Giáo dục quyền con người cho học sinh phổ thông ở Việt Nam hiện nay

VIỆN HÀN LÂM

KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

NGÔ VĂN NAM

GIÁO DỤC QUYỀN CON NGƯỜI CHO HỌC SINH

PHỔ THÔNG Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

Chuyên ngành: Luật Hiến pháp và Luật Hành chính

Mã số : 9.38.01.07

LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS PHẠM HỮU NGHỊ

HÀ NỘI - 2018

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Nội dung cũng như

các số liệu trình bày trong luận án hoàn toàn trung thực. Những kết luận khoa học của

luận án chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác.

TÁC GIẢ LUẬN ÁN

Ngô Văn Nam

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU......................................................................................................................... 1

Chương 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI VÀ CƠ SỞ LÝ

THUYẾT CỦA VIỆC NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI.......................................................... 8

1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu trong nước ............................................................ 8

1.2. Tổng quan tình hình nghiên cứu về giáo dục quyền con người cho học sinh phổ

thông ở nước ngoài .......................................................................................................... 20

1.3. Đánh giá tình hình nghiên cứu.................................................................................. 23

1.4. Câu hỏi và giả thuyết nghiên cứu ............................................................................. 25

1.5. Cơ sở lý thuyết của việc nghiên cứu đề tài............................................................... 26

Chương 2. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ GIÁO DỤC QUYỀN CON NGƯỜI

CHO HỌC SINH PHỔ THÔNG.................................................................................. 28

2.1. Khái niệm giáo dục quyền con người cho học sinh phổ thông ................................ 28

2.2. Vai trò xã hội của giáo dục quyền con người cho học sinh phổ thông..................... 39

2.3. Các thành tố của giáo dục quyền con người cho học sinh phổ thông ...................... 44

2.4. Các yếu tố tác động đến hoạt động giáo dục quyền con người cho học sinh phổ thông .. .55

2.5. Giáo dục quyền con người cho học sinh phổ thông ở một số quốc gia và gợi mở

cho Việt Nam................................................................................................................... 62

Chương 3. THỰC TRẠNG GIÁO DỤC QUYỀN CON NGƯỜI CHO HỌC

SINH PHỔ THÔNG Ở VIỆT NAM............................................................................. 75

3.1. Sự phát triển và ảnh hưởng của giáo dục phổ thông đến hoạt động giáo dục

quyền con người cho học sinh phổ thông ........................................................................ 75

3.2. Thực trạng cơ sở chính trị - pháp lý của hoạt động giáo dục quyền con người cho

học sinh phổ thông........................................................................................................... 81

3.3. Thực trạng tổ chức hoạt động giáo dục quyền con người cho học sinh phổ thông................. 86

3.4. Đánh giá kết quả hoạt động giáo dục quyền con người đối với học sinh phổ thông .103

Chương 4. NHU CẦU, QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP ĐỔI MỚI VÀ NÂNG CAO

HIỆU QUẢ GIÁO DỤC QUYỀN CON NGƯỜI CHO HỌC SINH PHỔ THÔNG

Ở VIỆT NAM HIỆN NAY .....................................................................................................112

4.1. Nhu cầu đổi mới và nâng cao hiệu quả giáo dục quyền con người cho học sinh

phổ thông ......................................................................................................................... 112

4.2. Quan điểm đổi mới và nâng cao hiệu quả giáo dục quyền con người cho học sinh

phổ thông ......................................................................................................................... 117

4.3. Giải pháp đổi mới và nâng cao hiệu quả giáo dục quyền con người cho học sinh

phổ thông ......................................................................................................................... 121

KẾT LUẬN .................................................................................................................... 145

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................... 148

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 3.1. Kết quả khảo sát thái độ học tập và mức độ tham gia vào bài học giáo

dục quyền con người ở môn học Đạo đức, Giáo dục công dân.........................................89

Bảng 3.2. Kết quả khảo sát thầy cô giáo giảng dạy môn Đạo đức, Giáo dục

công dân về phương pháp học của học sinh phổ thông.....................................................89

Bảng 3.3. Kết quả khảo sát những khó khăn thường gặp khi giảng dạy nội dung

quyền con người cho học sinh phổ thông của giáo viên....................................................90

Bảng 3.4. Kết quả khảo sát giáo viên giảng dạy môn Đạo đức và Giáo dục công dân ..91

Bảng 3.5. Kết quả khảo sát người quản lý trường phổ thông về hình thức giáo

dục quyền con người cho học sinh phổ thông ...................................................................93

Bảng 3.6. Kết quả khảo sát quan điểm của giáo viên về việc lồng ghép nội dung

quyền con người trong môn Đạo đức và Giáo dục công dân ............................................99

Bảng 3.7. Kết quả khảo sát giáo viên sử dụng phương pháp giáo dục quyền con

người trong nội dung môn học Đạo đức, Giáo dục công dân............................................100

Bảng 3.8. Kết quả khảo sát các hình thức ngoại khóa được tổ chức cho học sinh

phổ thông khi giáo dục quyền con người ..........................................................................101

Bảng 3.9. Kết quả khảo sát học sinh phổ thông về phương pháp giảng dạy/giáo

dục quyền con người được giáo viên sử dụng ...................................................................102

Bảng 3.10. Kết quả trả lời khái niệm quyền con người của học sinh phổ thông......104

Bảng 3.11. Kết quả về mức độ hiểu biết và vận dụng các kỹ năng về giáo dục

quyền con người của học sinh phổ thông của giáo viên giảng dạy môn Đạo đức và

Giáo dục công dân .............................................................................................................105

Bảng 3.12. Kết quả khảo sát cách xử sự của học sinh phổ thông khi bắt gặp các

hành vi xâm phạm quyền con người..................................................................................106

Bảng 3.13. Kết quả khảo sát việc tổ chức các hoạt động ngoại khóa về giáo dục

quyền con người và thái độ tham gia của học sinh phổ thông ..........................................110

Bảng 4.1. Kết quả khảo sát cán bộ quản lý trường phổ thông trung học về thành

lập bộ phần tư vấn tâm lý – pháp luật – hướng nghiệp cho học sinh phổ thông ...............130

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Thực tế đã chứng minh, giáo dục quyền con người mang lại những giá trị xã hội

to lớn vì nó sẽ giúp hình thành nhận thức và thái độ tôn trọng quyền con người của

các cá nhân; tôn trọng công bằng, pháp luật, quyền con người và quyền tự do cơ bản

của mọi công dân, không phân biệt đối xử vì bất cứ lý do gì từ phía các cơ quan công

quyền, các chủ thể khác trong xã hội và bản thân mỗi công dân. Ở cấp độ quốc tế, từ

năm 1994 Liên hợp quốc đã triển khai thập kỷ giáo dục quyền con người trên phạm vi

toàn cầu. Mục đích và tinh thần cao cả của Chiến lược toàn cầu về giáo dục quyền

con người được thể hiện ở việc trang bị sự hiểu biết, kiến thức cơ bản về quyền con

người để giúp cho mỗi con người hiểu, tôn trọng và biết thực hành các quyền con

người của mình và tôn trọng, bảo vệ các quyền con người của những người khác.

Bằng cách đó mà con người ngày càng trở nên thân thiện, hoà hợp với nhau vượt qua

mọi ngăn cách, ngày càng có cơ hội chung sống hoà bình và phát triển. Hoạt động

giáo dục quyền con người đối với học sinh được thiết kế “lồng ghép” trong hệ thống

giáo dục quốc dân. Nhiều quốc gia trên thế giới đã có chương trình giáo dục về quyền

con người dành cho cho trẻ em từ lứa tuổi rất nhỏ [111].

Tại Việt Nam, giáo dục quyền con người là một bộ phận cấu thành của giáo dục

pháp luật. Hai chức năng quan trọng nhất của giáo dục quyền con người đó là trang bị

những kiến thức cơ bản, xây dựng ý thức tôn trọng, bảo vệ và những kỹ năng sử dụng

quyền con người của bản thân mỗi người và của những người khác [95]. Ở cấp học

trung học phổ thông, nội dung quyền con người cũng đã được đề cập ở nhiều nội

dung khác nhau [111]. Tại các cơ sở giáo dục đại học chuyên ngành luật cũng như

không chuyên luật, vấn đề giáo dục, đào tạo về quyền con người cũng đã được quan

tâm ở những mức độ khác nhau. Giáo dục nhân quyền cũng đã được thực hiện từ lâu

trong các nhà trường phổ thông ở Việt Nam, chủ yếu thông qua môn học đạo đức và

giáo dục công dân [111]. Thực tế này cho thấy, vấn đề giáo dục quyền con người đã

được Nhà nước quan tâm và coi giáo dục quyền con người là một nội dung trong

chương trình giáo dục phổ thông.

2

Các nghiên cứu về giáo dục về quyền con người ở Việt Nam thời gian qua cho

thấy, hoạt động giáo dục quyền con người được tiến hành cả trong và ngoài nhà

trường [16, tr.16-22], [32, tr.27-46]. Đối với hoạt động giáo dục quyền con người

trong nhà trường tập trung vào kiện toàn nội dung giáo dục quyền con người, nhưng

bị “đóng khung” trong chương trình của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Hoạt động giáo dục

ngoài nhà trường được thực hiện bởi nhiều chủ thể khác nhau. Nội dung tập huấn,

tuyên truyền khá đa dạng, bao gồm các vấn đề lý luận về quyền con người nói chung,

các tiêu chuẩn quốc tế và quy định quốc gia về quyền con người..., tuy nhiên, các nội

dung liên quan đến quyền con người của một số nhóm xã hội dễ bị tổn thương (phụ

nữ, trẻ em, người thiểu số, người sống chung với HIV/AIDS…) chiếm dung lượng

lớn [111]. Từ hiện trạng giáo dục quyền con người ở Việt Nam cho thấy, yêu cầu cụ

thể hóa nội dung, phương thức giáo dục quyền con người cho từng nhóm đối tượng cụ

thể là yêu cầu cần thiết, trong đó có học sinh phổ thông.

Giáo dục quyền con người cho học sinh phổ thông có ý nghĩa đặc biệt quan

trọng trong bối cảnh thực hiện Nghị quyết Hội nghị lần thứ 8, Ban Chấp hành Trung

ương khóa XI (Nghị quyết số 29-NQ/TW) về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và

đào tạo đã được ban hành ngày 4/11/2013. Một trong những định hướng quan trọng,

cốt lõi của công cuộc đổi mới này là sự chuyển đổi quá trình giáo dục từ chủ yếu trang

bị kiến thức sang phát triển toàn diện nhằm hình thành phẩm chất đạo đức nhân văn và

năng lực nhận thức, kỹ năng thực hành cho người học. Học đi đôi với hành lý luận gắn

với thực tiễn giáo dục nhà trường kết hợp với giáo dục gia đình và giáo dục xã hội, dạy

cho người học các kỹ năng mềm, khả năng ứng phó, giải quyết các vấn đề. [6]

Để triển khai thực hiện việc đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, có

rất nhiều công việc phải làm, trong đó có giáo dục quyền con người cho học sinh các

trường học thuộc hệ thống giáo dục mầm non, phổ thông và trẻ em nói chung. Giáo

dục quyền con người, kết hợp với giáo dục đạo đức, giáo dục pháp luật và kỹ năng

sống là một trong những nội dung, điều kiện đặc biệt quan trọng để thực hiện được

mục tiêu giáo dục, hình thành phẩm chất đạo đức nhân văn, năng lực nhận thức, kỹ

năng thực hành của trẻ em trong cuộc sống. Trên cơ sở đó, giáo dục quyền con người

cho học sinh phổ thông nhằm hình thành sự hiểu biết, ý thức, hành vi tôn trọng, sử

3

dụng, bảo vệ quyền của bản thân và của những người khác, đồng thời, giáo dục quyền

con người nhằm tạo lập cho học sinh ngay từ tuổi thiếu niên sự khoan dung, sống có

trách nhiệm với chính mình và cộng đồng, xã hội.

Thực tế hiện nay quyền trẻ em, quyền con người của học sinh chưa được nhận

thức đầy đủ. Trong cuộc sống hàng ngày còn xảy ra nhiều hiện tượng xâm phạm

quyền, lợi ích của học sinh. Bản thân học sinh cũng chưa có hiểu biết cần thiết về

quyền của mình và cách thức bảo vệ. Giáo dục quyền con người cho học sinh phổ

thông có ý nghĩa xã hội to lớn, vừa tránh được sự khô cứng, nặng về lý luận, vừa làm

tăng tính hấp dẫn, ý nghĩa thiết thực đối với cuộc sống của các em trong điều kiện xã

hội hiện đại. Tuy nhiên, việc giáo dục quyền con người cho học sinh phổ thông mới

chỉ là bước khởi đầu, còn hạn chế cả về cách thức tổ chức và nội dung, hình thức,

phương pháp. Trong khi đó, xét về yêu cầu, mục tiêu thì trọng tâm của giáo dục phổ

thông là giáo dục nhân cách, phẩm chất đạo đức công dân cho học sinh phổ thông và

những kiến thức cơ bản, kỹ năng thực hành trong cuộc sống. Để đạt được mục tiêu đổi

mới căn bản, toàn diện nền giáo dục và đào tạo bậc phổ thông nói riêng, đòi hỏi phải tổ

chức có chất lượng, hiệu quả thiết thực giáo dục quyền con người cho học sinh phổ

thông. Trên bình diện lý luận nói riêng, rất cần thiết nghiên cứu một cách chuyên sâu,

toàn diện về giáo dục quyền con người cho học sinh phổ thông ở nước ta hiện nay.

Chính vì vậy, nghiên cứu sinh đã lựa chọn đề tài “Giáo dục quyền con người cho học

sinh phổ thông ở Việt Nam hiện nay” làm nội dung nghiên cứu cho luận án tiến sĩ

luật học của mình.

2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài

2.1. Mục đích nghiên cứu

Mục đích nghiên cứu của luận án là làm rõ cơ sở lý luận của hoạt động giáo dục

quyền con người cho học sinh phổ thông ở Việt Nam. Từ cơ sở lý luận đã xác định,

Luận án tiến hành đánh giá thực trạng, căn cứ yêu cầu của thực tiễn, đề xuất việc đổi

mới nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động giáo dục quyền con người cho học sinh phổ

thông ở Việt Nam hiện nay.

4

2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Một là, về phương diện lý luận, nghiên cứu những vấn đề lý luận cơ bản về học

sinh phổ thông, các đặc điểm về tâm lý, sinh lý, nhận thức có ảnh hưởng, tác động

đến hoạt động giáo dục quyền con người; làm rõ nội hàm khái niệm, đặc điểm, nội

dung, phương pháp, hình thức, các nhân tố tác động đến hoạt động giáo dục quyền

con người cho học sinh phổ thông trên cơ sở các vấn đề lý luận về giáo dục quyền

con người.

Hai là, về thực tiễn, nghiên cứu, phân tích, đánh giá thực trạng hoạt động giáo dục

quyền con người cho học sinh phổ thông, nêu rõ những kết quả đạt được, những tồn tại,

hạn chế của hoạt động giáo dục quyền con người cho học sinh phổ thông trên các

phương diện: nhận thức, nội dung, phương pháp, cách thức, chủ thể tiến hành hoạt động

giáo dục quyền con người cho học sinh phổ thông. Tác giả luận án tiến hành điều tra

hoạt động giáo dục quyền con người cho học sinh phổ thông ở một số địa phương để làm

minh chứng cho các luận điểm khoa học được nêu ở trong Luận án.

Ba là, nghiên cứu đề xuất các giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục

quyền con người cho học sinh phổ thông trên cơ sở tham khảo kinh nghiệm một số

nước và ứng dụng vào cho phù hợp với điều kiện kinh tế xã hội ở nước ta hiện nay.

3. Phạm vi và đối tượng nghiên cứu của đề tài

3.1. Phạm vi nghiên cứu

- Phạm vi về nội dung:

Luận án xác định phạm vi nghiên cứu là những vấn đề lý luận cơ bản về giáo

dục quyền con người cho học sinh phổ thông, bao gồm các hợp phần cơ bản như đối

tượng, chủ thể, nội dung, hình thức, phương pháp, các yếu tố tác động và các điều

kiện đảm bảo thực hiện; nghiên cứu thực trạng trên cơ sở khung lý thuyết trên; đề

xuất quan điểm, giải pháp đổi mới trên tất cả các hợp phần cơ bản thuộc khung lý

thuyết của giáo dục quyền con người cho học sinh phổ thông.

Giáo dục quyền con người cho học sinh phổ thông trong Luận án tập trung vào

hình thức giáo dục chính khóa về quyền con người, tức là hoạt động giáo dục quyền

con người do trường phổ thông thực hiện. Các hoạt động giáo dục quyền con người

5

cho học sinh phổ thông ngoài nhà trường đóng vai trò hỗ trợ cho giáo dục quyền con

người chính thức.

- Phạm vi về không gian và đối tượng nghiên cứu:

Luận án tập trung nghiên cứu, khảo sát ở một số trường phổ thông ở thành phố Hà

Nội, tỉnh Thừa Thiên Huế và thành phố Hồ Chí Minh. Việc lựa chọn điểm tiến hành điều

tra được phân bổ cho cả ba khu vực địa lý (Miền Bắc, Miền Trung và Miền Nam).

Đối tượng được khảo sát thực tiễn giáo dục quyền con người bao gồm: nhà quản

lý trong trường phổ thông, giáo viên giảng dạy môn Đạo đức và Giáo dục công dân,

giáo dục pháp luật và các học sinh phổ thông.

- Phạm vi về thời gian:

Luận án tập trung nghiên cứu, khảo sát giáo dục quyền con người cho học sinh

phổ thông trong những năm gần đây, từ năm 2013 đến hiện nay.

3.2. Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của đề tài là hoạt động giáo dục quyền con người cho học

sinh phổ thông ở nước ta hiện nay. Khái niệm học sinh phổ thông được hiểu theo

Luật Giáo dục năm 2005 (sửa đổi 2009) bao gồm học sinh tiểu học, học sinh trung

học cơ sở và học sinh trung học phổ thông.

4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của đề tài

Về phương pháp luận, luận án được thực hiện trên cơ sở quan điểm của chủ

nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy luật lịch sử; quan điểm của chủ nghĩa

Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước, pháp luật và phát triển con

người; quan điểm, chủ trương của Đảng về bảo vệ quyền con người; khoa học chính

trị - pháp lý hiện đại về quyền con người, giáo dục quyền con người.

- Về các phương pháp nghiên cứu :

Để thực hiện nhiệm vụ của luận án, tác giả sử dụng các phương pháp cụ thể như

phân tích, tổng hợp, diễn dịch, quy nạp, phương pháp lịch sử, so sánh, điều tra xã hội

học đối với toàn bộ nội dung các vấn đề nghiên cứu của luận án.

- Phương pháp nghiên cứu tài liệu được sử dụng nhằm nghiên cứu các tư liệu tại

đề tài khoa học, sách chuyên khảo, bài báo, tạp chí khoa học có chứa đựng các phân

tích và kết luận đã được các tác giả khác thực hiện; các văn kiện của Đảng, văn bản

6

quy phạm pháp luật của Nhà nước, số liệu thống kê chính thức đã công bố,… để làm

rõ thành quản nghiên cứu và những khoảng trống cần được tiếp tục nghiên cứu làm

rõ. Phương pháp này được áp dụng chủ yếu trong Chương 1, Chương 2 của Luận án.

- Phương pháp hệ thống, liên ngành nhằm làm rõ đối tượng nghiên cứu của đề

tài có mối quan hệ mật thiết với nhiều ngành khoa học xã hội khác như giáo dục học,

tâm lý học, xã hội học... để có sự luận giải đa chiều về giáo dục quyền con người cho

học sinh phổ thông. Phương pháp này áp dụng chủ yếu trong Chương 2 và Chương 3

của Luận án.

- Phương pháp điều tra xã hội học được sử dụng trong việc nghiên cứu, khảo

sát, đánh giá về thực trạng nhận thức và thực hiện giáo dục quyền con người cho học

sinh phổ thông. Nội dung điều tra xã hội học chủ yếu được tiến hành tại một số

trường trung học phổ thông ở Hà Nội, Thừa Thiên Huế và thành phố Hồ Chí Minh.

Việc điều tra theo phương pháp chọn mẫu. Mỗi tỉnh sẽ lựa chọn 6 trường ở cả

ba cấp tiểu học, trung học cơ sở và trung học phổ thông. Việc điều tra được tiến hành

ngẫu nhiên dưới sự trợ giúp của giáo viên chủ nhiệm trong việc phát và thu phiếu.

5. Những đóng góp mới của luận án

- Luận án đã nghiên cứu, làm rõ nội hàm khái niệm giáo dục quyền con

người cho học sinh phổ thông, đặc trưng cơ bản và các yếu tố cấu thành cơ bản

của giáo dục quyền con người cho học sinh phổ thông

- Nghiên cứu các yếu tố tác động đến hoạt động giáo dục quyền con người

cho học sinh phổ thông theo các chiêu hướng tích cực hay tiêu cực;

- Nghiên cứu trên cơ sở kết hợp cách tiếp cận - phương pháp luận của chủ

nghĩa Mác-Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục con người, quan điểm của

khoa học pháp lý hiện đại và các quan điểm cơ bản về giáo dục học và tâm lý học.

- Nghiên cứu, khảo sát, đánh giá thực trạng giáo dục quyền con người cho

học sinh phổ thông ở một số trường phổ thông để rõ những tồn tại, hạn chế trong

thực tiễn giáo dục quyền con người cho học sinh phổ thông ở Việt Nam hiện nay.

- Căn cứ vào đường lối đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục quốc dân,

trong đó có đổi mới chương trình giáo dục phổ thông, luận án xây dựng luận cứ

7

khoa học cho các giải pháp nhằm đổi mới, nâng cao hiệu quả giáo dục quyền con

người cho học sinh phổ thông trong điều kiện Việt Nam hiện nay.

6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án

Luận án là công trình nghiên cứu có tính hệ thống về hoạt động giáo dục quyền

con người cho học sinh phổ thông – đối tượng đang trong quá trình hình thành, hoàn

thiện nhân cách. Các kết quả nghiên cứu của Luận án góp phần bổ sung và phát triển

những vấn đề lý luận về giáo dục quyền con người cho học sinh phổ thông dựa

trên những đặc thù của đối tượng được giáo dục làm cơ sở lý luận cho việc đổi

mới, nâng cao hiệu quả giáo dục quyền con người cho học sinh phổ thông trong

giai đoạn hội nhập hiện nay. Ngoài ra, luận án cũng là nguồn tài liệu tham khảo

trong nghiên cứu và giảng dạy khoa học pháp lý, phục vụ cho hoạch định chính sách

giáo dục quyền con người cho học sinh phổ thông trong điều kiện đổi mới căn bản,

toàn diện giáo dục và đào tạo hiện nay.

7. Cơ cấu của luận án

Ngoài Mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo, Luận án có gồm 4

chương như sau:

- Chương 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu đề tài và cơ sở lý thuyết của việc

nghiên cứu đề tài;

- Chương 2. Những vấn đề lý luận về giáo dục quyền con người cho học

sinh phổ thông;

- Chương 3. Thực trạng giáo dục quyền con người cho học sinh phổ thông

ở Việt Nam;

- Chương 4. Nhu cầu, quan điểm và giải pháp nâng cao hiệu quả giáo dục

quyền con người cho học sinh phổ thông ở Việt Nam hiện nay.

8

Chương 1

TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI VÀ CƠ SỞ LÝ THUYẾT

CỦA VIỆC NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI

1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu trong nước

1.1.1. Các nghiên cứu liên quan đến xác định đường lối tôn trọng, bảo vệ,

bảo đảm quyền con người và yêu cầu thể chế hóa quyền con người trong khuôn

khổ pháp luật quốc gia

Một trong những nội dung quan trọng của đường lối đổi mới về kinh tế năm

1986 là “đặt con người vào vị trí trung tâm của mọi chính sách, coi con người vừa là

động lực, vừa là mục tiêu của công cuộc phát triển, đường lối đổi mới kể trên không

chỉ tác động đến kinh tế, xã hội mà đồng thời chi phối mạnh mẽ nhận thức và thực tế

bảo đảm quyền con người ở nước ta trong thời gian qua”[2]. Đây là cơ sở chính trị

quan trọng đối với việc thể chế hóa quyền con người trong các quy định pháp luật và

tổ chức thực hiện pháp luật cũng như việc tổ chức triển khai giáo dục quyền con

người trong bối cảnh xây dựng nhà nước pháp quyền, hội nhập quốc tế của nước ta,

nhằm hình thành từng bước nền văn hóa pháp quyền, văn hóa quyền con người ở

nước ta.

Về phương diện lập pháp, thuật ngữ quyền con người được chính thức ghi nhận

trong Hiến pháp năm 1992. Theo đó, ở nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam,

các quyền con người về chính trị, dân sự, kinh tế, văn hóa và xã hội được tôn trọng,

thể hiện ở các quyền công dân và được quy định trong Hiến pháp và luật (Điều 50

Hiến pháp năm 1992). Cụ thể hóa quy định của Hiến pháp, “tính từ năm 1996 đến

năm 2002, Nhà nước đã ban hành 13.000 văn bản pháp luật các loại, trong đó có hơn

40 Bộ Luật và Luật, trên 120 Pháp lệnh, gần 850 văn bản pháp luật của Chính phủ và

trên 3.000 văn bản pháp quy của các bộ, ngành, trong đó đã “nội luật hóa” một cách

toàn diện những công ước quốc tế về quyền con người mà Việt Nam đã phê chuẩn

hoặc gia nhập từ đầu những năm 80 của thế kỷ XX và trong thời kỳ này. Đây là điều

mà trong giai đoạn trước hầu như chúng ta chưa làm được”[2].

9

Thể chế hóa cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa

xã hội (bổ sung và phát triển năm 2011) về quyền con người là “quan tâm hơn nữa

việc chăm lo hạnh phúc và sự phát triển tự do, toàn diện của con người, bảo vệ quyền

và lợi ích hợp pháp của con người, tôn trọng và thực hiện các điều ước quốc tế mà

Việt Nam ký kết”, tại kỳ họp thứ 6 Quốc hội khóa XIII nước Cộng hòa xã hội chủ

nghĩa Việt Nam thông qua Hiến pháp năm 2013. Hiến pháp năm 2013 gồm 11

Chương 120 điều. Nội dung về quyền con người, quyền công dân được quy định tại

Chương II từ điều 14 đến điều 49. Về số lượng điều luật về quyền con người, quyền

công dân của Hiến pháp năm 2013 là 36/120 điều. Có thể khẳng định Hiến pháp năm

2013 là Hiến pháp của quyền con người là bước tiến mạnh mẽ về tư duy lý luận của

Đảng và nỗ lực lập pháp của Nhà nước về vấn đề quyền con người, đưa vấn đề quyền

con người ở Việt Nam gần hơn với các chuẩn mực quốc tế. Vấn đề đặt ra hiện nay là

làm sao hiện thực hóa quyền con người trong pháp luật và giải pháp nào để thực thi

quyền con người hiệu quả.

Các công trình nghiên cứu về quyền con người được tiếp cận từ cơ bản đến

chuyên sâu. Các công trình nghiên cứu về quyền con người trên thế giới và ở Việt

Nam cho chúng ta có cái nhìn tổng quát nhất về quyền con người từ pháp luật quốc tế

(được thể hiện trong các Văn kiện pháp lý quốc tế về quyền con người) đến hệ thống

pháp luật quốc gia, trong đó có đề cập cả những quyền mới xuất hiện trong quá trình

phát triển. Có thể kể đến các công trình nghiên cứu:

- Wolfgang Benedek (chủ biên), Tìm hiểu về quyền con người, Nxb. Tư pháp,

Hà Nội, 2008.

- Chu Hồng Thanh, Quyền con người và luật nhân quyền quốc tế, Nxb. Chính

trị quốc gia, Hà Nội, 1997.

- Võ Khánh Vinh, Cơ chế bảo đảm và bảo vệ quyền con người, Nxb. Khoa học

Xã hội, Hà Nội, 2011.

- Võ Khánh Vinh, Những vấn đề lý luận và thực tiễn về các quyền mới xuất

hiện trong quá trình phát triển, Nxb. Khoa học Xã hội, Hà Nội, 2012.

- Nguyễn Thị Hoài Phương, Cơ quan bảo vệ nhân quyền quốc gia ở Australia,

Tạp chí Nghiên cứu lập pháp, số 12/2012, tr. 59 – 64.

10

- Hoàng Văn Hảo, Quyền con người trong sự nghiệp đổi mới ở Việt Nam, Tạp

chí Luật học số 1/1995.

Bên cạnh kết quả nghiên cứu khái quát về quyền con người, các công trình

nghiên cứu cũng đã hướng tới việc bảo đảm, thực thi quyền con người trong bối cảnh

của từng quốc gia trên thế giới. Kết quả nghiên cứu về bảo đảm, thực thi quyền con

người trong bối cảnh của từng quốc gia trên thế giới giúp chúng ta có cái nhìn cụ thể

về thực thi quyền con người ở từng quốc gia khác nhau, với thể chế chính trị, truyền

thống, văn hóa, tín ngưỡng, tôn giáo khác nhau. Công trình tiêu biểu cho hướng

nghiên cứu này là cuốn sách “Quyền con người trong thế giới hiện đại nghiên cứu và

thông tin” do các tác giả Phạm Khiêm Ích, Hoàng Văn Hảo chủ biên thuộc loại tài

liệu tham khảo nội bộ của Viện thông tin Khoa học Xã hội năm 1995.

Ngoài ra, trong các nghiên cứu về quyền con người thì việc đặt nghiên cứu

quyền con người theo hướng liên ngành, đa ngành luật học là hướng nghiên cứu

mang tính chuyên sâu và giúp cho chúng ta có cái nhìn đa chiều về quyền con người

trong từng lĩnh vực pháp luật. Các nghiên cứu này đi từ quyền con người như là giá

trị xã hội phổ biến và tính đặc thù như nghiên cứu của Võ Khánh Vinh [129, tr.9-20],

quyền con người trong pháp luật quốc tế như nghiên cứu của Trần Văn Thắng [104,

tr.111-120], Nguyễn Khắc Hải [42, tr.138-165], Trịnh Tiến Việt [130, tr.166-221],

Nguyễn Trung Tín [110, tr.222-233], Nguyễn Thị Báo [4, tr.283-312] … Bên cạnh

cách tiếp cận quyền con người trong pháp luật quốc tế và yêu cầu nội luật hóa công

ước quốc tế về quyền con người trong pháp luật Việt Nam còn có khá nhiều công

trình đề cập quyền con người trong từng lĩnh vực pháp luật khác nhau như: Quyền

con người trong pháp luật an sinh xã hội [16, tr.9-26], bảo vệ quyền con người và

việc xây dựng tòa án Hiến pháp ở Việt Nam [99, tr.55-74], quyền tự do kinh doanh

của công dân và Nhà nước thuế [71, tr.133-148], mối quan hệ giữa quyền con người

với Luật Hình sự Việt Nam [88 tr.169-181], quyền con người trong tố tụng hình sự

Việt Nam [88, tr.169-181]…

Từ kết quả nghiên cứu của các công trình nghiên cứu về quyền con người, cách

thức tiếp cận về quyền con người theo hướng đa ngành, liên ngành luật học giúp

nghiên cứu sinh có được nhận thức vừa cơ bản, vừa chuyên sâu về quyền con người,