Du ký của phạm quỳnh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

HỒ THỊ KIỀU TRANG

DU KÝ CỦA PHẠM QUỲNH

Chuyên ngành: Văn học Việt Nam

Mã số: 60 22 01 21

TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ

KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

Đà Nẵng, Năm 2015

Công trình được hoàn thành tại

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. NGUYỄN PHONG NAM

Phản biện 1: TS. NGUYỄN ĐÌNH VĨNH

Phản biện 2: TS. NGÔ MINH HIỀN

Luận văn được bảo vệ trước Hội đồng chấm Luận

văn tốt nghiệp thạc sỹ Khoa học Xã hội và Nhân văn họp

tại Đại học Đà Nẵng vào ngày 5 tháng 12 năm 2015

Có thể tìm luận văn tại:

- Trung tâm Thông tin - Học liệu, Đại học Đà Nẵng

- Thư viện trường Đại học Sư phạm, Đại hoc Đà Nẵng

1

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Bước sang thế kỉ XX, nền văn học Việt Nam bước vào

giai đoạn giao thời với xu hướng vận động, dịch chuyển theo

hướng hiện đại hóa. Sự biến động của hoàn cảnh xã hội – lịch

sử đã tác động mạnh mẽ đến văn học làm thay đổi tư duy nghệ

thuật, đặc biệt đã tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển nhiều

thể loại văn học mới, trong đó có du ký.

Phạm Quỳnh là một nhân vật lịch sử được giới nghiên

cứu đánh giá rất khác nhau. Do nhiều nguyên nhân, cho đến

nay, việc đánh giá vị trí cũng như đóng góp của ông đối với

nền văn học nước nhà cũng chưa thực sự thỏa đáng. Với mong

muốn góp phần nhận thức lại vấn đề, nhằm khẳng định những

đóng góp không thể phủ nhận của Phạm Quỳnh về lịch sử, văn

hóa, văn học, đề tài này đi sâu tìm hiểu du ký, một trong những

thành tựu đáng kể của ông.

2. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của luận văn là những tác phẩm

du ký của Phạm Quỳnh. Đây là một lĩnh vực nghiên cứu khá

rộng với nhiều khía cạnh, nhiều vấn đề vì vậy, ở luận văn này,

chúng tôi xin giới hạn ở việc đi sâu tìm hiểu những đặc điểm

nổi bật về nội dung và những nét đặc trưng về nghệ thuật trong

các tác phẩm du ký của Phạm Quỳnh.

3. Mục đích nghiên cứu

Tiến hành khảo sát và nghiên cứu các tác phẩm du ký

của nhà văn Phạm Quỳnh, mục đích chính là để đánh giá đầy

2

đủ hơn những giá trị nội dung, nghệ thuật của tác phẩm. Không

những thế, thông qua những sáng tác du ký để thấy được nhân

cách, con người Phạm Quỳnh và thái độ của ông đối với dân

tộc, với thời đại lúc bấy giờ.

4. Lịch sử vấn đề nghiên cứu

* Vài nét về tình hình nghiên cứu thể tài du ký nói chung:

Xung quanh quan niệm về du ký, nhiều nhà nghiên cứu

đã đưa ra những ý kiến như các tác giả Nguyễn Hữu Sơn,

Phạm Xuân Nguyên, Nguyễn Phong Nam, Võ Thị Thanh

Tùng.

Ở đây, chúng tôi thống nhất với quan niệm của nhóm

tác giả Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi chủ biên

trong cuốn Từ điển thuật ngữ văn học, theo đó du ký được định

nghĩa như sau: “Du ký là một loại hình văn học thuộc loại hình

ký mà cơ sở là sự ghi chép của bản thân người đi du lịch,

ngoạn cảnh về những điều mắt thấy tai nghe của chính mình tại

những xứ sở xa lạ hay những nơi ít người có dịp đi đến”

[6,tr.108].

* Tình hình nghiên cứu về Phạm Quỳnh và du ký Phạm Quỳnh

Cho đến nay, việc đánh giá, nhìn nhận về cuộc đời và

sự nghiệp của Phạm Quỳnh vẫn tồn tại những khuynh hướng

khác nhau. Theo thống kê, đã có trên 30 công trình nghiên cứu,

phê bình của các nhà nghiên cứu, học giả thuộc nhiều thế hệ về

văn nghiệp Phạm Quỳnh và vị trí của ông trong lịch sử văn học

Việt Nam nửa đầu thế kỷ XX.

Thiết nghĩ, để đánh giá về một nhân vật lịch sử với số

phận đặc biệt như nhà văn Phạm Quỳnh cần phải có thời gian

3

và phải được người đời sau tiếp tục soi sáng một cách công

bằng, khách quan để trả lại những giá trị đích thực cho ông.

Tác giả Nguyễn Hữu Sơn có nhiều bài viết về học giả

Phạm Quỳnh và thể tài du ký trên Nam Phong tạp chí như:

“Thể tài du ký trên tạp chí “Nam Phong” (1917 – 1934),

“Phạm Quỳnh với du ký “Trẩy chùa Hương”, “Tuyển tập “Du

ký Việt Nam” – kho tư liệu quý giá về lịch sử, địa dư, văn hóa,

phong tục”, “Văn du ký của học giả Phạm Quỳnh”, “Du ký về

vùng văn hóa Sài Gòn – Nam Bộ trên Nam Phong tạp chí

(1917 -1934)”, “Thể tài văn xuôi du ký chữ Hán đầu thế kỷ

XVIII – XIX và những đường biên thể loại” (2011). Những bài

viết này chủ yếu đưa ra những đánh giá chung về nội dung, về

thể tài du ký khi tiếp cận với những sáng tác du ký của Phạm

Quỳnh.

Tác giả Âu Vĩnh Hiền với bài viết “Phạm Quỳnh và

Nam Phong tạp chí, tiếp nối phát huy và trau dồi chữ quốc ngữ

vào đầu thế kỷ XX”.

Nhìn chung, các bài viết và các công trình trên đã chỉ ra

được những nét đặc sắc trong nội dung và nghệ thuật viết du ký

của nhà văn Phạm Quỳnh nhưng chưa thấy được mối liên hệ

giữa hiện thực được phản ánh trên hành trình trải nghiệm của

tác giả với thời cuộc xã hội nước ta lúc bấy giờ. Thêm vào đó,

các tác giả cũng chưa đặt bộ phận văn du ký của Phạm Quỳnh

trong tiến trình hiện đại hóa văn học dân tộc để từ đó thấy được

công lao to lớn của nhà văn với lịch sử văn học.

4

5. Phƣơng pháp nghiên cứu

Căn cứ vào đặc điểm của đối tượng nghiên cứu, chúng

tôi sử dụng phương pháp nghiên cứu tiểu sử, phương pháp hệ

thống làm phương pháp nghiên cứu chính. Ngoài ra, trong quá

trình thực hiện luận văn chúng tôi còn sử dụng các thao tác phổ

biến khi nghiên cứu văn học đó là thao tác phân tích, tổng hợp,

so sánh, đối chiếu, mô tả…

6. Bố cục của luận văn

Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Tài liệu tham khảo,

Luận văn triển khai theo 3 chương như sau:

Chương 1: Nhà văn Phạm Quỳnh trong tiến trình vận

động của văn học hiện đại Việt Nam đầu thế kỷ XX

Chương 2: Nhãn quan văn hóa trong du ký của Phạm

Quỳnh.

Chương 3: Những đặc trưng nghệ thuật trong thể tài du

ký của Phạm Quỳnh

5

CHƢƠNG 1

NHÀ VĂN PHẠM QUỲNH TRONGTIẾN TRÌNH

VẬN ĐỘNG CỦA VĂN HỌC HIỆN ĐẠI VIỆT NAMĐẦU

THẾ KỶ XX

1.1. CUỘC ĐỜI VÀ SỰ NGHIỆP

1.1.1. Vài nét về cuộc đời

Phạm Quỳnh (1892 - 1945) tên hiệu là Thượng Chi, bút

danh là Hoa Đường, Hồng Nhân. Ông sinh tại số nhà 17, phố

Hàng Trống, Hà Nội trong một gia đình Nho học. Quê quán ở

làng Lương Ngọc (nay thuộc xã Thúc Kháng), phủ Bình Giang,

tỉnh Hải Dương, một làng quê có truyền thống khoa bảng, hiếu

học.

Phạm Quỳnh là một nhà báo, nhà văn, nhà văn hóa và

là quan đại thần triều Nguyễn. Ông là người đi tiên phong

trong việc quảng bá chữ Quốc ngữ và dùng tiếng Việt thay

vì chữ Nho hay tiếng Pháp để viết lý luận, nghiên cứu. Ông

được xem là người chiến đấu bất bạo động nhưng không khoan

nhượng cho chủ quyền độc lập, tự trị của Việt Nam, cho việc

khôi phục quyền hành của triều đình Huế trên cả ba kỳ

(Bắc, Trung, Nam), chống lại sự bảo hộ của Pháp và kiên trì

chủ trương chủ nghĩa quốc gia với thuyết Quân chủ lập hiến.

1.1.2. Sự nghiệp văn chƣơng

Các tác phẩm của ông có thể chia làm ba bộ phận:

a. Dịch thuật

Bộ phận dịch thuật trong văn nghiệp Phạm Quỳnh bao

gồm các tác phẩm luận thuyết, phương pháp luận, sách cách

6

ngôn, kịch bản và thơ văn... Trong đó, ông chọn dịch các đoạn

văn và tác phẩm từ tiếng Pháp, chủ yếu thiên về triết học, như

triết học của Descartes. Ngoài ra, ông cũng có dịch một số tác

phẩm nghệ thuật như kịch của Corneille.

b. Khảo cứu

Phần quan trọng nhất trong các tác phẩm của Phạm

Quỳnh là các tác phẩm khảo cứu. Ông nghiên cứu trong các

sách chữ nho, sách tiếng Pháp, và viết lại những bài chuyên

khảo bằng tiếng Việt.

c. Văn du ký

Do ý thức được tầm quan trọng của việc phải mở mang

tầm mắt quốc dân, Phạm Quỳnh đã mở ra mục du ký trên tạp

chí Nam phong, đây cũng là một kênh để rèn luyện chữ quốc

ngữ.

Tóm lại, với một số lượng tác phẩm đồ sộ ở nhiều lĩnh

vực đòi hỏi vốn kiến văn rộng lớn chứng tỏ Phạm Quỳnh là

một tác giả có bút lực dồi dào, một nền tảng học vấn uyên

thâm, rất đáng ngưỡng mộ.

1.2. DU KÝ CỦA PHẠM QUỲNH TRONG MẠCH VẬN

ĐỘNG CỦA THỂ TÀI DU KÝ VIỆT NAM

1.2.1. Khái lƣợc về du ký đầu thế kỉ XX

Trong bối cảnh xã hội thành thị Việt Nam đang tư sản

hóa cùng với sự xuất hiện của tầng lớp thị dân, khi văn hóa

nước ta giao lưu mạnh mẽ với văn hóa Phương Tây, chủ yếu là

với văn hóa Pháp, một tầng lớp trí thức Tây học ra đời thay thế

cho tầng lớp trí thức Nho học đang tàn tạ thì vấn đề đổi mới

văn học, đưa văn học vào quỹ đạo chung của văn học thế giới

7

đã trở thành vấn đề cấp bách. Bên cạnh đó cũng cần phải nói

đến vai trò quan trọng của sự ra đời chữ quốc ngữ và những nỗ

lực của các nhà văn trong việc quảng bá sử dụng phổ biến chữ

quốc ngữ đã góp phần thúc đẩy việc xây dựng và phát triển nền

văn xuôi Việt Nam giai đoạn này. Sự đổi thay của văn học thể

hiện ở nhiều mặt như lực lượng sáng tác, phương pháp sáng

tác, quan niệm sáng tác.

Tiền đề tiếp theo cho sự ra đời và phát triển của thể tài

du ký đầu thế kỉ XX là sự mở rộng không gian sinh sống của

con người. Cảm hứng “xê dịch” vì thế có sức lan tỏa và bùng

cháy mạnh mẽ hơn bao giờ hết khi bao nhiêu rào cản, kiềm tỏa

trước đó được phá tung, ý thức sáng tạo nghệ thuật của nhà văn

được thăng hoa để có thể cho ra đời những trang du ký đặc sắc.

Tiền đề cuối cùng là sự xuất hiện và khẳng định ngày

càng mạnh mẽ của ý thức cá nhân đã làm nảy sinh những tác

phẩm du ký. Sự xuất hiện của nó đã làm thay đổi đối tượng

phản ánh và chủ thể phản ánh trong văn học.

Như vậy, cuộc tiếp xúc với văn hóa phương Tây cùng

với sự mở rộng phạm vi đời sống và đặc biệt là sự trỗi dậy

mạnh mẽ của ý thức cá nhân đã tạo điều kiện cho sự phát triển

của thể tài du ký đầu thế kỉ XX.

* *

*

Văn chương trung đại đã xuất hiện các thể thơ, văn rất

gần với du ký như thơ vịnh cảnh, vịnh vật, những tác phẩm kí

sự, khảo cứu, nhật kí hành trình… bằng chữ Hán. Sang thế kỉ

8

XVIII – XIX, ra đời các tác phẩm du ký với dung lượng lớn

như Thượng kinh kí sự của Lê Hữu Trác, Tây hành kiến văn sử

lược của Lý Văn Phức, Giá Viên biệt lục của Phạm Phú Thứ…

Đáng chú ý vào cuối thế kỉ XIX đã xuất hiện các du ký viết

bằng chữ quốc ngữ của Trương Vĩnh Ký, Trương Minh Ký.

Đầu thế kỉ XX là thời kì nở rộ của du kí với bệ đỡ là hệ thống

báo chí khắp 3 kì như: Nam phong tạp chí, Phụ nữ tân văn,

Công luận báo, Đông Pháp thời báo, Ích hữu…

Như vậy, sự cộng hưởng của tinh thần dân chủ đến từ

phương Tây cùng với sự trưởng thành mau lẹ của hoạt động

báo chí, xuất bản và đặc biệt là yếu tố nội sinh mạnh mẽ bắt

nguồn từ văn học trung đại đã làm nên diện mạo phong phú, rõ

nét của thể du ký đầu thế kỉ XX.

1.2.2. Vai trò của Phạm Quỳnh đối với du ký

Đánh giá vai trò của Phạm Quỳnh đối với văn học quốc

ngữ phải dựa vào việc nghiên cứu các tác phẩm của ông. Điều

này thể hiện ở các phương diện: nhà báo, nhà văn, nhà văn hóa.

Trước hết, với tư cách chủ bút Nam Phong tạp chí, ông chủ

trương mở ra mục riêng dành cho du ký, đóng góp này là vô

cùng quan trọng đối với nền văn học quốc ngữ buổi đầu. Về

phương diện nhà văn, ông được xem là một tác giả nổi bật vì

ông viết du ký theo đúng như yêu cầu và đặc điểm của thể tài

này. Có thể nói, thể tài văn du ký đến Phạm Quỳnh đã được

định hình một cách vững vàng.

9

CHƢƠNG 2

NHÃN QUAN VĂN HÓA TRONG DU KÝ

CỦA PHẠM QUỲNH

2.1. CHÂN DUNG PHẠM QUỲNH TRONG TƢ CÁCH

MỘT DU KHÁCH, MỘT VĂN NHÂN

2.1.1. Chân dung Phạm Quỳnh trong tƣ cách một du

khách

Có thể nói, là một người nặng lòng với đất nước, Phạm

Quỳnh luôn ấp ủ khát vọng mang lại ngọn gió mới cho văn học. Vì

thế, trong những tác phẩm của mình, ông gửi gắm những trăn trở

rất riêng về các vấn đề dân tộc, trước hết về vấn đề tự do dân chủ.

Khi đến Pháp, Phạm Quỳnh được xem và được trực tiếp diễn

thuyết về những vấn đề quan trọng. Ông cho rằng việc tổ chức các

buổi diễn thuyết như vậy đã thể hiện không khí tương đối tự do,

dân chủ trong sinh hoạt chính trị, học thuật ở nước Pháp lúc bấy giờ

và được ông tán đồng, ủng hộ.

* *

*

Trên hành trình của những chuyến đi, Phạm Quỳnh có

cơ hội đi đến nhiều vùng miền khác nhau của đất nước nên ông

càng thấm thía tình yêu đất nước, gắn kết máu mủ đồng bào,

đồng chí.

Ở lĩnh vực báo chí ngôn luận, ông cũng quan tâm đến

vấn đề đoàn kết Bắc – Nam, một vấn đề thuộc phạm trù tư

tưởng chính trị.

* *

*

10

Có thể nói, Phạm Quỳnh dành nhiều tâm huyết cho vấn

đề làm sao cho nền văn hóa nước nhà vừa có thể tiếp thu văn

hoá hiện đại đồng thời giữ gìn và phát huy bản sắc văn hoá dân

tộc. Có thể xem ông là người đi tiên phong trong việc khởi

xướng chủ trương này, trong đó nhấn mạnh đến vai trò của

tiếng Việt.

* *

*

Ở một khía cạnh khác, Phạm Quỳnh còn nhìn thấy

những vấn đề phát triển kinh tế ở xứ Nam Kỳ. Đi du ngoạn

khắp nơi ở lục tỉnh, ông nhận ra rằng nghề nông là nguồn lợi to

lớn nhất của người dân nơi đây. Trong thiên du ký “Một tháng

ở Nam Kỳ”, chỉ trong một thời gian ngắn nhưng với sự quan

sát tinh tế và tấm lòng ưu thời mẫn thế, ông đã mạnh dạn lên

tiếng về nguy cơ mối lợi ấy rơi vào túi của người nước ngoài.

Nói tóm lại, nước Việt ta lúc bấy giờ đang phải đối diện

và giải quyết những vấn đề hết sức quan trọng và cấp bách từ

vấn đề chính trị, kinh tế đến văn hóa, giáo dục… Nhìn nhận

những vấn đề này qua cái nhìn của nhà văn Phạm Quỳnh thể

hiện trong du ký càng thấy rõ hơn tấm lòng yêu nước, tinh thần

dân tộc ẩn chứa sâu kín nhưng không kém phần mãnh liệt, luôn

song hành và tồn tại trong trái tim và khối óc của ông.

2.1.2. Chân dung Phạm Quỳnh trong tƣ cách một

văn nhân

Đến với nước Pháp, Phạm Quỳnh được trực tiếp chứng

kiến và kiểm định những cam kết, những luận điệu mà thực

dân đang trực tiếp rao giảng ở các nước thuộc địa nói chung và