Động từ chủ động trong tiếng Việt

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

==========

GIA THỊ ĐẬM

ĐỘNG TỪ CHỦ ĐỘNG TRONG TIẾNG VIỆT

Chuyên ngành: Ngôn ngữ học

Mã số: 60.22.01

LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ HỌC

Thái Nguyên - 2010

Luận văn tốt nghiệp Thạc sỹ

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

1 Học viên: Gia Thị Đậm

LỜI CẢM ƠN

Trong quá trình hoàn thành luận văn tốt nghiệp Thạc sỹ, em đã

được sự chỉ bảo và giúp đỡ tận tình của các thầy cô giáo.

Qua đây, em xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới PGS.TS Nguyễn

Văn Lộc – người đã hướng dẫn em trong suốt quá trình làm luận văn vừa

qua.

Em xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ và tạo điều kiện của các thầy,

cô giáo trong Viện ngôn ngữ, Viện từ điển, các thầy cô trong Khoa Ngữ

Văn và Khoa sau Đại học –Trường Đại học Sư phạm – Đại học Thái

Nguyên.

Cuối cùng, em xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo đã đọc và chỉ

ra những thành công và hạn chế của luận văn tốt nghiệp này.

Thái Nguyên, tháng 9 năm 2010

Học viên: Gia Thị Đậm

Luận văn tốt nghiệp Thạc sỹ

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

2 Học viên: Gia Thị Đậm

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan rằng số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn

này là trung thực và chƣa đƣợc sử dụng bảo vệ học vị nào.

Tôi xin cam đoan rằng các thông tin trích dẫn trong luận văn đều

đƣợc chỉ rõ nguồn gốc.

Luận văn tốt nghiệp Thạc sỹ

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

3 Học viên: Gia Thị Đậm

DANH MỤC VIẾT TẮT

N1: Danh từ chủ ngữ

N2, N3: Danh từ bổ ngữ

V1: Động từ vị ngữ

V2: Động từ bổ ngữ

SP: Cụm chủ vị

p : Quan hệ từ

Luận văn tốt nghiệp Thạc sỹ

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

4 Học viên: Gia Thị Đậm

MỤC LỤC

LỜI CẢM ƠN...............................................................................................................1

LỜI CAM ĐOAN .........................................................................................................2

DANH MỤC VIẾT TẮT...............................................................................................3

MỤC LỤC ....................................................................................................................4

MỞ ĐẦU ......................................................................................................................6

I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI..........................................................................................6

II. LỊCH SỬ VẤN ĐỀ...............................................................................................7

III. MỤC ĐÍCH VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU .....................................................9

IV. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU......................................................9

VI. NGỮ LIỆU VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU. ...........................................10

VI. CẤU TRÚC CỦA LUẬN VĂN.........................................................................10

CHƢƠNG I.................................................................................................................12

CƠ SỞ LÝ LUẬN.......................................................................................................12

1. Động từ trong hệ thống từ loại. ............................................................................12

1.1. Vị trí của động từ trong hệ thống từ loại. ......................................................12

1.2 Khái niệm động từ: ........................................................................................19

1.2.2. Về hình thức:..........................................................................................20

2.1. Các cách phân loại động từ ..........................................................................23

2.1.1. Cách phân loại dựa vào ý nghĩa và hình thức ngữ pháp. ........................23

2.1.2. Phân loại động từ dựa vào đặc điểm chi phối.........................................24

2.1.3. Phân loại động từ theo kết trị.................................................................25

2.2. Khái niệm động từ chủ động. ........................................................................26

2.3. Ranh giới của động từ chủ động và động từ không chủ động.........................27

2.4. Một số khái niệm liên quan khác trong nghiên cứu động từ chủ động trong

tiếng Việt .............................................................................................................28

2.4.2. Hình thức ngữ pháp................................................................................30

2.4.3. Câu và thành phần câu...........................................................................33

CHƢƠNG II................................................................................................................37

ĐẶC ĐIỂM CHUNG CỦA ĐỘNG TỪ CHỦ ĐỘNG..................................................37

TRONG TIẾNG VIỆT. ...............................................................................................37

1. Đặc điểm về ý nghĩa. ...........................................................................................37

Luận văn tốt nghiệp Thạc sỹ

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

5 Học viên: Gia Thị Đậm

1.1. Động từ chủ động chỉ hoạt động xuất phát từ chủ thể....................................37

1.2. Động từ chủ động chỉ hoạt động mà chủ thể có thể làm chủ được, điều khiển

được. ...................................................................................................................38

1.3. Động từ chủ động chỉ hành động...................................................................39

1.4. Động từ chủ động chỉ hành động có chủ đích của chủ thể:............................39

2. Đặc điểm hoạt động ngữ pháp..............................................................................41

2.1. Khả năng kết hợp với các phó từ:.................................................................41

2.2. Khả năng kết hợp của động từ chủ động với các động từ tình thái.................46

2.2.1. Nhận xét chung ......................................................................................46

2.2.2. Khả năng kết hợp của động từ chủ động với các nhóm động từ tình thái.47

2.3 Khả năng kết hợp của động từ chủ động với bổ ngữ mục đích........................54

2.5. Khả năng kết hợp với bổ ngữ chỉ kẻ hưởng lợi. .............................................68

2.4. Đặc điểm của chủ ngữ bên động từ chủ động................................................70

2.4.1. Đặc điểm ý nghĩa của chủ ngữ bên các động từ chủ động.......................70

3.2. Động từ chủ động ngoại hướng.....................................................................79

3.3 Đặc điểm đối lập giữa động từ chủ động nội hướng và động từ chủ động ngoại

hướng. .................................................................................................................80

CHƢƠNG III: .............................................................................................................82

CÁC NHÓM ĐỘNG TỪ CHỦ ĐỘNG........................................................................82

1. Động từ chủ động nội hƣớng. ..............................................................................82

1.1.Các tiểu loại của động từ chủ động nội hướng. ..............................................82

2. Động từ chủ động ngoại hƣớng. ...........................................................................83

2.1. Các tiểu loại của động từ chủ động ngoại hướng ..........................................83

2.1.1. Động từ đòi hỏi một chủ ngữ bắt buộc....................................................83

2.1.2. Động từ đòi hỏi hai bổ ngữ bắt buộc. .....................................................94

KẾT LUẬN.................................................................................................................99

TÀI LIỆU THAM KHẢO .........................................................................................101

NGUỒN DỮ LIỆU TRÍCH DẪN..............................................................................105

Luận văn tốt nghiệp Thạc sỹ

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

6 Học viên: Gia Thị Đậm

MỞ ĐẦU

I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI

Động từ là từ loại có số lƣợng rất lớn và có đặc tính hết sức phức tạp.

Về vai trò ngữ pháp, động từ là trung tâm của tuyệt đại đa số câu tiếng

Việt. Do có địa vị quan trọng trong hệ thống từ loại mà động từ luôn thu

hút sự quan tâm của các nhà nghiên cứu.

Qua một số công trình nghiên cứu nhƣ: Cụm động từ tiếng Việt của

Nguyễn Phú Phong, Các động từ chỉ hướng trong tiếng Việt của Nguyễn

Kim Thản, Kết trị của động từ Tiếng Việt của Nguyễn Văn Lộc...ta thấy

diện mạo của động từ ngày càng trở nên rõ ràng hơn. Tuy nhiên, qua đây,

có thể thấy rằng, ở động từ, một từ loại lớn có đặc điểm hết sức phức tạp,

vẫn còn nhiều vấn đề cần đƣợc nghiên cứu sâu rộng hơn. Một trong những

vấn đề đó là việc nghiên cứu, xác lập, miêu tả các đặc điểm ý nghĩa và hoạt

động ngữ pháp của các tiểu loại, các nhóm động từ cụ thể. Trong tiếng

Việt, cùng với một số diện đối lập quan trọng khác, sự đối lập chủ

động/không chủ động có những đặc điểm rất đáng chú ý. Việc nghiên cứu

động từ chủ động có ý nghĩa hết sức quan trọng cả về lý luận lẫn thực tiễn.

Về lý luận, việc nghiên cứu nhóm động từ này sẽ góp phần soi sáng

một số vấn đề lý thuyết về động từ nói chung, đặc điểm của động từ chủ

động, đối lập giữa động từ chủ động và động từ không chủ động cũng nhƣ

đối lập trong nội bộ động từ chủ động nói riêng.

Về thực tiễn, kết quả nghiên cứu động từ chủ động có thể đƣợc sử

dụng để biên soạn các tài liệu phục vụ cho việc dạy học ngữ pháp tiếng

Việt trong nhà trƣờng.

Luận văn tốt nghiệp Thạc sỹ

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

7 Học viên: Gia Thị Đậm

II. LỊCH SỬ VẤN ĐỀ.

Về sự tồn tại của động từ tiếng Việt, từ trƣớc đến nay luôn có rất

nhiều ý kiến nhƣng có hai ý kiến trái ngƣợc nhau. Ý kiến thứ nhất phủ nhận

sự tồn tại của động từ và ý kiến thứ hai thừa nhận sự tồn tại của động từ.

Những ngƣời có ý kiến thứ nhất nhƣ M . Grammong (M. Grammont)

và Lê Quang Trinh phủ nhận khả năng phân định các loại từ trong tiếng

Việt. Do đó, các tác giả cũng phủ nhận sự tồn tại của động từ. Các tác giả

này cho rằng trong tiếng Việt, không có mạo từ, danh từ, đại từ, động từ,

cũng không có giống, số mà chỉ có những từ không thôi; những từ này đều

là đơn âm tiết, nói chung không biến đổi, ý nghĩa của chúng thay đổi hay

đƣợc xác định nhờ những từ đặt trƣớc hay theo sau, nghĩa là nhờ chức

năng, vị trí của chúng ở trong câu.

Ý kiến thứ hai thừa nhận sự tồn tại của động từ, nhƣng những ngƣời

theo ý kiến này lại khác nhau về điểm xuất phát cũng nhƣ về kết quả đạt

đƣợc.

Trong loại ý kiến thừa nhận sự tồn tại của động từ tiếng Việt,

Nguyễn Kim Thản có phân ra làm bốn loại: loại thứ nhất có sự lẫn lộn giữa

động từ và vị ngữ bắt nguồn từ thời cổ Hi Lạp; loại thứ hai xuất phát từ ý

nghĩa; loại thứ ba xuất phát từ hình thức ngữ pháp (hiểu theo nghĩa rộng),

chủ yếu là khả năng kết hợp của từ, loại thứ tƣ chú ý tới cả đặc điểm ý

nghĩa và đặc điểm hình thức của từ.

Những tác giả chủ trƣơng xuất phát từ ý nghĩa để xác định loại từ là

Trần Trọng Kim, Bùi Đức Tịnh, Nguyễn Lân,…

Ngƣời chủ trƣơng dựa vào hình thức ngữ pháp (khả năng kết hợp) để

xác định từ loại là Lê Văn Lý, ông chỉ ra: ngƣời chức năng chủ nghĩa tốt

nhất là làm việc không dựa vào ý nghĩa của các từ, mà dựa vào chức năng

của chúng, sự ứng phó của chúng và kết cấu của chúng… không phải là

Luận văn tốt nghiệp Thạc sỹ

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

8 Học viên: Gia Thị Đậm

nhìn vào bản thân từ để tìm ra cái quy định đặc tính của nó, mà phải nhìn

vào hoàn cảnh của nó, tức là khả năng kết hợp với các từ khác trong ngôn

ngữ.

Bằng cách dựa vào khả năng kết hợp và không kết hợp với những từ

chứng, Lê Văn Lý chia từ trong tiếng Việt làm ba loại chính A, B, C. Trong

loại B có hai loại nhỏ hơn: loại B theo tác giả tƣơng đƣơng với động từ và

B’ thì tƣơng đƣơng với tính từ. Theo ông, loại B gồm tám đặc điểm nhƣ

sau:

- Có khả năng đặt trƣớc nhiều, lắm, bao nhiêu và không thể đặt sau

những từ ấy.

- Đặt sau những từ chỉ loại nhƣ người, kẻ, đồ, việc, cái, con thì trở

thành loại A (danh từ).

- Có thể đặt trƣớc một từ chỉ định, một từ chỉ phẩm chất, qua các từ

trung gian, nhƣ cách....

- Có thể đặt sau những từ chỉ vị trí, nhƣng phải có một từ môi giới

nhƣ lúc, khi, chỗ,nơi...

- Có thể đặt sau những từ chỉ ngôi và những từ nghi vấn.

- Có thể đặt sau những từ hãy, cứ, hẵng, kẻo, chớ, gì, ước gì, vẫn vốn,

đang, đương, sẽ, sắp, đã, chỉ, bị, chịu, đều, thà, đành.

- Có thể đặt sau những hình vị phủ định : không, chưa, chẳng, đừng,

chớ.

- Có thể đặt trƣớc những hình vị phủ định; khi đó, câu đƣợc tạo ra là

câu nghi vấn.

Loại ý kiến thứ tƣ theo phân chia của Nguyễn Kim Thản chủ trƣơng

phân định từ loại dựa vào cả ý nghĩa lẫn hình thức ngữ pháp. Các tác giả

chứng minh sự tồn tại của danh từ và động từ tiếng Việt bằng cách đối lập

Luận văn tốt nghiệp Thạc sỹ

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn

9 Học viên: Gia Thị Đậm

khả năng kết hợp của hai từ loại, nhƣ khả năng kết hợp với những từ chỉ

định( này, kia…), với từ chỉ sở thuộc, với đại từ (có là và không có là), với

định ngữ tính từ (danh từ thì kết hợp trực tiếp, động từ thì có thể có từ cho),

với những từ phủ định.

Gần đây, qua một số công trình nghiên cứu nhƣ của Cao Xuân Hạo,

Nguyễn Thị Quy, Nguyễn Văn Lộc...việc nghiên cứu động từ nói chung

cũng nhƣ động từ chủ động nói riêng đã có phần rõ nét hơn.Tuy nhiên, về

động từ chủ động đến nay hầu nhƣ chƣa có công trình nào nghiên cứu có

hệ thống và chuyên sâu.

III. MỤC ĐÍCH VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU

Mục đích của luận văn là: Làm rõ đặc điểm ý nghĩa và hoạt động

ngữ pháp, ranh giới giữa động từ chủ động và động từ không chủ động, các

diện đối lập trong động từ chủ động, cung cấp một tƣ liệu phục vụ cho việc

nghiên cứu và dạy học về động từ chủ động nói riêng, về động từ trong

tiếng Việt nói chung.

Nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn là:

1. Nghiên cứu những vấn đề lý luận chung về động về động từ và kết

quả nghiên cứu về động từ chủ động trong tiếng Việt của các tác giả khác

nhau.

2. Phân tích, miêu tả đặc điểm chung của động từ chủ động.

3. Phân loại động từ chủ động và miêu tả đặc điểm ý nghĩa, hoạt

động ngữ pháp của từng tiểu loại động từ chủ động.

IV. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU.

Đối tƣợng nghiên cứu của luận văn là động từ chủ động trong tiếng

Việt.