Góp thêm vài tư liệu về sự hình thành cộng đồng người Hoa ở Quảng Ngãi

GOŸP THE¬M VAÿI T÷ LIEƒU VE¿ S÷œ HÃNH THAÿNH

COƒNG —O¿NG NG÷‘ÿI HOA ‘¤ QUA¤NG NGA’I

NGUYEÃN VA N —A NG*

S

ˆÔ co˘ maÎt cu˚a ngˆÙ¯i Hoa(1) Ù˚ Vie‰t

Nam la¯ mo‰t qua˘ trÏnh di da‚n va¯ tuÔ

cˆ ÒˆÙÔc khÙ˚i nguo‡n tˆ¯ xa xˆa, khi ra˚i ra˘c,

lu˘c o‡ aÔt, khi tˆÔ pha˘t tu¯y thuo‰c va¯o bo·i

ca˚nh lÚch sˆ˚ cu˚a mo„i giai ÒoaÔn cuÔ theÂ. No˘

baÈt nguo‡n tˆ¯ mo·i quan he‰ ÒÚa ly˘ ga‡n guıi,

theo con ÒˆÙ¯ng xa‚m lˆÙÔc cu˚a phong kie·n

phˆÙng BaÈc, hoaÎc qua ca˘c quan he‰ ve‡ vaÍn

ho˘a, kinh te·, xaı ho‰i giˆıa hai nˆÙ˘c cuıng

nhˆ sˆÔ bie·n Òo‰ng ve‡ chÌnh trÚ - kinh te· Ù˚

Trung Quo·c va¯ chÌnh sa˘ch cu˚a ca˘c nha¯

nˆÙ˘c phong kie·n Vie‰t Nam. Vie‰c nghie‚n

cˆ˘u ve‡ ngˆÙ¯i Hoa Ù˚ mo‰t so· Òo‚ thÚ mie‡n

Trung trong ca˘c the· ky˚ XVII - XIX Òaı

ÒˆÙÔc Òe‡ ca‰p Ìt nhie‡u trong mo‰t so· co‚ng

trÏnh(2). Tuy nhie‚n, Ù˚ Qua˚ng Ngaıi no˘i

chung, ÒaÎc bie‰t la¯ pho· ca˚ng Thu Xa¯, nÙi

ngˆÙ¯i Hoa co˘ vai tro¯ quan troÔng trong

qua˘ trÏnh Òo‚ thÚ ho˘a Ù˚ Qua˚ng Ngaıi chˆa

ÒˆÙÔc quan ta‚m nghie‚n cˆ˘u. Ba¯i vie·t na¯y

dˆÔa va¯o ke·t qua˚ Òie‡n daı taÔi ÒÚa phˆÙng

nhaËm go˘p the‚m tˆ lie‰u ve‡ sˆÔ hÏnh tha¯nh

co‰ng Òo‡ng ngˆÙ¯i Hoa Ù˚ Qua˚ng Ngaıi no˘i

rie‚ng, Ù˚ Vie‰t Nam no˘i chung

1. Ve‡ sˆÔ nha‰p cˆ cu˚a ngˆÙ¯i Hoa va¯o

Qua˚ng Ngaıi

NgˆÙ¯i Hoa co˘ maÎt Ù˚ Qua˚ng Ngaıi kha˘

sÙ˘m. Qua nhˆıng tha¯nh tˆÔu nghie‚n cˆ˘u

cu˚a kha˚o co hoÔc, ca˘c nha¯ khoa hoÔc Òaı

tÏm tha·y da·u tÌch ngˆÙ¯i Hoa va¯ sˆÔ giao

lˆu vaÍn ho˘a giˆıa hai da‚n to‰c Vie‰t - Ha˘n

tho‚ng qua nhˆıng ÒaÎc trˆng di tÌch, di va‰t

co˘ phong ca˘ch Ha˘n trong ca˘c di chÊ kha˚o

co Ù˚ Qua˚ng Ngaıi. Tuy nhie‚n, da·u ve·t tuÔ

cˆ, sinh ke· cu˚a ngˆÙ¯i Hoa Ù˚ Òa‚y chu˚ ye·u

trong ca˘c the· ky˚ XVII- XX.

Do ta˘c Òo‰ng cu˚a hoa¯n ca˚nh lÚch sˆ˚,

kinh te·, xaı ho‰i Trung Quo·c khi nha¯

Minh bÚ Maın Thanh la‰t ÒoÂ, ngˆÙ¯i Hoa tˆ¯

ca˘c tÊnh ven bieÂn —o‚ng Nam Trung Quo·c

Òaı xuo‚i theo ÒˆÙ¯ng bieÂn ve‡ phˆÙng Nam

tÏm vu¯ng Òa·t thÌch hÙÔp sinh so·ng va¯ hoÔ

Òaı theo ca˘c cˆ˚a bieÂn va¯o ÒÚnh cˆ Ù˚

Qua˚ng Ngaıi. Trong Òo˘, 2 cˆ˚a Sa Ky¯ va¯

—aÔi Co Luıy Òe‡u la¯ nhˆıng ìcˆ˚a bieÂn lÙ˘n,

nˆÙ˘c sa‚u, ta¯u thuye‡n ra va¯o Òe‡u do

Òa·y...înhˆ —aÔi Nam nha·t tho·ng chÌ thÙ¯i

TˆÔ —ˆ˘c Òaı mie‚u ta˚.

Ve‡ thÙ¯i ÒieÂm ngˆÙ¯i Hoa Òe·n Qua˚ng

Ngaıi, caÍn cˆ˘ theo tÙ¯ ìThÚî cu˚a Tha˘i pho˘

To‰ Quo·c Co‚ng (tˆ˘c Nguye„n Phu˘c Chu)

taÔi nha¯ thÙ¯ to‰c Tra‡n la¯ng VaÍn Ba‚n, xaı

—ˆ˘c Cha˘nh, Mo‰ —ˆ˘c, Qua˚ng Ngaıi naÍm

ChÌnh Ho¯a thˆ˘ 12 (1691) co˘ ghi: ìBa˘o

cho o‚ng Cai Quy¯nh, tˆÙ˘c ThoÔ Long Ha‡u

* TS. Nguye„n VaÍn —aÍng, Khoa LÚch sˆ˚, TrˆÙ¯ng —aÔi hoÔc KH Hue·