Giáo trình thương mại điện tử

Giáo trình: TH˰ˮNG M̨I Ĉ,͎N Tʹ - Tr̯n Ng͕c Thái

= 1 = [email protected]

GIÁO TRÌNH

THѬѪNG MҤI Ĉ,ӊN TӰ

û

KS. Trҫn Ngӑc Thái

2005

Giáo trình: TH˰ˮNG M̨I Ĉ,͎N Tʹ - Tr̯n Ng͕c Thái

= 2 = [email protected]

CHѬѪNG I: GIӞI THIӊU THѬѪNG MҤI Ĉ,ӊN TӰ

6ӵ phát triӇn nhanh chóng cӫa khoa hӑc, công nghӋ, ÿһc biӋt là sӵ phát triӇn cӫa công

nghӋ mҥng máy tính và kӻ thuұt tính toán ÿã làm thay ÿәi rҩt nhiӅu các hoҥt ÿӝng xã hӝi.

Thѭѫng mҥi ÿLӋn tӱ ÿã ra ÿӡi trong bӕi cҧnh ÿó. Tính hiӋu quҧ và thuұn lӧi cӫa hoҥt ÿӝng

thѭѫng mҥi ÿLӋn tӱ ngày càng ÿѭӧc khҷng ÿӏnh. Ĉã có nhӳng dӵ báo rҩt khҧ quan vӅ hoҥt ÿӝng

thѭѫng mҥi ÿLӋn tӱ.

1.1 Thѭѫng mҥi truyӅn thӕng

Trѭӟc khi ÿѭa ra ÿӏnh nghƭa thѭѫng mҥi ÿLӋn tӱ, cҫn khҧo sát vӅ thѭѫng mҥi truyӅn

thӕng.

Nhҵm ÿáp ӭng nhu cҫu cӫa thӏ trѭӡng, các doanh nghiӋp thiӃt kӃ và sҧn xuҩt sҧn phҭm

Pӟi, tiӃp thӏ sҧn phҭm, phân phӕi chúng và cung cҩp các hӛ trӧ cho khách hành, và trên cѫ sӣ

ÿó tҥo ra doanh thu cho chính hӑ. Ĉҫu tiên khách hàng phҧi mô tҧ nhu cҫu vӅ mӝt mһt hàng nào

ÿó, có thӇ là mӝt sҧn phҭm, mӝt dӏch vө hoһc thông tin. Sau ÿó hӑ tìm kiӃm thông tin vӅ bҧn

thân mһt hàng, nѫi bán và lӵa chӑn (trên cѫ sӣ so sánh chúng vӟi nhau vӅ giá cҧ, dӏch vө, danh

tiӃng …) trѭӟc khi quyӃt ÿӏnh mua hàng. Quá trình mua bán cNJng có thӇ bao gӗm viӋc thѭѫng

Oѭӧng vӅ giá cҧ, chҩt lѭӧng, ÿLӅu kiӋn phân phӕi, thâm chí mӝt sӕ vҩn ÿӅ liên quan ÿӃn pháp lý.

Chu kǤ mua bán chѭa kӃt thúc ӣ viӋc phân phӕi sҧn phҭm haӧc dӏch vө. Trong mua bán còn

diӉn ra K͟ trͫ khách hàng, nó mang lҥi quyӅn lӧi cho cҧ hai phía – khách hàng có mӝt mһt hàng

Wӕt hѫn và bӅn hѫn, nhà cung cҩp hiӇu hѫn vӅ nhu cҫu cӫa thӏ trѭӡng. Tham gia mua bán còn cҧ

ngân hàng, tài chính. Ngân hàng và các tә chӭc tài chính khác giҧi quyӃt khâu thanh toán giӳa

ngѭӡi mua và ngѭӡi bán hӑ có thӇ là các cá nhân hoһc các công ty ÿa quӕc gia.

Hãy xem xét các tác vө mà mӝt công ty phҧi thӵc hiӋn khi mӝt nhân viên cӫa hӑ muӕn

mua mӝt vұt tѭ gì ÿó, chҷng hҥn, mӝt tӫ hӗ sѫ. Trѭӟc hӃt, nhân viên ÿó ÿ˱a yêu c̯u mua tͯ h͛

V˯, trong ÿó mô tҧ mӝt và ÿһc trѭng cӫa nó (sӕ ngăn, kiӇu khóa …) sau ÿó trình phê duy͏t,

thѭӡng là phҧi qua mӝt hoһc hai cҩp quҧn lý tùy theo mӭc giá cҧ. Cuӕi cùng yêu cҫu này ÿѭӧc

chuyӇn tӟi bӝ phұn mua sҳm vұt tѭ, ӣÿó mӝt ngѭӡi có trách nhiӋm sӁ phҧi kiӇm tra và dӵa vào

các catalog ÿӇ ch͕n m͡t ki͋u và m͡t nhà cung c̭p phù hͫp. Giҧ sӱ công ty không quen biӃt nѫi

cung cҩp tin cұy, nhân viên mua sҳm vұt tѭ phҧi kiӇm tra nhiӅu catalog và gӑi ÿLӋn cho nhà

cung cҩp ÿӇ xác ÿӏnh rõ loҥi tӫ cҫn mua. Khi mӝt nhà cung cҩp ÿã ÿѭӧc chӑn, nhân viên có thӇ

soҥn mӝt ÿѫn ÿһt hàng, sau ÿó fax hoһc gӱi thѭÿӃn nhà cung cҩp (ÿһt hàng qua ÿLӋn thoҥi có

thӇ không ÿѭӧc chҩp nhұn do thiӃu tѭ cách pháp nhân là dҩu và chӳ kí, mӝt phҫn dҩu vӃt quan

trӑng trong giao dӏch trên giҩy tӡ).

Sau khi nhұn ÿѭӧc ÿѫn ÿһt hàng, nhà cung cҩp tiӃn hành xác ÿ͓nh kh̫ năng thanh toán

Fͯa bên ÿ̿t hàng, ki͋m kê s͙ l˱ͫng hàng trong kho, ki͋m tra và lên k͇ ho̩ch thͥi gian v̵n

chuy͋n tӯ mӝt kho thích hӧp vӟi bên mua. ĈӇ hàng có thӇÿúng thӡi gian yêu cҫu, nhà cung cҩp

viӃt phiӃu vұn chuyӇn, thông báo cho kho hàng và viӃt hóa ÿѫn xuҩt tӫ hӗ sѫ. Hóa ÿѫn ÿѭӧc

Jӱi ÿi qua ÿѭӡng bѭu ÿLӋn, tӫ hӗ sѫÿѭӧc xuҩt ra và tҥi mӝt thӡi ÿLӇm nào ÿó trong quá trình

này bên mua thanh toán hóa ÿѫn mua tӫ cho bên bán.

Giáo trình: TH˰ˮNG M̨I Ĉ,͎N Tʹ - Tr̯n Ng͕c Thái

= 3 = [email protected]

1.2 Thѭѫng mҥi ÿLӋn tӱ

1.2.1 Các khái ni͏m

TMĈT có nhiӅu tên gӑi:

+ Thѭѫng mҥi trӵc tuyӃn (online trade)

+ Thѭѫng mҥi ÿLӅu khiӇn hӑc (cyber trade)

+ Kinh doanh ÿLӋn tӱ (Electronic business )

+ Thѭѫng mҥi không dùng giҩy tӡ (paperless trade)

Ĉ͓nh nghƭa.

- Theo Kalakota, Winston (1997) ÿѭa ra ÿӏnh nghƭa ÿҫu tiên. Dӵa trên góc ÿӝ xem xét:

+ Dѭӟi góc ÿӝ trao ÿәi thông tin : TMĈT là quá trình trao ÿәi thông tin hàng hoá, dӏch vө và

thanh toán qua ÿѭӡng truyӅn trên mҥng máy tính hoһc công nghӋÿLӋn tӱ khác.

+ Dѭӟi góc ÿӝ kinh doanh: TMĈT là quá trình ӭng dөng công nghӋ vào các quá trình giao dӏch

kinh doanh và quá trình sҧn xuҩt.

+ Theo khía cҥnh dӏch vө: TMĈT là mӝt công cө phөc vө mөc tiêu cҳt giҧm chi phí nhѭng vүn

ÿҧm bҧo nâng cao chҩt lѭӧng hàng hoá và tăng tӕc ÿӝ cung cҩp dӏch vө và quá trình quҧn lý.

7ә chӭc luұt thѭѫng mҥi quӕc tӃÿѭa ra ÿӏnh nghƭa: TMĈT là vi͏c trao ÿ͝i thông tin th˱˯ng

P̩i thông qua các ph˱˯ng ti͏n ÿL͏n t͵ và không c̯n ph̫i vi͇t ra gi̭y b̭t cͱ công ÿR̩n nào

Fͯa quá trình giao d͓ch.

- Thuұt ngӳ: “thѭѫng mҥi” ÿѭӧc hiӇu theo nghƭa là giao dӏch giӳa các ÿӕi tác kinh doanh.

- Thuұt ngӳ: “thông tin” gӗm: Văn bҧn ÿLӋn tӱ, Hình ҧnh tƭnh và hình ҧnh ÿӝng, Âm thanh, Cѫ

Vӣ dӳ liӋu, …

- Thuұt ngӳ TMĈT phҧi ÿѭӧc hiӇu theo nghƭa rӝng ÿӇ bao quát các vҩn ÿӅ nҧy sinh tӯ mӑi mӕi

quan hӋ mang tính ch̭t th˱˯ng m̩i dù có hay không có hӧp ÿӗng.

- Giao dӏch chӫ yӃu mang tính thѭѫng mҥi:

· %ҩt cӭ giao dӏch thѭѫng mҥi nào vӅ cung cҩp, trao ÿәi hàng hoá, dӏch vө thoҧ thuұn phân

phӕi, ÿҥi diӋn hoһc ÿҥi lý thѭѫng mҥi.

· Các giao dӏch uӹ thác cho thuê dài hҥn, tѭ vҩn, xây dӵng công trình, ÿҫu tѭ cҩp vӕn giao

Gӏch ngân hàng, chuyӇn nhѭӧng, bҧo hiӇm hoһc kinh doanh. Ĉó là các hoҥt ÿӝng hӧp tác,

công nghiӋp hoһc kinh doanh.

· Chuyên chӣ hàng hoá hay hành khách bҵng ÿѭӡng biӇn, hàng không, ÿѭӡng sҳt, ÿѭӡng bӝ ...

- TMĈT có ӭng dөng trên 1300 loҥi dӏch vө.

Giáo trình: TH˰ˮNG M̨I Ĉ,͎N Tʹ - Tr̯n Ng͕c Thái

= 4 = [email protected]

1.2.2 Quá trình phát tri͋n cͯa TMĈT

Giai ÿRҥn 1:

- Các ÿѫn vӏ tham gia vào TMĈT bҵng cách xây dӵng các trang web và kӃt nӕi vӟi internet ÿӇ

khách hàng có thӇ truy cұp mӑi lúc mӑi nѫi.

- Các trang web này chӍ nhҵm mөc ÿích giӟi thiӋu sҧn phҭm, quҧng bá dӏch vө hoһc giӟi thiӋu

hàng hoá. Bѭӟc ÿҫu ÿã làm thay ÿәi mӕi quan hӋ giӳa ngѭӡi mua và ngѭӡi bán, ÿã tҥo ra liên

NӃt mӟi giӳa cung và cҫu. Tuy nhiên, giai ÿRҥn này chѭa ÿáp ӭng ÿѭӧc nhu cҫu trao ÿәi thông

tin trӵc tuyӃn hai chiӅu giӳa ngѭӡi bán và ngѭӡi mua.

Giai ÿoan 2:

- Các hӋ thӕng ÿã ÿѭӧc tích hӧp hӋ thӕng thông tin kinh doanh ÿLӋn tӱ (EDI-Electronic Data

Interchange) cùng máy chӫ web ÿӇ cung cҩp dӏch vө Internet.

- Thông tin ÿһt hàng sӁÿѭӧc tiӃp nhұn và chuyӇn ÿӃn hӋ thӕng xӱ lý ÿѫn ÿһt hàng. Tҥi mӭc

này hӗ sѫ khách hàng sӁÿѭӧc lұp, chѭѫng trình sӁ tӵÿӝng gӱi email chào hàng ÿӃn tӯng khách

hàng trong danh sách.

Tuy nhiên, trong giai ÿR̩n 2 yêu c̯u cͯa khách hàng v̳n ch˱a ÿ˱ͫc ÿáp ͱng do có nhi͉u

website cͯa nhi͉u lo̩i hình doanh nghi͏p trên Internet và b̫n thân khách hàng không th͋ tìm

th̭y thông tin h͕ c̯n m͡t cách nhanh chóng.

Giai ÿRҥn 3:

- Không bӏ vѭӟng vào trang web mà tұp trung vào khách hàng, thông tin sӁ chuyӇn trӵc tiӃp tӟi

Wӯng khách hàng không phân biӋt khoҧng cách và thӡi gian. HӋ thӕng TMĈT ӣ giai ÿRҥn 3 sӁ

Wӵÿӝng biӃt khách hàng cҫn thông tin gì và nó sӁ gӱi thông tin ÿó tӟi khách hàng.

- Ӣ giai ÿRҥn này sӁ cho phép các ӭng dөng tӵÿӝng tѭѫng tác vӟi nhau. Các ӭng dөng này có

thӇ tӵÿӝng truy cұp và trao ÿәi vӟi nhiӅu nguӗn tin cùng mӝt lúc trên nhiӅu máy chӫ khác nhau

và ÿӗng bӝ hoá thông tin này.

Khách hàng

Bán hàng ngay

+ӛ trӧ trӵc tuyӃn Ĉһt hàng trӵc tuyӃn

Truy cұp

Phân phӕi

Ĉһt hàng chuҭn

+ӛ trӧ khách

hàng ÿLӋn tӱ

Nghiên cӭu

Chҩt vҩn

DuyӋt

Trӵc tuyӃn:

Hàng mӅm

Phân phӕi:

Hàng cӭng

Hình 1. Chu kǤ thѭѫng mҥi ÿLӋn tӱ

Giáo trình: TH˰ˮNG M̨I Ĉ,͎N Tʹ - Tr̯n Ng͕c Thái

= 5 = [email protected]

1.2.3 Các thành ph̯n cͯa th˱˯ng m̩i ÿL͏n t͵

Các mô hình th˱˯ng m̩i ÿL͏n t͵ phân lo̩i theo b̫n ch̭t cͯa giao d͓ch:

- Doanh nghiӋp vӟi doanh nghiӋp (B2B-Business to Business) gӗm:

· Giao dӏch vӟi ÿӕi tác kinh doanh.

· Giao dӏch vӟi E-market.

- Doanh nghiӋp vӟi khách hàng (B2C-Business to Customer).

- Khách hàng vӟi khách hàng (C2C- Customer to Customer).

- Khách vӟi doanh nghiӋp (C2B- Customer to Business).

1.2.4 Các hình thͱc ho̩t ÿ͡ng cͯa TMĈT

a) Email (ThѭÿLӋn tӱ)

Thӵc hiӋn các giao dӏch tiӅn mua bán (quҧng cáo, chào hàng) bҵng cách gӱi thѭÿLӋn tӱ

Wӟi khách hàng quen thuӝc hoһc gӱi thông tin quҧng bá tӟi mӑi ngѭӡi có sӱ dөng thѭÿLӋn tӱ.

b) Thanh toán ÿLӋn tӱ (Electronic payment)

+ Thӵc hiӋn qua Electronic message (thông ÿLӋp ÿLӋn tӱ)

+ Sӱ dөng Electronic cash (tiӅn ÿLӋn tӱ).

c) Trao ÿәi dӳ liӋu tài chính ÿLӋn tӱ (Finalcial electronic Data Interchange-FEDI).

Thӵc hiӋn trao ÿәi các thông tin vӅ tài chính cӫa doanh nghiӋp theo mӝt hình thӭc ÿһc

biӋt, các thông tin vӅ tài chính cӫa doanh nghiӋp và khách hàng tham gia vào thѭѫng vө thѭѫng

Pҥi ÿLӋn tӱÿѭӧc trao ÿәi, kiӇm tra và xác nhұn dӉ dang mà không có bҩt kǤ sӵ xuҩt hiӋn cӫa

tiӅn mһt.

d) TiӅn ÿLӋn tӱ (Electronic cash)

Các tә chӭc:

Chính phӫ

Nhà buôn

Nhà sҧn xuҩt

Nhà cung cҩp

Khách hàng

Quá trình:

TiӃp thӏ

Bán hàng

Thanh toán

%ҧo hành

%ҧo Trì

Các mҥng:

+ӧp tác

Internet

Thѭѫng mҥi

TMĈT

Hình 2. Các thành phҫn cӫa TMĈT

Giáo trình: TH˰ˮNG M̨I Ĉ,͎N Tʹ - Tr̯n Ng͕c Thái

= 6 = [email protected]

TiӅn mһt ÿѭӧc mua ӣ nѫi tӵ phát hành sau ÿó ÿѭӧc chuyӇn ÿәi sang tiӅn ÿLӋn tӱ. Quá

trình này ÿѭӧc thӵc hiӋn bҵng kƭ thuұt sӕ hoá. Do ÿó, tiӅn này còn ÿѭӧc gӑi là tiӅn sӕ hoá

(Digital Cash).

Nhѭ vұy tiӅn ÿLӋn tӱ sӁÿѭӧc mua bҵng ngoҥi tӋ sau ÿó ÿѭӧc trҧ cho ngѭӡi bán hàng hoá

Gӏch vө thông qua Internet.

Ĉһc ÿLӇm:

· Có thӇ dùng thanh toán các món hàng hoá giá trӏ nhӓ.

· 7ҩt cҧ các giao dӏch là vô danh.

· Chӕng ÿѭӧc tiӅn giҧ.

e) Ví tiӅn ÿLӋn tӱ (Electronic purse)

Là thѭ mөc hay tài khoҧn ÿӇ ngѭӡi sӱ dөng lѭu trӳ tiӅn ÿLӋn tӱ

f) Giao dӏch sӕ hoá (Digital Interchange).

· Giao dӏch ngân hàng sӕ hoá (Digital barlcing).

· Giao dӏch chӭng khoán sӕ hoá (Digital security teading).

g) Trao ÿәi dӳ liӋu ÿLӋn tӱ (EDI).

- Làm nhiӋm vө trao ÿәi thông tin tӯ máy tính này sang máy tính khác trong mҥng bҵng phѭѫng

tiӋn ÿLӋn tӱ và ÿó là mӝt chuҭn ÿӇ cҩu trúc thông tin.

- Trao ÿәi dӳ liӋu ÿLӋn tӱ gӗm:

· Giao dich ÿӃn kӃt nӕi (connection).

· Ĉһt hàng.

· *ӱi hàng

· Thanh toán.

h) Bán lҿ hàng hoá hӳu hành

- Ngѭӡi bán sӁ xây dӵng các cӱa hàng ҧo trên mҥng.

- ĈӇ có thӇ thӵc hiӋn mua bán hàng hóa khách hàng phҧi tìm ÿӃn trang web cӫa cӱa hàng, xem

thӱ mһt hàng mӟi mua rӗi trҧ tiӅn mua bán bҵng thanh toán tiӅn ÿLӋn tӱ.

1.2.5 ̪nh h˱ͧng, lͫi ích và h̩n ch͇ cͯa TMĈT

/ӧi ích:

Ĉ͙i vͣi các t͝ chͱc kinh doanh:

- Giúp mӣ rӝng thӏ trѭӡng mà chӍ cҫn mӝt lѭӧng vӕn tӕi thiӇu.

- Giúp tăng thêm khách hàng và các nhà cung cҩp có chҩt lѭӧng.

- Nhҵm giҧm chi phí phát sinh và giҧm thiӇu chi phí nhұn thông tin.