Đo lường nghèo đa chiều tại vùng nông thôn các tỉnh Đông Nam Bộ

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan rằng luận văn này “Đo lường nghèo đa chiều tại vùng nông

thôn các tỉnh Đông Nam Bộ” là bài nghiên cứu của chính tôi.

Ngoại trừ những tài liệu tham khảo được trích dẫn trong luận văn này, tôi cam

đoan rằng toàn phần hay những phần nhỏ của luận văn này chưa từng được công bố

hoặc được sử dụng để nhận bằng cấp ở những nơi khác.

Không có sản phẩm/nghiên cứu nào của người khác được sử dụng trong luận

văn này mà không được trích dẫn theo đúng quy định.

Luận văn này chưa bao giờ được nộp để nhận bất kỳ bằng cấp nào tại các

trường đại học hoặc cơ sở đào tạo khác.

TP.Hồ Chí Minh, năm 2019

Nguyễn Phúc Bảo

ii

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành và sự tri ân sâu sắc đến các Quý thầy, cô

Khoa sau đại học Trường đại học Mở TP.Hồ Chí Minh, các giảng viên đã giúp tôi

trang bị thêm kiến thức, luôn giúp đỡ và hỗ trợ tôi trong suốt quá trình học tập và

thực hiện luận văn này.

Với lòng kính trọng và biết ơn, tôi xin được bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc đến

PGS.TS. Trần Tiến Khai, người thầy đã nhiệt tình hướng dẫn, chỉ dẫn tận tình và giúp

đỡ tôi hoàn thành luận văn này.

Tôi xin gửi lời cảm ơn đến gia đình và những người bạn đã động viên, hỗ trợ

tôi rất nhiều để tôi có thể làm việc, học tập và thực hiện nghiên cứu này.

Tôi xin chân thành cảm ơn.

Tác giả

Nguyễn Phúc Bảo

iii

TÓM TẮT

Nghèo từ trước đến nay vẫn là vấn đề quan tâm của toàn cầu, nó diễn ra trên

khắp nơi trên thế giới, với nhiều mức độ khác nhau, trở thành thách thức lớn cho sự

phát triển của toàn nhân loại. Đặc biệt với một đất nước kém phát triển và còn nhiều

nghèo đói như Việt Nam, vấn đề nghèo luôn được Đảng và Nhà nước quan tâm sâu

sắc, đã đề ra các mục tiêu và giải pháp thiết thực. Tuy nhiên cách đo lường và đánh

giá nghèo ở Việt Nam vẫn chủ yếu thông qua thu nhập và chi tiêu. Do đó, mức độ

nghèo vẫn chưa được phản ánh chính xác, việc thực hiện mục tiêu giảm nghèo sẽ khó

khăn hơn.

Đông Nam Bộ là vùng kinh tế rất quan trọng, năng động và phát triển trong cả

nước. Tuy vậy, tỷ lệ nghèo đa chiều của Đông Nam Bộ (bao gồm cả TP. Hồ Chí Minh)

năm 2016 là 5,6%, cao hơn so với Đồng bằng sông Hồng. Đáng lưu ý là nếu không

bao gồm TP. Hồ Chí Minh thì tỷ lệ này sẽ cao hơn nữa. Cho thấy việc thống kê toàn

vùng Đông Nam Bộ về nghèo đói nói chung và nghèo đa chiều nói riêng mà không

phân tách rõ các đặc điểm khác biệt về thành thị - nông thôn, dân tộc, điều kiện địa

lý và việc bao gồm cả TP. Hồ Chí Minh sẽ không phản ánh chính xác thực tế quan

trọng về nghèo đa chiều của khu vực này.

Nghiên cứu này được thực hiện với mục tiêu đo lường nghèo đa chiều tại vùng

nông thôn các tỉnh Đông Nam Bộ (chỉ bao gồm khu vực nông thôn và không bao gồm

TP. Hồ Chí Minh) một cách phù hợp nhất. Từ đó xác định những yếu tố nào thường

bị thiếu hụt làm cơ sở đề xuất chính sách giảm nghèo đa chiều trên địa bàn một cách

thiết thực nhất

Nghiên cứu sử dụng nguồn dữ liệu từ Điều tra mức sống hộ gia đình Việt Nam

(VHLSS) năm 2014, sử dụng phương pháp tính toán nghèo đa chiều của Alkire -

Foster và cộng sự xác định 5 chiều của nghèo đó là: (1) giáo dục, (2) sức khỏe, (3)

điều kiện sống, (4) điều kiện kinh tế, (5) việc làm.

Kết quả nghiên cứu cho thấy chỉ số nghèo đa chiều (MPI) vùng nông thôn Đông

Nam Bộ năm 2014 là 15%, trong đó tỉnh có chỉ số nghèo đa chiều cao nhất là Bình

iv

Dương (19%) và thấp nhất là Bà Rịa – Vũng Tàu với 13%. Đối với các tỉnh dù chỉ số

nghèo đa chiều khác nhau, nhưng yếu tố đóng góp chủ yếu là giáo dục và sức khỏe.

Trình độ học vấn của chủ hộ là yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến tình trạng nghèo của

các thành viên trong hộ gia đình. Ngoài ra thu nhập và điều kiện sống là hai yếu tố

rất quan trọng gây nên nghèo đa chiều ở vùng nông thôn Đông Nam Bộ.

Nghiên cứu đề xuất một số kiến nghị liên quan: (1) Chính sách liên quan giáo

dục; (2) Chính sách liên quan sức khỏe - y tế; (3) Chính sách liên quan thu nhập và

điều kiện sống.

v

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ..............................................................................................i

LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................ii

TÓM TẮT ....................................................................................................... iii

DANH MỤC BẢNG ..................................................................................... viii

DANH MỤC HÌNH.........................................................................................ix

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT .......................................................................x

CHƯƠNG 1.......................................................................................................1

GIỚI THIỆU CHUNG.....................................................................................1

1.1. Lý do nghiên cứu .....................................................................................1

1.2. Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................4

1.3. Câu hỏi nghiên cứu ..................................................................................4

1.4. Phạm vi nghiên cứu và đối tượng nghiên cứu .........................................5

1.5. Nguồn dữ liệu...........................................................................................5

1.6. Ý nghĩa và hạn chế của nghiên cứu .........................................................5

1.6.1. Ý nghĩa của nghiên cứu .....................................................................5

1.6.2. Hạn chế của nghiên cứu.....................................................................5

CHƯƠNG 2.......................................................................................................7

TỔNG QUAN CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ THỰC NGHIỆM........................7

2.1.Các khái niệm............................................................................................7

2.1.1.Khái niệm nghèo.................................................................................7

2.1.2.Khái niệm nghèo tuyệt đối và nghèo tương đối .................................8

2.2. Nghèo đa chiều.......................................................................................10

vi

2.2.1. Quan niệm về nghèo đa chiều..........................................................10

2.2.2. Phương pháp tính nghèo đa chiều ...................................................11

2.3. Các nghiên cứu liên quan đến nghèo đa chiều.......................................19

2.3.1. Các nghiên cứu liên quan đến nghèo đa chiều trên thế giới............19

2.3.2. Các nghiên cứu liên quan đến nghèo đa chiều ở Việt Nam ............20

CHƯƠNG 3.....................................................................................................27

PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.................................................................27

3.1. Phương pháp lấy số liệu từ VHLSS 2014..............................................27

3.2. Các bước tính toán chỉ số nghèo đa chiều nông thôn Đông Nam Bộ....28

3.3. Xây dựng chỉ số nghèo đa chiều nông thôn Đông Nam Bộ ..................30

3.3.1. Phương pháp Alkire – Foster tính chỉ số MPI.................................30

3.3.2. Xây dựng chỉ số nghèo đa chiều nông thôn Đông Nam Bộ ............32

CHƯƠNG 4.....................................................................................................41

KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN.............................................41

4.1. Mô tả mẫu nghiên cứu nghèo đa chiều ở nông thôn Đông Nam Bộ từ bộ

VHLSS 2014..........................................................................................................41

4.2. Thực trạng nghèo đa chiều ở nông thôn Đông Nam Bộ ........................41

4.2.1. Nghèo về thu nhập và chi tiêu .........................................................41

4.2.2. Nghèo về giáo dục ...........................................................................44

4.2.3.Nghèo về sức khỏe............................................................................45

4.2.4. Nghèo về các điều kiện sống cơ bản ...............................................48

4.2.5. Nghèo về điều kiện kinh tế ..............................................................50

4.2.6. Nghèo về việc làm...........................................................................53

vii

4.3. Xây dựng chỉ số nghèo đa chiều nông thôn Đông Nam Bộ ..................55

4.3.1. Tương quan giữa các chiều của nghèo đa chiều..............................55

4.3.2. Chỉ số nghèo đa chiều nông thôn Đông Nam Bộ ............................56

CHƯƠNG 5.....................................................................................................62

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ........................................................................62

5.1. Kết luận ..................................................................................................62

5.2. Một số khuyến nghị chính sách về vấn đề giảm nghèo bền vững nông

thôn Đông Nam Bộ................................................................................................63

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO......................................................67

PHỤ LỤC ........................................................................................................71

viii

DANH MỤC BẢNG

Bảng 2.1: Tiêu chuẩn nghèo đói của World Bank ......................................................9

Bảng 2.2: Tiêu chuẩn nghèo đói của Việt Nam..........................................................9

Bảng 2.3: Các chỉ tiêu liên quan để tính HDI...........................................................13

Bảng 3.1: Nguồn dữ liệu tính toán các chiều của nghèo, 2014.................................28

Bảng 3.2: Bảng tổng hợp các chiều, chỉ tiêu, mức thiếu hụt (cut-off) và trọng số của

MPI............................................................................................................................38

Bảng 3.3: Thống kê các chiều cạnh của nghèo đa chiều Đông Nam Bộ, 2014 ........39

Bảng 4.1: Thống kê mẫu nghiên cứu ........................................................................41

Bảng 4.2: Số điểm nghèo về thu nhập, Đông Nam Bộ .............................................43

Bảng 4.3: Số điểm nghèo về giáo dục, Đông Nam Bộ .............................................45

Bảng 4.4: Số điểm nghèo về sức khỏe, Đông Nam Bộ.............................................47

Bảng 4.5: Số điểm nghèo về các điều kiện sống cơ bản, Đông Nam Bộ..................50

Bảng 4.6: Số điểm nghèo về điều kiện kinh tế, Đông Nam Bộ ................................52

Bảng 4.7: Số điểm nghèo về việc làm, Đông Nam Bộ .............................................54

Bảng 4.8: Ma trận hệ số tương quan giữa các chiều của nghèo đa chiều .................55

Bảng 4.9: Phân tách MPI Đông Nam Bộ theo tỉnh, 2014.........................................58

Bảng 4.10: Phân tách MPI Đông Nam Bộ theo 5 chiều, 2014 .................................59

ix

DANH MỤC HÌNH

Hình 2.1: Biểu đồ các thành phần của nghèo đa chiều .............................................18

Hình 4.1: Thu nhập trung bình, chi tiêu trung bình và tỷ lệ nghèo về thu nhập nông

thôn Đông Nam Bộ, 2014 .........................................................................................42

Hình 4.2: Tỷ lệ hộ có ít nhất hai thành viên trên 18 tuổi chưa học hết cấp 2 (%) ....44

Hình 4.3: Tỳ lệ thành viên hộ ở nông thôn không có BHYT (%) ............................45

Hình 4.4: Tỷ lệ hộ không có hoặc không đủ khả năng chi trả viện phí (%).............45

Hình 4.5: Tỷ lệ hộ nông thôn không có điện lưới quốc gia (%) ...............................48

Hình 4.6: Tỷ lệ hộ nông thôn không có nhà vệ sinh đạt chuẩn (%)..........................48

Hình 4.7: Tỷ lệ hộ nông thôn không có nước sạch (%)............................................49

Hình 4.8: Tỷ lệ hộ nông thôn có diện tích đất ở nhỏ hơn 7m2

, không có đất nuôi trồng

(%).............................................................................................................................51

Hình 4.9: Tỷ lệ hộ nông thôn không tiếp cận được các nguồn tín dụng (%)............51

Hình 4.10: Tỷ lệ hộ nông thôn có thu nhập dưới chuẩn nghèo (%)..........................51

Hình 4.11: Tỷ lệ hộ nông thôn có chủ hộ thất nghiệp (%)........................................53

Hình 4.12: Tỷ lệ hộ nông thôn có chủ hộ không có lương hưu (%).........................53

Hình 4.13: H MPI, và A, Đông Nam Bộ năm 2014..................................................57

x

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

BHYT : Bảo hiểm y tế

ĐNB : Đông Nam Bộ

GSO : Tổng cục thống kê

KT-XH : Kinh tế xã hội

MPI : Chỉ số nghèo đa chiều

VHLSS : Điều tra mức sống hộ gia đình Việt Nam

WB : Ngân hàng thế giới