Giọng điệu trần thuật của Ma Văn Kháng trong truyện ngắn sau 1975

T¹p chÝ Khoa häc & C«ng nghÖ - Sè 4(48) Tập 1/N¨m 2008 Khoa häc X· héi Nh©n v¨n

3

GIäNG §IÖU TRÇN THUËT CñA MA V¡N KH¸NG TRONG TRUYÖN NG¾N SAU 1975

NguyÔn ThÞ BÝch (Tr−êng THPT chuyªn Th¸i Nguyªn)

“NÕu t¸c gi¶ nµo ®ã kh«ng cã lèi nãi riªng cña m×nh th× ng−êi ®ã kh«ng bao giê lµ nhµ

v¨n c¶”(T. Sª-khèp). Nh÷ng nhµ v¨n ch©n chÝnh lu«n cã ý thøc t×m tßi, kh¸m ph¸ ®Ó t×m cho

s¸ng t¸c cña m×nh mét giäng ®iÖu riªng. “Giäng ®iÖu lµ th¸i ®é, t×nh c¶m, lËp tr−êng t− t−ëng

®¹o ®øc cña nhµ v¨n ®èi víi hiÖn t−îng ®−îc miªu t¶ thÓ hiÖn trong lêi v¨n quy ®Þnh c¸ch x−ng

h«, gäi tªn, dïng tõ, s¾c ®iÖu t×nh c¶m, c¸ch c¶m thô xa gÇn, th©n s¬, thµnh kÝnh hay suång sB,

ngîi ca hay ch©m biÕm”, “Giäng ®iÖu cã vai trß quan träng trong viÖc t¹o nªn phong c¸ch nhµ

v¨n vµ t¸c dông truyÒn c¶m cho ng−êi ®äc” [1,113]. Giäng ®iÖu trÇn thuËt kh«ng chØ lµ yÕu tè

then chèt trong tù sù mµ quan träng h¬n, nã t¹o nªn phong c¸ch t¸c gi¶. C¬ së h×nh thµnh giäng

®iÖu chÝnh lµ c¬ së h×nh thµnh nªn phong c¸ch nhµ v¨n. Nã bÞ chi phèi bëi hoµn c¶nh lÞch sö,

thêi ®¹i, c¸ tÝnh, së tr−êng, quan niÖm cña nhµ v¨n.

Trong nÒn v¨n häc ®−¬ng ®¹i ViÖt Nam, Ma V¨n Kh¸ng lµ c©y bót v¨n xu«i ®Çy b¶n lÜnh

vµ tµi n¨ng. ¤ng ®M kh¼ng ®Þnh c¸ tÝnh s¸ng t¹o trong lµng v¨n vµ dÊu Ên riªng trong lßng b¹n ®äc.

HiÖn nay, trong dßng ch¶y µo ¹t cña nhiÒu t¸c gi¶, t¸c phÈm míi, Ma V¨n Kh¸ng vÉn lu«n lµ mét

trong sè nh÷ng nhµ v¨n cã nhiÒu ®éc gi¶ nhÊt. Nh÷ng s¸ng t¸c sau n¨m 1975, ®Æc biÖt lµ truyÖn

ng¾n ®M t¹o nªn “Th−¬ng hiÖu Ma V¨n Kh¸ng”. Con ng−êi, tr−íc l¨ng kÝnh t©m hån nhµ v¨n

kh«ng chØ lµ ®èi t−îng ®Ó ngîi ca mµ cßn lµ tiªu ®iÓm ®Ó “§µo bíi b¶n thÓ ë chiÒu s©u t©m hån".

Víi c¸i nh×n ®a chiÒu, ®a diÖn, nhµ v¨n ®M ph¶n ¸nh hiÖn thùc nh− nh÷ng g× vèn cã cña nã b»ng

nhiÒu s¾c th¸i giäng ®iÖu kh¸c nhau: Giäng ®iÖu ngîi ca, kh¼ng ®Þnh; giäng ®iÖu trµo léng, mØa

mai, ch©m biÕm; giäng ®iÖu xãt xa, th−¬ng c¶m; giäng ®iÖu suy ngÉm, triÕt lÝ. §M cã mét sè ý kiÕn

®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò giäng ®iÖu trong truyÖn ng¾n Ma V¨n Kh¸ng: PGS-TS LM Nguyªn víi bµi viÕt

“Khi nhµ v¨n ®µo bíi b¶n thÓ ë chiÒu s©u t©m hån” in víi t− c¸ch lêi giíi thiÖu trong cuèn TruyÖn

ng¾n chän läc Ma V¨n Kh¸ng do Nxb Héi Nhµ v¨n Ên hµnh n¨m 2002; V¨n Gi¸ víi lêi b×nh

truyÖn ng¾n Ng−êi thî b¹c ë phè cò (TuyÓn tËp v¨n häc d©n téc vµ miÒn nói, Nxb V¨n häc, H,

2002); Hoµng YÕn víi bµi viÕt “San Cha Ch¶i, bµi ca cña thuyÕt tÝnh thiÖn” (NhiÒu t¸c gi¶ - D−

luËn vµ b¹n ®äc, tËp 1, H, 2004)… Tuy nhiªn ch−a cã mét c«ng tr×nh nµo nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy

mét c¸ch hÖ thèng, cô thÓ, tØ mØ. Bµi viÕt cña chóng t«i cè g¾ng ®−a ra mét c¸i nh×n toµn diÖn vµ hÖ

thèng vÒ giäng ®iÖu trÇn thuËt trong truyÖn ng¾n Ma V¨n Kh¸ng sau 1975, ®Ó tõ ®ã cã c¬ së ®¸nh

gi¸ mét c¸ch ®Çy ®ñ h¬n vÒ nh÷ng ®ãng gãp cña nhµ v¨n trong nÒn v¨n häc ®−¬ng ®¹i ViÖt Nam.

1. Giäng ®iÖu kh¼ng ®Þnh, ngîi ca

Ba m−¬i n¨m chiÕn tranh lµ thêi ®¹i “ra ngâ gÆp anh hïng”, v¨n häc cña ta giai ®o¹n nµy

®Òu cã chung mét giäng ®iÖu kh¼ng ®Þnh, ngîi ca víi tinh thÇn l¹c quan, tin t−ëng. Nh÷ng s¸ng

t¸c cña Ma V¨n Kh¸ng còng n»m trong dßng ch¶y Êy. Sau n¨m 1975, khi ®Êt n−íc thèng nhÊt,

xM héi trong c¬n chuyÓn m×nh lín, Ma V¨n Kh¸ng cïng nhiÒu nhµ v¨n kh¸c tho¸t ra khái ¸nh

hµo quang cña nh÷ng h×nh mÉu k× diÖu vµ lÝ t−ëng ®Ó trë vÒ nhÞp ®iÖu cuéc sèng ®êi th−êng víi

tÊt c¶ nh÷ng biÓu hiÖn phong phó cña c¸c mÆt ®èi lËp: Tèt - xÊu, cao th−îng - thÊp hÌn, thiªn

thÇn - ¸c quû… Víi niÒm tin tha thiÕt vµo con ng−êi, Ma V¨n Kh¸ng lu«n tr¨n trë, t×m tßi ®Ó

kh¸m ph¸ c¸i ®Ñp tõ con ng−êi vµ cuéc sèng. B»ng giäng ®iÖu kh¼ng ®Þnh, ngîi ca, nhµ v¨n lu«n

h−íng ng−êi ®äc ®Õn nh÷ng gi¸ trÞ: Ch©n - ThiÖn - MÜ.