính trị của Nguyễn An Ninh thông qua các

hoạt động yêu nước và cách mạng cụ thể như: hoạt động diễn thuyết, xuất bản và viết

sách, báo, thành lập các hội, vận động tranh cử, đấu tranh nghị trường,… trong thời kỳ

lịch sử đầy biến động của dân tộc, từ năm 1922 đến năm 1943.

- Thứ ba: Trên cơ sở phân tích những hoạt động yêu nước và cách mạng của

Nguyễn An Ninh từ năm 1922 đến năm 1943, luận án sẽ làm rõ vai trò, đóng góp của

ông đối với lịch sử dân tộc ở nửa đầu thế kỷ XX. Sự ghi nhận và tôn vinh của hậu thế

đối với những cống hiến của ông cho dân tộc cũng được làm sáng tỏ.

4. Nguồn tài liệu, phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu

4.1. Nguồn tài liệu

- Tài liệu lưu trữ: Phông Phủ Thống đốc Nam Kỳ (Trung tâm Lưu trữ quốc gia

II) gồm các báo cáo của Sở An ninh các tỉnh Nam Kỳ, đặc biệt là tỉnh Gia Định gửi

Thống đốc Nam Kỳ về tình hình chính trị từ năm 1922 - 1943; Phông Phủ Toàn quyền

Đông Dương (Lưu trữ quốc gia Hải ngoại - ANOM - Pháp) gồm các điện tín, báo cáo,

công văn mật của cơ quan chuyên trách ở Nam Kỳ, Thống đốc Nam Kỳ, Nha An ninh

Đông Dương gửi cấp trên về tình hình chính trị Nam Kỳ từ năm 1922 - 1943 có liên

quan trực tiếp đến đề tài. Đây là kênh thông tin quan trọng phản ánh một cách chân

thực

nhất, xác đáng nhất về hoạt động yêu nước và cách mạng của Nguyễn An Ninh cũng

như những nhận định, đánh giá của đối phương về vai trò của Nguyễn An Ninh trong

phong trào yêu nước và cách mạng từ năm 1922 đến năm 1943.

- Tài liệu tham khảo: Các công trình nghiên cứu chuyên khảo của các nhà khoa

học trong và ngoài nước về Nguyễn An Ninh; các công trình nghiên cứu về trí thức

Việt Nam, trí thức Nam Kỳ; lịch sử Việt Nam cận đại; lịch sử Nam Bộ và các công

trình nghiên cứu về phong trào yêu nước chống thực dân Pháp; các công trình thông sử

Việt Nam; các luân án, luận văn, tạp chí, kỉ yếu hội thảo,...

- Tài liệu được xuất bản, in ấn thời Pháp: Nguồn báo chí trước năm 1945 đăng

tải những bài có liên quan đến đề tài như báo: Đông Dương tạp chí, Đông Pháp thời

báo, Đông phương, Thanh nghị,... lưu trữ trong thư viện quốc gia Việt Nam hoặc đăng

tải trên trang điện tử Baochi.nlv.gov.vn. Ngoài ra, nguồn sách, báo, tạp chí đã được số

hoá trên Thư viện số Gallica thuộc Thư viện quốc gia Pháp cho phép người đọc truy

cập trực tuyến trên Internet sẽ là nguồn tài liệu quý phục vụ hiệu quả cho luận án.

- Tài liệu điền dã: Chúng tôi đã có 5 buổi trực tiếp trao đổi, phỏng vấn con gái

thứ 5 của Nguyễn An Ninh là bà Nguyễn Thị Minh2

. Qua trao đổi, chúng tôi đã thu

thập được nhiều ý kiến mới, tiếp cận được rất nhiều tài liệu tiếng Pháp, nhiều bài báo,

bài nghiên cứu qua các thời kỳ viết về Nguyễn An Ninh. Nguồn tài liệu tại nhà tưởng

niệm Nguyễn An Ninh3

và nhà thờ gia tộc Nguyễn An Ninh4

cũng là một trong những tài

liệu quan trọng góp phần vào sự thành công của luận án.

4.2. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu

- Cơ sở phương pháp luận: Luận án được xây dựng dựa trên cơ sở lý luận của

chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm của Đảng Cộng sản Việt

Nam trong hoạt động nghiên cứu KHXH.

- Phương pháp nghiên cứu: Vì đối tượng nghiên cứu của đề tài là một nhân vật

cụ thể (Nguyễn An Ninh), hoạt động trong một giai đoạn lịch sử cụ thể (1922 - 1943).

Mặt khác, việc tiếp cận nghiên cứu chủ đạo của đề tài không phải là cuộc đời và sự

nghiệp của Nguyễn An Ninh mà chỉ thông qua đó để nghiên cứu về hoạt động yêu

nước

2

Hiện gia đình Bà Nguyễn Thị Minh đang cư ngụ tại số 24A, Cư xá cao cấp 357A Nguyễn Trọng Tuyển, quận

Phú Nhuận, Tp. HCM.

3

Địa chỉ tại số 133, đường Nguyễn Văn Trỗi, Quận Phú Nhuận, Tp. HCM.

4

Địa chỉ tại phường Trung Mỹ Tây, Quận 12, Tp. HCM.

và cách mạng của ông, vì vậy, để giải quyết các vấn đề đặt ra cho luận án, chúng tôi sử

dụng phương pháp nghiên cứu liên ngành Nhân học - Sử học và phương pháp lô-gic.

Phương pháp nghiên cứu liên ngành giúp luận án phục dựng lại bức tranh một

cách chân thực, khoa học, phản ánh đúng lịch sử và quy luật vận động của quá trình

hình thành và phát huy tinh thần yêu nước, những hoạt động mang tính cách mạng của

Nguyễn An Ninh trong phong trào giải phóng dân tộc trước năm 1945.

Ngoài ra, phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh, quy nạp, diễn dịch,… cũng

được sử dụng hỗ trợ cho nghiên cứu trong từng hoạt động cách mạng cụ thể của

Nguyễn An Ninh. Mục đích nhằm làm nổi bật ý chí, nghị lực, tài năng và những cống

hiến của ông, đồng thời chỉ ra những ưu điểm, hạn chế trong từng hoạt động cách

mạng cụ thể.

5. Đóng góp của luận án

- Luận án là công trình đầu tiên phục dựng toàn cảnh về hoạt động yêu nước và

cách mạng của Nguyễn An Ninh trong thời kỳ lịch sử đầy biến động từ năm 1922 đến

năm 1943.

- Luận án đã cung cấp thêm nhiều nguồn tư liệu mới nhằm làm rõ hơn tính cách

mạng trong từng hoạt động cụ thể như diễn thuyết, xuất bản và viết sách, báo, thành

lập các hội, vận động tranh cử, đấu tranh nghị trường,… của Nguyễn An Ninh từ năm

1922 đến năm 1943, từ đó đưa ra những nhận định, đánh giá về những cống hiến to

lớn của ông đối với lịch sử dân tộc.

- Luận án đã hệ thống được nguồn tư liệu khá tin cậy về Nguyễn An Ninh và

công bố về hoạt động của ông theo dòng lịch sử dân tộc và lịch sử vùng đất cực Nam

của tổ quốc. Điều này sẽ góp thêm vào nghiên cứu lịch sử phong trào đấu tranh vùng

Nam Bộ, lịch sử đấu tranh của tầng lớp trí thức Nam Bộ nói riêng, cả nước nói chung.

6. Bố cục luận án

Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung chính của

luận án được bố cục thành 4 chương:

Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án.

Chương 2: Những nhân tố tác động đến hoạt động yêu nước và cách mạng của

Nguyễn An Ninh.

Chương 3: Một số hoạt động yêu nước và cách mạng tiêu biểu của Nguyễn An

Ninh từ năm 1922 đến năm 1943.

Chương 4: Nhận xét về hoạt động yêu nước và cách mạng của Nguyễn An Ninh.

CHƯƠNG 1

TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN

1.1. Tình hình nghiên cứu

Nghiên cứu về hoạt động của các nhân vật có ảnh hưởng tích cực và đóng góp

to lớn cho phong trào yêu nước, cách mạng Việt Nam giai đoạn cận đại là một trong

những trọng tâm của sử học và các ngành khoa học liên quan. Nguyễn An Ninh là

nhân vật đặc biệt có nhiều ảnh hưởng sâu sắc đến phong trào yêu nước và cách mạng

trong lịch sử Việt Nam giai đoạn Cận đại. Tuy không phải là đảng viên Đảng Cộng sản

Việt Nam nhưng mọi hoạt động của ông lại có nhiều điểm tương đồng, giao thoa với

mục đích cách mạng của Đảng. Không ngẫu nhiên mà chính quyền thực dân Pháp lại

liệt ông vào nhóm “phần tử cộng sản nguy hiểm” [152]. Do vậy, cuộc đời và hoạt động

của Nguyễn An Ninh đã trở thành đề tài nghiên cứu của rất nhiều tác giả trên nhiều

phương diện khác nhau, được công bố dưới các dạng bài báo khoa học, sách, đề tài

khoa học, luận án, luận văn,…

1.1.1. Một số công trình trong nước nghiên cứu về Nguyễn An Ninh

Ở mảng đề tài này đã có nhiều công trình được công bố từ những góc độ tiếp

cận khác nhau, cơ bản giới thiệu cuộc đời, sự nghiệp, tư tưởng và đóng góp của

Nguyễn An Ninh trong sự nghiệp giải phóng dân tộc.

Từ năm 1943 (Nguyễn An Ninh qua đời) cho đến năm 1975, nghiên cứu về

Nguyễn An Ninh chủ yếu là bày tỏ tình cảm yêu mến, ngưỡng mộ của nhân dân Nam

Bộ về những đóng góp của ông đối với lịch sử dân tộc. Bằng nhiều cách tiếp cận khác

nhau từ nghiên cứu các hoạt động báo chí xuất bản, diễn thuyết, tư tưởng của Nguyễn

An Ninh, các nhà nghiên cứu đã đưa ra những nhận định, đánh giá khác nhau, thậm

chí trái ngược nhau.

Đề cập đến Nguyễn An Ninh sớm nhất phải kể đến các bài đăng trên báo “Thần

chung”, “Tiếng dội Miền Nam”, “Dân quyền”. Ngày 14/3/1950, báo “Thần chung”

đăng bài Những giờ phút cuối cùng của Nguyễn An Ninh trong ngục Côn Lôn trên số

209; bài Trong giờ hấp hối của Nguyễn Ngọc Danh (Tiếng dội Miền Nam ngày

26/8/1961) [8]; Nguyễn An Ninh vị lãnh tụ của nhân dân miền Nam anh hùng (báo

Dân quyền, số đặc biệt ra ngày 15 và 16/8/1964). Các bài báo tập trung nói về cuộc đời

và hoạt động cách mạng kiên cường của Nguyễn An Ninh cho đến khi trút hơi thở cuối

cùng tại nhà tù Côn

Đảo. Tuy chỉ là những bài đăng lẻ tẻ, chủ yếu đề cập đến tài năng, đạo đức của Nguyễn

An Ninh, nhưng đây là những minh chứng đầu tiên thể hiện sự ghi nhận của người dân

đối với những cống hiến của ông cho lịch sử dân tộc. Tài liệu sẽ được chúng tôi sử dụng

làm mốc thời gian đầu tiên ghi nhận công lao đóng góp của Nguyễn An Ninh cho hậu

thế.

Sau gần một thập kỉ, trên báo “Điện tín” số 930 ra ngày 14/8/1972 có hai bài

viết về Nguyễn An Ninh: bài Để cho điều phải nó thắng điều quấy [88] của Lý Chánh

Trung và Theo đuổi nghề báo và diễn thuyết [4] của Trường Bình. Hai bài viết đã ca ngợi

tinh thần yêu nước của Nguyễn An Ninh đối với dân tộc, trong đó đặc biệt nhấn mạnh

đến dấu ấn của ông đối với nhân dân miền Nam khi gọi ông là “Nhà cách mạng lừng

danh của miền Nam”, “Con người đã làm cho dân tộc này hãnh diện” [4].

Tất cả những bài đăng trên các báo ở giai đoạn trước năm 1975 đều đề cập đến

cuộc đời và sự nghiệp của Nguyễn An Ninh, chủ yếu là báo chí Sài Gòn. Tuy nhiên, do

định kiến chính trị và bối cảnh lịch sử bấy giờ, các bài viết thường né tránh hoặc nói

rất sơ lược về những hoạt động của ông từ sau năm 1930 cho đến khi bị bắt lần cuối

cùng năm 1939. Chính bởi vậy, những hoạt động yêu nước và cách mạng của Nguyễn

An Ninh chưa được đánh giá đầy đủ, đóng góp trên các lĩnh vực tư tưởng, văn hoá

chưa được đề cập tới.

Ở miền Bắc, giai đoạn trước năm 1975, những bài viết về Nguyễn An Ninh hầu

như không có. Do thiếu nguồn tư liệu và cũng do một vài nguyên nhân khác nên

không có công trình nào viết riêng về cuộc đời và sự nghiệp của Nguyễn An Ninh.

Thậm chí trong các Văn kiện đảng hay trong tư liệu giảng dạy của các trường đại học

ở miền Bắc còn xem Nguyễn An Ninh là một tiểu tư sản cách mạng nửa vời, có tư

tưởng thân Tơ- rốt-xkít và thuộc phe “quốc gia cách mạng” [11, tr. 95]. Giai đoạn từ

năm 1975 - 1986, trên tạp chí Nghiên cứu lịch sử có đăng một bài báo trên mục “Đính

chính tư liệu” viết về Nguyễn An Ninh với tựa đề Đòi trả tự do cho Nguyễn An Ninh

trên báo “Việt Nam hồn” được Hồ Song đăng lại trên Nghiên cứu lịch sử số 2 (267),

năm 1993, trang 66-67

[71] và Bức thư của Nguyễn An Ninh gửi Uỷ ban Điều tra được Phạm Quang Trung

đăng lại trên Nghiên cứu lịch sử số 1 (284) năm 1996, trang 64-65. Tuy chưa đưa ra

đánh giá, song đây là dầu mốc cho thấy giới sử học miền Bắc đã bước đầu đề cập về

Nguyễn An Ninh.

Năm 1961, Lê Văn Thử đã xuất bản công trình chuyên khảo đầu tiên nghiên

cứu về Nguyễn An Ninh với nhan đề Hội kín Nguyễn An Ninh [76]. Với tư cách là nhà

hoạt