Giáo trình đa dạng động vật

Chæång Måí âáöu

NHÆÎNG KIÃÚN THÆÏC CHUNG

VÃÖ ÂÄÜNG VÁÛT THU

Í

Y SINH

I. Caïc Khaïi Niãûm

1. Âäüng váût näøi (zooplankton)

Âäüng váût näøi (zooplankton) laì táûp håüp nhæîng âäüng váût säúng trong mäi

træåìng næåïc, åí táöng næåïc trong traûng thaïi träi näøi, cå quan váûn âäüng cuía chuïng

ráút yãúu hoàûc khäng coï, chuïng váûn âäüng mäüt caïch thuû âäüng vaì khäng coï khaí nàng

båi ngæåüc doìng næåïc. Theo phæång thæïc säúng vaì sæû phán trong táöng næåïc maì

ngæåìi ta chia thaình caïc daûng sau.

a. Pleuston: laì nhæîng sinh váût näøi, säúng åí maìng næåïc (pháön giåïi

haûn giæîa næåïc vaì khäng khê).

Hçnh B.1: Caïc daûng sinh váût Neuston.

Chæång måí âáöu: Nhæîng kiãún thæïc...

2

b. Neuston: laì nhæîng sinh váût näøi coï kêch thæåïc hiãøn vi, säúng åí maìng

næåïc (pháön giåïi haûn giæîa næåïc vaì khäng khê). Trong nhoïm naìy noï

âæåüc chia thaình hai loaûi laì (i) Epineuston laì sinh váût daûng neuston

nhæng pháön cå thãø tiãúp xuïc våïi khäng khê nhiãöu hån laì tiãúp xuïc våïi

næåïc; (ii) Hyponeuston laì sinh váût daûng neuston nhæng pháön cå thãø

tiãúp xuïc våïi næåïc nhiãöu hån laì tiãúp xuïc våïi khäng khê.

c. Plankton: laì nhæîng sinh váût näøi, säúng trong táöng næåïc, khäng coï khaí

nàng båi ngæåüc doìng næåïc, di âäüng thuû âäüng laì chuí yãúu.

Trong nhoïm sinh váût näøi naìy ngæåìi ta coìn dæûa vaìo kêch thæåïc âãø phán chia thaình

caïc daûng nhæ sau

- Sinh váût näøi cæûc låïn (Megaloplankton): coï kêch thæåïc > 1m, âiãøn hçnh

laì caïc loaìi sæïa biãøn.

- Sinh váût näøi låïn (Macroplankton): coï kêch thæåïc trong khoaíng 1-100cm,

âiãøn hçnh laì caïc loaìi sæïa nhoí.

- Sinh váût näøi låïn væìa (Mesoplankton): coï kêch thæåïc trong khoaíng 1-

10mm, âiãøn hçnh laì caïc loaìi thuäüc giaïp xaïc chán cheìo (Copepoda), giaïp

xaïc ráu ngaình (Cladocera).

- Sinh váût näøi nhoí (Microplankton): coï kêch thæåïc tæì 0.05-1.0mm, âiãøn

hçnh laì caïc loaûi áúu truìng thuäüc giaïp xaïc chán cheìo (Copepoda), giaïp

xaïc ráu ngaình (Cladocera), nhuyãøn thãø (Mollusca) vaì truìng baïnh xe

(Rotatoria).

- Sinh váût näøi cæûc nhoí (Nanoplankton): coï kêch thæåïc khoaíng vaìi mæåi

micro meït, âiãøn hçnh laì caïc loaìi thuäüc âäüng váût nguyãn sinh

(Protozoa), vi khuáøn (Bacteria).

DÆÅNG TRÊ DUÎNG. 2001

3

Dæûa vaìo táûp tênh säúng ngæåìi ta cuîng chia âäüng váût näøi ra laìm hai nhoïm sau:

- Sinh váût näøi hoaìn toaìn (Holoplankton): laì nhæîng sinh váût trong voìng

âåìi cuía noï hoaìn toaìn säúng näøi trong næåïc chè træì giai âoaûn træìng nghé

(cyst) laì åí táöng âaïy nhæ åí truìng baïnh xe, giaïp xaïc ráu ngaình, chán cheìo

vaì mäüt säú daûng cuía nguyãn sinh âäüng váût.

- Sinh váût näøi khäng hoaìn toaìn (Mesoplankton): laì nhæîng sinh váût chè

säúng näøi trong mäüt giai âoaûn naìo cuía voìng âåìi nhæ laì khi åí giai âoaûn

áúu truìng, pháön låïn cuäüc âåìi coìn laûi säúng âaïy hay säúng baïm nhæ thuíy

tæïc, nhuyãøn thãø ...

Dæûa vaìo sæû phán bäú theo âäü sáu (chuí yãúu laì sinh váût biãøn), sinh váût näøi cuîng

âæåüc chia thaình hai nhoïm chuí yãúu

- Sinh váût näøi táöng màût (Epiplankton): gäöm nhæîng sinh váût åí âäü sáu tæì 0-

200 m, âáy laì vuìng coï sæû xám nháûp cuía aïnh saïng, coï thæûc váût vaì coï

quaï trçnh tæû dæåîng.

- Sinh váût näøi åí táöng sáu (Nyctoplankton): gäöm nhæîng sinh váût säúng åí

âäü sáu hån 200 m, nåi naìy khäng coï aïnh saïng xuyãn tháúu nãn khäng

coï thæûc váût phán bäú.

2. Âäüng váût âaïy (zoobenthos).

Âäüng váût âaïy laì táûp håüp nhæîng âäüng váût khäng xæång säúng thuíy sinh,

säúng trãn màût nãön âaïy (epifauna) hay trong táöng âaïy (infauna) cuía thuíy væûc.

Ngoaìi caïc âäúi tæåüng trãn, coï mäüt säú loaìi säúng tæû do trong táöng næåïc nhæng cuîng

coï thåìi gian khaï daìi (theo tè lãû thåìi gian säúng) säúng baïm vaìo giaï thãø hay vuìi mçnh

trong táöng âaïy thç váùn âæåüc xãúp trong nhoïm âäüng váût âaïy.

Chæång måí âáöu: Nhæîng kiãún thæïc...

4

Âäüng váût âaïy säúng trong mäüt khu væûc, mäüt thuíy væûc khäng nhæîng chëu

taïc âäüng cuía caïc yãúu täú lyï hoaï hoüc cuía næåïc maì chuïng coìn chëu taïc âäüng træûc tiãúp

våïi cháút âaïy.

Theo caïc âàûc tênh phán bäú cuîng nhæ kêch thæåïc maì ngæåìi ta phán chia laìm

caïc nhoïm sau

a. Dæûa vaìo loaûi hçnh thuíy væûc, nåi maì sinh váût âaïy phán bäú, ngæåìi ta xãúp

chuïng vaìo caïc nhoïm nhæ sinh váût âaïy biãøn, sinh váût âaïy ao, sinh váût âaïy häö ...

b. Dæûa vaìo kêch thæåïc maì sinh váût âaïy âæåüc phán chia thaình (i) sinh váût âaïy

cåí låïn (Mcrobenthos): nhoïm naìy bao gäöm caïc sinh váût âaïy coï kêch thæåïc >2 mm;

(ii) sinh váût âaïy cåí væìa (Mesobenthos): sinh váût trong nhoïm naìy coï kêch thæåïc

0.1-2.00 mm vaì (iii) sinh váût âaïy cåí nhoí (Microbenthos) coï kêch thæåïc nhoí hån 0.1

mm.

c. Dæûa vaìo cáúu truïc nãön âaïy nåi chuïng phán bäú maì chia thaình caïc daûng nhæ

sinh váût æa âaïy buìn, æa âaïy caït, caït buìn ...

• Theo thaình pháön haût làõng tuû vaì thaình pháön cå hoüc, tênh cháút âáút cuía nãön âaïy

thuíy væûc âæåüc chia thaình caïc daûng sau: (i) âaïy buìn nhaío coï thaình pháön haût

mën chiãúm hån 50%; (ii) âaïy buìn coï thaình pháön haût mën chiãúm 30-50%; âaïy

buìn caït coï thaình pháön haût mën chiãúm 10-30%; âaïy caït buìn coï thaình pháön haût

mën chiãúm 5-10%; âaïy caït coï thaình pháön haût mën chiãúm êt hån 5% vaì âaïy âaï

khäng coï haût mën.

d. Dæûa vaìo táûp tênh säúng maì phán chia chuïng thaình caïc daûng nhæ (i) sinh

váût säúng cäú âënh: do âåìi säúng cäú âënh nãn mäüt säú cå quan bë thoaïi hoaï nhæ

hãû váûn âäüng, hãû tháön kinh nhæng cuîng coï mäüt säú pháön hay cå quan phaït

triãøn âãø thêch nghi nhæ xuïc giaïc, xuïc tu ...; (ii) sinh váût säúng âuûc khoeït:

chuïng âuûc gäù hay âaï vaì chui vaìo âoï âãø säúng xem nhæ laì täø; (iii) sinh váût

DÆÅNG TRÊ DUÎNG. 2001

5

båi, boì åí âaïy: thæåìng tháúy åí giaïp xaïc; (iv) sinh váût dæåïi âaïy: nhæîng loaìi

naìy êt di âäüng vaì phaït triãøn theo hæåïng coï voí âãø baío vãû nhæ da gai

(Echinodermata); (v) sinh váût chui sáu dæåïi âaïy: chuïng säúng chui sáu vaìo

nãön âaïy, âàûc âiãøm thêch nghi laì cå thãø daìi, coï pháön phuû nhæ äúng huït thoaït

næåïc vaì nhoïm cuäúi cuìng laì (vi) sinh váût säúng baïm.

3. Nàng suáút sinh hoüc cuía thuíy væûc.

Thuíy sinh váût trong thuíy væûc quan hãû våïi nhau chuí yãúu bàòng con âæåìng

dinh dæåîng, chuïng liãn hãû nhau thäng qua chuäøi thæïc àn (food chain) hay maûng

thæïc àn (food web); sinh váût naìy laì nguäön thæïc àn cho sinh váût kia kãút quaí laì laìm

cho caïc nhoïm sinh váût phaït triãøn vaì coï sæû gia tàng sinh khäúi. Täøng håüp táút caí caïc

khäúi læåüng sinh váût trong thuíy væûc goüi laì sinh læåüng vaì sæû gia tàng sinh læåüng

trong mäüt thåìi gian naìo âoï cuía thuíy væûc goüi laì nàng suáút sinh hoüc cuía thuíy væûc.

Quaï trçnh chuyãøn hoaï váût cháút tæì daûng säúng thaình khäng säúng vaì tæì

khäng säúng thaình säúng trong mäüt thuíy væûc goüi laì chu trçnh váût cháút trong thuíy

væûc.

Nàng suáút sinh hoüc så cáúp hay laì nàng suáút sinh hoüc báûc I laì nàng suáút

sinh hoüc cuía thæûc váût thuíy sinh maì trong thuíy væûc chuí yãúu laì cuía taío.

Nàng suáút sinh hoüc thæï cáúp hay nàng suáút sinh hoüc báûc II laì nàng suáút sinh

hoüc cuía âäüng váût thuíy sinh.

4. Sæû âa daûng

Säú loaìi trong quáön xaî (sæû phong phuï vãö thaình pháön loaìi) tàng theo sæû

phæïc taûp cuía maûng thæïc àn vaì âiãöu kiãûn sinh thaïi cuía vuìng âoï. Âaïnh giaï sæû âa

daûng vãö loaìi thç ráút phæïc taûp do coï nhiãöu quáön xaî, loaìi æu thãú vaì coï ráút nhiãöu loaìi

hiãúm (Pielou, 1977). Coï nhiãöu chè säú âa daûng âæåüc sæí duûng nhæng chè säú âæåüc

duìng phäø biãún nháút âãø âaïnh giaï sæû xuáút hiãûn thæåìng xuyãn cuîng nhæ laì säú loaìi laì

Chæång måí âáöu: Nhæîng kiãún thæïc...

6

chè säú Shannon, kyï hiãûu laì H’ âæåüc tênh theo cäng thæïc ∑=

= −

n

i

i i H p p

1

2 ' log . Våïi pi

laì tè säú giæîa säú caï thãø loaìi i våïi toaìn bäü säú læåüng loaìi ( N

n

p i

i = ).

5. Nàng suáút täúi æu

Giaï trë täúi nàng suáút täúi æu (standing crop hay standing stock) laì khäúi

læåüng cháút hæîu cå coï thãø thu hoaûch âæåüc taûi mäüt thåìi âiãøm naìo trong mäüt âån vë

diãûn têch. Noï laì thuáût ngæî thæåìng âæåüc duìng trong sinh thaïi thuíy sinh vaì âæåüc

tênh toaïn nhæ laì sinh læåüng (biomass). Giaï trë naìy vaì sæïc saín xuáút coï sæû khaïc biãût

låïn trong mäüt hãû sinh thaïi thê duû thæûc váût näøi trong häö coï sæïc saín xuáút cao nhæng

giaï trë nàng suáút täúi æu laûi ráút tháúp; nãúu thæûc váût näøi bë âäüng váût näøi tiãu thuû åí

mæïc âäü tháúp nhæng taío laûi khäng bë haûn chãú sæû phaït triãøn do thiãúu aïnh saïng hay

cháút dinh dæåîng thç noï váùn taûo ra cháút hæîu cå. Ngæåüc laûi, nãúu máût âäü taío ráút cao

gáön âãún giaï trë khaí nàng cuía mäi træåìng vaì sæû haûn chãú vãö nguäön låüi naìy seî gáy

háûu quaí laì nàng suáút tháúp hån so våïi giaï cao cuía nàng suáút täúi æu.

II. Vai Troì cuía Âäüng Váût Thuíy Sinh.

1. Thaình pháön cuía maûng thæïc àn, thæïc àn tæû nhiãn trong thuíy væûc.

Mäúi quan hãû chuí yãúu cuía caïc sinh váût trong thuíy væûc laì quan hãû thæïc àn,

thäng qua chu trçnh váût cháút, caïc mäúi quan hãû âoï âæåüc biãøu diãùn theo så âäö dæåïi

âáy (Hçnh 2). Sinh váût bàõt laì taío (sinh váût tæû dæåîng) cho âãún sinh váût cuäúi cuìng laì

caï (nguäön låüi sinh váût maì con ngæåìi coï thãø sæí duûng). Nguäön dinh dæåîng bàõt âáöu

cho taío âæåüc cung cáúp tæì bãn ngoaìi vaì caí quaï trçnh têch tuû bãn trong thuíy væûc âoï

(trong chu trçnh naìy coìn coï caí quaï trçnh chuyãøn hoaï cuía vi sinh váût, nhæng noï ngoaìi

phaûm vi nghiãn cæïu vãö thuíy sinh váût). Caïc mäúi quan hãû træûc tiãúp hay giaïn tiãúp âæåüc

thãø hiãûn thäng qua muîi tãn chè dáùn, træåüc tiãúp âãún hay quaï nhiãöu giai âoaûn âãø

DÆÅNG TRÊ DUÎNG. 2001

7

âãún saín pháùm cáön thiãút. Mäüt âàûc tênh trong chu trçnh váût cháút naìy laì chu trçnh

caìng daìi thç nàng læåüng tiãu hao (nàng læåüng khäng sæí duûng) caìng låïn.

Hçnh B.2: chu trçnh váût cháút hay maûng thæïc àn trong thuíy væûc

2. Thaình pháön trong nàng suáút sinh hoüc cuía thuíy væûc.

Theo quaï trçnh chuyãøn hoaï thç sinh váût træåïc trong chuäøi (hay maûng) thæïc

àn seî laì nguäön cung cáúp nàng læåüng cho sinh váût báûc kãú tiãúp, quaï trçnh âoï coï thãø

toïm tàõt theo så âäö laì

Taío Î Âäüng váût näøi nhoíÎ Âäüng váût näøi låïn Î Caï àn âäüng váût näøi Î Caï dæîï.

Î Âäüng váût âaïy Î Caï àn âaïy Î Caï dæî.

Chæång måí âáöu: Nhæîng kiãún thæïc...

8

Theo så âäö naìy thç sinh váût âæïng træåïc laì nguäön thæïc àn cho sinh váût phêa

sau, nãúu máút âi mäüt màõc xêch thç chu trçnh khäng âæåüc hoaìn chènh vaì gáy

ra tçnh traûng máút cán bàòng sinh thaïi.

3. Loüc saûch næåïc cuía thuíy væûc.

Do âàûc tênh dinh dæåîng cuía tæìng nhoïm sinh váût trong quáön xaî maì tênh

cháút naìy âæåüc coi nhæ laì âàûc tênh æu viãût nháút cuía thuíy sinh váût, quaï trçnh loüc

saûch âæåüc thãø hiãûn åí caïc daûng nhæ sau

- Laìm giaím nguäön hæîu cå gáy ä nhiãùm mäi træåìng: âàûc tênh àn loüc cuía

caïc nhoïm sinh váût khäng xæång thuíy sinh nhæ Protozoa, Rotatoria vaì

Cladocera ngoaìi ra coìn coï Mollusca seî laìm giaím âi nguäön váût cháút hæîu

cå. Sæû phán giaíi váût cháút hæîu cå trong mäi træåìng næåïc thaình váût cháút

vä cå cuía vi sinh váût cuîng goïp pháön quan troüng trong viãûc laìm saûch

mäi træåìng.

- Têch luîy cháút âäüc, kim loaûi nàûng: khaí nàng sinh váût coï thãø têch luîy mäüt

læåüng giåïi haûn cháút âäüc trong thåìi gian ngàõn, nhæng trong quaï trçnh

sinh træåíng vaì phaït triãøn do sæû háúp thu láu daìi nãn cå thãø coï khaí nàng

têch tuû mäüt læåüng cháút âäüc âaïng kãø cao gáúp haìng chuûc hay haìng tràm

láön. Quaï trçnh naìy âaî chuyãøn hoaï cháút âäüc tæì mäi træåìng næåïc sang cå

thãø sinh váût khiãún cho nguäön næåïc âæåüc saûch hån.

- Loaûi boí cháút âäüc, cháút ä nhiãùm ra khoaíi táöng næåïc: quaï trçnh loüc næåïc

cuía thuíy sinh váût âaî chuyãøn tæì cháút hæîu cå lå læîng thaình cháút làõng tuû åí

nãön âaïy, quaï trçnh naìy chuí yãúu do hoaût âäüng cuía nhoïm Bivalvia, khiãún

cho cháút âäüc cháút hæîu cå âæåüc loaûi ra khoaíi táöng næåïc.

4. Laì sinh váût chè thë.

DÆÅNG TRÊ DUÎNG. 2001

9

Sæû täön taûi vaì phaït triãøn cuía mäüt nhoïm sinh váût naìo âoï trong mäüt mäi

træåìng naìo âoï laì kãút quaí cuía quaï trçnh thêch nghi. Sæû phaït triãøn maûnh cuía mäüt

nhoïm sinh váût naìo âoï seî biãøu hiãûn âæåüc tênh cháút mäi træåìng åí âoï thêch håüp cho

sæû phaït triãøn cuía quáön xaî naìy. Thê duû mäi træåìng giaìu cháút hæîu cå seî laì mäi

træåìng thuáûn låüi cho nhoïm sinh váût àn loüc nhæ Protozoa, Rotatoria hay

Cladocera, tuìy theo mæïc âäü ä nhiãùm seî coï tæìng nhoïm naìo phaït triãøn.

Màût khaïc sæû khäng thêch æïng hay sæû máút âi mäüt nhoïm sinh váût naìo âoï

trong khu hãû cuîng laì mäüt dáúu hiãûu cho tháúy khuynh hæåïng diãùn biãún cuía mäi

træåìng thê duû trong mäüt thuíy væûc coï haìm læåüng âäüc täú cuía näng dæåüc cao seî æïc

chãú quaï trçnh phaït triãøn vaì coï thãø tiãu diãût caïc nhoïm sinh váût nhæ Rotatoria,

Cladocera. Khi mäi træåìng âæåüc phuûc häöi laûi, haìm læåüng näng dæåüc giaím âi thç

nhoïm sinh váût Rotatoria phaït triãøn nhanh choïng vaì tråí laûi tçnh traûng ban âáöu,

nãúu mäi træåìng hoaìn toaìn vä âäüc thç nhoïm Cladocera xuáút hiãûn laûi.

Toïm laûi sæû xuáút hiãûn hay biãún máút cuía mäüt nhoïm sinh váût naìo âoï thãø hiãûn

âæåüc âàûc tênh mäi træåìng thç âoï goüi laì sinh váût chè thë. Âäüng váût thuíy sinh våïi

âàûc tênh sinh træåíng nhanh, sæïc sinh saín cao, voìng âåìi ngàõn ráút thêch håüp cho

viãûc nghiãn cæïu laìm sinh váût chè thë âàûc tênh cuía mäi træåìng næåïc.

II. Lëch Sæí Nghiãn Cæïu

Viãûc nghiãn cæïu Thuíy sinh váût bàõt âáöu tæì næîa thãú kyî thæï XIX trãn yãu cáöu

saín xuáút, tæì âoï hçnh thaình nãn caïc traûm nghiãn cæïu nhæ

+ 1831 thaình láûp traûm nghiãn cæïu Svatopon åí USSR.

+ 1834 taûi Macxen thaình láûp traûm nghiãn cæïu biãøn.

+ 1872 thaình láûp traûm nghiãn cæïu biãøn åí Neopon. Italia.

+ 1876 thaình láûp traûm nghiãn cæïu Newpo åí USA.

Chæång måí âáöu: Nhæîng kiãún thæïc...

10

+ 1890 thaình láûp rtraûm nghiãn cæïu Polun, Âæïc. Âáy laì traûm nghiãn cæïu

næåïc ngoüt âáöu tiãn.

+ 1891 thaình láûp traûm nghiãn cæïu Glubokoie, USSR.

Màûc duì âaî coï sæû thaình láûp caïc traûm nghiãn cæïu nhæng chuí yãúu laì pháön

p[hán loaûi vaì chè åí caïc sinh váût coï kêch thæåïc låïn, dãø tçm.

Dáön âãún cuäúi thãú kyí thæï XIX caïc nghiãn cæïu âaî âi sáu hån vaì phæång

phaïp nghiãn cæïu hoaìn thiãûn hån.

1894 thäng baïo cuía Richard âaî mä taí 11 loaìi giaïp xaïc åí Bàõc Viãût nam taûi

Laìo cai vaì Caït baì.

1952 Brehm laûi cäng bäú thãm 1 loaìi giaïp xaïc måïi âæåüc phaït hiãûn åí Haíi

dæång.

Sau caïch maûng thaïng taïm pháön nghiãn cæïu vãö Thuíy sinh Âäüng váût khäng

xæång säúng âæåüc âáøy maûnh qua cäng bäú cuía Âàûng Ngoüc Thanh, Thaïi Tráön Baïi vaì

Phaûm Vàn Miãn våïi 35 loaìi Copepoda, 35 loaìi Cladocera (1965) vaì maîi âãún 1978

âaî täøng kãút âæåüc 39 loaìi Copepoda, 45 loaìi Cladovcera vaì 54 loaìi Rotatoria.

Riãng pháön nghiãn cæïu Thuíy sinh váût åí miãön Nam Viãût nam coï nhiãöu haûn

chãú nhæng cuîng coï âæåüc mäüt säú thaình quaí nháút âënh

+ Stingetin (1905) vaì Daday (1907) cäng bäú 11 loaìi Cladocera.

+ A. Shirota vaì Hoaìng Quäúc Træång (1966) cäng bäú danh saïch loaìi

plankton åí miãön Nam Viãût nam nháút laì caïc thuíy væûc næåïc ngoüt våïi 151 loaìi

Protozoa, 72 loaìi Rotatoria, 49 loaìi Cladocera, 30 loaìi Copepoda vaì ráút nhiãöu loaìi

sinh váût näøi biãøn.

+ Âàûng Ngoüc Thanh vaì Phaûm Vàn Miãn (1978) âaî cäng bäú 18 loaìi

Copepoda vaì 30 loaìi Cladocera åí caïc thuíy væûc næåïc ngoüt Nam Viãût nam.

DÆÅNG TRÊ DUÎNG. 2001

11

Tæì sau 1975 cho âãún nay âaî coï nhiãöu cäng trçnh nghiãn cæïu vãö Thuíy sinh váût

trong caí næåïc nhæng chè táûp trung nghiãn cæïu trãn lénh væûc nàng suáút sinh hoüc,

pháön khu hãû hiãûn nay chè thiãn vãö pháön sinh váût chií thë vaì caïc loaìi æu thãú.

III. Phæång Phaïp Nghiãn Cæïu

1. Choün âiãøm thu máùu.

Âãø coï nhæîng quyãút âënh âuïng âàõn trong cäng taïc nghiãn cæïu thç viãûc xaïc

âënh vë trê thu máùu coï mäüt vai troì hãút sæïc quan troüng. Chuáøn bë cho cäng viãûc naìy

phaíi coï mäüt chuyãún khaío saït tçnh hçnh âëa lyï nãúu mäüt vuìng quaï räüng låïn thç coï

thãø sæí duûng baín âäö våïi tè lãû 1/25000.

Âiãøm âiãöu tra, thu máùu phaíi âàûc træng cho toaìn bäü khu væûc, nãúu khu væûc

hay thuíy væûc coï âëa hçnh phæïc taûp thç ta choün nhiãöu màût càõt.

Khi khaío saït caïc chè tiãu sinh hoüc thç cuîng phaíi chuï yï âãún caïc yãúu lyï hoüc

vaì hoaï hoüc cuía næåïc, cuîng cáön læu yï âãún yãúu täú cå hoüc (thuíy væûc næåïc chaíy).

2. Thåìi gian vaì chu kyì thu máùu.

Thåìi gian thu máùu: haìng ngaìy vaìo buäøi saïng trong khoaíng tæì 6-10 giåì laì

thuáûn låüi nháút.

Chu kyì thu máùu: tuìy theo muûc âêch nghiãn cæïu maì âënh ra chu yï thu máùu

cho thêch håüp. Cáön chuï yï âãún caïc yãúu täú liãn quan âãún sæû phaït triãøn cuía quáön xaî

thuíy sinh váût nhæ chãú âäü canh taïc, thuíy triãöu..., cuîng coï thãø xaïc âënh sæû phán bäú

theo âäü sáu hay muìa vuû maì âàût ra chu kyì thu máùu.

3. Kyî thuáût thu máùu

a. Âäüng váût näøi

Duûng cuû thu máùu laì læåïi phiãu sinh, coï daûng hçnh choïp (hçnh 2). Læåïi naìy

laìm bàòng tå hay nylon.

Chæång måí âáöu: Nhæîng kiãún thæïc...

12

Hçnh B.3: hçnh daûng mäüt læåïi phiãu sinh

Tuìy theo nhoïm sinh váût maì choün loaûi læåïi coï kêch thæåïc màõt læåïi khaïc

nhau. Kyï hiãûu vãö caïc loaûi âæåüc thãø hiãûn trong baíng 1.

Baíng 1: kyï hiãûu læåïi vaì kêch cåí màõt læåïi.

Maî säú læåïi tå Cåí màõt læåïi (µm) Maî säú læåïi täøng håüp Cåí màõt læåïi (µm)

000 1024 1050 1050

0 569 571 571

5 282 253 253

10 158 130 130

15 94 86 86

20 76 75 75

25 64 67 67

+ Thu máùu âënh tênh: våïi phæång thæïc naìy ta coï thãø thu tháûp âæåüc háöu hãút

thaình pháön loaìi coï trong thuíy væûc hay khu væûc nghiãn cæïu.

Tiãún haình: duìng læåïi (hçnh 3) våït xung quanh ao hay theo âæåìng cheïo cuía thuíy

væûc, âäúi våïi säng thç thu máùu åí hai bãn båì vaì giæîa doìng (hçnh 4). Sinh váût thu

tháûp âæåüc seî chuyãøn sang loü læu træî våïi viãûc cäú âënh máùu bàòng formalin coï näöng

âäü 2%.

+ Thu máùu âënh læåüng: cuîng våïi phæång thæïc vaì duûng thu máùu nhæ pháön

âënh tênh, pháön âënh læåüng cuîng âæåüc tiãún haình tæång tæû nhæng cuîng cáön phaíi

xaïc âënh læåüng næåïc âaî âi qua læåïi. Máùu váût thu âæåüc cuîng chuyãøn sang loü læu

træî vaì cäú âënh bàòng formalin våïi näöng âäü baío quaín laì 2%.

DÆÅNG TRÊ DUÎNG. 2001

13

b. Âäüng váût âaïy.

+ Thu máùu âënh tênh: máùu âënh tênh âæåüc thu nhàòm xaïc âënh thaình pháön

loaìi âäüng váût âaïy phán bäú nåi âoï do váûy coï nhiãöu biãûn phaïp vaì duûng cuû âãø thu

tháûp.

Hçnh B.4: Hçnh daûng gaìu Petersen vaì nguyãn tàõc hoaût âäüng cuía noï

Trong nghãö nuäi thuíy saín viãûc thu máùu âënh tênh âæåüc dæûa vaìo muûc tiãu

laì xaïc âënh loaìi æu thãú, loaìi tham gia chuí yãúu vaìo chu trçnh váût cháút trong thuíy

væûc vaì nhàòm vaìo viãûc xaïc âënh nàng suáút sinh hoüc cuía thuíy væûc nãn duìng gaìu

Petersen thu máùu laì thêch håüp nháút.

Trong mäüt thuíy væûc nãn thu tháûp nhiãöu âiãøm, nhiãöu vë trê âàûc træng seî thãø

hiãûn âæåüc sæû phán bäú cuía caïc nhoïm sinh váût naìy. Máùu thu âæåüc seî âæåüc saìng så

bäü bàòng saìng coï màõt læåïi 0.5 mm âãø loaûi boí buìn vaì mäüt êt raïc räöi cho vaìo tuïi

nylon, cäú âënh máùu trong formalin våïi näöng âäü 8%.

+ Thu máùu âënh læåüng: duìng gaìu petersen âãø thu máùu, quaï trinh cuîng

âæåüc tiãún haình tæång tæû nhæ âaî thu máùu âënh tênh nhæng cáön xaïc âënh roí diãûn

Chæång måí âáöu: Nhæîng kiãún thæïc...

14

têch miãûng gaìu cuîng nhæ säú láön láúy máùu âãø tênh toaïn diãûn têch nãön âaïy âaî thu

âæåüc.

Hçnh B.5: Baín âäö thãø hiãûn vë trê thu máùu trãn säng

4. Phæång phaïp phán têch

Máùu váût thu âæåüc seî chuyãøn vãö phoìng thê nghiãûm âãø phán têch.