Điều tra đặc điểm sinh học của cây chè shan núi cao tự nhiên ở tỉnh lào cai

BỘ GIÁO DỤC VÀ ðÀO TẠO

TRƯỜNG ðẠI HỌC NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI

------------------

BÙI MẠNH TUẤN

ðIỀU TRA ðẶC ðIỂM SINH HỌC CỦA CÂY CHÈ SHAN

NÚI CAO TỰ NHIÊN Ở TỈNH LÀO CAI

LUẬN VĂN THẠC SĨ NÔNG NGHIỆP

Chuyên ngành: TRỒNG TRỌT

Mã số: 60.62.01

Người hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN ðÌNH VINH

HÀ NỘI, 2008

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ……………………… i

LỜI CAM ðOAN

Tôi xin cam ñoan, số liệu và kết quả ñiều tra, nghiên cứu trong Luận

văn này là hoàn toàn trung thực, có thực tiễn; chưa ñược bảo vệ ở bất kỳ một

Hội ñồng khoa học hay học vị nào.

Tôi xin cam ñoan, mọi sự giúp ñỡ cho việc thực hiện Luận văn ñã ñược

cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn ñều ñược chỉ rõ nguồn gốc.

Tác giả luận văn

Bùi Mạnh Tuấn

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ……………………… ii

LỜI CẢM ƠN

ðể hoàn thành bản Luận văn, trong quá trình thực tập tôi ñã nhận ñược

sự giúp ñỡ tận tình và tạo ñiều kiện thuận lợi của Khoa sau ñại học; Khoa

Nông Học - Trường ðại Học Nông Nghiệp Hà Nội.

Trước hết tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc ñến thầy giáo TS Nguyễn

ðình Vinh, người ñã tận tình hướng dẫn, chỉ bảo, giúp ñỡ tôi trong quá trình

thực tập và hoàn thành Luận văn.

Tôi cũng xin chân thành cảm ơn tới các thầy giáo, cô giáo, các cán bộ

viên chức trong Bộ môn Cây công nghiệp - Khoa Nông Học - Trường ðại

Học Nông Nghiệp Hà Nội; Ban Giám ñốc sở Nông nghiệp & PTNT; UBND

các huyện; Phòng Nông nghiệp & PTNT; UBND xã và Cán bộ Khuyến nông

viên viên cơ sở của 5 huyện vùng cao tỉnh Lào Cai.

Nhân dịp này, tôi cũng xin bày tỏ lòng cảm ơn chân thành tới những

người thân trong gia ñình, bạn bè ñồng nghiệp ñã giúp ñỡ, ñộng viên và khích

lệ tôi trong suốt thời gian học tập và hoàn thành Luận văn.

Hà Nội, ngày 16 tháng 9 năm 2008

Tác giả luận văn

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ……………………… iii

MỤC LỤC

Lời cam ñoan i

Lời cảm ơn ii

Mục lục iii

Danh mục các chữ viết tắt v

Danh mục bảng vi

Danh mục hình viii

1. Mở ñầu 1

1.1 Tính cấp thiết của ñề tài 1

1.2 Mục ñích và yêu cầu 3

1.3 ý nghĩa khoa học và thực tiễn của ñề tài 4

2. Tổng quan tài liệu 7

2.1 Cơ sở khoa học và thực tiễn 7

2.2 Nguồn gốc và phân loại cây chè 8

2.3 Nghiên cứu trong và ngoài nước 13

2.4 Các nghiên cứu về giống chè 22

2.5 Một số phương pháp nhân giống chè 28

3. Nội dung và phương pháp ñiều tra, nghiên cứu 37

3.1 Vật liệu ñiều tra - nghiên cứu 37

3.2 Nội dung ñiều tra 37

3.3 Phương pháp ñiều tra 38

3.4 Nội dung nghiên cứu 38

3.5 Các chỉ tiêu nghiên cứu 38

3.6 ðề xuất các giải pháp phát triển cây chè Shan 41

4. Kết quả và thảo luận 43

4.1 Kết quả ñiều tra cây chè Shan tự nhiên ở Lào Cai 43

4.1.1 Khái quát ñặc ñiểm vùng chè tỉnh Lào Cai 43

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ……………………… iv

4.1.2 ðánh giá sự phân bố của cây chè Shan núi cao tự nhiên 46

4.1.3 ðiều kiện thời tiết khí hậu các vùng chè Shan tự nhiên tỉnh Lào

Cai 51

4.1.4 ðặc ñiểm ñịa hình, ñất ñai, ñộ cao của các vùng chè Lào Cai 54

4.1.5 Kết quả ñiều tra phân bố của cây chè Shan núi cao tự nhiên ở

tỉnh Lào Cai 56

4.1.6 Kết quả ñiều tra các ñặc ñiểm hình thái của các cây chè Shan núi

cao tự nhiên 58

4.1.7 Kết quả ñiều tra phân loại theo chiều cao cây và ñường kính tán lá

của cây chè Shan núi cao tự nhiên 60

4.1.8 ðánh giá tình hình sản xuất kinh doanh chè Shan tự nhiên ở Lào

Cai 62

4.2. ðiều tra các ñặc ñiểm sinh học của cây chè Shan núi cao tự nhiên

ở Lào Cai 64

4.2.1 Nghiên cứu ñặc ñiểm hình thái của các cây chè Shan tự nhiên 70

4.2.2 Nghiên cứu khả năng sinh trưởng của các dòng chè Shan tự nhiên 78

4.2.3 ðánh giá chất lượng chè nguyên liệu và chè thành phẩm của các

cây chè Shan tự nhiên ở Lào Cai 89

4.2.4 ðiều tra ñặc ñiểm sinh thực của các dòng chè Shan tự nhiên 95

4.2.5 Theo dõi khả năng nhân giống vô tính một số dòng chè Shan tự

nhiên bằng phương pháp giâm cành tại Lào Cai 98

4.3 Giải pháp pháp triển cây chè Shan núi cao tự nhiên 105

4.3.1 Chọn lọc, bảo tồn, lưu giữ nguồn gen 105

4.3.2 Một số ñề xuất ñể phát triển vùng chè Shan tự nhiên 109

5. Kết luận và ñề nghị 113

5.1 Kết luận 113

5.2 ðề nghị 114

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ……………………… v

Tài liệu tham khảo 115

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

CS : Cộng sự

CTV : Cộng tác viên

FAO : Food Agriculture Oganization

KHKT : Khoa học kỹ thuật

KTCB : Kiến thiết cơ bản

NN&PTNT : Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn

NXB : Nhà xuất bản

PP : Page paper

PTS : Phó tiến sĩ

TCN : Trước công nguyên

TCVN : Tiêu chuẩn Việt Nam

ThS : Thạc sĩ

Tr : Trang

V% : ðộ biến ñộng

XðGN : Xoá ñói giảm nghèo

KHCN &MT : Khoa học Công nghệ và Môi trường

XD : Xây dựng

SMC : Si Ma Cai

BH : Bắc Hà

MK : Mường Khương

BX : Bát Xát

SP : Sa Pa

TT : Tím Tía

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ……………………… vi

DANH MỤC BẢNG

STT Tên bảng Trang

4.1 Mét sè yÕu tè khÝ hËu t¹i c¸c vïng ®iÒu tra 52

4.2 C¸c yÕu tè ®Þa h×nh, ®Êt ®ai, ®é cao t¹i c¸c vïng chÌ Shan 56

4.3 KÕt qu¶ ®iÒu tra ph©n bè cña c©y chÌ Shan nói cao tù nhiªn ë tØnh

Lµo Cai 57

4.4 KÕt qu¶ ®iÒu tra c¸c ®Æc ®iÓm h×nh th¸i cña c©y chÌ Shan nói cao 59

4.5 KÕt qu¶ ®iÒu tra ph©n lo¹i theo chiÒu cao c©y vµ ®−êng kÝnh t¸n l¸

cña chÌ Shan nói cao 61

4.6 KÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh chÌ Shan tù nhiªn ë Lµo Cai

n¨m 2007 63

4.7 §Æc ®iÓm h×nh th¸i th©n cµnh cña c¸c c©y chÌ Shan tù nhiªn 71

4.8 KÝch th−íc l¸ cña c¸c dßng chÌ Shan tù nhiªn 73

4.9 §Æc ®iÓm bóp cña c¸c dßng chÌ Shan tù nhiªn 77

4.10 Mét sè chØ tiªu sinh tr−ëng cµnh cña c¸c c©y chÌ Shan nói cao tù

nhiªn 79

4.11 T¨ng tr−ëng chiÒu dµi bóp (t«m + 3 l¸) cña c¸c c©y chÌ Shan tù

nhiªn trong vô xu©n 2008 81

4.12 Tèc ®é sinh tr−ëng dµi bóp cña c¸c dßng chÌ Shan nói cao tù nhiªn

trong vô xu©n 2008 82

4.13 T¨ng tr−ëng chiÒu dµi bóp cña c¸c c©y chÌ Shan tù nhiªn trong vô

hÌ 2008 84

4.14 Tèc ®é sinh tr−ëng chiÒu dµi bóp cña c¸c c©y chÌ shan trong vô hÌ

2008 85

4.15 C¸c yÕu tè cÊu thµnh n¨ng suÊt cña c¸c c©y chÌ Shan tù nhiªn 87

4.16 Mét sè lo¹i s©u bÖnh g©y h¹i chÝnh trªn c¸c c©y chÌ Shan tù nhiªn 88

4.17 Thµnh phÇn c¬ giíi bóp chÌ cña c¸c dßng chÌ Shan tù nhiªn 90

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ……………………… vii

4.18 KÕt qu¶ ph©n tÝch thµnh phÇn sinh ho¸ chÌ cña mét sè dßng chÌ

Shan tù nhiªn ë Lµo Cai 91

4.19 KÕt qu¶ ®¸nh gi¸ chÊt l−îng chÌ xanh cña c¸c dßng chÌ Shan tù

nhiªn b»ng ph−¬ng ph¸p c¶m quan 94

4.20 Mét sè chØ tiªu sinh tr−ëng sinh thùc cña c¸c dßng chÌ Shan tù nhiªn 97

4.21 Quan s¸t mét sè tÝnh tr¹ng ®Æc tr−ng cña hoa chÌ Shan tù nhiªn 98

4.22 Kh¶ n¨ng h×nh thµnh m« sÑo cña c¸c dßng chÌ Shan tù nhiªn sau

khi c¾m hom 99

4.23 Tû lÖ ra rÔ cña c¸c dßng chÌ Shan tù nhiªn sau khi c¾m hom 101

4.24 Tû lÖ n¶y mÇm cña c¸c dßng chÌ Shan tù nhiªn sau khi c¾m hom 102

4.25 Tû lÖ sèng cña c¸c dßng chÌ Shan tù nhiªn sau khi c¾m hom 103

4.26 ChÊt l−îng cña c©y chÌ Shan trong giai ®o¹n v−ên −¬m 104

4.27 §Þa ®iÓm, sè l−îng, c¸c dßng chÌ Shan tù nhiªn cÇn thiÕt ®−îc b¶o

tån l−u gi÷ lµm c©y ®Çu dßng, c©y gièng gèc t¹i Lµo Cai 107

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ……………………… viii

DANH MỤC HÌNH

STT Tên hình Trang

4.1 B¶n ®å hiÖn tr¹ng ph©n bè c¸c vïng c©y chÌ Shan nói cao tù nhiªn

tØnh Lµo Cai 46

4.2 Sù ph©n bè cña c©y chÌ Shan nói cao tù nhiªn Si Ma Cai 47

4.3 Sù ph©n bè cña c©y chÌ Shan nói cao tù nhiªn B¾c Hµ 48

4.4 Sù ph©n bè cña c©y chÌ Shan nói cao tù nhiªn M−êng Kh−¬ng 49

4.5 Sù ph©n bè cña c©y chÌ Shan nói cao tù nhiªn B¸t X¸t 50

4.6 Sù ph©n bè cña c©y chÌ Shan nói cao tù nhiªn Sa Pa 51

4.7 ChÌ Shan tù nhiªn ë huyÖn Si Ma Cai 66

4.8 ChÌ Shan tù nhiªn ë x^ Hoµng Thu Phè – B¾c Hµ 66

4.9 ChÌ Shan tù nhiªn ë x^ B¶n LiÒn - B¾c Hµ 67

4.10 ChÌ Shan tù nhiªn ë x^ T¶ Khµng – M−êng Kh−¬ng 68

4.11 ChÌ Shan tù nhiªn ë x^ A Mó Sung – B¸t X¸t 68

4.12 ChÌ Shan tù nhiªn ë x^ DÒn S¸ng – B¸t X¸t 69

4.13 ChÌ Shan tù nhiªn ë x^ T¶ Giµng Ph×nh – Sa Pa 69

4.14 ChÌ Shan tù nhiªn cã d¹ng h×nh ®Æc biÖt (tÝa tÝm) 70

4.15 §éng th¸i t¨ng tr−ëng chiÒu dµi bóp cña c¸c c©y chÌ Shan tù nhiªn

vô xu©n 2008 81

4.16 Tèc ®é sinh tr−ëng dµi bóp cña c¸c c©y chÌ Shan nói cao tù nhiªn

vô xu©n 2008 (cm/5 ngày) 83

4.17 §éng th¸i t¨ng tr−ëng chiÒu dµi bóp chÌ Shan nói cao tù nhiªn vô

hÌ 2008 85

4.18 Tèc ®é sinh tr−ëng dµi bóp cña c¸c c©y chÌ Shan nói cao tù nhiªn

vô hÌ 2008 86

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ……………………… 1

1. MỞ ðẦU

1.1 Tính cấp thiết của ñề tài

Cây chè (Camellia sinensis (L) O.Kuntze) nguồn gốc là cây hoang dại,

ñược người Trung Quốc phát hiện vào năm 2738 TCN. Trong tự nhiên cây chè

có dạng cây bụi hoặc cây gỗ, khi trồng trọt nó ñược khống chế chiều cao bằng

việc ñốn tỉa cành ñể hái búp và lá non. Buổi ban ñầu con người sử dụng các sản

phẩm chè như một thứ dược liệu, sau ñược dùng làm nước uống. Tuỳ thuộc vào

công nghệ chế biến nguyên liệu thu hái mà ta có các sản phẩm khác nhau như

chè xanh, chè ñen, chè vàng, chè phổ nhĩ, chè kim ngân, chè ô long v.v. Qua

nhiều nghiên cứu uống chè có nhiều tác dụng trong ñời sống con người, trong y

dược bảo vệ sức khoẻ con người như chống ung thư, chống phóng xạ nguyên

tử…

Việt Nam là một trong những nước có ñiều kiện tự nhiên thích hợp cho

sự sinh trưởng và phát triển của cây chè. Cây chè có thể phát triển tự nhiên ở

vùng núi cao (chè tuyết Shan), hay ñược trồng tập trung ở các vùng Trung du

miền núi phía Bắc, khu Bốn cũ và các tỉnh Tây Nguyên.

Cây chè là cây công nghiệp có vai trò quan trọng trong cơ cấu cây

trồng của vùng Trung du Miền núi. Phát triển cây chè ở vùng này có ý nghĩa

cả về mặt kinh tế, xã hội và môi trường. Cây chè có khả năng sinh trưởng,

phát triển trong ñiều kiện ñặc thù của vùng ñất dốc, ñem lại nguồn thu nhập

ñáng kể góp phần xoá ñói giảm nghèo và dần tiến tới làm giàu cho nhân dân

trong vùng. Phát triển cây chè ñã tạo công ăn việc làm cho hàng triệu lao

ñộng, góp phần ñiều hoà sự phân bố dân cư miền núi, ổn ñịnh, ñịnh canh,

ñịnh cư cho ñồng bào các dân tộc ít người. ðồng thời, cây chè còn có vai trò

to lớn trong việc che phủ ñất trống ñồi núi trọc và bảo vệ môi trường sinh

thái, một trong những vấn ñề ñang thu hút sự quan tâm của toàn xã hội

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ……………………… 2

Trong những năm gần ñây, ở Việt Nam cây chè ñã phát triển theo

hướng tăng dần cả về diện tích và sản lượng. Nhà Nước ñã có nhiều chính

sách cho phát triển cây chè. Một số tỉnh vùng Trung du Miền núi phía Bắc ñã

coi cây chè là cây kinh tế mũi nhọn. ðến hết năm 2006, diện tích trồng chè cả

nước ñạt 122,700 ha, năng suất 1159,74 kg búp khô/ha bằng 86,35% năng

suất bình quân chè thế giới. Sản lượng ñạt 142,300 tấn; xuất khẩu 130.000

tấn, kim ngạch xuất khẩu ñạt 130 triệu USD, so với thế giới nước ta ñứng thứ

5 về diện tích trồng chè, thứ 9 về sản lượng và xuất khẩu chè. Mục tiêu năm

2008 là sản xuất 685 ngàn tấn búp tươi (173 ngàn tấn quy khô); Xuất khẩu

135 ngàn tấn, ñạt trị giá 138 triệu USD ( Hiệp hội chè Việt Nam); Trong ñó

diện tích giống chè Shan chiếm 25% diện tích chè trong cả nước [60], [82].

ðối với tỉnh Lào Cai, tình hình sản xuất, kinh doanh chè không ngừng

tăng cả về diện tích, năng suất, sản lượng mà còn có những chuyển biến tích

cực về giống, kỹ thuật canh tác, thu mua, chế biến và tiêu thụ sản phẩm. Theo

số liệu thống kê ñến hết năm 2007 toàn tỉnh có 3.638 ha chè; Sản xuất và kinh

doanh chè tập trung chủ yếu ở các huyện như Bảo Thắng (nông trường Phong

Hải):1665 ha; Mường Khương (nông trường chè Thanh Bình): 598 ha. Huyện

Bắc Hà: 465 ha; Bảo Yên: 451 ha...do các doanh nghiệp ñứng ra thu mua, chế

biến kinh doanh sản phẩm chè.

Về giống chè: Diện tích chè trồng mới cơ bản sử dụng các giống chè

bầu giâm cành chất lượng cao như: Shan chọn lọc, lai LDP1, LDP2 và một số

giống chè nhập nội.

Về kỹ thuật canh tác: Cơ bản diện tích chè trồng mới thực hiện quy trình

kỹ thuật như; trồng thành vùng tương ñối tập trung theo dự án ñã quy hoạch.

Về cơ chế chính sách: Do nhu cầu xuất phát từ thực tế sản xuất, tỉnh Lào

Cai ñã ban hành một số chính sách ñể khuyến khích phát triển sản xuất kinh

doanh chè tập trung vào các lĩnh vực: Trợ giá giống chè mới chất lượng cao, cho

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ……………………… 3

vay vốn ưu ñãi và hỗ trợ lãi xuất tín dụng, hỗ trợ ñầu tư ñể phát triển hạ tầng, hỗ

trợ tập huấn, xây dựng và ñăng ký thương hiệu sản phẩm chè; ñã có tác ñộng

tích cực nâng cao kiến thức kỹ thuật, cải thiện ñời sống cho các hộ trồng chè,

nhất là ñối với các hộ ñồng bào dân tộc thiểu số còn khó khăn ở vùng cao.

Nhằm nâng cao năng suất và chất lượng chè của cả nước nói chung và

ở tỉnh Lào Cai nói riêng, ngoài việc nhập nội các giống mới; áp dụng công

nghệ mới vào sản xuất, chế biến; thì việc tuyển chọn, bảo tồn các giống chè

ñịa phương có năng suất và chất lượng tốt ñược cần quan tâm; trong ñó giống

chè Shan núi cao tự nhiên (chè tuyết Shan) giữ một vai trò quan trọng trong

cơ cấu giống của ñịa phương. ðây là giống chè ñạt ñược các yếu tố mong

muốn như về năng suất, chất lượng và yếu tố sinh thái, phù hợp với ñiều kiện

sản xuất của nông dân vùng cao, ñồng thời cũng ñáp ứng ñược yêu cầu thâm

canh ứng dụng công nghệ cao vào sản xuất chế biến chè hiện nay.

Trước yêu cầu ñó, dưới sự hướng dẫn của Tiến sỹ Nguyễn ðình Vinh

chúng tôi tiến hành thực hiện ñề tài “ ðiều tra ñặc ñiểm sinh học của cây chè

Shan núi cao tự nhiên ở tỉnh Lào Cai”. ðể góp phần vào việc tuyển chọn,

bảo tồn, lưu gữi nguồn gien và ñề ra các giải pháp phát triển cây chè Shan ở

vùng miền núi.

1.2 Mục ñích và yêu cầu

1.2.1 Mục ñích

Trên cơ sở nghiên cứu về các ñặc ñiểm hình thái, ñặc tính thực vật học,

khả năng sinh trưởng, phát triển, năng suất, chất lượng và tính thích ứng của

các cây chè Shan núi cao, ñể từ ñó làm cơ sở tuyển chọn, bảo tồn các dòng

chè Shan có triển vọng, khai thác, sử dụng các cây chè ñầu dòng ñể nhân

giống phục vụ sản xuất; nhằm nâng cao năng suất, chất lượng và mở rộng diện

tích cho các vùng trồng chè Shan ñặc sản tại Lào Cai.

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học Nông nghiệp ……………………… 4

1.2.2 Yêu cầu

- ðiều tra thực trạng phân bố và tình hình sản xuất, chế biến chè Shan

núi cao ở ñịa phương.

- Nghiên cứu ñặc ñiểm hình thái của các cây chè Shan núi cao tự nhiên.

- Nghiên cứu khả năng sinh trưởng, phát triển, tiềm năng cho năng suất

và chất lượng của các cây chè Shan núi cao.

- Sơ bộ ñánh giá khả năng chống chịu một số loại sâu, bệnh hại chính

của các cây chè Shan núi cao.

- ðề xuất các biện pháp kỹ thuật chọn lọc, bảo tồn, lưu giữ nguồn gen,

trồng, chăm sóc, thu hái chế biến, chè Shan ở vùng núi cao.

- ðề xuất các giải pháp phát triển cây chè Shan ở vùng miền núi.

1.3 Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của ñề tài

1.3.1 Ý nghĩa khoa học

Các kết quả ñiều tra - nghiên cứu có thể ñược sử dụng cho công tác

nghiên cứu, chọn lọc, bảo tồn, lưu giữ nguồn gen cây chè Shan, làm cơ sở

khoa học trong công tác chọn tạo, nhân giống từ cây chè Shan.

1.3.2 Ý nghĩa thực tiễn

Thông qua việc ñiều tra nghiên cứu mối quan hệ giữa cây trồng với môi

trường ñược thể hiện qua các chỉ tiêu sinh trưởng phát triển, năng suất, chất

lượng của một số dòng chè Shan khác nhau ñể chọn ra những dòng chè Shan

vừa giữ ñược ñặc tính quý như: sinh trưởng mạnh, năng suất cao, chất lượng tốt

ñồng thời thích nghi với ñiều kiện sinh thái ñể nhân giống, mở rộng diện tích.

ðề tài sẽ góp phần giải quyết những vấn ñề có ý nghĩa lý luận và thực

tiễn về bảo tồn lưu giữ nguồn gen của Quốc gia; lựa chọn giống cây trồng phù

hợp cho vùng miền núi, góp phần xoá ñói giảm nghèo và bảo vệ môi trường

sinh thái.

Trên cơ sở nghiên cứu những dòng chè Shan ñã ñược tuyển chọn ñề xuất

những biện pháp kỹ thuật thích hợp, giúp cho sản xuất chè Shan ở vùng cao