Hoạt động thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong việc khởi tố bị can theo luật Tố tụng hình sự Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

TRẦN THANH HẢI

LUẬN VĂN THẠC SĨ

CHUYÊN NGÀNH LUẬT HÌNH SỰ VÀ TỐ TỤNG HÌNH SỰ

ĐỊNH HƢỚNG NGHIÊN CỨU

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2020

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HỒ CHÍ MINH

Chuyên ngành: Luật Hình sự và Tố tụng hình sự

Định hƣớng nghiên cứu

Mã số: 8380104

Người hướng dẫn khoa học: Pgs. Ts. Phạm Quang Phúc

Học viên: Trần Thanh Hải

Lớp: Cao học Luật Khóa 25

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2020

LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết

quả trong luận văn là trung thực, chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công

trình nào khác.

Tác giả

Trần Thanh Hải

NHỮNG CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN

CBĐT : Cán bộ điều tra

CQĐT : Cơ quan điều tra

ĐTV : Điều tra viên

KSV : Kiểm sát viên

KTBC : Khởi tố bị can

VKS : Viện kiểm sát

MỤC LỤC

LỜI MỞ ĐẦU............................................................................................................1

CHƢƠNG 1. NHẬN THỨC LÝ LUẬN VỀ KHỞI TỐ BỊ CAN, THỰC HÀNH

QUYỀN CÔNG TỐ VÀ KIỂM SÁT VIỆC TUÂN THEO PHÁP LUẬT

TRONG VIỆC KHỞI TỐ BỊ CAN .........................................................................5

1.1. Nhận thức lý luận về khởi tố bị can ..............................................................5

1.1.1. Khái niệm khởi tố bị can ............................................................................5

1.1.2. Căn cứ khởi tố bị can .................................................................................7

1.1.3. Thẩm quyền và thủ tục khởi tố bị can ......................................................12

1.2. Nhận thức lí luận về hoạt động thực hành quyền công tố và kiếm sát việc

tuân theo pháp luật trong việc khởi tố bị can ...................................................18

1.2.1. Khái niệm về hoạt động thực hành quyền công tố và kiếm sát việc tuân

theo pháp luật trong việc khởi tố bị can.............................................................18

1.2.2. Vị trí, chức năng và nhiệm vụ, quyền hạn của Viện kiểm sát thực hành

quyền công tố và kiểm sát việc tuận theo pháp luật trong việc khởi tố bị can ..18

1.2.3. Ý nghĩa của hoạt động thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân

theo pháp luật trong việc khởi tố bị can.............................................................25

Kết luận Chƣơng 1 ..................................................................................................26

CHƢƠNG 2. QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VÀ THỰC

TRẠNG HOẠT ĐỘNG THỰC HÀNH QUYỀN CÔNG TỐ VÀ KIỂM SÁT

VIỆC TUÂN THEO PHÁP LUẬT TRONG VIỆC KHỞI TỐ BỊ CAN CỦA

VIỆN KIỂM SÁT....................................................................................................27

2.1. Quy định của Pháp luật tố tụng hình sự về phạm vi và nội dung thực

hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong việc khởi tố bị

can .........................................................................................................................27

2.1.1. Quy định của Pháp luật tố tụng hình sự về phạm vi thực hành quyền công

tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong việc khởi tố bị can......................27

2.1.2. Quy định của Pháp luật tố tụng hình sự về nội dung thực hành thực hành

quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong việc khởi tố bị can

theo quy định của pháp luật ...............................................................................33

2.2. Thực trạng hoạt động của Viện kiểm sát thực hành quyền công tố và

kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong việc khởi tố bị can ............................43

2.2.1. Số liệu thực tiễn và các mặt công tác thực hành quyền công tố và kiểm

sát việc tuân theo pháp luật trong việc khởi tố bị can .......................................43

2.3. Kết quả đạt đƣợc, những hạn chế và nguyên nhân của những hạn chế..53

2.3.1. Những kết quả đạt được ...........................................................................53

2.3.2. Những hạn chế..........................................................................................55

2.3.3. Nguyên nhân của những hạn chế .............................................................57

Kết luận chƣơng 2 ...................................................................................................63

CHƢƠNG 3. MỘT SỐ GIẢI PHÁP, KIẾN NGHỊ NHẰM HOÀN THIỆN

HOẠT ĐỘNG THỰC HÀNH QUYỀN CÔNG TỐ VÀ KIỂM SÁT VIỆC

TUÂN THEO PHÁP LUẬT TRONG VIỆC KHỞI TỐ BỊ CAN ......................64

3.1. Quan điểm chỉ đạo nâng cao chất lƣợng thực hành quyền công tố và

kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong hoạt động khởi tố bị can của Viện

kiểm sát.................................................................................................................64

3.2. Một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thực hành quyền công tố và

kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong việc khởi tố bị can. ...........................65

3.2.1. Giải pháp về nghiệp vụ công tác..............................................................65

3.2.2. Giải pháp về lãnh đạo, quản lý và con người ..........................................68

3.2.3. Kiến nghị để hoàn thiện quy định của pháp luật về khởi tố bị can..........73

KẾT LUẬN..............................................................................................................76

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

1

LỜI MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Trong khoa học tư pháp hình sự, việc ban hành quyết định khởi tố bị can được

hiểu là cơ quan có thẩm quyền tố tụng (Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát) được quyền

tiến hành các biện pháp điều tra để xác định có hay không có tội phạm xảy ra, nếu có

tội phạm xảy ra thì ai là người đã thực hiện tội phạm và những tình tiết khác liên quan

đến vụ án hình sự. Ngoài ra, việc cơ quan có thẩm quyền ban hành quyết định khởi tố

bị can còn giúp cho cơ quan có chức năng kiểm sát, giám sát hoạt động điều tra nắm

được diễn biến tình hình tội phạm và công tác điều tra tội phạm để có thể đặt ra các

yêu cầu trong công tác phòng ngừa, đấu tranh, truy tố, buộc tội người phạm tội, góp

phần quan trọng trong công tác giữ gìn an ninh trật tự đất nước.

Thực tiễn triển khai quy định về hoạt động thực hành quyền công tố và kiểm

sát việc tuân theo pháp luật trong việc khởi tố bị can theo Bộ luật Tố tụng hình sự vẫn

còn nhiều hạn chế và sai sót. Mặc dù pháp luật tố tụng hình sự đã có những quy định

khá đầy đủ về quyết định khởi tố bị can, song trong quá trình thực hiện các quy định

của luật vẫn còn một số bất cập, đặc biệt là những quy định liên quan đến vai trò của

Viện kiểm sát trong việc áp dụng những quy định này. Về nguyên tắc, mọi tội phạm

và người thực hiện hành vi bị coi là tội phạm đều phải bị xử lí về hình sự. Nhưng việc

xử lí làm sao để đảm bảo đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, tránh việc oan, sai là

điều hết sức cần thiết. Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện việc khởi tố, điều tra, truy

tố và xét xử các vụ án hình sự, các cơ quan tiến hành tố tụng nói chung, Viện kiểm

sát nói riêng vẫn còn để xảy ra tình trạng oan, sai. Những tồn tại và hạn chế này xuất

phát từ nhiều những nguyên nhân khác nhau, từ nguyên nhân chủ quan đến nguyên

nhân khách quan. Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 ra đời đã tháo gỡ phần lớn những

vướng mắc, bất cập trong thực tiễn, tăng cường trách nhiệm của cơ quan có thẩm

quyền tiến hành tố tụng, trong đó có Viện kiểm sát nhân dân. So với quy định của Bộ

luật Tố tụng hình sự năm 2003, Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 đã bổ sung những

quy định tạo cơ sở pháp lý cho hoạt động thực hành quyền công tố và kiểm sát việc

tuân theo pháp luật của Viện kiểm sát trong giai đoạn điều tra trong đó có hoạt động

thực hành quyền công tố và kiểm việc tuân theo pháp luật trong việc khởi tố bị can.

Nhằm đi sâu phân tích những vấn đề về lý luận và thực trạng, nguyên nhân,

những khó khăn, vướng mắc trong công tác thực hành quyền công tố và kiểm sát

việc tuân theo pháp luật trong việc khởi tố bị can, để từ đó đề ra các giải pháp khắc

2

phục những bất cập và kiến nghị hoàn thiện hệ thống pháp luật để nâng cao chất

lượng, hiệu quả đối với công tác này, đáp ứng yêu cầu của công cuộc cải cách tư

pháp. Tôi xin chọn đề tài “Hoạt động thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân

theo pháp luật trong việc khởi tố bị can theo luật Tố tụng hình sự Việt Nam” làm đề

tài luận văn thạc sĩ Luật học.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Ở nước ta hiện nay đã có một số công trình nghiên cứu về đề tài liên quan đến

vấn đề khởi tố bị can và thực hành quyền công tố, kiểm sát việc tuân theo pháp luật

trong việc khởi tố bị can như: Trách nhiệm của công tố trong hoạt động khởi tố bị

can, thẩm quyền của Viện kiểm sát trong việc quyết định khởi tố bị can, quy định về

căn cứ khởi tố bị can, việc áp dụng các quy định về khởi tố bị can, thủ tục khởi tố bị

can, quy định về khởi tố bị can, phương pháp thực hành quyền công tố, kiểm sát việc

khởi tố bị can,…được đăng trên tạp chí kiểm sát và tạp chí khoa học pháp lý. Các bài

viết trên đã nêu ra căn cứ pháp lý, thẩm quyền và chức năng của Viện kiểm sát trong

hoạt động kiểm sát việc khởi tố bị can nhưng đều chỉ dừng ở mức độ khái quát chung.

Một số công trình khoa học nghiên cứu cụ thể hơn như “Thực hành quyền

công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp trong giai đoạn điều tra” của TS. Lê Hữu

Thể - Nguyên Phó viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao; Luận văn tốt nghiệp

“Thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra theo quy định của luật tố tụng

hình sự Việt Nam” của tác giả Lê Thị Thanh Hằng; Luận văn thạc sĩ “Chức năng

của Viện kiểm sát trong Tố tụng hình sự” của tác giả Võ Phước Long; Luận văn

thạc sĩ “Khởi tố bị can và hoạt động kiểm sát việc khởi tố bị can tại Thành phố Hồ

Chí Minh, thực trạng và một số kiến nghị, giải pháp” của tác giả Phạm Văn Đức.

Các công trình trên mới chỉ đề cập nghiên cứu ở những góc độ nội dung khác nhau.

Chưa có công trình nào nghiên cứu nhằm đi sâu nghiên cứu hoạt động thực hành

quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong việc khởi tố bị can theo

quy định của Bộ luật tố tụng hình sự hiện hành; phân tích thực trạng, nguyên nhân,

những khó khăn, vướng mắc trong công tác kiểm sát việc khởi tố bị can hoặc

nghiên cứu trên cơ sở các quy định của các văn bản pháp luật hình sự trước đây,

hiện nay các văn bản pháp luật đó đã được thay thế với nhiều quy định mới. Do vậy,

hiện nay tiếp tục cần có sự nghiên cứu cụ thể và toàn diện hơn, để từ đó đề ra các

giải pháp khắc phục những bất cập và kiến nghị hoàn thiện hệ thống pháp luật để

nâng cao chất lượng, hiệu quả đối với công tác này.