Định hướng cách giải bài tập định tính cho học sinh trong dạy học vật lí trung học phổ thông

DINH HUONG CACH GIAI BAI TAP OINH TfNH CHO HOG SINH

TRON G DA Y HO C VA T L I TRUN G HO C PH O THON G

O NGUYEN THANH HAI*

Bai tap dinh tinh (BTDT) Id nhung bdi tap (BT)

khi gidi hpc sinh (HS) khong can thuc hien

cdc phep tinh phuc tap, md su dung nhung

phep suy ludn logic tren ca so hieu rd bdn chdt

cua cdc khdi niem, dinh ludt vdt li (OLVL) vd nhdn

biet duac bdn chdt ciia nhung hien tuang vdt li

(VL) trong cdc trudng hap cu the. Ddi vdi dang BT

ndy, trong viec xdc lap Idi gidi, HS thudng gap

nhieu kho khdn vi phdi lap ludn mpt each logic,

co cdn cu day du vd xdc ddng ve mat kien thuc.

Thuc te day hpc cho thdy, do it duac van dyng

kien thiic vdo thuc tien, it duac tiep can vdi cdc

dang BTDT trong qua trinh hpc tap nen gidi BTDT

nhieu HS thudng dua ra Idi gidi hdi hat, thdm

chi khdng chinh xdc, thu gon todn bd nhung lap

ludn can thiet vdo mdt ten goi ciia khdi niem, ciia

djnh ludt (DL) hay ciia mdt hien tuqng VL ndo dd.

De gidi BTDT, cd khi HS chi can dp dyng

mdt DL, mot quy tdc hay mdt phep suy ludn logic

Id cd the gidi quyet duqc (nhu loqi BTDT dan

gian); cung cd khi phdi dp dyng mdt chudi cdc

phep suy ludn logic dua tren ca sd ciia cdc DL,

quy tdc cd lien quan mdi cd the gidi quyet duqc

(nhu loqi BTDT tdng hqp); thdm chi cd khi HS phai

dua vdo vdn kien thuc ciia minh ve su hieu biet

cdc quy tdc, DL, tren ca sd cdc phep suy ludn

logic mdi cd the tim ra nhung phuang dn tdt nhdt

de gidi quyet yeu cdu ciia de bdi (nhu loqi BTDT

sdng tqo).

1. Mot so phuang phdp gidi cdc BTDT

Do ddc diem ciia BTDT chu trqng den mat

dinh tinh cua hien tuqng, nen da sd cdc BTDT

duqc gidi bdng phuang phdp (PP) suy ludn, van

dyng nhung DLVL tdng qudt vdo nhung trudng

hqp cy the. Thdng thudng, de lien he mdt hien

tuqng dd cho vdi mdt sd DLVL, ta phdi biet each

tach hien tuqng phuc tap ra thdnh nhieu hien

tuqng dan gian han, tuc Id dung PP phdn tich,

sau dd dung PP tdng hqp de ket hap nhung he

qua rut ra tu cdc DL rieng biet thdnh mdt ket qua

chung. Cd the ndi, khi gidi cdc BTDT, PP phdn

tich, PP td'ng hqp thudng gdn chdt vdi nhau. Ve

cdc PP de gidi cdc BTDT, chung ta nen sii dyng

ba PP sau:

/) PP Oristic - su dyng khi ndi dung BTDT duqc

phdn tich thdnh nhieu cdu hdi djnh tinh nhd, don

gian han, cd lien quan vdi nhau md cdc cdu trd

Idi hodc dd ndm trong gid thiet, hodc d trong

cdc DLVL md HS dd biet. Uu diem ca bdn ciia PP

ndy Id ren luyen cho HS khd ndng phdn tich cdc

hien tuqng VL, biet tdng hqp cdc du kien ciia BT

vdi nqi dung cdc DLVL dd biet, khd ndng khdi

qudt hda cdc su kien vd biet each rut ra nhung

ket ludn can thiet.

2) PP do thi - su dyng khi gidi cdc BTDT md

gid thiet duqc diln dqt bdng each minh hoa nhu:

lap bdng, do thi,

m ° hinh... Trong PP ndy, viec

dien dqt gid thiet ciia BT mdt each chinh xdc, true

quan, Id ca sd Idm todt len nhung mdi lien quan

giua hien tuqng dang khdo sdt vd cdc DLVL tuang

ung. PP ndy ddc biet cd y nghia khi ndi dung ciia

de bdi Id mdt loat cdc hinh ve, cdc thdng tin ghi

Iqi cdc giai doan xdc dinh trong tien trinh bien

dd'i ciia hien tuqng. Uu diem ciia PP ndy Id tinh

true quan vd tinh ngdn gon ciia Idi gidi, nd giup

cho HS phdt trien tu duy hdm so, tap cho HS

quen vdi tinh chinh xdc, cdn than.

3) PP thyc nghiem - su dyng trong trudng hap

ndi dung ciia BTDT cd lien quan den thi nghiem

(TN), bdng each bd tri vd tien hdnh TN theo dung

gid thiet ciia BT de trd Idi cdc cdu hdi ciia BT dd.

Trong cdc BT nhu vdy, bdn thdn TN khdng gidi

thich (GT) duqc tqi sao hien tuqng Iqi xdy ra nhu

the ndy md khdng phdi Id nhu the khdc, viec chung

minh bdng Idi thdng qua qua trinh gidi quyet

cdc cdu hdi nhu «cdi gi se xdy ra?", «ldm the

ndo?"... se Id ca sd de cd Idi GT chinh xdc vd

quan trqng han Id cdu trd Idi tim duqc cd sue

* Truong THPT Tran Quoc Tuan - Quang Ngai

Tap chi Giao due so 23 4 (ki a - 3/2010)