định hướng phát triên giáo dục không chính qui trong giai đoạn mới

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o

ViÖn khoa häc gi¸o dôc viÖt nam

-----------------

B¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tµi

§Þnh h−íng ph¸t triÓn gi¸o dôc

kh«ng chÝnh qui trong giai ®o¹n míi

M· sè: B2005-80-27

Chñ nhiÖm: Th¸i ThÞ Xu©n §µo

7438

02/7/2009

Hµ Néi, 2008

1

Danh môc c¸c tõ viÕt t¾t

-----

BDHV B×nh d©n häc vô

BTVH Bæ tóc v¨n ho¸

CB C¸n bé

CNH-H§H C«ng nghiÖp ho¸-HiÖn ®¹i ho¸

CSVC C¬ së vËt chÊt

DHNL D¹y häc ng−êi lín

GDC§ Gi¸o dôc céng ®ång

GDCQ Gi¸o dôc chÝnh qui

GDKCQ Gi¸o dôc kh«ng chÝnh qui

GDNL Gi¸o dôc ng−êi lín

GDNNT Gi¸o dôc ngoµi nhµ tr−êng

GDPCQ Gi¸o dôc phi chÝnh qui

GDTE Gi¸o dôc trÎ em

GDTNT Gi¸o dôc trong nhµ tr−êng

GV Gi¸o viªn

GDTX Gi¸o dôc th−êng xuyªn

GDTXa Gi¸o dôc tõ xa

HDV H−íng dÉn viªn

HTS§ Häc tËp suèt ®êi

HTTX Häc tËp th−êng xuyªn

HV Häc viªn

KHKT-CN Khoa häc kÜ thuËt- C«ng nghÖ

KTTT Kinh tÕ tri thøc

NL Ng−êi lín

NNL Nguån nh©n lùc

PPDH Ph−¬ng ph¸p d¹y häc

TE TrÎ em

TN Thanh niªn

TTNMC Thanh to¸n n¹n mï ch÷

TTGDTX Trung t©m gi¸o dôc th−êng xuyªn

TTHTC§ Trung t©m häc tËp céng ®ång

XHH X· héi ho¸

XHHT X· héi häc tËp

XMC Xo¸ mï ch÷

2

Tãm t¾t kÕt qu¶ nghiªn cøu

----

Tªn ®Ò tµi: §Þnh h−íng ph¸t triÓn Gi¸o dôc kh«ng chÝnh qui trong giai ®o¹n míi

M· sè: B2005-80-27

Chñ nhiÖm ®Ò tµi: Th¸i ThÞ Xu©n §µo. Tel : 8232562

E-mail: [email protected]

C¬ quan chñ tr× ®Ò tµi : ViÖn ChiÕn l−îc vµ Ch−¬ng tr×nh gi¸o dôc

C¬ quan vµ c¸ nh©n phèi hîp thùc hiÖn:

Vô Gi¸o dôc th−êng xuyªn

C¸c Së GD-§T: Hµ Néi, Hoµ B×nh, Lµo Cai, §¾c L¾c, Ninh B×nh

Thêi gian thùc hiÖn : 5/2005-10/2006 (®· ®−îc gia h¹n ®Õn 30/6/2007)

1. Môc tiªu: Nghiªn cøu ®Ò xuÊt ®Þnh h−íng ph¸t triÓn GDKCQ trong giai ®o¹n míi

2. Néi dung chÝnh:

2.1 Nghiªn cøu c¬ së lÝ luËn cña ®Ò tµi

- Ph©n biÖt kh¸i niÖm GDKCQ víi mét sè kh¸i niÖm cã liªn quan (GDCQ, GDPCQ

vµ GDTX).

- T×m hiÓu bèi c¶nh thêi ®¹i vµ bèi c¶nh ë trong n−íc vµ nh÷ng yªu cÇu ®Æt ra ®èi

víi ph¸t triÓn GDKCQ trong thêi gian tíi.

- Nghiªn cøu xu thÕ ph¸t triÓn gi¸o dôc nãi chung vµ ph¸t triÓn GDKCQ nãi riªng ë

c¸c n−íc trªn thÕ giíi vµ trong khu vùc.

2. 2 Nghiªn cøu c¬ së thùc tiÔn cña ®Ò tµi

- Håi cøu qu¸ tr×nh ph¸t triÓn GDKCQ ë ViÖt Nam trong thêi gian qua vµ tæng kÕt

nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm ®Ó ph¸t triÓn GDKCQ trong thêi gian tíi.

- Ph©n tÝch ®iÓm m¹nh, ®iÓm yÕu cña GDKCQ hiÖn nay vµ c¬ héi, th¸ch thøc ®èi víi

ph¸t triÓn GDKCQ trong giai ®o¹n míi.

- T×m hiÓu c¸c dù b¸o ph¸t triÓn kinh tÕ, v¨n ho¸, gi¸o dôc ViÖt Nam 2020 vµ chñ

tr−¬ng ph¸t triÓn GDKCQ cña §¶ng vµ Nhµ n−íc trong thêi gian tíi.

2.3 Nghiªn cøu ®Ò xuÊt ®Þnh h−íng vµ gi¶i ph¸p ph¸t triÓn GDKCQ trong giai ®o¹n

míi

- Nghiªn cøu ®Ò xuÊt ®Þnh h−íng ph¸t triÓn GDKCQ trong giai ®o¹n míi.

- Nghiªn cøu ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p ph¸t triÓn GDKCQ trong giai ®o¹n míi.

- Tæ chøc xin ý kiÕn chuyªn gia vµ c¸n bé qu¶n lÝ, chØ ®¹o vµ gi¸o viªn vÒ c¸c ®Þnh

h−íng vµ gi¶i ph¸p mµ ®Ò tµi ®Ò xuÊt.

3. KÕt qu¶ chÝnh ®¹t ®−îc:

VÒ c¬ së lÝ luËn ®Ò tµi ®· lµm râ kh¸i niÖm GDKCQ trªn c¬ së ph©n biÖt GDKCQ

víi GDCQ, GDPCQ vµ GDTX. Nhãm ®Ò tµi ®· tæng quan ®−îc bèi c¶nh thêi ®¹i vµ x¸c

®Þnh ®−îc nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra ®èi víi ph¸t triÓn GDKCQ tr−íc yªu cÇu cña sù ph¸t triÓn

nhanh chãng cña KHKT-CN; tr−íc yªu cÇu cña xu thÕ toµn cÇu ho¸; tr−íc yªu cÇu cña

ph¸t triÓn KTTT; tr−íc yªu cÇu cña sù nghiÖp CNH-H§H vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®Êt

n−íc vµ tr−íc yªu cÇu cña Gi¸o dôc cho mäi ng−êi vµ x©y dùng x· héi häc tËp. §©y lµ

mét trong nh÷ng c¬ së quan träng ®Ó ®Ò xuÊt ®−îc ®Þnh h−íng ph¸t triÓn GDKCQ trong

giai ®o¹n míi cã tÝnh hiÖn thùc, phï hîp vµ kh¶ thi. Nhãm nghiªn cøu còng ®· t×m hiÓu

vµ ®· kh¸i qu¸t ®−îc xu thÕ ph¸t triÓn GDKCQ ë c¸c n−íc trªn thÕ giíi vµ trong khu

vùc. §©y lµ nh÷ng gîi ý quan träng ®Ó nhãm ®Ò tµi cã thÓ x¸c ®Þnh ®Þnh h−íng ph¸t

triÓn GDKCQ ë ViÖt Nam trong thêi gian tíi.

3

VÒ c¬ së thùc tiÔn, ®Ò tµi ®· nghiªn cøu, kh¸i qu¸t ®−îc c¸c bµi häc kinh nghiÖm

ph¸t triÓn GDKCQ ë n−íc ta tõ tr−íc ®Õn nay. §Ò tµi ®· x¸c ®Þnh ®−îc ®iÓm m¹nh, ®iÓm

yÕu cña GDKCQ hiÖn nay vµ c¬ héi, th¸ch thøc ®èi víi ph¸t triÓn GDKCQ trong thêi

gian tíi. Nhãm nghiªn cøu còng ®· nghiªn cøu t×m hiÓu nh÷ng dù b¸o vÒ ph¸t triÓn kinh

tÕ, v¨n ho¸, gi¸o dôc ViÖt Nam 2020 vµ chñ tr−¬ng ph¸t triÓn GDKCQ cña §¶ng vµ nhµ

n−íc trong thêi gian tíi. §©y lµ c¬ së thùc tiÔn quan träng ®Ó ®Ò tµi cã thÓ ®Ò xuÊt ®Þnh

h−íng ph¸t triÓn GDKCQ phï hîp víi kinh nghiÖm tr−íc ®©y vµ thùc tiÔn n−íc ta hiÖn

nay vµ trong thêi gian tíi.

Trªn c¬ së nghiªn cøu bèi c¶nh thêi ®¹i ë trong n−íc vµ quèc tÕ, GDKCQ ë c¸c

n−íc vµ kÕ thõa kinh nghiÖm ph¸t triÓn GDKCQ ë n−íc ta tõ tr−íc ®Õn nay, nhãm ®Ò tµi

®· x¸c ®Þnh ®−îc 7 ®Þnh h−íng ph¸t triÓn GDKCQ trong thêi gian tíi. §ã lµ:

- GDKCQ sÏ ph¸t triÓn víi t− c¸ch lµ hÖ thèng, lµ mét trong hai bé phËn cÊu thµnh

cña hÖ thèng gi¸o dôc quèc d©n. (Xu thÕ thÓ chÕ ho¸ GDKCQ)

- GDKCQ sÏ ph¸t triÓn víi quan niÖm ngµy cµng réng h¬n. (Xu thÕ më réng quan

niÖm vÒ GDKCQ)

- GDKCQ sÏ ph¸t triÓn m¹nh mÏ c¶ vÒ qui m« vµ chÊt l−îng, c¶ vÒ chiÒu réng lÉn

chiÒu s©u, trong ®ã ph¸t triÓn vÒ chÊt l−îng sÏ ngµy cµng ®−îc coi träng. (Xu thÕ chÊt

l−îng ho¸ GDKCQ)

- GDKCQ sÏ ph¸t triÓn theo h−íng ®¸p øng nhu cÇu HTTX, HTS§ cña tÊt c¶ mäi

ng−êi h¬n lµ ®¸p øng nhu cÇu vÒ v¨n b»ng, chøng chØ. (Xu thÕ phi b»ng cÊp trong

GDKCQ)

- GDKCQ sÏ ph¸t triÓn theo h−íng më h¬n, ®a d¹ng h¬n, linh ho¹t h¬n vµ mÒm

dÎo h¬n. (Xu thÕ ®a d¹ng ho¸, linh ho¹t ho¸ vµ mÒm dÎo ho¸ GDKCQ)

- GDKCQ sÏ ph¸t triÓn theo h−íng x· héi ho¸ víi sù tham gia ngµy cµng ®«ng, ngµy

cµng tÝch cùc vµ chñ ®éng cña c¸c lùc l−îng trong toµn x· héi. (Xu thÕ x· héi ho¸

GDKCQ)

- GDKCQ sÏ ph¸t triÓn theo h−íng phi tËp trung ho¸ víi sù tham gia, lµm chñ cña

céng ®ång, cña c¸c ®Þa ph−¬ng ngµy cµng m¹nh mÏ h¬n. (Xu thÕ phi tËp trung ho¸

trong GDKCQ)

§Ó ph¸t triÓn GDKCQ theo c¸c ®Þnh h−íng trªn, nhãm nghiªn cøu ®· ®Ò xuÊt

®−îc 7 nhãm gi¶i ph¸p ®Ó ph¸t triÓn GDKCQ trong giai ®o¹n tíi. §ã lµ nhãm gi¶i ph¸p

“Tuyªn truyÒn n©ng cao nhËn thøc x· héi vµ c¸c cÊp l·nh ®¹o vÒ GDKCQ”; nhãm gi¶i

ph¸p “Hoµn thiÖn c¬ së ph¸p lÝ, t¨ng c−êng ®Çu t− tµi chÝnh vµ c¬ së vËt chÊt cho

GDKCQ”; nhãm gi¶i ph¸p “N©ng cao chÊt l−îng vµ sù phï hîp cña c¸c ch−¬ng tr×nh

GDKCQ”; nhãm gi¶i ph¸p “X©y dùng, ®µo t¹o, båi d−ìng ®éi ngò CB, GV cña

GDKCQ”; nhãm gi¶i ph¸p “Hoµn thiÖn hÖ thèng GDKCQ”; nhãm gi¶i ph¸p “§Èy

m¹nh x· héi ho¸ GDKCQ” vµ nhãm gi¶i ph¸p “§æi míi qu¶n lÝ GDKCQ”. §èi víi mçi

nhãm gi¶i ph¸p, ®Ò tµi ®· ph©n tÝch vai trß vµ ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p cô thÓ.

Dùa trªn kÕt qu¶ nghiªn cøu, nhãm ®Ò tµi ®· kiÕn nghÞ söa ®æi ®iÒu 4, LuËt Gi¸o

dôc 2005, ®Ò nghÞ thay thuËt ng÷ “GDTX” b»ng “GDKCQ”; X©y dùng vµ th«ng qua

ch−¬ng tr×nh môc tiªu quèc gia hoÆc ®Ò ¸n ph¸t triÓn GDKCQ 2010-2020; X©y dùng vµ

biªn so¹n ch−¬ng tr×nh, SGK vµ tµi liÖu riªng cho GDKCQ; Cñng cè bé m¸y qu¶n lÝ

GDKCQ c¸c cÊp, thµnh lËp Côc GDKCQ; Nghiªn cøu thµnh lËp khoa GDKCQ/GDNL ë

c¸c tr−êng s− ph¹m; Thµnh lËp Uû ban phèi hîp GDKCQ c¸c cÊp; TiÕp tôc nghiªn cøu

c¸c gi¶i ph¸p ph¸t triÓn GDKCQ trong giai ®o¹n tíi.

4

Summary

Project Title:

Future Directions of Non-formal Education Development in Vietnam

Code number: B2005-80-27

Coordinator: Thai Thi Xuan Dao. Tel : 8232562

E-mail: [email protected]

Implementing Institution:

National Institute for Education Strategy & Curriculum

Cooperating Institution(s):

Continuing Education Department (CED), Ministry of Education & Training

(MOET)

Department of Education & Training (DOET) in Hanoi, Hoa Binh, Lao Cai, Dac

Lac

Duration: 5/2005 - 6/2007

1. Objectives:

To propose Future Directions of Non-formal Education Development in Vietnam

2. Main Contents:

2.1 Researching theoretic basis of the project

- Distinguishing concepts related to Non-formal Education, such as Formal

Education, In-formal Education and Continuing Education.

- Overviewing the era and Vietnam context and necessary requirements to propose

for NFE development in the future.

- Studying world trends in education in general and in NFE in particular.

2. 2 Researching practice’s basis of the project

- Studying and generalizing lessons form NFE development in Vietnam in the past.

- Analyzing and identifying the strengths, weaknesses, opportunities and threats

(SWOT) for NFE development in the future.

- Finding out about prognoses of socio-economic and education development in

Vietnam by 2020 and policies toward NFE development in the future.

2.3 Proposing future directions of NFE development in Vietnam

- Determining future directions of NFE development in Vietnam.

- Proposing the main conditions and strategies to develop NFE in the future.

3. Results Obtained:

As regards theoretic basis, the project clarified some NFE relating concepts and

specially distinguished the differences between NFE with Formal Education, In-formal

Education and Continuing Education. The project generalized successfully the era

context as well as defined necessary requirements to develop NFE in the context that

faced with requirements of rapid development of science and technology (specially,

information technology, biological technology, Nano technology, energy

technology…); trend of globalization; emerging of knowledge based economy; on￾going modernizing and industrializing in the country; sustainable development of the

country; and building Learning Society by 2020. This is one of the important bases for

proposing realistic, relevant and feasible future directions of NFE development in

5

Vietnam. The project studied and generalized trends in NFE development in the world

and in the region. These are important bases to determine future directions of NFE

development in Vietnam.

In terms of practice’s basis, the project generalized lessons form NFE

development in Vietnam in the past. Specially, the project clearly identified the

strengths, weakness of NFE in Vietnam at present, as well as the main opportunities and

threats for NFE development in Vietnam in the future. The project also found out about

prognoses of socio-economic and education development in Vietnam by 2020 and

policies toward NFE development in the future. These are practice’s bases to determine

future directions of NFE development in accordance with the previous experiences as

well as the current reality in Vietnam.

Based on studying era and Vietnam context, as well as trends in NFE in the world

and experiences lessons from NFE development in Vietnam in the past, the project

determined seven future directions of NFE development in Vitenam as follows:

- NFE will be developed as a system as well as one of two important component

parts of the national education system. (The trend of institutionalizing NFE)

- NFE will be developed with the boarder concept. (The trend of boarding the

concept of NFE)

- NFE will be developed both in quantity and quality, among them, quality of NFE

will be paid more attention. (The trend of improving the quality of NFE)

- NFE will be developed to rather meet lifelong learning needs than meet the

needs in credit .(The trend of non-credit in NFE)

- NFE will be more open, more diversified and more flexible. (The trend of

diversifying NFE)

- NFE will be developed with the more own and active participation of All in the

whole society. (The trend of socializing NFE)

- NFE will be developed with the decentralization, with the more participation

and ownership of the community. (The trend of decentralization in NFE)

Based on current challenges and difficulties, the project proposed seven groups of

strategies to develop NFE in the future, such as “Increasing society and leader’s

awareness about NFE”; “Improving legal basis and increasing financial allocation for

NFE”; “Improving the quality and relevance of NFE programs”, “Capacity Building of

NFE personnel”; “Improving NFE infrastructure”; “Promoting socialization of NFE”;

and “Reforming management of NFE”. For each group of strategies, the project

identified the role and proposed concrete strategies.

Based on the results obtained, the project proposed some suggestions such as

Amend article 4, Education Law 2005 by using “Non-formal education” to replace

“Continuing education”; Launch a national programme or project on NFE development

2010-2020; Sthengthen NFE management apparatus at all levels; Develop curriculums

and materials specially for NFE; Establish Faculties of Adult Education/NFE in

teacher’s training colleges; Set up Co-ordinate Commissions for NFE at all levels and

Conduct continuos research studies on strategies proposed by the project.

6

PhÇn 1: Më ®Çu

1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi

GDKCQ lµ xu thÕ ph¸t triÓn tÊt yÕu kh«ng chØ ë c¸c n−íc trªn thÕ giíi, trong khu

vùc, mµ c¶ ë ViÖt Nam. GDKCQ ngµy cµng ®−îc kh¼ng ®Þnh lµ mét bé phËn gi¸o dôc

quan träng trong hÖ thèng gi¸o dôc cña c¸c n−íc. GDKCQ lµ “Ch×a kho¸” ®Ó b−íc vµo

thÕ kØ XXI. ThÕ kØ XXI lµ “ThÕ kØ cña GDKCQ”. Tuy nhiªn, thÕ kØ XXI - thÕ kØ ®−îc

®Æc tr−ng bëi sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña KHKT-CN, cña KTTT vµ cña xu thÕ toµn cÇu

ho¸ ®· vµ ®ang ®Æt ra kh«ng Ýt th¸ch thøc ®èi víi ph¸t triÓn gi¸o dôc nãi chung vµ

GDKCQ nãi riªng. Yªu cÇu n©ng cao d©n trÝ vµ båi d−ìng NNL cã chÊt l−îng cao cho

CNH-H§H g¾n víi ph¸t triÓn KTTT vµ Héi nhËp kinh tÕ thÕ giíi WTO còng ®· vµ ®ang

®Æt ra nhiÒu vÊn ®Ò míi ®èi víi GDKCQ trong thêi gian tíi. GDKCQ sÏ ph¸t triÓn theo

h−íng nµo lµ vÊn ®Ò cÇn ph¶i lµm s¸ng tá ®Ó cã thÓ x©y dùng chiÕn l−îc ph¸t triÓn

GDKCQ trong nh÷ng thËp kØ ®Çu cña thÕ kØ XXI.

Trong nh÷ng n¨m cuèi cïng cña thÕ kØ XX ®· cã mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu dù

b¸o ®Þnh h−íng ph¸t triÓn GDTX. §ã lµ ®Ò tµi cÊp Bé “§Þnh h−íng ph¸t triÓn GDTX ë

ViÖt Nam ®Õn 2010 vµ 2020”, M· sè B96-49-20, do PGS.TS T« B¸ Tr−îng lµm chñ

nhiÖm; ®Ò ¸n”X©y dùng ChiÕn l−îc Gi¸o dôc 2010” cña ViÖn Nghiªn cøu ph¸t triÓn gi¸o

dôc, trong ®ã cã ChiÕn l−îc ph¸t triÓn GDTX v.v... C¸c nghiªn cøu nµy ®· x¸c ®Þnh

®−îc mét sè ®Þnh h−íng ph¸t triÓn GDTX ®Õn n¨m 2010 vµ b−íc ®Çu dù b¸o ®−îc mét

sè ®Þnh h−íng chung nhÊt cho sù ph¸t triÓn GDTX ®Õn n¨m 2020. Tuy nhiªn, tõ ®ã ®Õn

nay ®· cã nhiÒu thay ®æi, nhiÒu biÕn ®éng ®· vµ ®ang ¶nh h−ëng kh«ng nhá tíi nhËn

thøc vµ sù ph¸t triÓn cña GDKCQ. Nh÷ng c¨n cø ®Ó cã thÓ ®Þnh h−íng ph¸t triÓn

GDKCQ trong giai ®o¹n míi ngµy cµng nhiÒu h¬n vµ râ h¬n nh− LuËt Gi¸o dôc 1998;

NghÞ quyÕt §¹i héi IX (4/2001); ChiÕn l−îc ph¸t triÓn gi¸o dôc 2001-2010; Ch−¬ng

tr×nh Hµnh ®éng quèc gia vÒ Gi¸o dôc cho mäi ng−êi 2003-2015; QuyÕt ®Þnh 112 cña

Thñ t−íng ChÝnh phñ vÒ viÖc phª duyÖt ®Ò ¸n “X©y dùng x· héi häc tËp” ; LuËt Gi¸o

dôc 2005. §Æc biÖt, thùc tiÔn ph¸t triÓn GDKCQ tõ 2000 trë l¹i ®©y víi sù ph¸t triÓn

m¹nh mÏ cña c¸c TTHTC§ cÊp x·, ph−êng, thÞ trÊn ®· cho thÊy râ h¬n xu thÕ ph¸t triÓn

cña GDKCQ trong thêi gian tíi. V× vËy, tr−íc nhiÒu thay ®æi vµ biÕn ®éng nh− vËy, cÇn

thiÕt vµ cÊp b¸ch ph¶i tiÕp tôc nghiªn cøu ®Þnh h−íng ph¸t triÓn GDKCQ trong giai ®o¹n

míi.

2. Môc tiªu nghiªn cøu

Nh»m ®Ò xuÊt ®Þnh h−íng ph¸t triÓn gi¸o dôc kh«ng chÝnh qui trong giai ®o¹n

míi.

3. C¸ch tiÕp cËn, ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu, ph¹m vi nghiªn cøu

3.1 C¸ch tiÕp cËn:

Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu, nhãm ®Ò tµi ®· sö dông c¸ch tiÕp cËn hÖ thèng ®Ó

xem xÐt GDKCQ víi t− c¸ch lµ hÖ thèng (c¸c yÕu tè cÊu thµnh cña hÖ thèng vµ mèi

quan hÖ gi÷a c¸c yÕu tè nh− ®èi t−îng, môc tiªu, néi dung, ch−¬ng tr×nh, tµi liÖu,

ph−¬ng ph¸p d¹y häc vµ h×nh thøc tæ chøc, ®éi ngò gi¸o viªn, hÖ thèng m¹ng l−íi c¬ së

cña GDKCQ. §Ò tµi còng nghiªn cøu GDKCQ víi t− c¸ch lµ bé phËn cÊu thµnh cña hÖ

thèng gi¸o dôc quèc d©n (vai trß, vÞ trÝ cña GDKCQ trong hÖ thèng gi¸o dôc quèc d©n,

mèi quan hÖ vµ liªn th«ng víi GDCQ v.v...)

7

§Ò tµi còng sö dông c¸ch tiÕp cËn lÞch sö/l« gic, nghiªn cøu kÕ thõa bµi häc kinh

nghiªm ph¸t triÓn GDKCQ cña n−íc ta tr−íc ®©y ®Ó ®Ò xuÊt ®Þnh h−íng ph¸t triÓn

GDKCQ trong giai ®o¹n tíi.

3.2 Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu: Nhãm nghiªn cøu ®· sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn

cøu sau:

- Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu lÝ luËn (Håi cøu/nghiªn cøu tµi liÖu ...)

- Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu thùc tiÔn (Tæng kÕt kinh nghiÖm)

- Ph−¬ng ph¸p chuyªn gia

- Ph−¬ng ph¸p kh¶o nghiÖm

3.3 Ph¹m vi nghiªn cøu

GDKCQ theo nghÜa réng rÊt ®a d¹ng vµ phøc t¹p, bao gåm nhiÒu ®èi t−îng, nhiÒu

lo¹i ch−¬ng tr×nh, néi dung vµ nhiÒu cÊp bËc häc kh¸c nhau ... Trong khu«n khæ kinh

phÝ h¹n hÑp cña ®Ò tµi cÊp Bé, ®Ò tµi kh«ng cã ®iÒu kiÖn nghiªn cøu ®Þnh h−íng ph¸t

triÓn gi¸o dôc tõ xa, t¹i chøc ë cao ®¼ng vµ ®¹i häc. “Giai ®o¹n míi” ®−îc giíi h¹n

trong ®Ò tµi lµ tõ nay ®Õn 2020.

4. Néi dung nghiªn cøu: §Ò tµi tËp trung vµo 3 néi dung nghiªn cøu sau:

4.1 Nghiªn cøu c¬ së lÝ luËn cña ®Ò tµi

- Ph©n biÖt kh¸i niÖm GDKCQ víi mét sè kh¸i niÖm cã liªn quan (GDCQ,

GDPCQ vµ GDTX).

- T×m hiÓu bèi c¶nh thêi ®¹i vµ xu thÕ ph¸t triÓn gi¸o dôc nãi chung vµ ph¸t triÓn

GDKCQ nãi riªng ë c¸c n−íc trªn thÕ giíi vµ trong khu vùc.

- Nghiªn cøu bèi c¶nh ë trong n−íc vµ nh÷ng yªu cÇu ®Æt ra ®èi víi ph¸t triÓn

GDKCQ trong thêi gian tíi.

4. 2 Nghiªn cøu c¬ së thùc tiÔn cña ®Ò tµi

- Håi cøu qu¸ tr×nh ph¸t triÓn GDKCQ ë ViÖt Nam trong thêi gian qua vµ tæng

kÕt nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm ®Ó ph¸t triÓn GDKCQ trong thêi gian tíi.

- Ph©n tÝch ®iÓm m¹nh, ®iÓm yÕu cña GDKCQ hiÖn nay vµ c¬ héi, th¸ch thøc

®èi víi ph¸t triÓn GDKCQ trong giai ®o¹n míi.

- Nghiªn cøu t×m hiÓu c¸c dù b¸o ph¸t triÓn kinh tÕ, v¨n ho¸, gi¸o dôc ViÖt Nam

2020 vµ chñ tr−¬ng ph¸t triÓn GDKCQ cña §¶ng vµ Nhµ n−íc trong thêi gian

tíi.

4.3 Nghiªn cøu ®Ò xuÊt ®Þnh h−íng vµ gi¶i ph¸p ph¸t triÓn GDKCQ trong giai ®o¹n

míi

- Nghiªn cøu ®Ò xuÊt ®Þnh h−íng ph¸t triÓn GDKCQ trong giai ®o¹n míi.

- Nghiªn cøu, ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p ph¸t triÓn GDKCQ trong giai ®o¹n míi.

- Tæ chøc xin ý kiÕn chuyªn gia vµ c¸n bé qu¶n lÝ, chØ ®¹o vµ gi¸o viªn vÒ c¸c

®Þnh h−íng vµ gi¶i ph¸p mµ ®Ò tµi ®Ò xuÊt.

5. S¶n phÈm nghiªn cøu

- B¸o c¸o tæng kÕt, tãm t¾t ®Ò tµi.

- B¸o c¸o “§Þnh h−íng ph¸t triÓn GDKCQ - Mét sè c¬ së lÝ luËn”.

- B¸o c¸o “GDKCQ ë ViÖt Nam: §iÓm m¹nh, §iÓm yÕu, C¬ héi vµ Th¸ch

thøc”.

- B¸o c¸o “§Þnh h−íng ph¸t triÓn GDKCQ trong giai ®o¹n míi”.

- KØ yÕu Héi th¶o.

- 2 bµi b¸o ®¨ng trªn t¹p chÝ.

8

PhÇn 2: KÕt qu¶ nghiªn cøu cña ®Ò tµi

-----

I. C¬ së lÝ luËn cña ®Ò tµi

1. Gi¸o dôc kh«ng chÝnh qui vµ mét sè kh¸i niÖm cã liªn quan

HiÖn nay, kh¸i niÖm “GDKCQ” cßn ®ang ®−îc hiÓu mét c¸ch kh¸c nhau vµ cßn bÞ

nhÇm lÉn víi mét sè kh¸i niÖm kh¸c nh− “GDPCQ”, “GDTX”, “GDNL”, “GDNNT”

v.v... C¸c kh¸i niÖm nµy nhiÒu khi ®−îc sö dông víi néi hµm nh− nhau hoÆc ng−îc l¹i,

cïng mét kh¸i niÖm nh−ng l¹i ®−îc hiÓu víi nh÷ng néi hµm kh¸c nhau. Sù ch−a râ rµng,

thèng nhÊt nµy ®· vµ ®ang g©y nhiÒu tranh c·i, nhÇm lÉn trong x· héi, ®· vµ ®ang c¶n

trë viÖc nghiªn cøu, trao ®æi, c¶n trë sù ph¸t triÓn cña GDKCQ vµ c¶n trë qu¸ tr×nh héi

nhËp víi c¸c n−íc trªn thÕ giíi vµ trong khu vùc. V× vËy, viÖc ph©n biÖt râ kh¸i niÖm

“GDKCQ” víi c¸c kh¸i niÖm kh¸c, ®Æc biÖt kh¸i niÖm “GDTX” (dï lµ rÊt t−¬ng ®èi) lµ

cÇn thiÕt vµ cÊp b¸ch trong xu thÕ héi nhËp vµ ®Ó ph¸t triÓn bé phËn gi¸o dôc nµy trong

thêi gian tíi víi t− c¸ch lµ mét trong hai bé phËn cÊu thµnh cña hÖ thèng quèc d©n.

1.1 Gi¸o dôc kh«ng chÝnh qui vµ gi¸o dôc chÝnh qui

“GDKCQ” vµ “GDCQ” lµ cÆp ph¹m trï lu«n ®i ®«i víi nhau, cã liªn hÖ chÆt chÏ

víi nhau vµ ph¶n ¸nh 2 lÜnh vùc gi¸o dôc kh¸c nhau cña gi¸o dôc hiÖn nay theo nghÜa

réng. “GDKCQ” lµ mét kh¸i niÖm míi xuÊt hiÖn trªn thÕ giíi vµo cuèi nh÷ng n¨m 70

cña thÕ kØ XX trong cuèn s¸ch cña P.H. Coombs “Khñng kho¶ng gi¸o dôc thÕ giíi:

Ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn hÖ thèng” New York: Oxford University Press 1968. Theo ®ã,

GDCQ kh«ng thÓ gi÷ “Vai trß ®éc t«n” vµ gi¸o dôc cÇn ph¶i ®−îc hiÓu theo nghÜa réng

h¬n, kh«ng chØ cã GDCQ mµ cßn bao gåm c¶ GDKCQ.

“GDCQ” (Formal Education) th−êng ®−îc hiÓu lµ hÖ thèng gi¸o dôc ®−îc thÓ chÕ

ho¸ cao (highly institutionalized), cã cÊu tróc chÆt chÏ theo thêi gian (Chronologically),

theo thø bËc (hierarchically) vµ theo cÊp líp (graded) tõ tiÓu häc cho tíi ®¹i häc

(Coombs and Ahmed 1974). Theo GS. Vò V¨n T¶o, GDCQ ®−îc tiÕn hµnh trong nh÷ng

thÓ chÕ (nhµ tr−êng), bëi ®éi ngò gi¸o viªn ®−îc tr¶ l−¬ng vµ sö dông th−êng xuyªn

trong khu«n khæ ch−¬ng tr×nh cè ®Þnh. GDCQ ®−îc ®Æc tr−ng bëi tÝnh ®ång nhÊt

(iniformity) vµ tÝnh cøng r¾n (rigidity); víi nh÷ng cÊu tróc ngang vµ däc (tuæi-líp,

nh÷ng chu tr×nh vµ cÊp bËc) vµ cã tiªu chÝ nhËp häc ®−îc ¸p dông mét c¸ch phæ biÕn.

GDCQ h−íng vµo sù phæ cËp, sù nèi tiÕp, sù chuÈn ho¸ ho¸ vµ thÓ chÕ ho¸. GDCQ diÔn

ra liªn tôc, trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh ... XuÊt ph¸t tõ ®èi t−îng vµ h×nh thøc häc chñ

yÕu cña GDCQ, “GDCQ” ®«i khi cßn ®−îc sö dông ®ång nghÜa víi “GDTE” hoÆc ®ång

nghÜa víi “GDTTN”.

“GDKCQ” (Non-formal Education) ®−îc hiÓu lµ bÊt k× ho¹t ®éng gi¸o dôc nµo cã

hÖ thèng (systematic), cã tæ chøc (organized) ®−îc tiÕn hµnh bªn ngoµi hÖ thèng GDCQ

9

nh»m cung cÊp c¸c c¬ héi häc tËp cho nhãm ®èi t−îng d©n c−, ng−êi lín còng nh− trÎ

em (Coombs and Ahmed 1974). Kh¸c víi GDCQ, GDKCQ ®−îc ®Æc tr−ng bëi tÝnh ®a

d¹ng (diversified), tÝnh linh ho¹t/mÒm dÎo (flexible). Ch−¬ng tr×nh cña GDKCQ ®a

d¹ng, kh«ng cè ®Þnh, theo cÊp líp hoÆc kh«ng theo cÊp líp. GDKCQ diÔn ra kh«ng chÆt

chÏ vÒ thêi gian, kh«ng liªn tôc, trong suèt cuéc ®êi. GDKCQ chñ yÕu dµnh cho ng−êi

lín vµ ®−îc tiÕn hµnh chñ yÕu ë ngoµi nhµ tr−êng. V× vËy, “GDKCQ” ®«i khi cßn ®−îc

sö dông ®ång nghÜa víi “GDNL” hoÆc ®ång nghÜa víi “GDNTN”. Tuy nhiªn,

“GDKCQ” còng cßn ®−îc hiÓu theo nghÜa réng, hÑp kh¸c nhau. Mét sè n−íc hiÓu

“GDKCQ” lµ c¸c ch−¬ng tr×nh do Bé gi¸o dôc cung cÊp, trõ c¸c ch−¬ng tr×nh cña c¸c

tr−êng phæ th«ng, cao ®¼ng, ®¹i häc. Mét sè n−íc coi “GDKCQ” lµ c¸c ch−¬ng tr×nh

gi¸o dôc cña c¸c Tæ chøc phi chÝnh phñ (NGOs). Mét sè n−íc l¹i coi c¸c ch−¬ng tr×nh

gi¸o dôc cña c¸c Bé kh¸c (Bé y tÕ, Bé Lao ®éng, Bé V¨n ho¸, ThÓ thao vµ Thanh Niªn,

Héi phô n÷ ....) lµ “GDKCQ”. Mét sè n−íc thËm chÝ l¹i coi c¸c ch−¬ng tr×nh häc tËp

cña c¸ nh©n, cña c¸c nhãm x· héi (phô n÷, n«ng d©n ...) lµ “GDKCQ”. Mét sè n−íc l¹i

hiÓu “GDKCQ” theo nghÜa réng nhÊt lµ tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng, ch−¬ng tr×nh gi¸o dôc (trõ

gi¸o dôc trong nhµ tr−êng vµ c¸c tr−êng cao ®¼ng, ®¹i häc), bao gåm c¶ c¸c ch−¬ng

tr×nh gi¸o dôc cña c¸c ph−¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng (®µi, tivi, b¸o, t¹p chÝ ...).

“GDKCQ” theo nghÜa réng kh«ng chØ dµnh cho ng−êi lín, kh«ng chØ dµnh cho c¸c ®èi

t−îng thiÖt thßi vÒ gi¸o dôc, mµ cßn dµnh cho tÊt c¶ mäi ng−êi, mäi ®é tuæi, mäi tr×nh

®é. Tuy nhiªn, nhiÒu n−íc, nhÊt lµ c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn cßn hiÓu “GDKCQ” theo

nghÜa hÑp chØ phôc cho c¸c nhãm ®èi t−îng thiÖt thßi vÒ gi¸o dôc.

ë ViÖt nam còng vËy, “GDKCQ” còng cßn ®−îc hiÓu mét c¸ch kh¸c nhau, theo

nghÜa réng hÑp kh¸c nhau. “GDKCQ” chñ yÕu cßn ®−îc hiÓu theo nghÜa hÑp, chØ bao

gåm c¸c ch−¬ng tr×nh gi¸o dôc do Bé GD-§T qu¶n lÝ (Vô GDTX vµ Vô §¹i häc sau §¹i

häc). ThËm chÝ, theo nghÜa hÑp h¬n, “GDKCQ” chØ bao gåm ch−¬ng tr×nh XMC, gi¸o

dôc tiÕp tôc sau khi biÕt ch÷, Bæ tóc v¨n ho¸ vµ gi¸o dôc chuyªn ®Ò cho ng−êi d©n ë c¸c

TTHTC§, hoÆc chØ tËp trung vµo nhãm ®èi t−îng thiÖt thßi kh«ng cã ®iÒu kiÖn hoÆc

ph¶i bá häc phæ th«ng chÝnh qui. Trong mét sè tµi liÖu, s¸ch b¸o gÇn ®©y, kh¸i niÖm

“Gi¸o dôc cËn chÝnh qui” míi xuÊt hiÖn ®Ó chØ c¸c ch−¬ng tr×nh gi¸o dôc t−¬ng ®−¬ng,

gi¸o dôc theo cÊp líp ®Ó lÊy v¨n b»ng, chøng chØ. Nh− vËy, “GDKCQ” cßn ®−îc hiÓu

theo nghÜa hÑp h¬n, chØ bao gåm c¸c ch−¬ng tr×nh gi¸o dôc ®¸p øng nhu cÇu, kh«ng tiÕn

tíi v¨n b»ng, chøng chØ.

1.2 Gi¸o dôc kh«ng chÝnh qui vµ gi¸o dôc phi chÝnh qui

§©y lµ 2 kh¸i niÖm ch−a cã sù ph©n biÖt râ rµng vµ ®«i khi cßn bÞ nhÇm lÉn víi

nhau.

“GDPCQ” (In-formal Education) lµ kh¸i niÖm hiÖn ®ang cßn nhiÒu tranh c·i vµ cã

nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau. Theo Coombs and Ahmed 1974, “GDPCQ” lµ qu¸ tr×nh

10

suèt ®êi qua ®ã tõng c¸ nh©n tiÕp thu, tÝch luü kiÕn thøc, kÜ n¨ng, th¸i ®é, ý t−ëng tõ

kinh nghiÖm hµng ngµy, tõ m«i tr−êng sèng, trong gia ®×nh, qua lao ®éng, cuéc sèng,

giao tiÕp, du lÞch, qua ®äc s¸ch b¸o, nghe ®µi, xem tivi v.v..Vµ v× vËy “GDPCQ” ®−îc

®Æc tr−ng bëi tÝnh kh«ng cã hÖ thèng (unsystematic), kh«ng cã tæ chøc (unorganized).

Tuy nhiªn mét sè quan ®iÓm kh¸c l¹i cho r»ng kh«ng cã gi¸o dôc phi chÝnh qui, mµ chØ

cã häc tËp phi chÝnh qui” (In-formal Learning), bëi ®· lµ gi¸o dôc th× ph¶i cã môc ®Ých,

cã tæ chøc, cã kÕ ho¹ch. Mét sè n−íc kh¸c l¹i hiÓu “GDPCQ” lµ c¸c ch−¬ng tr×nh tuyªn

truyÒn, gi¸o dôc, truyÒn th«ng cña c¸c ph−¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng (®µi truyÒn

thanh, truyÒn h×nh, s¸ch b¸o ...), c¸c ch−¬ng tr×nh gi¸o dôc cña c¸c Th− viÖn, cña c¸c

Nhµ v¨n ho¸, c¸c B¶o tµng, c¸c cuéc TriÔn l·m, Héi chî, Héi th¶o v.v... NhiÒu n−íc l¹i

cho r»ng kh«ng cã “GDPCQ” vµ tÊt c¶ c¸c ch−¬ng tr×nh trªn ®Òu thuéc ph¹m trï

“GDKCQ”. Tuú theo quan niÖm cã “GDPCQ” hay kh«ng mµ hÖ thèng gi¸o dôc cña c¸c

n−íc cã thÓ bao gåm hai hoÆc ba bé phËn cÊu thµnh.

ë ViÖt Nam, “GDPCQ” còng cßn ®−îc hiÓu rÊt kh¸c nhau vµ ®«i khi cßn bÞ nhÇm

lÉn víi“GDKCQ”. Theo tõ ®iÓn tiÕng ViÖt “Kh«ng” vµ “Phi” cã nghÜa nh− nhau. V× vËy,

®Ó tr¸nh nhÇm lÉn nhiÒu ý kiÕn ®Ò nghÞ nªn dÞch “In-formal Education” lµ Gi¸o dôc

ngÉu nhiªn hay Gi¸o dôc kh«ng theo thñ tôc.

1.3 Gi¸o dôc kh«ng chÝnh qui vµ gi¸o dôc th−êng xuyªn

§©y lµ 2 kh¸i niÖm hiÖn cßn cã nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau ë ViÖt Nam vµ ®«i khi

®−îc hiÓu víi néi hµm gièng nhau. Tuy nhiªn, ë c¸c n−íc, ®©y lµ 2 kh¸i niÖm cã néi

hµm hoµn toµn kh¸c nhau.

“GDTX” (Continuing Education) lµ mét kh¸i niÖm ®−îc sö dông nhiÒu ë c¸c n−íc

ph¸t triÓn vµ míi xuÊt hiÖn ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn trong nh÷ng n¨m cuèi 80 cña thÕ

kØ XX trong Ch−¬ng tr×nh Gi¸o dôc cho mäi ng−êi ë Ch©u ¸-Th¸i B×nh D−¬ng (gäi t¾t

b»ng tiÕng Anh lµ APPEAL).

“Continuing Education” ®−îc hiÓu lµ sù gi¸o dôc tiÕp tôc sau gi¸o dôc ban ®Çu/sau

gi¸o dôc c¬ b¶n (sau xo¸ mï ch÷ hay sau gi¸o dôc tiÓu häc, gi¸o dôc THCS tuú theo

gi¸o dôc phæ cËp b¾t buéc cña tõng n−íc) nh»m ®¸p øng nhu cÇu häc tËp suèt ®êi cña

mäi ng−êi. Sau khi ®¹t tr×nh ®é phæ cËp, mçi ng−êi cã thÓ tiÕp tôc häc theo c¸c ph−¬ng

thøc kh¸c nhau: chÝnh qui, kh«ng chÝnh qui hoÆc phi chÝnh qui/tù häc tuú theo ®iÒu kiÖn,

hoµn c¶nh cña mçi ng−êi. V× vËy, theo quan niÖm nµy “Continuing Education” lµ mét

kh¸i niÖm réng, bao gåm c¶ GDCQ, GDKCQ vµ GDPCQ. Nh− vËy, “Continuing

Education” lµ kh¸i niÖm réng h¬n “GDKCQ”.

ë ViÖt Nam, “GDTX” hiÖn ®ang cßn ®−îc hiÓu mét c¸ch kh¸c nhau vµ cßn ch−a cã

sù ph©n biÖt râ rµng. “GDTX” ë ViÖt Nam chÝnh thøc ®−îc dÞch tõ thuËt ng÷ tiÕng Anh

lµ “Continuing Education”. Tuy nhiªn, viÖc dÞch nh− vËy ch−a hoµn toµn chÝnh x¸c vÒ