Hà Nội trong tản ăn Nguyễn Trương Quý

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC

---------------

TRỊNH THỊ HÀO

HÀ NỘI TRONG TẢN VĂN NGUYỄN TRƯƠNG QUÝ

LUẬN VĂN THẠC SỸ

NGÔN NGỮ, VĂN HÓA VÀ VĂN HỌC VIỆT NAM

Thái Nguyên– 2018

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC

---------------

TRỊNH THỊ HÀO

HÀ NỘI TRONG TẢN VĂN NGUYỄN TRƯƠNG QUÝ

Chuyên ngành: Văn học Việt Nam

Mã ngành: 8220121

LUẬN VĂN THẠC SỸ

NGÔN NGỮ, VĂN HÓA VÀ VĂN HỌC VIỆT NAM

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. TÔN THẢO MIÊN

Thái Nguyên– 2018

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan, đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi.Các số

liệu trích dẫn đều có nguồn gốc rõ ràng. Các kết quả nghiên cứu trong luận văn đều

trung thực và chưa từng được công bố ở bất kỳ công trình nào khác.

Thái Nguyên, tháng 4 năm 2018

Tác giả luận văn

Trịnh Thị Hào

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành luận văn thạc sĩ này, tác giả xin trân trọng cảm ơn Ban Giám

hiệu, Khoa sau đại học, Khoa báo chí Truyền thông và Văn học, Trường Đại Học

Khoa Học, Đại Học Thái Nguyên và các Thầy, Cô giáo đã trực tiếp giảng dạy, giúp đỡ

trong suốt quá trình học tập.

Đặc biệt, tác giả xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới giảng viên hướng dẫn

PGS,TS Tôn Thảo Miên đã luôn tận tình hướng dẫn, chỉ bảo trong suốt thời gian tác

giả nghiên cứu và hoàn thành luận văn.

Cuối cùng xin gửi lời cảm ơn đến gia đình, người thân, bạn bè đã giúp đỡ, động

viên, tạo điều kiện để tác giả hoàn thành luận văn.

Thái Nguyên, tháng 4 năm 2018

Tác giả luận văn

Trịnh Thị Hào

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU .............................................................................................................1

1.Lý do chọn đề tài ..........................................................................................................1

2. Lịch sử vấn đề..............................................................................................................3

2.1. Những bài viết và công trình nghiên cứu văn chương Nguyễn Trương Qúy........... 3

2.2. Những công trình nghiên cứu tản văn Nguyễn Trương Qúy..................................... 5

3. Đối tượng và mục tiêu nghiên cứu ..............................................................................7

3.1. Đối tượng nghiên cứu .................................................................................................. 7

3.2. Mục tiêu nghiên cứu .................................................................................................... 7

4. Nhiệm vụ và phương pháp nghiên cứu .......................................................................7

4.1. Nhiệm vụ nghiên cứu................................................................................................... 7

4.2. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................................. 8

4.2.1. Phương pháp phân tích - tổng hợp........................................................................... 8

4.2.2. Phương pháp nghiên cứu tiểu sử.............................................................................. 8

4.2.3. Phương pháp so sánh - thống kê ............................................................................. 8

4.2.4. Phương pháp cấu trúc ............................................................................................... 8

4.2.5. Phương pháp liên ngành ........................................................................................... 8

5. Phạm vi nghiên cứu .....................................................................................................8

6. Đóng góp của luận văn ................................................................................................9

7. Cấu trúc của luận văn ..................................................................................................9

CHƯƠNG 1 : KHÁI QUÁT VỀ THỂ LOẠI TẢN VĂN VÀ TẢN VĂN ..................10

CỦA NGUYỄN TRƯƠNG QUÝ .................................................................................10

1.1. Khát quát về thể loại Tản văn.................................................................................. 10

1.1.1. Khái niệm tản văn ................................................................................................... 10

1.1.2. Đặc trưng thể loại tản văn....................................................................................... 11

1.1.3. Phân loại tản văn ..................................................................................................... 14

1.1.4. Mối liên hệ tản văn và kí ........................................................................................ 16

1.2. Đề tài Hà Nội trong văn chương Việt Nam............................................................18

1.2.1. Đề tài Hà Nội trong văn chương Việt Nam hiện đại ............................................ 18

1.2.2. Hà Nội qua những cuốn tiểu thuyết, tản văn, và khảo cứu viết về Hà Nội.........20

1.3. Tản văn của một kiến trúc sư – Nguyễn Trương Qúy............................................25

1.3.1. Nguyễn Trương Quý – nghiệp đời, nghiệp văn...................................................25

1.3.2. Những yếu tố ảnh hưởng đến ngòi bút Nguyễn Trương Qúy ............................29

1.3.3. Hà Nội đối tượng nghệ thuật trong sáng tác Nguyễn Trương Quý...................... 33

1.3.4. Tấm căn cước của không gian sống trong tản văn Nguyễn Trương Qúy ..........34

CHƯƠNG 2: BỨC TRANH HÀ NỘI NHÌN TỪ GÓC NHÌN: ...................................40

KIẾN TRÚC - VĂN HÓA - ÂM NHẠC......................................................................40

2.1. Bức tranh Hà Nội từ góc nhìn của một Kiến trúc sư Nguyễn Trương Qúy. ..........40

2.1.1. Bức tranh Hà Nội từ góc nhìn kiến trúc ..............................................................40

2.1.2. Đời sống thị dân Hà Nội nhìn từ góc nhìn của một kiến trúc sư.........................48

2.2. Bức tranh Hà Nội từ góc nhìn văn hóa ..................................................................... 59

2.2.1. Đời sống văn hóa Hà Nội trong phạm vi trung tâm Hà Nội. ............................. 59

2.2.2. Đời sống văn hóa Hà Nội khi ra khỏi phạm vi trung tâm Hà Nội. ...................... 64

2.2.3. Đời sống văn hóa Hà Nội ở cự li 1000 cây số và xa hơn thế.............................. 66

2.3. Bức tranh Hà Nội từ góc nhìn âm nhạc .................................................................... 69

2.3.1. Từ trong ca khúc Hà Nội diễm lệ và kì ảo ..........................................................70

2.3.2. Từ trong ca khúc người Hà Nội lịch lãm, duyên dáng ......................................73

2.3.3. Nhạc sĩ, nhạc sư và ca sĩ hát về Hà Nội tài hoa, lãng mạn................................75

CHƯƠNG 3: VĂN PHONG CỦA NHÀ VĂN NGUYỄN TRƯƠNG QUÝ TRONG

TẢN VĂN VIẾT VỀ HÀ NỘI......................................................................................79

3.1. Cách đặt “tựa” cho từng bài tản văn viết về Hà Nội................................................ 79

3.2. Giọng văn dí dỏm và trần trụi trong tản văn viết về Hà Nội của Nguyễn Trương

Qúy ................................................................................................................................85

3.3. Tính thời sự trong tản văn Nguyễn Trương Qúy...................................................88

3.4. Kết cấu và “thủ thuật” trong tản văn viết về Hà Nội của Nguyễn Trương Qúy ....93

KẾT LUẬN .................................................................................................................100

TÀI LIỆU THAM KHẢO. ..........................................................................................102

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

1.1.Thăng Long – Hà Nội luôn là niềm tự hào và thiêng liêng đối với mỗi người

dân Việt Nam, niềm tin yêu đối với bạn bè quốc tế. Đây là thành phố ngàn năm tuổi

với nhiều trầm tích văn hóa, kết tinh văn minh của Việt Nam. Cho nên “hiếm thấy một

thành phố nào mà tốn văn, tốn chữ, tốn nhạc, của nhạc sĩ, thi sĩ, nhà văn như Hà Nội.

Có nhiều tác phẩm văn học viết về thành phố ngàn năm tuổi này đã đi vào lòng người

yêu sách, vậy nhưng mỗi tác phẩm đều phác họa cho ta thấy những Hà Nội rất khác

nhau”[49]. Hà Nội trong tản văn của Nguyễn Trương Qúy là một Hà Nội của những

câu chuyện nho nhỏ, be bé, rất đời thường, đôi khi vớ va vớ vẩn như “xe máy tiếu

ngạo”, “Forum nước chè”, “Phố vẫy đủ mười khúc ngâm”, của những người vô danh,

những người thích tụ bạ ở quán nước chè vạ vật từ ngày này qua tháng khác chỉ để

đánh dăm con đề và nói chuyện phiếm về cuộc đời, … Nhưng từ những câu chuyện

dung dị, đời thường đó Nguyễn Trương Qúy đã phác họa một Hà Nội sống động như

một thực thể sống cùng thời đại chúng ta. Cứ như vậy, tác giả Nguyễn Trương Qúy đã

góp cho Hà Nội thêm “duyên”, thêm “toàn bích” hơn. Đây cũng là một nỗ lực đóng

góp của nhà văn khi viết về Hà Nội, một trong những đề tài tưởng như không còn

“đất” để khai thác nữa.

1.2. Ngay từ khi cầm bút viết, nhà văn Nguyễn Trương Qúy đã “bén duyên” với

thể loại tản văn. Tác giả cho rằng, điều khiến anh trung thành với thể loại này chính là

“khả năng càn lướt hiện thực”. Anh đã “lựa chọn tản văn để chuyển tải những tứ của

đời sống có cái hấp dẫn là cho phép tôi thoải mái mổ xẻ và đưa ra những quan niệm

của mình trong vai trò một người đối thoại với người đọc – dĩ nhiên là những người

đọc vô hình mà tôi phải phân thân đặt mình vào vị trí của họ”[40]. Nguyễn Trương

Qúy cũng cho rằng độ tương tác cao của thể tản văn cũng là một thách thức thú vị để

khẳng định mình. Bằng việc liên tục ấn hành 6 cuốn tản văn, nhà văn Nguyễn Trương

Qúy đã bước qua những định kiến rằng: “tản văn là món nộm, món gỏi, món đồ ăn

nhanh, hay là khúc nghỉ chân, là văn học loại hai …” và một phần nào đó khẳng định

được vai trò, vị trí của thể loại tản văn trong đời sống văn học hiện đại hiện nay. Đây

2

cũng là đóng góp của tác giả - nhà văn Nguyễn Trương Qúy về thể loại tản văn mà

chúng tôi muốn hướng tới làm rõ trong khuôn khổ luận văn này.

1.3. Khi nghiên cứu đề tài này, chúng ta có thêm một cái nhìn về nghiệp văn

chương của mỗi nhà văn. Đúng vậy, văn chương không chỉ dành cho những nhà văn,

nhà thơ được đào tạo bài bản mà còn dành “đất” cho bất cứ đối tượng nào. Chỉ cần họ

có tâm hồn của một người nghệ sĩ và có một tấm lòng trải rộng với đời… Mà trường

hợp Nguyễn Trương Qúy được xem là điển hình. Nhà văn Nguyễn Trương Qúy sinh

năm 1977, tốt nghiệp Đại học kiến trúc nhưng lại chọn nghề “viết văn”: “Anh đã mang

chiếc bút chì cũ của mình, trở thành kẻ “tay ngang” bước vào văn chương và “biên

niên” Hà Nội thị dân bằng những rung động của gã 7X dường như là duy nhất còn sót

lại ở đất này”. Chỉ hơn mười năm “gã tay ngang 7X” đã cho xuất bản sáu cuốn tản

văn: Tự nhiên như người Hà Nội (2004), Ăn phở rất khó thấy ngon (2008), Hà Nội là

Hà Nội (2010), Xe máy tiếu ngạo (2012), Còn ai hát về Hà Nội (2013); và một tập

truyện “Dưới cột đèn đường rót một ấm trà” (gồm 14 truyện ngắn và một truyện vừa,

xuất bản năm 2013) – đều là những tản văn viết về con người và phố thị Hà Nội.

Ngoài ra, Nguyễn Trương Qúy cũng tham gia dịch sách. Một số tác phẩm anh tham

gia dịch gồm: Hà Nội và Rumba Cửu Long – Câu chuyện âm nhạc Việt Nam của

Jason Gibbs (2008), Chuyến tàu mang tên dục vọng của Tennesse William (2011),...

Năm 2016, tản văn của anh nằm trong danh sách những tác phẩm được đề cử nhận

giải thưởng Bùi Xuân Phái – Vì tình yêu Hà Nội. Chúng tôi cho rằng, đây là một thành

công đáng ghi nhận của kiến trúc sư, họa sĩ, nhà văn Nguyễn Trương Qúy. Đặc biệt,

mỗi cuốn tản văn của Nguyễn Trương Qúy đều nhận được sự chờ đón, yêu mến của

bạn đọc trong và ngoài nước: Có những cuốn tản văn của anh được tái bản 5 – 7 lần:

Tự Nhiên như người Hà Nội (2004), Ăn phở rất khó thấy ngon (2008), Xe máy tiếu

ngạo (2012). Riêng cuốn “Xe máy tiếu Ngạo” của nhà văn còn được Jacob O. Gold,

Đại học Michigan, Mỹ dịch sang Tiếng Anh như một cuốn tài liệu để sinh viên Mỹ,

Việt kiều ở Mỹ đọc và hiểu thêm một nét văn hóa riêng của người Hà Nội nói riêng,

thành phố Hà Nội nói chung.

Nghiên cứu Hà Nội trong tản văn Nguyễn Trương Qúy, chúng ta sẽ thấy một

bức tranh Hà Nội với đầy đủ sắc thái, khi thì dưới góc nhìn kiến trúc, góc nhìn văn

3

hóa, lúc lại là những con người sống trong đô thị với đủ mọi thói tật và hành vi…qua

lối viết tung tẩy, dí dỏm, vừa đủ, lối dẫn dắt khi nào cũng từ chuyện xưa đến chuyện

hiện đại ngày nay, nhịp nhàng và rất có duyên.

1.4. Gần đây, sách giáo khoa ở cấp học phổ thông có dành một số lượng đáng

kể cho những bài viết thuộc thể loại kí. Tuy nhiên, nguồn tài liệu làm cơ sở khám phá

thể loại này còn ít. Thực hiện đề tài này, chúng tôi muốn thúc đẩy sự quan tâm nghiên

cứu, đồng thời vạch ra những định hướng tiếp cận thể loại tản văn nói riêng, thể kí nói

chung ở mảng văn học trong nhà trường.

Vì vậy, chúng tôi chọn nghiên cứu đề tài “Hà Nội trong tản văn Nguyễn Trương

Qúy”. Một mặt, chúng tôi mong muốn góp phần làm sáng rõ thêm tài năng văn

chương của một nhà văn trẻ ở thể loại tản văn, mặt khác chúng tôi cũng đưa ra cái nhìn

tương đối hệ thống và toàn diện về giá trị tác phẩm của nhà văn này. Qua đó thấy được

những đóng góp của nhà văn đối với thể loại tản văn viết về đề tài Hà Nội nói riêng,

thể loại tản văn nói chung trong thế kỷ XXI này.

2. Lịch sử vấn đề

Khảo sát đề tài “Hà Nội trong tản văn của Nguyễn Trương Qúy” chúng tôi tìm

hiểu và sắp xếp lại những bài viết, những công trình nghiên cứu của những người đi

trước theo các ý sau:

2.1. Những bài viết và công trình nghiên cứu văn chương Nguyễn Trương Qúy

Nguyễn Trương Qúy chuyển ngang từ một kiến trúc sư, họa sĩ vẽ màu nước

sang viết văn từ năm 2002 đến nay. Những tác phẩm của nhà văn chưa nhiều, tuy

nhiên nhà văn cũng nhận được nhiều sự quan tâm, yêu mến của báo chí, truyền thông,

bạn văn và bạn đọc trong và ngoài nước. Xoay quanh hiện tượng văn học này cũng có

nhiều ý kiến đánh giá đáng lưu ý:

Tại chương trình Khách mời quán văn Nguyễn Trương Qúy (Thứ 7,ngày

13/10/2012), trong bài viết của nhà báo Xuân Thủy có trích dẫn phần nhận xét của nhà

văn Đỗ Bích Thúy: “Người yêu Hà Nội thì rất nhiều, người viết về Hà Nội cũng nhiều,

nhưng cách viết của Nguyễn Trương Qúy hấp dẫn ở chỗ: Từ những điều dung dị nhất,

ai cũng có thể hình dung ra một Hà Nội của thế kỉ 21 – một Hà Nội ồn ào, đông đúc,

chật chội, pha tạp bên cạnh một Hà Nội trầm tĩnh, kín đáo, tự trọng.

4

Giọng văn thông minh, quan sát tinh tế, tư duy mạch lạc, khả năng liên tưởng

phong phú, óc hài ước, có kiến thức hệ thống trong nhiều lĩnh vực… là những yếu tố

để Nguyễn Trương Qúy níu bạn đọc ở lại với cuốn tản văn Xe máy tiếu ngạo.

Cách nhìn của Nguyễn Trương Qúy còn dễ được đồng cảm ở chỗ người viết đại

diện cho một lớp công dân mới của thủ đô, đi nhiều, biết nhiều, nhưng vẫn lặng lẽ yêu

Hà Nội theo cách riêng của mình cho dù cuộc sống đang trôi đi gấp gáp”[52].

Trong trang bìa sau của cuốn Tự nhiên như người Hà Nội, nhà thơ Thụy Anh lại

có nhận xét: Đọc Qúy, độc giả được thỏa mãn nhiều điều: Nhận được kiến thức về Hà

Nội cổ và Hà Nội bây giờ (đều dồi dào không kém gì nhau, thể hiện một năng lực tổng

hợp và khiếu quan sát tuyệt vời), nhận được sự đồng cảm trong những vấn đề đang

nóng của xã hội… Và nữa là được cười . Mỉm cười, rồi cười phá lên, hoặc có thể khúc

khích cười rõ lâu …”[27]

Trong trang bìa sau của cuốn Hà Nội là Hà Nội, Nguyễn Trương Qúy có dẫn lời

của Jacob O.Gold, Đại học Michigan, Mỹ: Nguyễn Trương Qúy thuộc về thế hệ giao

điểm của sự chuyển đổi kinh tế xã hội rộng lớn của Việt Nam. Anh đủ già để nhớ

những điều xảy ra trước đó và đủ trẻ để hứng khởi với những điều tương lai dự báo ở

Hà Nội.

Góc nhìn lịch sử trung gian của Qúy giúp anh có thể cân đo và so sánh phần

nào quá khứ và hiện tại: một mặt nếm trải những sự bằng lòng giản đơn của đời sống

thiếu thốn vật chất những năm tháng cũ, trong khi mặt khác lại châm chích thói tiêu

thụ phù phiếm hời hợt dường như đang ngự trị trong các tầng lớp giàu mới ngày nay.

Thêm vào đó đây không phải là một tập hợp của những hình mẫu xã hội được

biếm họa. Nguyễn Trương Qúy là một bậc thầy trong việc truyền tải những tấn kịch

đời thường nho nhỏ nhưng sắc sảo về quan hệ trong gia đình và nơi công sở"[28].

Như vậy, hầu hết các ý kiến đều tập trung phản ánh những đặc sắc trong văn

chương của Nguyễn Trương Qúy: quen mà lạ, vừa cổ kính rêu phong vừa hiện đại, vừa

đầy màu sắc lôi cuốn về một thời đại mới, thời đại mà chúng ta đang cùng hít thở một

bầu không khí.

5

2.2. Những công trình nghiên cứu tản văn Nguyễn Trương Qúy

Hiện tại, Nguyễn Trương Qúy đã ra mắt bạn đọc 6 cuốn tản văn, nội dung trọng

tâm viết về Hà Nội. Có thể nói, các tác phẩm của anh đã cho thấy: Anh là tác giả có

những quan sát tinh tế về cuộc sống đô thị với con mắt của “nhà quy hoạch”, bằng tư

duy của người đang sống với thời đại của mình. Câu dài hay câu ngắn trong sáng tác

của anh đều đi từ những chất liệu đời sống đương diễn ra. Vì vậy mà tản văn của anh

hầu hết đều nhận được những lời khen ngợi từ độc giả và những đánh giá tích cực từ

những bạn văn, nhà phê bình văn học. Cho đến nay, cũng đã có một số luận văn thạc sĩ

nghiên cứu về tản văn Nguyễn Trương Quý nhưng mới đi vào một khía cạnh nội dung

nào đó, hoặc nghiên cứu tản văn của anh với các nhà văn khác như Luận văn viết về đề

tài Đô thị hiện đại trong các sáng tác của các nhà văn viết về Hà Nội (Qua sáng tác

của Nguyễn Việt Hà, Đỗ Phấn và Nguyễn Trương Qúy) của Lê Ngọc Hà - học viên

Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn, trường Đại học Quốc Gia Hà Nội,

chuyên ngành lí luận, năm 2015. Nhưng lại chưa có một công trình nghiên cứu nào đi

sâu nghiên cứu về Hà Nội trong tản văn Nguyễn Trương Qúy. Tuy vậy, vẫn có nhiều ý

kiến từ các nhà phê bình nghiên cứu, nhà thơ, nhà văn, nhà báo đã có những nhận xét

đánh giá về tản văn của Nguyễn Trương Qúy.

Trên trang bìa cuốn tản văn Ăn phở rất khó thấy ngon, nhà văn trích dẫn nhận

xét của Nguyễn Vĩnh Nguyên: Nguyễn Trương Qúy không chỉ dừng lại ở việc mô tả

cho ra những câu chuyện tếu táo nghe để mà biết nhưng anh dẫn dắt người đọc từ cái

nhìn tự trào, hóm hỉnh của người trong cuộc, tinh tế, giàu liên tưởng đời sống thú vị

trong bức tranh tâm thế của dân công sở thời mới. Trăm thứ bệnh: ngáo ngơ, quan

liêu, bốc phét đơn điệu, hình thức, phung phí, sĩ diện, nhiễu sự tám vặt ... và cả những

phút lãng mạn, tình thương mến thương nhất của dân văn phòng được viết dưới giọng

văn đầy chất châm biếm, hóm hỉnh nhưng cũng đầy dằn vặt về thành phần "phức tạp

về nghĩ ngợi" nhất trong xã hội. Cuốn tản văn đáng đọc nhất trong vài năm trở lại

đây, nếu bạn là dân văn phòng"[24].

Trong bài viết "lời giới thiệu cho bản dịch Xe máy tiếu ngạo" Jacob O. Gold,

UIC có viết: ... Mỗi bài tản văn như một cuộc du ngoại được dẫn dắt qua không gian

của hoài niệm, của ghi chép về xã hội, của những tham chiếu văn hóa sâu xa và những