Hoá học môi trường - C4.pdf

ĐỊA QUYỂN VÀ Ô NHIỄM MÔI TRƯỜNG ĐẤT

4.1. Khái niệm về đất

Đất là một lớp mỏng khoáng vật trên bề mặt Trái đất đã bị phong hóa kết hợp với

thành phần hữu cơ. Thực vật phát triển trên đất, vì vậy đất là một trong những yếu tố căn bản

đối với nông nghiệp. Với con người và hầu hết các sinh vật trên cạn, đất là thành phần tối

quan trọng của địa quyển. Mặc dù chỉ là một lớp rất mỏng so với kích thước của Trái đất,

song đất lại là môi trường sản sinh ra lương thực, thực phẩm cho hầu hết các dạng sinh vật.

Bên cạnh vai trò sản xuất lương thực thực phẩm, đất còn là nơi tiếp nhận một lượng

lớn các chất gây ô nhiễm. Một số chất được con người đưa vào đất như phân bón, hóa chất

bảo vệ thực vật,… cũng góp phần làm ô nhiễm môi trường đất, nước và không khí.

Vì vậy, có thể nói đất là khâu quan trọng trong chu trình hóa học môi trường.

Đất được tạo thành do sự phong hóa đá gốc, đây là một quá trình tự nhiên bao gồm

các quá trình địa chất, thủy văn và sinh học kết hợp lại. Đất xốp và phân thành các tầng theo

độ sâu. Sự phân tầng này là sản phẩm của quá trình thấm nước xuống đất, quá trình sinh học

bao gồm sự tạo thành và phân hủy sinh khối.

Có thể nói rằng đất là vật thể thiên nhiên được tạo thành nhờ sự kết hợp của sáu yếu tố

là đá, sinh vật (gồm động vật và thực vật), khí hậu, địa hình, nước và thời gian. Các loại đá cấu

tạo nên vỏ Trái đất, dưới tác dụng của khí hậu, địa hình, nước, sinh vật, trải qua một thời gian

lâu dài, dần dần bị phá hủy, vụn ra thành đất. Nhiều nhà nghiên cứu cho rằng khi có loài người,

thì con người là yếu tố đặc biệt quan trọng tác động đến sự hình thành và thoái hóa của đất.

Đất là một hệ mở, hệ này thường xuyên trao đổi chất và năng lượng với khí quyển,

thủy quyển và sinh quyển.

Trên quan điểm sinh thái học và môi trường, có thể xem đất là một cơ thể sống vì

trong nó có nhiều sinh vật khác như: vi khuẩn, nấm, tảo, thực vật, động vật. Do đó, đất cũng

tuân thủ các quy luật sống: phát sinh, phát triển, thoái hóa và già cỗi.

Thực tế con người chỉ quan tâm tới vỏ ngoài Trái đất có độ sâu khoảng 16 km.

4.2. Bản chất và thành phần của đất

Đất là hỗn hợp các chất khoáng, chất hữu cơ và nước, có khả năng duy trì sự sống cho

thực vật trên bề mặt Trái đất. Trong đất có chứa không khí, nước và chất rắn.

Chất rắn là thành phần chủ yếu của đất, chiếm gần 100% khối lượng đất và chia thành

hai loại: chất rắn vô cơ và chất rắn hữu cơ.

Đất canh tác khô thường có chứa khoảng 5% chất hữu cơ và 95% chất vô cơ. Một số

loại đất, như đất than bùn có thể chứa đến 95% chất hữu cơ. Một số loại đất khác chỉ chứa

khoảng 1% chất hữu cơ.

Hợp phần hữu cơ của đất chứa:

− Sản phẩm phân hủy ở các giai đoạn khác nhau của sinh khối động thực vật,

− Vi khuẩn, nấm mốc và động vật như côn trùng, giun đất,…

Thông thường đất phân bố thành các tầng theo độ sâu. Các tầng đất được hình thành

do các sự tương tác phức tạp giữa các quá trình xảy ra trong suốt quá trình phong hóa. Nước

mưa thấm qua đất kéo theo các chất tan và các hạt keo rắn xuống các tầng khác bên dưới và

tích tụ lại. Các quá trình sinh học, ví dụ sự phân hủy sinh khối thực vật dưới tác dụng của vi

sinh vật tạo ra CO2, các axit hữu cơ, các hợp chất tạo phức. Sau đó, các chất này bị nước mưa

lôi kéo xuống các tầng đất bên dưới, ở đó chúng phản ứng với đất sét hoặc các loại khoáng

khác và làm thay đổi tính chất của các loại khoáng này.

86