định dạng và phương pháp giải bài tập cơ học trong chương trình trung học phổ thông

TRƯỜNG ĐẠI HỌC AN GIANG

KHOA SƯ PHẠM

Người thực hiện : LÊ THỊ LINH GIANG

MSSV : DLY021310

ĐỊNH DẠNG VÀ PHƯƠNG PHÁP GIẢI

BÀI TẬP CƠ HỌC TRONG CHƯƠNG

TRÌNH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

Giáo viên hướng dẫn : Th.S LÊ ĐỖ HUY

AN GIANG ,THÁNG 07 NĂM 2004

LỜI CẢM TẠ

-----*0*-----

Được tham gia nghiên cứu khoa học đó là niềm vinh

dự và hạnh phúc đối với em. Đồng thời qua đây có thêm

cơ hội tìm tòi, sáng tạo và học hỏi ở thầy cô, bè bạn.

Những kiến thức, những kinh nghiệm trong nhiều lĩnh

vực như: khoa học tự nhiên, tin học…Để có một môi

trường thuận lợi như vậy cũng nhờ vào quan tâm, giúp

đỡ của BGH Trường Đại Học An Giang, phòng Hợp Tác

Quốc Tế, Hội đồng Khoa Học và Đào Tạo Khoa trường

Đại Học An Giang, Khoa Sư Phạm trường Đại Học An

Giang và nhất là giáo viên hướng dẫn Lê Đỗ Huy cùng

tất cả các bạn đã cùng tham gia nghiên cứu,giúp đỡ em

hoàn thành tốt đề tài này .

Lời nói đầu

Trong quá trình học tập môn Vật Lý cũng như các môn học khác nhiều

phẩm chất nhân cách của học sinh được hình thành: thế giới quan, kiến

thức, kỹ năng, kỹ xảo, thói then, năng lực cũng như các nét tính cách, ý chí,

tính ham hiểu biết. Để đánh giá được ý nghĩa lớn lao của việc kích thích

những hoạt động tư duy tích cực của học sinh cần thấy được tính quy luật

của quá trình nhận thức các kiến thức mới là việc nêu vấn đề. Một trong

những vũ khí lợi hại nhất mà học sinh có được là sách giáo khoa. Vấn đề

quan trọng là vận dụng và khai thác nội dung sách giáo khoa như thế nào,

phải nắm kiến thức sâu rộng, thấy hết các khía cạnh của vấn đề, vận dụng

thực tế để minh hoạ. Vì vậy, kiến thức sách giáo khoa không phải là một cái

gì cứng nhắc.

Vật Lý Học và triết học duy vật biện chứng là cơ sở lý luận của

phương pháp giảng dạy vật lý. Các tư tưởng vật lý liên quan chặt chẽ với tư

tưởng triết học duy vật biện chứng Angghen viết: “ Khoa học tự nhiên hiện

đại phải mượn của triết học cái nguyên lý: vận động là bất diệt, không có

nguyên lý này thì khoa học đó không tồn tại được.” ( F -Angghen - Phép biện

chứng của tự nhiên - NXB Sự thật, Hà Nội -1971/ tr 39 ). Đồng thời nó cũng

giúp cho học sinh hiều rõ “ Tính chất biện chứng của các hiện tượng vật lý

khái niệm vật chất và tính chất bật diệt của thế giới vật chất và vận động của

nó.” Học sinh cần coi trọng ba mặt: vai trò của trực quan, của tư duy trừu

tượng và việc vận dụng vào thực tiễn”.

Việc nắm vững chương trình Vật Lý Học không chỉ có ý nghĩa là hiểu

được một cách sâu sắc và đầy đủ những kiến thức qui định trong trường mà

còn phải biết vận dụng những kiến thức đó để giải quyết các nhiệm vụ học

tập và những vấn đề của thực tiễn đời sống. Muốn thế cần phải nắm vững

những kĩ năng, kĩ xảo thực hành như làm thí nghiệm, vẽ đồ thị, tính toán...

Chính kĩ năng vận dụng kiến thức trong học tập và trong thực tiễn đời sống

chính là thước đo mức sâu sắc và vững vàng của kiến thức mà học sinh thu

nhận được.

Bài tập vật lý giữ một vị trí đặc biệt quan trọng trong việc hoàn thành

nhiệm vụ dạy học Vật Lý ở phổ thông. Bài tập vật lý giúp học sinh hiểu sâu

sắc hơn những qui luật vật lý, những hiện tượng vật lý, biết phân tích chúng

và ứng dụng chúng vào những vấn đề thực tiễn. Chỉ thông qua những bài

tập ở hình thức này hay hình thức khác mới tạo điều kiện cho học sinh vận

dụng linh hoạt những kiến thức đó mới trở nên sâu sắc, hoàn thiện và biến

thành vốn riêng của học sinh.

Thực chất hoạt động giải bài tập vật lý là tìm được câu trả lời đúng đắn,

giải đáp được vấn đề đặt ra một cách có căn cứ khoa học chặt chẽ. Quá

trình giải một bài toán vật lý là quá trình tìm hiểu điều kiện của bài toán, xem

xét hiện tượng vật lý được đề cập và dựa trên kiến thức vật lý - toán để nghĩ

tới những mối liên hệ có thể có của các cái đã cho và cái phải tìm, sao cho

có thể thấy được cái phải tìm có liên hệ trực tiếp hoặc gián tiếp với cái đã

cho. Từ đó đi tới chỉ rõ được mối liên hệ tường minh trực tiếp cái phải tìm chỉ

với những cái đã biết, tức là tìm được lời giải đáp. trong quá trình giải quyết

các tình huống cụ thể do bài tập đề ra học sinh phải vận dụng những thao

tác tư duy như so sánh, phân tích, tổng hợp, khái quát hoá... để tự lực tìm

hiểu vấn đề, tìm ra cái cơ bản, cái chìa khoá để giải quyết vấn đề. Vì thế bài

tập vật lý còn là phương tiện rất tốt để phát triển tư duy, óc tưởng tượng,

tính độc lập trong việc suy luận, tính kiên trì trong việc khắc phục khó khăn.

Bài tập vật lý là một hình thức củng cố, ôn tập, hệ thống hoá kiến

thức. Khi làm bài tập học sinh phải nhớ lại những kiến thức vừa học, phải

đào sâu khía cạnh nào đó của kiến thức hoặc phải tổng hợp nhiều kiến thức

trong một đề tài, một chương, một phần của chương trình. Do vậy đứng về

mặt điều khiển hoạt động nhận thức mà nói, nó còn là phương tiện kiểm tra

kiến thức, kĩ năng của học sinh. Vì vậy phương pháp giải bài tập là phương

tiện quan trọng để giải toán vật lý đạt hiệu quả cao và có chất lượng. Đó là lý

do nội dung của đề tài này.

Định Dạng Và Phương Pháp Giải Bài Tập Cơ Học

PHẦN I: MỞ ĐẦU

1) Mục đích của việc nghiên cứu đề tài

Vật Lý Học không chỉ là các phương trình và con số mà nó là những

điều đang xảy ra trong thế giới xung quanh bạn. Giải toán Vật Lý không chỉ

là việc tìm cách vận dụng những công thức vật lý để lập các phương trình và

giải chúng nhằm tím ra đáp số của bài toán. Nếu cứ như thế, việc giải toán

vật lý rốt cuộc trở thành một thứ toán ứng dụng, quy về những thủ thuật và

kỹ năng lập phương trình, giải phương trình với vô số kiểu, loại bài toán vật

lý khác nhau. Học Vật lý là xây dựng những bước tư duy đi từ hiện thực

khách quan đến mô hình lý thuyết và ngược lại.

Với nội dung của đề tài là Định dạng và phương pháp giải bài tập cơ

học trong chương trình trung học phổ thông sẽ giúp cho học sinh trung

học phổ thông giảm bớt khó khăn trong việc giải toán Vật Lý như: không hiểu

rõ các hiện tượng Vật lý, không tìm được hướng giải quyết vần đề, không áp

dụng được lý thuyết vào việc giải bài tập, không kết hợp được kiến thức ở

từng phần riêng rẽ vào giải một bài toán tổng hợp ... Vì vậy, việc rèn luyện

cho học sinh biết cách giải bài tập một cách khoa học, đảm bảo đi đến kết

quả một cách chính xác là một việc rất cần thiết, nó không những giúp cho

học sinh nắm vững kiến thức mà còn rèn luyện kỹ năng suy luận logic, học

và làm việc một cách có kế hoạch và có hiệu quả cao.

2) Đối tượng nghiên cứu

Phân loại và phương pháp giải bài tập cơ học trong chương

trình trung học phổ thông.

3) Phạm vi nghiên cứu

♦ Bài tập Vật Lý rất đa dạng cho nên phương pháp giải cũng

rất phong phú. Vì thế, nội dung chính của đề tài chỉ đề cập đến “

Định dạng và phương pháp giải các bài tập Cơ Học trong chương

trình Trung Học Phổ Thông.”

♦ Nội dung của đề tài:

Phân loại các bài tập nhằm giúp học sinh định dạng được bài

toán đặt ra:

+ Về phương pháp giảng dạy Vật Lý:

° Bài tập bằng lời

° Bài tập thí nghiệm

° Bài tập đồ thị

Trong đó các bài tập bằng lời và bài tập đồ thị chia thành bài tập định

tính ( bài tập câu hỏi ) và bài tập định lượng.

+ Về nội dung: chia bài tập Vật Lý thành bài tập có nội dung

lịch sử, nội dung thực tế, nội dung kỹ thuật...

Trang1

Định Dạng Và Phương Pháp Giải Bài Tập Cơ Học

Các phân loại trên chỉ có tính qui ước. Ngoài ra dựa vào mức độ đòi

hỏi các bài tập có thể phân thành:

° Bài tập cơ bản, áp dụng lý thuyết.

° Bài tập tổng hợp, nâng cao.

Đề ra phương pháp giải tổng quát, cụ thể cho các dạng, loại bài tập.

♦ Phương pháp:

Để nghiên cứu phần này, cần sử dụng nhiều phương pháp

như: phân tích, tổng hợp, đối chiếu, so sánh, thống kê ...

4) Nhiệm vụ nghiên cứu

- Phân loại vànêu phương pháp giải chung và phương pháp giải cụ

thể cho mỗi dạng loại của bài tập.

- Rút ra một số kit luận liên quan đến quá trình nghiên cứu và giải bài

tập.

5) Những đóng góp của việc nghiên cứu đề tài

Thực tế các đề tài nghiên cứu khoa học đều nghiên cứu ở

phạm vi rộng và trên mọi lĩnh vực của đời sống Xã Hội, văn hoá, tư

tưởng, khoa học, giáo dục được ứng dụng ở nhiều lĩnh vực của cuộc

sống. Riêng đề tài Định dạng và phương pháp giải các bài tập cơ

học trong chương trình trung học phổ thông. Chỉ nghiên cứu ở

mảng nhỏ phục vụ cho công tác dạy và học của sinh viên ngành sư

phạm Vật Lý, các giáo viên và học sinh ở trường Trung Học Phổ

Thông có tư liệu cần thiết nhằm đạt chất lượng và hiệu quả giáo dục

cao.

6) Giả thuyết khoa học

Với đề tài Định dạng và phương pháp giải bài tập cơ học

trong chương trình trung học phổ thông đưa ra nhằm tóm tắt một

cách sơ lược nội dung lý thuyết, tổng hợp và phân loại một cách khá

đầy đủ, chi tiết các dạng và phương pháp giải các bài tập với mục

đích:

-Đây là tài liệu tham khảo cho sinh viên ngành Khoa Học Tự

Nhiên, đặc biệt là sinh viên ngành sư phạm Vật Lý .

-Giúp cho người đọc có cái nhìn khái quát về chương trình Vật

Lý lớp 10 đặc biệt về phần Cơ Học nhằm giúp cho giáo viên, sinh

viên, học sinh có điều kiện tiếp cận một cách nhanh chóng các kiến

thức cơ bản, bài tập định tính, bài tập định lượng ….

Với mong muốn đề tài này sẽ sẽ hướng cho người giải toán

Vật Lý đến mục đích hiểu bản chất Vật Lý Học hơn là chỉ nhằm đến

đáp số của bài toán, coi trọng việc hướng dẫn suy nghĩ khi giải toán

Vật Lý .

7) Thời gian nghiên cứu

Từ ngày 01/04/2004 đến ngày 30/06/2004 .

Trang2