Đông y trị bệnh ung thư

Viện Y Dược học Dân tộc TP.HCM

Giáo sư Bác sĩ

TRẨN VĂN KỲ

IHl) " "

UNG

Nhà xuất bản Phưtrng Đông

NHỮNG BÃI THUỐC ĐÔNG Y CHO MỌI NHÀ

DÔNG Y T R Ị UNG THƯ

VIỆN Y DƯỢC HỌC DÂN TỘC THÀNH PHỐ HÓ CHÍ MINH

Giáo sư Bác Sĩ: TRẦN vẩn k ỳ

Y HỌC CỔ TRUYỀN

NHỮNG BÀI THUỐC ĐÔNG Y CHO MỌI NHÀ

ĐÔNG Y TRI UNG THƯ

NHÀ XU Ấ T BẢN PHƯƠNG ĐÔNG

Aởi !téíj^ậụ

C~Ị /ng thư là một loại bệnh thuộc chứng nan y mà y

íyChọc thê giới cho đến ngày nay tuy đã có nhiều

thành tựu trong điều trị bệnh, nhưng số người mắc bệnh

và chết vì bệnh ung thư còn râ't cao. Theo ước tính của

các nhà y học thê giới thì theo đà phát triển của nền công

nghiệp hiện đại, sô' người mắc bệnh và chết do bệnh ung

thư ngày càng tăng. Đó là mối đe doạ đôi với sức khoẻ

của con người, cho nên mỗi chúng ta dù là thầy thuôc hay

không phải là thầy thuôc, đều phải có ý thức và kiến thức

để phòng và trị tích cực căn bệnh này.

Y học cổ truyền Trung Quô'c, qua hơn 40 năm nghiên

củu và điều trị bệrứi ung thư bằng Đông y, đã phát hiện

được nhiều bài thuốc, loại thuốc đông dược có tác dụng

hạn chế và ngăn chặn sự phát triển của tế bào ung thư,

cũng như thuôc có tác dụng hạn chế và ngăn chặn những

tác hại đối với cơ thể của các phương pháp điều trị bằng

y học hiện đại như phẫu trị, xạ trị và hoá trị.

Chúng tôi biên soạn tài liệu "Đông y điều trị bệnh ung

thư" chủ yếu dựa theo các tài liệu được công bố gần đây

của các nhà khoa học y học Trung Quô'c, hy vọng đóng

góp phần nhỏ kiến thức giúp cho các bạn đồng nghiệp

thêm tin tưởng trong sự nghiệp kết hỢp y học hiện dại với

y học cổ truyền trên trận tuyến chiến đâu phòng chống

bệnh ung thư.

Tác giả.

PHẤN MỘT

Đ A I CƯƠ1\G V Ề BÊỈVH IITVG TH Ư • •

Giới THIỆU NHỮNG HlỂU BIẾT cơ BẢN VỀ

BỆNH UNG THƯ

I. ĐẶC ĐIỂm Của bệnh ung thư:

Ung thư là một bệnh của tế bào cho nên khắp nơi

trong cơ thể đều có thể mắc bệnh ung thư. Tế bào ung

thư có hình dáng đặc biệt khác với tế bào bình thường, to

hơn, nhân lớn hơn, bờ nét không đều. Đặc biệt sinh sản

nhanh, phát triển vô tổ chức, xâm lấn và phá hoại các tổ

chức xung quanh, làm ngưng trệ, rôì loạn chức năng sinh

lý của các cơ quan tổ chức đó, làm cho cơ thể suy kiệt và đi

đên tử vong. Theo các nhà ung thư học thì quá trình phát

triển ung thư là một quá trình tiềm tàng trong cơ thể lâu

dài có khi đến 10 - 15 năm (gọi là thời kỳ tiền ung thư)

và khi dã xuất hiện trên lâm sàng mà ta thấy được thì nó

đã phát triển rất nhanh để gầy chết người.

II. TỶ LỆ CÁC LOẠI BỆNH UNG THƯ THƯỜNG GẶP:

1. ở nước ta: Tuy chưa có số liệu thống kê chính

xác, nhưng theo số liệu của Bệnh viện ung bướu

thành phố Hồ Chí Minh có thể biết được như

sau:

a. Nam giới: ưng thư phổi 13,2%, vòm 12,7%, miệng

7,7%, da 7,5%, lưỡi 7,1%, xương 4,3%, hạch 4,1%,

hạ họng 3,6%, sinh dục nam 3,6%, gan 3,5%.

b. Nữ giới: Ung thư cổ tử cung 53,3%, vú 10,4%,

miệng 4,2%, buồng trứng 3,9%, da 3,6%, vòm

2,9%, máu 2,4%, phổi 2%, ung thư tế bào môi 2%,

xương 1,8%.

2. Một vài sô" liệu về ung thư trên th ế giới:

(Theo tài liệu của O.M.S năm 1984)

- Tổng số ung thư mới hằng năm: hằng năm trên

toàn thế giới ước khoảng 5,9 triệu, trong đó 2,9 triệu ở các

nước phát triển, và 3 triệu ở các nước đang phát triển.

Tám vị trí u n g t h ư p h ổ biến n h ấ t trên thê giới

với số trư ờ n g hỢp ước đoán h ằ n g năm là:

- Ung thư bao tử : 680.000

- Ung thư phổi : 590.000

- Ung thư vú : 540.000

- Ung thư đại - trực tràng : 510.000

- Ung thư cố tử cung ; 460.000

- Ung thư miệng - hầu : 340.000

- Ung thư thực quản : 300.000

- Ung thư gan : 260.000

Nhiều nhà nghiên cứu về ung thư cho rằng không

bao lâu nữa ung thư phổi sẽ chiếm hàng đầu, ung thư gan,

ung thư vùng miệng, ung thư cổ tử cung và ung thư thực

quản chủ yếu là ở các nước đang phát triển và đôi với mỗi

loại, hằng năm có khoảng từ 100.000 đến 300.000 người

mắc bệnh.

- Tử vong do ung thư: Hàng năm, số người chế do bệnh

ung thư trên toàn thế giới ước khoảng 4,3 triệu, trong đó 2 triệu

ở các nước phát triển và 2,3 triệu ở các nước đang phát triển.

Sô tử vong do ung thư ước tính ở các châu như sau:

- Châu Á : 1.858.000

- Châu Âu : 1.398.000

- Bắc Mỹ : 447.000

- Châu Mỹ La tinh : 291.000

- Châu Phi : 268.000

- Châu Đại Dương 32.000

Trung bình 1/10 trường hợp chết là do ung thư và ước

tính đến năm 2000, tổng sô tử vong do ung thư trên toàn

thê giới sẽ vào khoảng 8 triệu mỗi năm.

III. NGUYÊN NHÂN GÂY BỆNH UNG THU:

Cho đến nay, có thể nói chưa có thể xác định được

một loại nguyên nhân chung của các loại ung thư, nhưng

người ta đã biết được nhiều yếu tố gây bệnh ung thư như

sau:

1. Các ch ất phóng xạ, tia X, tia cực tím có thể

gây các loại ung thư da, xương, máu và ung thư phổi.

2. Các hóa ch ất gây ung thư:

- Khói thuôc lá chứa nhiều chất gây ung thư, cho

nên người hút thuôc dễ bị mắc ung thư phổi, thanh quản,

miệng, hầu, thực quản, hạ họng, bàng quang...

- Rượu có thế gây ung thư: người nghiện rượu dễ bị

các loại ung thư thực quản, hạ họng hầu, miệng, thanh

quản. Thường người nghiện rượu đi đôi với nghiện thuốc

lá nên có người cho rằng khoảng 50% ung thư ở nam giới

là do thuôc lá và rượu, nhưng có thế nói khắp trên thê

giới, bỏ thuôc lá và rượu vẫn còn là vấn đề nan giải.

- Một số sản phẩm công nghiệp như amiăng có

thể gây ung thư phổi, chất cloruapolivityl dùng trong

kỹ nghệ chất dẻo có khả năng gây ung thư gan, chất

nitrosamin dùng trong kỹ nghệ thực phẩm màu dùng làm

bánh mứt, một số thuốc ngừa thai, kích thích tố như DES

(diethystilboostrol), thuốc trừ sâu rầy như DDT cũng bị

nghi ngờ là có thể gây ung thư, chất thạch tín có thể gây

ung thư phổi, da, gan, nhựa than đá có thể gây ung thư

da, phổi, thanh quản, bàng quang v.v...

3. C hế độ ăn uô"ng, môi trường sông cũng ảnh

hưởng đến phát sinh bệnh ung thư như ăn quá nhiều chất

mỡ dễ gây ung thư vú, ăn ít chất bã dễ mắc ung thư đại

tràng, sống trong môi trường có nhiều nhà máy xả khói

nhiều, sông ở thành thị nhiều bụi thì khả năng mắc bệnh

ung thư đường hô hấp tăng.

4. Yếu tô" virút: Các nhà nghiên cứu ung thư học có

tìm thấy loại virút siêu vi khuẩn gây ung thư máu ở mèo

chuột, ung thư vú ở chuột lắt nhưng ở người thì chưa xác

định được, cho nên việc lây lan của bệnh ung thư chưa có

bằng cớ và không đáng lo ngại.

5. Yếu tô" di tru yền: Chưa có bằng cớ đáng lo ngại

tuy có một sô trường hợp ung thư gặp ở người cùng một

gia đình nhưng không thể nói là do di truyền, vì có thể do

họ cùng chịu ảnh hưởng của môi trường sông.

IV. PHÒNG BỆNH UNG THƯ:

Nhằm 2 mục đích; bảo vệ cơ thể tránh các tác nhân

gây bệnh ung thư và phát hiện sớm bệnh ung thư để chữa

trị dạt được hiệu quả cao nhất.

1. Phòng trán h các tác nhân gây bệnh: cần chú

ý các mặt:

10

- Tốt nhất là không nghiện thuốc lá và rượu hay

chỉ dùng ở mức ít nhất. Người thầy thuốc cần chú

ý bảo vệ bệnh nhân trong lức sử dụng tia xạ, tia

tử ngoại, các chất phóng xạ trong chẩn đoán và

điều trị bệnh. Nhà nước có chế độ và kế hoạch

bảo hộ những người lao động, trong các ngành

có tiếp xúc với chất phóng xạ, chất hóa học độc

hại, có qui hoạch xây dựng các nhà máy hóa chất

công nghiệp để không ảnh hưởng đến môi trường

sông của người dân. Chú ý công nghiệp thực phẩm

không dùng những chất phẩm màu có hại cho cơ

thể. Trong chế độ ăn chú ý có nhiều chất rau quả

và ít ăn mỡ động vật.

2. Nhà nước có tổ chức m àng lưới y tế rộng

khắp, cán bộ y tế xuôhg tận mỗi người dân

khám bệnh thường xuyên và có định kỳ để có

thể phát hiện bệnh kịp thời, trong đó có bệnh

ung thư. Ngành y tế có kế hoạch phổ cập những

kiến thức bảo vệ sức khỏe cho mỗi gia đình mỗi

người dân, trong đó có kiến thức phát hiện sớm

bệnh ung thư.

Nếu chúng ta làm được cả hai mặt: Nhà nước có kế

hoạch cụ thể lo sức khỏe cho dân và người dân có kiến thức

để tự lo sức khỏe cho mình thì chắc chắn bệnh ung thư

cũng như các bệnh khác sẽ được phát hiện sớm, được chữa

trị kịp thời, hiệu quả chữa bệnh sẽ cao và sẽ ít tốn kém.

Có một điều rất quan trọng mà người thầy thuốc cũng

như bệnh nhân cần chú ý là lúc hỏi và khám bệnh phải

toàn diện (diều mà người thầy thuốc nhiều khi không quan

tâm) và người bệnh cũng phải kể hết những gì mà mình

11

thấy khác thường cho thầy thuốc nghe, không nên giấu

giếm (nhiều bệnh nhân lúc khám bệnh chỉ kể chứng bệnh

mà mình quan tâm nên dễ để lọt lưới những bệnh quan

trọng hơn cần phát hiện sớm, trong đó có bệnh ung thư).

V. MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP CHỮA BỆNH UNG THƯ THEO

Y HỌC HIỆN ĐẠI”

Nhờ có sự tiến bộ vượt bậc về vật lý và sinh học mà

y học hiện đại có rất nhiều phương pháp và phương tiện

trong tay để chữa bệnh ung thư. Nhưng phương pháp nào

cũng có mặt hạn chế và ít nhiều đều có tác hại đôi với cơ

thể lành.

Sau đây xin giới thiệu một số p h ư ơ n g p h á p :

1. Phưoỉng pháp mổ (phẫu trị): là một phương pháp

mổ cắt bỏ khối ung thư nên chỉ có giá trị triệt để khi ung

thư còn khu trú, nó sẽ không còn hiệu lực hoặc chỉ có hiệu

lực tạm thời khi ung thư đã di căn, lúc này cần kết hợp

các liệu pháp toàn thân như dùng thuốc chống ung thư, các

hoócmôn, miễn dịch liệu pháp hoặc xạ trị. Dù sao mổ cũng

là một phương pháp phá hoại cơ thể ghê gớm, nhiều lúc để

lại cho bệnh nhân những di chứng khổ sở suốt đời.

2. Phương pháp dùng tia phóng xạ (xạ trị): Xạ

trị có thể tiêu diệt tế bào ung thư bằng cách giết các tế

bào đó và làm tổn thương các mạch máu tới nuôi chúng.

Theo các nhà ung thư học thì hiện nay xạ trị có thể chữa

tôt hơn phân nửa sô" ung thư mà dùng phương pháp riêng

lẻ hoặc phôi hợp với các phương pháp khác.

Xạ trị cũng có mặt hạn chế như không dùng được xạ

trị khi ung thư đã lan ra toàn thân. Một số ung thư chống

12

chỉ định của xạ trị như ung thư bao tử, ruột già hoặc tuỵ

tạng v.v... và để đạt hiệu quả tôt xạ trị cần kết hợp với các

phương pháp phẫu trị và hóa trị. Ngoài ra biến chứng của

xạ trị nhiều khi khá trầm trọng ảnh hưởng lâu dài đến

sức khỏe của người bệnh, như gây tổn thương các mô lành

làm cho các mô bị chai cứng gây biến chứng tại các tạng

rỗng (ruột, thực quản) bị teo hẹp làm khó nuôt khó đi tiêu,

gây chảy máu các chỗ lở loét, xạ trị còn có thể gây ung

thư khác cho người bệnh. Ngày nay nhờ có nhiều tiến bộ

về kỹ thuật chiếu tia xạ mà sự nguy hiểm của xạ trị được

giảm bớt di râ"t nhiều.

3. Phương pháp dùng các hoá ch ất (hóa trị):

Dùng thuôc hóa chất đưa vào cơ thể để trị các trường hợp

ung thư mà phẫu trị và xạ trị bị bó tay như ung thư đã lan

tỏa toàn thân, ung thư máu, ung thư hạch (bệnh Hodgkin)

và các limphôm. Theo các nhà ung thư học hiện nay có

khoảng trên 50 loại thuốc khác nhau được đưa vào điều

trị ung thư cho người. Người ta có thể dùng hóa trị bằng

nhiều thứ thuốc kết hợp hoặc hóa trị kết hợp với xạ trị,

phẫu trị để tăng hiệu quả chữa bệnh. Nhưng hóa trị vẫn

còn nhiều hạn chế: thuốc quá đắt, thuôc gây độc nhiều

cho cơ thể, gây nhiều biến chứng nguy hại đến tính mạng

người bệnh như gáy suy tủy, suy tim và có thể gây thêm

ung thư khác.

4. Các liệu pháp khác:

a. Dùng nội tiết tố (hormone), ví dụ dùng testostérone

(kích thích tố nam) điều trị ung thư vú, cortisone dùng

điều trị ung thư máu cấp tính... nhưng cũng thường chỉ

góp phần nâng cao thể trạng bệnh nhân hoặc có thể làm

khỏi bệnh tạm thời.

13

b. Các liệu pháp dùng Interféron (một nhóm châ't

bẩm sinh học do cơ thể sản xuất để chống lại bệnh nhiễm

virút), dùng sức nóng, các sinh tố (B l, A, B17, c...) cũng

chưa được các nhà ung thư học xác nhận.

c. Liệu pháp miễn dịch: là phương pháp nhằm tăng

cường khả năng chông dỡ tự nhiên của cơ thể đôì với bệnh

ung thư đang là đề tài nghiên cứu của các nhà ung thư

học, vì đó là một phương pháp tuyệt diệu để phòng chống

và điều trị bệnh ung thư.

d. Phương pháp Đông y học: Đây là một phương pháp

mà y học hiện đại ít đề cập đến, nhưng như chúng ta đều

biết, trong hơn 40 năm qua các nhà y học cổ truyền Trung

Quốc, đã tiến hành nhiều đề tài nghiên cứu về đông dược

chữa bệnh ung thư, và đã có nhiều báo các về kết quả điều

trị lâm sàng. Nền y học cổ truyền Đông phương với nhiều

kinh nghiệm phong phú và đa dạng của nó, chắc chắn sẽ

đóng góp phần tích cực trong việc phòng và chữa bệnh

ung thư. Đó cũng là nội dung chính mà chúng tôi giới

thiệu trong tài liệu này.

14

CHỮA BỆNH UNG THƯ BẰNG ĐÔNG Y

A. NHẬN THỨC CỦA ĐÔNG Y Đ ốl VỚI BỆNH

UNG THƯ

Danh từ “UNG THƯ” trong đông y thường dùng chỉ

các loại ung nhọt, ung là nhọt sưng nổi lên mặt da, đỏ

đau hoặc có mủ thuộc dương chứng, thư là loại nhọt ăn

sâu vào da thịt gây lở loét thuộc âm chứng. Nhưng sách

đông y xưa vẫn có những từ như “thạch thư” (sách Linh

khu) mô tả như ung thư xương, thạch ung (sách Chư bệnh

nguyên hậu luận) mô tả tính chất cứng rắn có gốc liền

với da như ung thư hạch, sau thời Kim Nguyên cho đến

nay thường dùng chữ “THỦNG LựU” để chỉ các loại ung

thư nói chung, riêng với loại ung thư ác tính thì dùng

từ NHAM (đá núi) vì bờ của khối u nham nhở và cứng

như đá. Hiện nay sách y của Trung Quôc thường dùng từ

“THŨNG LỰU” để chỉ ung thư nói chung và từ NHAM

để chỉ ung thư như nhũ nham (ung thư vú), phế nham

(ung thư phổi), tử cung nham (ung thư tử cung).v.v... hoặc

nhục lựu (bướu thịt) để chỉ ung thư hạch (lâm ba nhục lựu:

Lymphosarcome), trưng hà chỉ những khôi u ở bụng v.v...

- về nguyên nhân bệnh: Đông y cho nội nhân là quan

trọng có liên quan đến bệnh như sách Tố vấn nói: chứng

nghẹn (ế cách) là do lo lắng đột ngột, sách Cảnh Nhạc

toàn thư cũng viết: ưu sầu lo nghĩ vui giận thái quá, tình

chí rôl loạn (thất tình) làm tổn thương tỳ vị, đàm khí uất

kết, khí huyết ứ trệ mà sinh ra ung thư, ngoài ra, độc tà

xâm nhập tạng phủ làm khí huyết ứ trệ, đàm khí uâ’t kết

(ung thư phổi) do uô(ng rượu, ăn nhiều chất cay chua táo

nhiệt làm tổn thương tân dịch gây huyết táo sinh chứng

15

ế cách (ung thư thực quản). Hoặc ăn uống no đói thất

thường, rượu nhiều tổn thương tỳ vị, hoặc ăn chất cay

nóng tổn thương tân dịch sinh đờm, khí huyết ứ trệ sinh

bệnh (ung thư dạ dày, ung thư gan).

Tóm lại theo y học cổ truyền thì nguyên nhân của

bệnh ung thư là do tình chí rối loạn là chính, thêm vào

đó là do ăn uống quá độ, no đói thất thường, uô'ng nhiều

rượu, ăn nhiều châ't cay nóng, dầu mỡ đều làm cho chức

năng tỳ vị rối loạn, tân dịch hư tổn, khí huyết ứ trệ, đờm

nhiệt uất kết mà sinh ra

B. NHỮNG PHƯƠNG PHÁP VÀ LOẠI THUỐC

CHÍNH CHỮA BỆNH UNG THƯ.

Phương pháp chữa bệnh ung thư của Đông y là một

mặt nhằm nâng cao sức khoẻ của người bệnh do sự phá

hoại của ung thư, như những phương pháp bổ khí, bổ

huyết, bổ âm, bố’ dương... Mặt khác, hạn chế sự phát triển

của ung thư và những đau đớn, chảy máu, chèn ép tổ chức

tạng phủ do chúng gây nên như phép tiêu đàm nhuyễn

kiên, hành khí tiêu đàm, hoạt huyết hoá ứ, lương huyết

tiêu độc, thanh nhiệt chỉ huyết...

Điều trị bằng Đông y gồm sử dụng thuốc theo biện

chứng (tuỳ tình hình bệnh và cơ thể bệnh nhân mà chọn

bài thuốc và phép chữa thích hợp, hoặc dùng bài thuốc

theo kinh nghiệm, uống thuốc và đắp bôi thuốc ngoài.

Sau đây là những phương pháp chính chữa bệnh uống

thuôc trong theo biện chứng luận trị Đông y học, còn

những bài thuôc kinh nghiệm và thuốc dùng ngoài sẽ được

giới thiệu trong phần chữa từng loại bệnh ung thư.

16