Hoàn thiện thuế nhu nhập doanh nghiệp nhằm thúc đẩu tái cơ cấu nền kinh tế Việt Nam

HỌC VIỆN TÀI CHÍNH





DƯƠNG NGỌC QUANG

HOÀN THIỆN THUẾ THU NHẬP DOANH NGHIỆP

NHẰM THÚC ĐẨY TÁI CƠ CẤU NỀN KINH TẾ VIỆT NAM

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

HÀ NỘI – 2015

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TÀI CHÍNH

HỌC VIỆN TÀI CHÍNH





DƯƠNG NGỌC QUANG

HOÀN THIỆN THUẾ THU NHẬP DOANH NGHIỆP

NHẰM THÚC ĐẨY TÁI CƠ CẤU NỀN KINH TẾ VIỆT NAM

Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng

Mã số: 62.34.02.01

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

Người hướng dẫn khoa học:

1. PGS.TS Trần Văn Tá

2. TS. Chu Văn Tuấn

HÀ NỘI – 2015

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

BỘ TÀI CHÍNH

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan bản luận án là công trình nghiên cứu của riêng tôi.

Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực và có nguồn gốc

rõ ràng.

TÁC GIẢ LUẬN ÁN

Dương Ngọc Quang

MỤC LỤC

Trang

Trang phụ bìa

Lời cam đoan

Mục lục

Danh mục các chữ viết tắt

Danh mục các bảng, biểu

Danh mục hình vẽ, đồ thị

Mở đầu 1

Chương 1. Tổng quan nghiên cứu 7

1.1 Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án. 7

1.1.1. Tình hình nghiên cứu trong nước 7

1.1.2. Một số nghiên cứu ở nước ngoài 12

1.2 Các nội dung chính của luận án 16

Chương 2. Một số vấn đề lý luận về tái cơ cấu nền kinh tế và vai

trò của thuế thu nhập doanh nghiệp với tái cơ cấu nền kinh tế

18

2.1 Lý luận về cơ cấu kinh tế và tái cơ cấu nền kinh tế 18

2.1.1. Khái niệm về cơ cấu kinh tế 18

2.1.2. Tái cơ cấu nền kinh tế 22

2.2 Vai trò của thuế thu nhập doanh nghiệp đối với tái cơ cấu kinh tế 32

2.2.1. Một số vấn đề lý luận cơ bản về thuế thu nhập doanh nghiệp 32

2.2.2. Vai trò của thuế TNDN đối với tái cơ cấu nền kinh tế 39

2.2.3. Cách thức sử dụng thuế TNDN để tác động đến tái cơ cấu nền

kinh tế

45

2.2.4. Các điều kiện cần thiết để phát huy vai trò của thuế TNDN đối

với tái cơ cấu nền kinh tế

52

2.3 Kinh nghiệm sử dụng chính sách thuế TNDN của các nước trong tái

cơ cấu nền kinh tế và bài học cho Việt Nam

54

2.3.1. Kinh nghiệm của các nước 54

2.3.2. Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam 58

Chương 3. Thực trạng tái cơ cấu kinh tế Việt Nam và tác động

của thuế TNDN tới tái cơ cấu nền kinh tế

59

3.1 Thực trạng tái cơ cấu nền kinh tế Việt Nam 59

3.1.1. Chủ trương của Đảng và Nhà nước về tái cơ cấu nền kinh tế 59

3.1.2. Thực trạng tái cơ cấu nền kinh tế Việt Nam trong giai đoạn

1991 - 2014 64

3.1.3. Một số đánh giá về tái cơ cấu nền kinh tế. 74

3.2 Đánh giá việc sử dụng thuế TNDN nhằm thúc đẩy tái cơ cấu nền

kinh tế Việt Nam

76

3.2.1. Chính sách thuế TNDN ở Việt Nam từ 1991 – 2014 76

3.2.2. Tác động của thuế thu nhập doanh nghiệp đối với tái cơ cấu

nền kinh tế

88

3.3 Đánh giá tác động định lượng của thuế thu nhập doanh nghiệp tới

nền kinh tế

100

3.3.1. Mô hình đánh giá tác động của thuế TNDN tới nền kinh tế 100

3.3.2. Đánh giá tác động của thuế TNDN tới nền kinh tế 104

Chương 4. Hoàn thiện thuế thu nhập doanh nghiệp thúc đẩy tái

cơ cấu kinh tế giai đoạn đến năm 2020

117

4.1 Định hướng, mục tiêu, nội dung tái cơ cấu kinh tế của Việt Nam đến

năm 2020

117

4.2 Hoàn thiện thuế TNDN nhằm thúc đẩy tái cơ cấu kinh tế ở Việt Nam

đến năm 2020

117

4.2.1. Định hướng, yêu cầu về hoàn thiện chính sách thuế thu nhập

doanh nghiệp.

117

4.2.2. Giải pháp hoàn thiện thuế TNDN nhằm thúc đẩy tái cơ cấu

nền kinh tế

124

4.2.3. Một số giải pháp hỗ trợ 148

Kết luận 158

Danh mục các công trình đã công bố của tác giả

Tài liệu tham khảo

Danh mục phụ lục

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

DN Doanh nghiệp

TNDN Thu nhập doanh nghiệp

GDP Tổng sản phẩm Quốc nội

TSCĐ Tài sản cố định

FDI Đầu tư trực tiếp nước ngoài

DNNN Doanh nghiệp nhà nước

NSNN Ngân sách nhà nước

VAT hoặc GTGT Thuế giá trị gia tăng

TTĐB Tiêu thụ đặc biệt

DANH MỤC CÁC BẢNG. BIỂU

1. Danh mục các bảng

Số hiệu bảng Tên bảng Trang

3.1:

12521

Quy mô GDP theo ngành thay đổi do áp dụng

một thuế suất 25%

107

3.2: Cơ cấu GDP theo ngành thay đổi do áp dụng

một thuế suất 25%

108

3.3: Quy mô GDP theo khu vực sở hữu khi áp

dụng thuế suất khác nhau

111

3.4: Cơ cấu GDP theo khu vực sở hữu kinh tế khi

áp dụng một thuế suất 28%

113

4.1: Quy mô GDP, GDP theo ngành và theo khu

vực sở hữu, quy mô thu NSNN giai đoạn

2015 – 2020

126

4.2: Cơ cấu GDP theo ngành và theo khu vực sở

hữu giai đoạn 2015 – 2020 theo các phương

án dự báo

127

4.3: Thay đổi về quy mô GDP khi áp dụng thuế

suất 22%

130

4.4: Thay đổi về quy mô GDP khi áp dụng thuế

suất 20%

132

4.5: Thay đổi về quy mô GDP khi áp dụng thuế

suất 18% từ 2018

134

4.6: Thay đổi về cơ cấu khi áp dụng thuế suất

22% từ 2014

135

4.7: Thay đổi về cơ cấu khi áp dụng thuế suất

20% từ 2016

137

4.8: Thay đổi về cơ cấu khi áp dụng thuế suất 138

2. Danh mục các biểu

18% từ 2018

4.9: Tốc độ tăng của GDP và thu NSNN ở 4

phương án trong giai đoạn 2016 – 2020

139

Số hiệu biểu Tên biểu Trang

3.1: Cơ cấu kinh tế theo ngành của Việt Nam giai

đoạn 1991 – 2014

65

3.2: Cơ cấu theo thành phần kinh tế từ năm 1991 –

2014

66

3.3: Cơ cấu vốn đầu tư theo hình thức sở hữu giai

đoạn 1991 – 2014

70

3.4: Cơ vốn đầu tư theo ngành kinh tế giai đoạn

1995 – 2014

72

3.5: Cơ cấu vốn đầu tư nhà nước giai đoạn 1995 –

2014

72

3.6: Thu NSNN và thuế Thu nhập doanh nghiệp

1991 – 2014

90

3.7: Tốc độ tăng của GDP, Thu NSNN và Thuế

TNDN

91

3.8: Tỷ lệ động viên từ thuế thu nhập doanh

nghiệp so với GDP giai đoạn 1991 – 2014

92

3.9: Quy mô GDP theo ngành kinh tế tăng lên

khi giảm thuế xuống 25%.

107

3.10: Biến động của cơ cấu GDP theo ngành

khi giảm thuế suất xuống 25%.

109

3.11: GDP theo khu vực sở hữu tăng thêm khi áp

dụng thuế 25%

112

DANH MỤC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ

Hình vẽ,

đồ thị

Tên hình vẽ, đồ thị Trang

1.1 Sơ đồ mô hình tóm tắt 5

1.2 Đồ thị tác động lan truyền của thuế thu nhập công ty

trong trường hợp đánh thuế phân biệt theo khu vực

46

1

MỞ ĐẦU

1. Sự cần thiết của nghiên cứu đề tài

Nền kinh tế Việt Nam trước những năm thực hiện đổi mới (1986) được

phát triển theo mô hình của một nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung, một nền

kinh tế độc lập, tự chủ với cơ cấu kinh tế là công nghiệp và nông nghiệp hiện đại

dựa trên việc phát triển công nghiệp nặng làm nền tảng cho phát triển kinh tế.

Với mô hình phát triển và cơ cấu kinh tế được xác lập một cách khá cứng nhắc,

lại trong điều kiện của đất nước có chiến tranh giành độc lập và toàn vẹn lãnh

thổ, các nguồn lực về khoa học kỹ thuật, tài chính, tài nguyên và lao động đã

không được huy động và sử dụng một cách có hiệu quả nên nền kinh tế phát

triển gặp rất nhiều khó khăn.

Kể từ năm 1987, Tư tưởng của Văn kiện đại hội Đảng VI đã nêu: “đặt nền

tảng lý luận cho mô hình tăng trưởng kinh tế theo chiều rộng của nước ta trong

giai đoạn này”[39].

Một số những nét đặc trưng và hạn chế nổi bật của kinh tế Việt Nam giai

đoạn 1987 – 2010 đã được tổng kết là: “Tăng trưởng kinh tế chủ yếu dựa vào

các nhân tố phát triển theo chiều rộng, vào những ngành và những sản phẩm

truyền thống, công nghệ thấp, tiêu hao vật chất cao, sử dụng nhiều vốn, tài

nguyên và lao động”[12]. Ngoài ra, một số những hạn chế, điểm yếu khác của

nền kinh tế cũng được nhận diện rõ hơn, cụ thể:

(i) Các cân đối vĩ mô thiếu bền vững, đặc biệt là cân đối về đầu tư – tiết

kiệm. Với nhu cầu cần có số lượng vốn đầu tư hàng năm rất lớn để thực hiện

mục tiêu phát triển nhanh nền kinh tế, song “tiết kiệm trong nước không đủ để

bù đắp nhu cầu đầu tư, thiếu hụt của tiết kiệm so đầu tư ngày càng lớn, nếu khả

năng tiết kiệm không được cải thiện, rất có thể đây sẽ là nguyên nhân của mọi

nguyên nhân gây bất ổn kinh tế vĩ mô”[12].

2

(ii) Thâm hụt thương mại diễn ra thường xuyên, trong cả một thời gian dài

của thời kỳ đổi mới kinh tế và chưa có dấu hiệu dừng lại đã có tác động không

tốt tới phát triển và tạo cơ cấu kinh tế bền vững.

(iii) Hiệu quả đầu tư thấp, đặc biệt là đầu tư công. “Hiệu quả đầu tư có xu

hướng giảm, nhất là trong khu vực kinh tế nhà nước”[53]. Việc tăng vốn đầu tư

để có tăng trưởng nhanh trong điều kiện khả năng hấp thụ vốn của nền kinh tế

còn nhiều hạn chế, cùng với cơ chế quản lý lỏng lẻo, yếu kém nên mức độ thất

thoát, lãng phí tăng cao làm cho hiệu quả đầu tư giảm sút, tạo ra gánh nặng cho

nền kinh tế.

Để ổn định và phát triển bền vững nền kinh tế, Chính phủ đã chủ trương

thực hiện tái cơ cấu nền kinh tế mà nội dung chính là tập trung vào tái cơ cấu

đầu tư công, tái cơ cấu thị trường tài chính và tái cơ cấu các doanh nghiệp nhà

nước. Chương trình tái cơ cấu nền kinh tế này chính là việc triển khai thực hiện

chủ trương đổi mới và phát triển kinh tế của Đảng tại Đại Hội Đảng XI – năm

2011 đã xác định là:

“Đổi mới mô hình tăng trưởng và cơ cấu lại nền kinh tế; đẩy mạnh công

nghiệp hóa, hiện đại hóa, phát triển nhanh, bền vững. Chuyển đổi mô hình

tăng trưởng từ chủ yếu phát triển theo chiều rộng sang phát triển hợp lý

giữa chiều rộng và chiều sâu; vừa mở rộng quy mô, vừa chú trọng nâng cao

chất lượng, hiệu quả, tính bền vững”[12].

Như vậy, để giải quyết những khó khăn và hạn chế của nền kinh tế, thực

hiện mục tiêu phát triển nhanh và bền vững thì việc thực hiện chuyển đổi mô

hình tăng trưởng, tái cơ cấu nền kinh tế là một yêu cầu tất yếu và rất cần thiết.

Để thực hiện mục tiêu này, rất nhiều các giải pháp và công cụ chính sách sẽ phải

được sử dụng, trong đó chính sách thuế nói chung và đặc biệt là thuế TNDN nói

riêng luôn được coi là công cụ quan trọng hàng đầu bên cạnh các công cụ mạnh

như điều chỉnh chính sách đầu tư, chính sách tín dụng, tiền tệ…

3

Ở Việt Nam, Luật thuế TNDN được Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ

nghĩa Việt Nam thông qua năm 1997, thay thế cho thuế Lợi tức và có hiệu lực

thi hành từ 01/01/1999. Kể từ khi ban hành cho đến nay, Luật thuế TNDN đã

được bổ sung, sửa đổi hoàn thiện, tuy nhiên vẫn còn có những hạn chế nhất định,

vai trò của thuế TNDN chưa được phát huy đầy đủ.

Việc hoàn thiện chính sách thuế TNDN vừa là yêu cầu cần phải hoàn thiện

của hệ thống chính sách thuế, vừa là phục vụ cho quá trình tái cơ cấu nền kinh

tế. Vì vậy, việc nghiên cứu đề tài: “Hoàn thiện thuế thu nhập doanh nghiệp

nhằm thúc đẩy tái cơ cấu nền kinh tế Việt Nam” là hết sức cần thiết và có ý

nghĩa cả về lý luận và thực tiễn.

2. Mục tiêu nghiên cứu của luận án

Việc nghiên cứu luận án là nhằm đạt được các mục tiêu:

- Hệ thống hóa và làm rõ hơn những vấn đề lý luận về tái cơ cấu nền kinh tế

và đặc biệt là nội dung của thực hiện tái cơ cấu nền kinh tế ở Việt Nam hiện nay.

- Hệ thống hóa và làm rõ hơn những vấn đề lý luận về thuế TNDN, về vai

trò của thuế TNDN đối với tái cơ cấu nền kinh tế.

- Đánh giá thực trạng diễn biến của nền kinh tế, những thành công cũng

như các hạn chế và làm rõ về sự cần thiết cũng như các mục tiêu của thực hiện

tái cơ cấu nền kinh tế Việt Nam.

- Làm rõ vai trò và tác động của thuế TNDN tới cơ cấu nền kinh tế Việt

Nam và đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện thuế TNDN đến năm 2020 nhằm

thúc đẩy tái cơ cấu nền kinh tế.

3. Phạm vi, đối tượng nghiên cứu.

- Về thời kỳ nghiên cứu: Đề tài nghiên cứu, đánh giá việc sử dụng thuế nhập

doanh nghiệp nhằm thúc đẩy tái cơ cấu nền kinh tế từ 1991 đến 2014.

- Về phạm vi nghiên cứu: là những nội dung quan trọng của chính sách thuế

TNDN, trong đó đặc biệt là thuế suất và những tác động của thuế suất thuế

4

TNDN tới quy mô và cơ cấu nền kinh tế Việt Nam, bao gồm: quy mô, cơ cấu

kinh tế theo ngành và cơ cấu kinh tế theo khu vực sở hữu; các giải pháp về chính

sách thuế, từ đó rút ra các nhận xét, đánh giá tình hình thực tế và đề xuất các giải

pháp thực hiện đến 2020.

- Về đối tượng nghiên cứu: Đề tài nghiên cứu về thuế thu nhập doanh nghiệp ở

Việt Nam và tái cơ cấu nền kinh tế từ lý luận, nhận thức đến thực tiễn, đồng thời

nghiên cứu mối quan hệ giữa thuế thu nhập với việc thúc đẩy tái cơ cấu nền kinh tế

của Việt Nam.

4. Phương pháp nghiên cứu

Trên cơ sở mục tiêu, phạm vi, đối tượng nghiên cứu, phương pháp thực

hiện nghiên cứu được áp dụng trong đề tài này là:

- Thống kê, so sánh, phân tích đánh giá và phát hiện mối liên hệ tác động

của chính sách thuế TNDN tới quy mô và cơ cấu nền kinh tế.

- Kết hợp phương pháp định tính với định lượng thông qua việc sử dụng

mô hình kinh tế lượng vĩ mô để xác định những tác động của thuế TNDN đến

nền kinh tế, tới cơ cấu nền kinh tế.

Một số nội dung cơ bản về mô hình nghiên cứu.

Mô hình sử dụng cho nghiên cứu trong đề tài là mô hình kinh tế lượng vĩ

mô. Những nội dung chi tiết về mô hình sẽ được giới thiệu ở chương 3 và phụ

lục. Tuy nhiên, về khái quát, mô hình nghiên cứu mối quan hệ giữa chính sách

thuế TNDN và cơ cấu nền kinh tế bao gồm hệ các phương trình, trong đó có các

phương trình định nghĩa và đồng nhất thức, các phương trình hành vi nhằm xác

định mối quan hệ: (i) giữa thay đổi thuế suất thuế TNDN tác động tới quy mô

kinh tế theo ngành và theo khu vực sở hữu kinh tế, (ii) giữa thay đổi thuế suất

thuế TNDN tác động tới cơ cấu nền kinh tế theo ngành, theo khu vực sở hữu;

(iii) quan hệ giữa thay đổi thuế suất thuế TNDN tác động tới quy mô thu ngân

sách nhà nước và quy mô GDP của toàn bộ nền kinh tế… Phần mềm sử dụng

cho nghiên cứu là EVIEWS.

5

Hình 1.1. Sơ đồ mô hình tóm tắt như sau:

Trong đó:

GDP: Tổng sản phẩm trong nước

I: Vốn đầu tư

CG: Chi tiêu chính phủ

EX: Tổng kim ngạch xuất khẩu

TS: Thuế suất thuế TNDN

THUNS: Thu ngân sách nhà nước

THULT: Thuế TNDN…

Dữ liệu sử dụng trong mô hình và các phân tích trong luận án là số liệu

chuỗi thời gian được tổng hợp từ các nguồn:

- Niên giám thống kê do Tổng cục Thống kê, Bộ Kế hoạch và Đầu tư công

bố hàng năm từ 1991 - 2014.

- Nguồn số liệu từ trang Thông tin điện tử của Bộ tài chính, Bộ Kế hoạch

và Đầu tư.

- Nguồn số liệu, thông tin từ trang Thông tin điện tử của Chính phủ, Quốc hội.

TS GDP theo ngành

kinh tế

I

THUNS

CG, EX

GDP theo khu

vực sở hữu

GDP

Thu NSNN theo

ngành, khu vực

sở hữu

THULT