Hỗ trợ năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp Lào trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế

Häc viÖn ChÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh

on ch¨n ch¨n thong sY

Hç trî n¨ng lùc c¹nh tranh

cña doanh nghiÖp Lµo

trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ

luËn ¸n tiÕn sÜ kinh tÕ

hµ néi - 2014

Häc viÖn ChÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh

on ch¨n ch¨n thong sY

Hç trî n¨ng lùc c¹nh tranh

cña doanh nghiÖp Lµo

trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ

Chuyªn ngµnh : Qu¶n lý kinh tÕ

M· sè : 62 34 01 01

luËn ¸n tiÕn sÜ kinh tÕ

Ng-êi h-íng dÉn khoa häc: 1. PGS. TS. trÇn ®×nh thiªn

2. TS. nguyÔn quèc th¸i

hµ néi - 2014

Lêi CAM §OAN

T«i xin cam ®oan ®©y lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu cña

riªng t«i. C¸c sè liÖu, tµi liÖu nªu trong luËn ¸n lµ trung

thùc vµ ch-a tõng ®-îc ai c«ng bè trong bÊt kú c«ng tr×nh

nµo kh¸c.

T¸c gi¶ luËn ¸n

On Ch¨n Ch¨n Thong Sy

Môc Lôc

Më ®Çu 1

Ch-¬ng 1. Tæng quan t×nh h×nh nghiªn cøu liªn quan ®Õn ®Ò tµi 4

1.1. Nh÷ng nghiªn cøu n-íc ngoµi 4

1.2. Nh÷ng nghiªn cøu ë Lµo 26

Ch-¬ng 2. lý luËn vµ kinh nghiÖm quèc tÕ vÒ hç trî n©ng

cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp

trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ

30

2.1. Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ c¹nh tranh vµ n¨ng lùc c¹nh tranh cña

doanh nghiÖp trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ

30

2.2. Néi dung, nh©n tè ¶nh h-ëng vµ sù cÇn thiÕt hç trî n¨ng lùc c¹nh

tranh cña doanh nghiÖp trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ

44

2.3. Kinh nghiÖm cña mét sè n-íc vÒ viÖc hç trî n©ng cao n¨ng lùc

c¹nh tranh cña doanh nghiÖp trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc

tÕ vµ bµi häc kinh nghiÖm cho Lµo

79

Ch-¬ng 3. Thùc tr¹ng n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh

nghiÖp Lµo vµ vai trß hç trî cña nhµ n-íc

trong viÖc n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña

doanh nghiÖp trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ

quèc tÕ

95

3.1. Tæng quan vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi vµ t×nh h×nh ho¹t ®éng

kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp lµo

95

3.2. Thùc tr¹ng hç trî n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp Lµo

trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ

128

3.3. §¸nh gi¸ vai trß cña nhµ n-íc trong viÖc hç trî n©ng cao n¨ng

lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp Lµo

135

Ch-¬ng 4. ph-¬ng h-íng vµ gi¶i ph¸p t¨ng c-êng hç trî

n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp

Lµo trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ

147

4.1. Bèi c¶nh vµ ph-¬ng h-íng hç trî ®Ó n©ng cao n¨ng lùc c¹nh

tranh cña doanh nghiÖp Lµo trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ

quèc tÕ

147

4.2. Nh÷ng gi¶i ph¸p chñ yÕu nh»m t¨ng c-êng hç trî vµ n©ng cao

n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp Lµo

158

KÕt luËn 172

Danh môc c«ng tr×nh c«ng bè cña t¸c gi¶ 174

Danh môc tµi liÖu tham kh¶o 175

Phô lôc 186

Danh môc ch÷ viÕt t¾t

ADB : Ng©n hµng ph¸t triÓn Ch©u ¸

AEC : Céng ®ång kinh tÕ ASEAN

AFTA : Khu vùc th-¬ng m¹i tù do ASEAN

ASEAN : HiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸

Bath : B¹t (§ång tiÒn cña Th¸i Lan)

CEPT : Ch-¬ng tr×nh thuÕ quan -u ®·i cã hiÖu lùc chung

CHDCND : Céng hoµ d©n chñ nh©n d©n

DN : Doanh nghiÖp

EU : Liªn minh ch©u ¢u

FDI : §Çu t- trùc tiÕp n-íc ngoµi

FPI : §Çu t- gi¸n tiÕp n-íc ngoµi

GDP : Tæng s¶n phÈm quèc néi

GMS : TiÓu vïng s«ng Mªk«ng

IMF : Quü tiÒn tÖ quèc tÕ

KIP : §ång tiÒn cña Lµo

NIEs : C¸c nÒn kinh tÕ míi c«ng nghiÖp ho¸

OECD : Tæ chøc hîp t¸c vµ ph¸t triÓn kinh tÕ

USD : §ång ®« la Mü

WEF : DiÔn ®µn kinh tÕ thÕ giíi

WTO : Tæ chøc th-¬ng m¹i thÕ giíi

XHCN : X· héi chñ nghÜa

Danh môc c¸c h×nh

H×nh 1.1: M« h×nh khèi kim c-¬ng cña M.Porter 6

H×nh1.2: C¸c lùc l-îng ®iÒu khiÓn cuéc c¹nh tranh ngµnh 21

H×nh 2.1: C¹nh tranh kh«ng hoµn h¶o 35

H×nh 2.2: M« h×nh chuçi gi¸ trÞ cña M. Porter 45

H×nh 2.3: M« h×nh cña Abell x¸c ®Þnh ph¹m vi kinh doanh

cña doanh nghiÖp 55

H×nh 3.1: Nguån thu cña Nhµ n-íc giai ®o¹n n¨m 2000 - 2010 101

H×nh 3.2: Tû gi¸ hèi ®o¸i ®ång tiÒn kÝp (2006 - 2010) 102

H×nh 3.3: Tû lÖ sè dù ¸n theo c¬ cÊu ngµnh 104

H×nh 3.4: ThÞ tr-êng xuÊt khÈu chÝnh n¨m 2000 – 2010 106

H×nh 3.5: Tû lÖ nghÌo cña Lµo tõ n¨m: 1993 ®Õn 2008 111

H×nh 3.6: GDP b×nh qu©n ®Çu ng-êi n¨m 2000 - 2010 112

H×nh 3.7: Sè l-îng doanh nghiÖp t¨ng trong tõng giai ®o¹n 116

H×nh 3.8: C¬ cÊu doanh nghiÖp chia theo ngµnh 117

H×nh 3.9: Sè l-îng doanh nghiÖp chia theo sè lao ®éng 118

H×nh 3.10: C¬ cÊu doanh nghiÖp chia theo doanh thu

trung b×nh/th¸ng 119

H×nh 3.11: C¬ cÊu doanh nghiÖp chia theo Vïng 120

H×nh 4.1. M« h×nh chiÕn l-îc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp 168

Danh môc c¸c b¶ng

B¶ng 2.1: C¸c nguån lùc vµ kh¶ n¨ng cña doanh nghiÖp 49

B¶ng 2.2: Nh÷ng ph-¬ng ph¸p t¸i c¬ cÊu nî vµ lÜnh vùc ¸p dông ë Hµn Quèc 88

B¶ng 2.3: So s¸nh chØ sè c¹nh tranh toµn cÇu n¨m 2013-2014 cña Lµo víi ViÖt

Nam, Th¸i Lan, Hµn Quèc vµ Campuchia 92

B¶ng 3.1: GDP trung b×nh ®Çu ng-êi (kÕ ho¹ch vµ thùc hiÖn) 99

B¶ng 3.2: Tû lÖ lao ®éng theo ngµnh 101

B¶ng 3.3: §Çu t- trong n-íc vµ n-íc ngoµi (2006 - 2010) 103

B¶ng 3.4: C¬ cÊu xuÊt khÈu theo s¶n phÈm (2005 - 2009) 105

B¶ng 3.5: C¬ cÊu nhËp khÈu theo s¶n phÈm 107

B¶ng 3.6: Sè kh¸ch du lÞch vµo Lµo giai ®o¹n 2006-2010 108

B¶ng 3.7: Sù ph¸t triÓn d©n sè cña Lµo 109

B¶ng 3.8: ChØ sè HDI cña Lµo vµ thÕ giíi 110

B¶ng 3.9: Mét sè chØ sè kinh tÕ vµ d©n sè Lµo giai ®o¹n n¨m 2000-2010 114

B¶ng 3.10: Tr×nh ®é v¨n ho¸ cña chñ doanh nghiÖp 126

B¶ng 3.11: So s¸nh ChØ sè m«i tr-êng kinh doanh thuËn lîi cña Lµo vµ c¸c n-íc

l¸ng giÒng n¨m 2013-2014 (xÕp h¹ng trong sè 189 nÒn kinh tÕ) 128

B¶ng 3.12: Sù thay ®æi m«i tr-êng kinh doanh cña doanh nghiÖp ë Lµo

so s¸nh víi ViÖt Nam trong thêi gian 2007-2014 136

B¶ng 3.13: Dù ®o¸n vÒ lùc l-îng lao ®éng vµ trÎ em ®é tuæi ®Õn tr-êng 140

B¶ng 3.14: Tû lÖ cho vay so víi GDP cña c¸c n-íc trong vïng 144

B¶ng 3.15: So s¸nh ®é më cöa kinh tÕ giai ®o¹n n¨m 2006-2010 145

B¶ng 4.1: Thu nhËp tÝnh theo ®Çu ng-êi ë c¸c n-íc vµ khu vùc

trªn thÕ giíi 150

1

Më ®Çu

1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi

Trong bèi c¶nh kinh tÕ thÕ giíi ngµy nay, héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ lµ

con ®-êng lùa chän tÊt yÕu ®Ó ®¶m b¶o cho sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng l©u dµi cho

mét quèc gia. Sau h¬n 25 n¨m thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®æi míi, nÒn kinh tÕ cña

n-íc CHDCND Lµo ®· chuyÓn ®æi sang nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng vµ ®· tõng

b-íc ph¸t triÓn. Mét sè ngµnh cã c¸c mÆt hµng cã chç ®øng v÷ng ch¾c trªn thÞ

tr-êng trong n-íc vµ n-íc ngoµi nh-: ®iÖn, vµng, ®ång, cµ phª, dÖt may, bia,

s¶n phÈm gç, dÞch vô viÔn th«ng, ng©n hµng vµ hµng thñ c«ng mü nghÖ... C¸c

doanh nghiÖp (DN) Lµo ®· tõng b-íc ph¸t triÓn, tr-ëng thµnh vµ b¾t ®Çu kh¼ng

®Þnh vÞ thÕ cña m×nh trªn thÞ tr-êng thÕ giíi vµ khu vùc ë mét sè lÜnh vùc.

Tuy nhiªn, trong ®iÒu kiÖn tham gia Céng ®ång kinh tÕ ASEAN (AEC)

kÓ tõ n¨m 2015 vµ tiÕn tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ngµy cµng s©u réng,

c¹nh tranh ph¸t triÓn ngµy cµng trë nªn gay g¾t. Víi thùc lùc vµ tr×nh ®é ph¸t

triÓn cßn nhiÒu h¹n chÕ, n¨ng lùc c¹nh tranh cßn thÊp vµ h¹n chÕ ë nhiÒu mÆt,

c¸c DN Lµo nh×n chung sÏ gÆp nhiÒu th¸ch thøc vµ trë ng¹i tr-íc c¸c ®èi t¸c

vµ ®èi thñ c¹nh tranh rÊt m¹nh tõ c¸c n-íc trªn thÕ giíi, tr-íc hÕt lµ tõ c¸c

n-íc trong khèi ASEAN vµ Trung Quèc. Do vËy, vÊn ®Ò cÊp thiÕt ®Æt ra ®èi

víi nhµ n-íc Lµo ph¶i cã chÝnh s¸ch hç trî ®Ó c¸c DN Lµo cã ®ñ n¨ng lùc

c¹nh tranh trªn thÞ tr-êng trong n-íc vµ quèc tÕ, tiÕp tôc ph¸t triÓn trong ®iÒu

kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ.

T×nh h×nh vµ yªu cÇu nãi trªn ®ßi hái Nhµ n-íc Lµo ph¶i c¶i thiÖn m«i

tr-êng chÝnh s¸ch, thuËn lîi ho¸ c¸c ®iÒu kiÖn vÜ m« ®Ó hç trî DN Lµo cã ®iÒu

kiÖn ph¸t triÓn phï hîp, cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh vµ tõng b-íc v-¬n lªn nhanh

chãng. §ång thêi, c¸c DN Lµo ph¶i kh¾c phôc nh÷ng ®iÓm yÕu vµ ph¸t huy

thÕ m¹nh cña m×nh ®Ó tõng b-íc ph¸t triÓn. §©y thùc sù lµ th¸ch thøc lín ®èi

víi ChÝnh phñ vµ c¸c DN Lµo trong nh÷ng n¨m s¾p tíi.

2

§Ó gãp phÇn vµo gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò ®ã, t«i ®· chän ®Ò tµi: "Hç trî

n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp Lµo trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh

tÕ quèc tÕ" lµm ®Ò tµi nghiªn cøu cña m×nh.

2. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô nghiªn cøu

2.1. Môc ®Ých nghiªn cøu

Trªn c¬ së lµm râ lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ c¹nh tranh vµ n¨ng lùc c¹nh

tranh cña c¸c DN, vai trß hç trî cña Nhµ n-íc ®èi víi DN, ®Ò tµi nghiªn cøu

nh»m gãp phÇn n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña DN Lµo trong tiÕn tr×nh héi

nhËp kinh tÕ quèc tÕ.

2.2. NhiÖm vô nghiªn cøu

- HÖ thèng ho¸ c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ c¹nh tranh, n¨ng lùc

c¹nh tranh, vai trß hç trî cña Nhµ n-íc ®èi víi DN.

- Ph©n tÝch thùc tr¹ng vµ ®¸nh gi¸ mét c¸ch khoa häc vÒ n¨ng lùc c¹nh

tranh cña DN Lµo vµ chÝnh s¸ch hç trî cña nhµ n-íc ®èi víi DN, x¸c ®Þnh

®-îc c¸c nguyªn nh©n, c¸c yÕu tè h¹n chÕ trong n¨ng lùc c¹nh tranh cña DN

Lµo vµ cña chÝnh s¸ch nhµ n-íc ®èi víi DN trong thêi gian qua.

- §Ò xuÊt nh÷ng gi¶i ph¸p chñ yÕu ë cÊp vÜ m« vµ vi m« ®Ó hç trî

n¨ng lùc c¹nh tranh cña DN Lµo, tõng b-íc ph¸t triÓn mét c¸ch bÒn v÷ng

trong tiÕn tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ.

3. §èi t-îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu

3.1. §èi t-îng nghiªn cøu

Nghiªn cøu n¨ng lùc c¹nh tranh cña DN Lµo vµ sù hç trî cña Nhµ n-íc

®èi víi viÖc n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña DN trong ®iÒu kiÖn héi nhËp

kinh tÕ quèc tÕ.

3.2. Ph¹m vi nghiªn cøu

- Nghiªn cøu sù ph¸t triÓn vµ n¨ng lùc c¹nh tranh cña DN Lµo trong ®iÒu

kiÖn héi nhËp kinh tÕ khu vùc vµ kinh tÕ quèc tÕ trong ph¹m vi thêi gian tõ n¨m

2000 ®Õn n¨m 2020.

- Ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ mét sè chÝnh s¸ch kinh tÕ liªn quan ®Õn hç trî

n¨ng lùc c¹nh tranh cña DN Lµo trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp vµ

dÞch vô.

3

4. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu

C¸c ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu ®-îc sö dông trong luËn ¸n:

- Ph-¬ng ph¸p duy vËt biÖn chøng, duy vËt lÞch sö.

- Ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch, so s¸nh, tæng hîp vµ thèng kª.

- Ph-¬ng ph¸p ®Þnh l-îng kÕt hîp víi c¸c ph-¬ng ph¸p ®Þnh tÝnh ®Ó

ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ n¨ng lùc c¹nh tranh cña DN Lµo.

5. Nh÷ng ®ãng gãp chñ yÕu cña luËn ¸n

(1) HÖ thèng ho¸ mét sè vÊn ®Ò lý thuyÕt vÒ n¨ng lùc c¹nh tranh cña

doanh nghiÖp vµ vai trß cña Nhµ n-íc ®èi víi viÖc n©ng cao n¨ng lùc c¹nh

tranh cña doanh nghiÖp trong bèi c¶nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ.

(2) §¸nh gi¸ mét c¸ch khoa häc nh÷ng thµnh tÝch ®¹t ®-îc, nh÷ng h¹n

chÕ, yÕu kÐm vµ c¸c nguyªn nh©n vÒ n¨ng lùc c¹nh tranh cña DN Lµo vµ vai

trß hç trî cña Nhµ n-íc ®èi víi viÖc n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh

nghiÖp trong thêi gian qua.

(3) §-a ra mét sè gi¶i ph¸p chÝnh s¸ch phï hîp víi ®iÒu kiÖn vµ tiÒm

n¨ng thùc tÕ cña Lµo nh»m hç trî n¨ng lùc c¹nh tranh cña DN Lµo trong ®iÒu

kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ trong thêi gian tíi.

(4) KÕt qu¶ nghiªn cøu cã thÓ lµm tµi liÖu tham kh¶o cho c¸c c¬ quan

qu¶n lý cña nhµ n-íc vµ c¸c DN Lµo.

6. KÕt cÊu luËn ¸n

Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn vµ danh môc tµi liÖu tham kh¶o, néi dung

luËn ¸n gåm 4 ch-¬ng, 10 tiÕt.

Ch-¬ng 1: Tæng quan t×nh h×nh nghiªn cøu liªn quan ®Õn ®Ò tµi.

Ch-¬ng 2: Lý luËn vµ kinh nghiÖm quèc tÕ vÒ hç trî n©ng cao n¨ng lùc

c¹nh tranh cña doanh nghiÖp trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ.

Ch-¬ng 3: Thùc tr¹ng n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp Lµo vµ vai

trß hç trî cña nhµ n-íc trong viÖc n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh

nghiÖp trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ.

Ch-¬ng 4: Ph-¬ng h-íng vµ gi¶i ph¸p t¨ng c-êng hç trî n©ng cao n¨ng

lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp Lµo trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ.

4

Ch-¬ng 1

Tæng QUAN T×nh H×nh

NGHI£N Cøu LI£N QUAN §Õn §Ò Tµi

C¹nh tranh kinh tÕ xuÊt hiÖn vµ tån t¹i kh¸ch quan trong qu¸ tr×nh h×nh

thµnh, ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ trë thµnh mét ®Æc tr-ng næi bËt cña

c¬ chÕ thÞ tr-êng. C¹nh tranh lµ vÊn ®Ò c¬ b¶n quyÕt ®Þnh sù thµnh c«ng hay

thÊt b¹i vÒ mÆt kinh tÕ cña DN.

Trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, c¹nh tranh trªn thÞ tr-êng cµng

ngµy cµng gay g¾t, viÖc n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña DN cµng ®-îc mçi

n-íc quan t©m vµ t×m mäi biÖn ph¸p ®Ó t¹o ra m«i tr-êng thuËn lîi vµ thùc hiÖn

c¸c chÝnh s¸ch hç trî DN cña n-íc m×nh cã ®ñ kh¶ n¨ng c¹nh tranh vµ gi÷ ®-îc

thÕ chñ ®éng trªn thÞ tr-êng quèc tÕ nh»m ®¹t ®-îc lîi Ých cao nhÊt.

Trong thêi gian qua ®· cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶

trong n-íc vµ ngoµi n-íc liªn quan tíi vÊn ®Ò mµ luËn ¸n nµy ®Ò cËp. Cã thÓ

nªu mét sè c«ng tr×nh næi bËt nh- sau:

1. Nh÷ng NGHI£N Cøu N-íc Ngoµi

Trong c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu n-íc ngoµi, c¹nh tranh vµ n¨ng lùc

c¹nh tranh còng nh- vai trß cña nhµ n-íc trong viÖc n©ng cao n¨ng lùc c¹nh

tranh kh«ng ph¶i lµ vÊn ®Ò míi. §· cã nhiÒu nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò nµy; cã thÓ

nªu lªn mét sè c«ng tr×nh nh- sau:

 C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu liªn quan ®Õn n¨ng lùc c¹nh tranh quèc gia

Trong c¸c lý thuyÕt vÒ c¹nh tranh vµ n¨ng lùc c¹nh tranh hiÖn ®¹i, mét

nghiªn cøu næi bËt lµ cña nhµ kinh tÕ Mü Michael E. Porter. Trong hai t¸c

phÈm: "Lîi thÕ c¹nh tranh"[33] vµ "Lîi thÕ c¹nh tranh quèc gia"[34], t¸c gi¶

®· nªu lªn c¬ së lý thuyÕt vÒ lîi thÕ c¹nh tranh cña c¸c DN trong nh÷ng ngµnh

c«ng nghiÖp toµn cÇu, trong ®ã cã chiÕn l-îc c¹nh tranh, c¹nh tranh quèc tÕ

vµ vai trß cña bèi c¶nh quèc gia ®èi víi thµnh c«ng trong c¹nh tranh. Ngoµi ra

5

t¸c gi¶ cßn nªu lªn nh÷ng nh©n tè quyÕt ®Þnh lîi thÕ c¹nh tranh quèc gia; ®ã lµ

bèn nhãm yÕu tè c¬ b¶n:

(1) C¸c ®iÒu kiÖn vÒ yÕu tè s¶n xuÊt: VÞ thÕ cña quèc gia vÒ c¸c yÕu tè

s¶n xuÊt ®Çu vµo nh- lao ®éng ®-îc ®µo t¹o hay c¬ së h¹ tÇng, cÇn thiÕt cho

c¹nh tranh trong mét ngµnh c«ng nghiÖp nhÊt ®Þnh.

(2) C¸c ®iÒu kiÖn vÒ cÇu trong n-íc: §Æc tÝnh cña cÇu trong n-íc ®èi

víi s¶n phÈm hoÆc hµng ho¸ cña ngµnh ®ã.

(3) C¸c ngµnh c«ng nghiÖp hç trî vµ cã liªn quan: Sù tån t¹i hay thiÕu

hôt nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp hç trî vµ cã liªn quan, cã tÝnh c¹nh tranh quèc

tÕ ë quèc gia ®ã.

(4) ChiÕn l-îc c«ng ty, cÊu tróc DN vµ sù c¹nh tranh néi ®Þa: Nh÷ng

®iÒu kiÖn trong mét quèc gia liªn quan ®Õn viÖc thµnh lËp, tæ chøc vµ qu¶n lý

DN, còng nh- ®Æc tÝnh cña c¹nh tranh trong n-íc.

T¸c gi¶ cßn nªu ra m« h×nh khèi kim c-¬ng ®Ó m« t¶ mèi quan hÖ vµ

vai trß cña Nhµ n-íc ®èi víi viÖc n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña DN cña

mét quèc gia. T¸c gi¶ cho r»ng: "Nhµ n-íc cã vai trß quan träng vµ cã kh¶

n¨ng ¶nh h-ëng tíi c¶ bèn yÕu tè nµy theo h-íng tÝch cùc hoÆc tiªu cùc". Mèi

quan hÖ gi÷a c¸c yÕu tè nµy ®-îc M. Porter m« h×nh ho¸ vµ gäi lµ "m« h×nh

khèi kim c-¬ng”. Ngoµi ra t¸c gi¶ cßn nªu lªn nh÷ng hµm ý vµ ¸p dông lý

thuyÕt nh-: chiÕn l-îc c«ng ty, chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ vµ nh÷ng ch-¬ng

tr×nh hµnh ®éng cña mét sè quèc gia.

6

H×nh 1.1: M« h×nh khèi kim c-¬ng cña M.Porter

Nguån: [34, 229]

Theo lËp luËn cña Porter: "C¸c DN cã thÓ thµnh c«ng trong c¸c ngµnh hoÆc

c¸c ph©n ®o¹n cña ngµnh khi khèi kim c-¬ng ë t×nh tr¹ng thuËn lîi" [33, 71].

Khèi kim c-¬ng lµ mét hÖ thèng c¸c yÕu tè mµ gi÷a chóng cã t¸c ®éng qua l¹i

lÉn nhau. T¸c ®éng cña mét yÕu tè trong khèi kim c-¬ng l¹i phô thuéc vµo

tr¹ng th¸i cña c¸c yÕu tè kh¸c. VÝ dô: c¸c ®iÒu kiÖn thuËn lîi vÒ cÇu sÏ kh«ng

t¹o ra lîi thÕ c¹nh tranh chõng nµo t×nh tr¹ng c¹nh tranh ®¹t ®Õn møc ®é buéc

c¸c DN ph¶i ph¶n øng. Nh÷ng bÊt lîi vÒ yÕu tè s¶n xuÊt sÏ kh«ng khuyÕn

khÝch ®æi míi trõ khi c¹nh tranh néi ®Þa lµ m¹nh mÏ vµ môc tiªu cña c¸c c«ng

ChiÕn l-îc, cÊu tróc vµ

c¹nh tranh trong n-íc cña

c«ng ty

Sù

ngÉu

nhiªn

§iÒu kiÖn yÕu

tè s¶n xuÊt

C¸c ngµnh c«ng nghiÖp

cã liªn quan vµ c¸c ngµnh

c«ng nghiÖp hç trî

§iÒu kiÖn

nhu cÇu

ChÝnh

phñ

7

ty ñng hé viÖc ®Çu t- bÒn v÷ng. Sù yÕu kÐm cña bÊt kú mét yÕu tè quyÕt ®Þnh

nµo còng sÏ c¶n trë sù ph¸t triÓn vµ tiÕn bé cña mét ngµnh.

M. Porter còng nhÊn m¹nh vai trß cña ChÝnh phñ trong viÖc t¸c ®éng

®Õn c¸c yÕu tè trong m« h×nh. ¤ng cho r»ng: "ChÝnh s¸ch cña chÝnh phñ cã

thÓ lµm gi¶m hay t¨ng lîi thÕ c¹nh tranh: c¸c quy ®Þnh cã thÓ lµm thay ®æi c¸c

®iÒu kiÖn vÒ nhu cÇu néi ®Þa, chÝnh s¸ch chèng ®éc quyÒn sÏ t¸c ®éng ®Õn

c-êng ®é c¹nh tranh cña c¸c DN trong ngµnh vµ ®Çu t- vµo gi¸o dôc ®µo t¹o

lµm thay ®æi yÕu tè s¶n xuÊt" [34].

Nh÷ng nghiªn cøu cña M. Porter lµ nÒn t¶ng cho sù ph¸t triÓn lý thuyÕt

vÒ vai trß cña Nhµ n-íc ®èi víi viÖc n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña DN. Lý

thuyÕt nµy ®· ®-îc nhiÒu n-íc sö dông trong viÖc n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh

cña DN trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ.

M. Porter ®· sö dông c¸c b»ng chøng thùc tÕ c¶ trong tr-êng hîp thµnh

c«ng vµ thÊt b¹i cña c¸c DN trªn kh¾p thÕ giíi ®Ó chøng minh cho c¸c khuyÕn

nghÞ chÝnh s¸ch cña m×nh. MÆc dï kh¸i niÖm mµ M. Porter sö dông trong t¸c

phÈm cña m×nh lµ lîi thÕ c¹nh tranh quèc gia, tuy vËy trong hÇu hÕt c¸c ph©n

tÝch, lý gi¶i, ®¸nh gi¸ vµ minh ho¹ cña «ng ®Òu hµm ý r»ng n¨ng lùc c¹nh

tranh kinh tÕ cña quèc gia g¾n liÒn vµ dùa vµo n¨ng lùc c¹nh tranh cña c¸c

DN. §iÒu nµy cho thÊy lîi thÕ c¹nh tranh quèc gia vµ DN cã mèi liªn hÖ mËt

thiÕt, g¾n bã vµ kh«ng thÓ t¸ch rêi. Nghiªn cøu cña M. Porter vÒ c¬ b¶n ®· chØ

ra ®-îc c¸c Nhµ n-íc nªn lµm g× vµ kh«ng nªn lµm g× ®Ó n©ng cao n¨ng lùc

c¹nh tranh cña DN. ¤ng cho r»ng: "C¸c quèc gia cã thµnh c«ng trong thÞ

tr-êng quèc tÕ ®Òu n»m trong bèn thuéc tÝnh lín nµy, v× bèn thuéc tÝnh cña

mét quèc gia ®Þnh h×nh m«i tr-êng c¹nh tranh cho doanh nghiÖp trong n-íc,

thóc ®Èy hay k×m h·m viÖc t¹o lËp lîi thÕ c¹nh tranh" [34].

§©y lµ luËn ®iÓm ®óng ®¾n ®-îc sö dông réng r·i ë nhiÒu n-íc, v×

nh÷ng nh©n tè nµy ®Òu cã ¶nh h-ëng rÊt lín ®Õn sù c¹nh tranh vµ n¨ng lùc

c¹nh tranh cña DN trong mçi quèc gia.

8

Trong cuèn Lîi thÕ c¹nh tranh t¸c gi¶ ®· gi¶i thÝch nh÷ng nguyªn t¾c

c¬ b¶n cña lîi thÕ c¹nh tranh bao gåm: chuçi gi¸ trÞ vµ lîi thÕ c¹nh tranh, lîi

thÕ chi phÝ, kh¸c biÖt ho¸, c«ng nghÖ vµ lîi thÕ c¹nh tranh vµ chän lùa ®èi thñ

c¹nh tranh. Khi gi¶i thÝch vÒ chuçi gi¸ trÞ, «ng cho r»ng: Mçi DN lµ mét tËp

hîp cña c¸c ho¹t ®éng ®Ó thiÕt kÕ, s¶n xuÊt, b¸n hµng, ph©n phèi vµ hç trî s¶n

phÈm cña hä. Chuçi gi¸ trÞ cña mét DN vµ ph-¬ng ph¸p thùc hiÖn nh÷ng ho¹t

®éng ®¬n lÎ cña DN ph¶n ¶nh qu¸ tr×nh lÞch sö cña DN ®ã, cña chiÕn l-îc,

ph-¬ng ph¸p triÓn khai chiÕn l-îc vµ ®Æt nÒn mãng kinh tÕ cho b¶n th©n c¸c

ho¹t ®éng nµy [33, 74].

Khi gi¶i thÝch ph¹m vi c¹nh tranh vµ chuçi gi¸ trÞ ¤ng cho r»ng: "Ph¹m

vi c¹nh tranh cã nh÷ng ¶nh h-ëng m¹nh mÏ ®Õn lîi thÕ c¹nh tranh, bëi v× nã

x¸c lËp nªn h×nh th¸i vµ tÝnh kinh tÕ cña chuçi gi¸ trÞ. Cã 4 d¹ng ph¹m vi c¹nh

tranh cã ¶nh h-ëng ®Õn chuçi gi¸ trÞ; ®ã lµ: ph¹m vi ph©n khóc, ph¹m vi däc,

ph¹m vi ®Þa lý vµ ph¹m vi ngµnh" [33, 96].

Tæ chøc DiÔn ®µn kinh tÕ thÕ giíi (World Economic Forum) hµng n¨m

®Òu c«ng bè B¸o c¸o vÒ Søc c¹nh tranh toµn cÇu, trong ®ã ®o l-êng søc c¹nh

tranh cña hÇu hÕt c¸c n-íc vµ vïng l·nh thæ trªn thÕ giíi. B¸o c¸o Søc c¹nh

tranh toµn cÇu n¨m 2013-2014 ch¼ng h¹n, c«ng bè th«ng tin vÒ søc c¹nh tranh

cña 148 nÒn kinh tÕ [112]. B¸o c¸o nµy sö dông kh¸i niÖm "Søc c¹nh tranh

(competitiveness) nh- lµ mét tËp hîp c¸c thÓ chÕ, chÝnh s¸ch, yÕu tè qui ®Þnh

tr×nh ®é n¨ng suÊt cña mét n­íc” [112, 4]. Tr×nh ®é n¨ng suÊt ®Õn l-ît nã l¹i

quy ®Þnh møc ®é thÞnh v-îng cña nÒn kinh tÕ.

Søc c¹nh tranh cña quèc gia (n-íc, nÒn kinh tÕ) ®-îc ®o l-êng b»ng 12

yÕu tè trô cét (pillars): (1) ThÓ chÕ (khung khæ ph¸p luËt vµ qu¶n lý hµnh

chÝnh); (2) KÕt cÊu h¹ tÇng; (3) M«i tr-êng kinh tÕ vÜ m«; (4) Y tÕ vµ gi¸o dôc

phæ th«ng; (5) Gi¸o dôc cao ®¼ng, ®¹i häc vµ ®µo t¹o nghÒ; (6) TÝnh hiÖu qu¶

cña thÞ tr-êng hµng ho¸; (7) TÝnh hiÖu qu¶ cña thÞ tr-êng lao ®éng; (8) Sù ph¸t

triÓn thÞ tr-êng tµi chÝnh; (9) Sù s½n sµng vÒ c«ng nghÖ; (10) Qui m« cña thÞ