Điều khoản chuyển tiếp của Bộ luật Dân sự năm 2015

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

NGUYỄN THỊ KIM THÚY

ĐIỀU KHOẢN CHUYỂN TIẾP

THEO QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT DÂN SỰ 2015

LUẬN VĂN THẠC SĨ

CHUYÊN NGÀNH LUẬT DÂN SỰ VÀ TỐ TỤNG DÂN SỰ

ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2021

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH

ĐIỀU KHOẢN CHUYỂN TIẾP

THEO QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT DÂN SỰ 2015

Chuyên ngành: Luật Dân sự và Tố tụng dân sự

Định hƣớng ứng dụng

Mã số chuyên ngành: 8380103

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Đỗ Văn Đại

Học viên: Nguyễn Thị Kim Thúy

Lớp: Cao học luật, Phú Yên Khóa 1

TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2021

LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan danh dự Luận văn này là kết quả của quá trình tổng hợp

và nghiên cứu nghiêm túc của bản thân tôi, dưới sự hướng dẫn khoa học của

PGS.TS Đỗ Văn Đại. Nội dung của Luận văn có tham khảo và sử dụng một

số thông tin từ các nguồn sách, tạp chí, tài liệu… được liệt kê trong danh mục

tài liệu tham khảo.

Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Kim Thúy

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

Viết tắt Viết dầy đủ

AL Án lệ

BLDS Bộ luật dân sự

BLTTDS Bộ luật tố tụng dân sự

CHXHCN Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa

GDDS Giao dịch dân sự

HĐTP Hội đồng Thẩm phán

HĐXX Hội đồng xét xử

LBHVBQPPL Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật

NQ Nghị quyết

TAND Tòa án nhân dân

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU.............................................................................................. 1

CHƢƠNG 1. ÁP DỤNG BỘ LUẬT DÂN SỰ 2015 CHO GIAO DỊCH

DÂN SỰ ĐƢỢC XÁC LẬP TRƢỚC NGÀY 01/01/2017............................ 7

1.1. Giao dịch dân sự chƣa thực hiện, đang thực hiện............................. 7

1.1.1. Yêu cầu giao dịch dân sự chưa thực hiện, đang được thực hiện .... 7

1.1.2. Bất cập về việc xác định giao dịch dân sự chưa thực hiện, đang

thực hiện .................................................................................................... 8

1.1.3. Kiến nghị về việc xác định giao dịch dân sự chưa thực hiện, đang

thực hiện .................................................................................................. 11

1.2. Giao dịch dân sự có hình thức, nội dung phù hợp với Bộ luật dân

sự năm 2015................................................................................................ 13

1.2.1. Yêu cầu giao dịch dân sự có hình thức và nội dung phù hợp với Bộ

luật dân sự 2015 ...................................................................................... 13

1.2.2. Bất cập về việc áp dụng Bộ luật dân sự 2015 trong trường hợp căn

cứ vào hình thức, nội dung của giao dịch dân sự được thực hiện trước

ngày 01/01/2017 ...................................................................................... 14

1.2.3. Kiến nghị hoàn thiện về việc áp dụng Bộ luật dân sự 2015 trong

trường hợp căn cứ vào hình thức, nội dung của giao dịch dân sự được

thực hiện trước ngày 01/01/2017 ............................................................ 18

KẾT LUẬN CHƢƠNG 1.............................................................................. 21

CHƢƠNG 2. ÁP DỤNG BỘ LUẬT DÂN SỰ 2015 TRONG MỘT SỐ

QUAN HỆ DÂN SỰ KHÁC PHÁT SINH TRƢỚC NGÀY 01/01/2017 .. 22

2.1. Quan hệ về thời hiệu khởi kiện ......................................................... 22

2.1.1. Bất cập về việc áp dụng Bộ luật dân sự 2015 về thời hiệu khởi kiện

đối với quan hệ không phát sinh từ giao dịch dân sự.............................. 23

2.1.2. Kiến nghị hoàn thiện về việc áp dụng Bộ luật dân sự 2015 về thời

hiệu khởi kiện đối với quan hệ phát sinh không phải giao dịch dân sự .. 28

2.2. Quan hệ bồi thƣờng thiệt hại ngoài hợp đồng................................. 30

2.2.1. Bất cập về áp dụng Bộ luật dân sự 2015 khi có sự khác nhau về

giá trị bồi thường thiệt hại đối với về quan hệ bồi thường thiệt hại

ngoài hợp đồng ....................................................................................... 31

2.2.2. Kiến nghị hoàn thiện về việc áp dụng Bộ luật dân sự 2015 khi có

sự khác nhau về giá trị bồi thường thiệt hại đối với về quan hệ bồi

thường thiệt hại ngoài hợp đồng ............................................................. 32

KẾT LUẬN CHƢƠNG 2.............................................................................. 34

KẾT LUẬN.................................................................................................... 35

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Đại hội VI (1986) của Đảng ta đánh dấu một sự chuyển mình to lớn

trong công cuộc xây dựng, phát triển đất nước. Kết quả của sự đổi mới đã đưa

đất nước không ngừng phát triển, đời sống của nhân dân ngày càng được cải

thiện. Hệ thống chính trị, khối đại đoàn kết toàn dân tộc được củng cố, tăng

cường, chính trị - xã hội ổn định quốc phòng an ninh được giữ vững. Vị thế

nước ta trên thị trường quốc tế không ngừng nâng cao.

Song song với sự phát triển của xã hội, nhất là đối với những nước

đang phát triển như nước ta thì quan hệ xã hội luôn luôn vận động, thay đổi,

phát triển. Để kịp thời thích ứng với sự thay đổi đó thì việc điều chỉnh các

quy định pháp luật là vấn đề cần phải thực hiện ngay. Cũng chính vì lý do

này mà pháp luật của nước ta có tuổi thọ trung bình ngắn. Từ đó, vấn đề đặt

ra là cần phải có quy phạm pháp luật điều chỉnh việc áp dụng luật, đối với

các quan hệ phát sinh trước ngày luật mới có hiệu lực mà sau ngày này mới

được giải quyết.

Một trong những đạo luật quan trọng trong hệ thống pháp luật nước ta

nói riêng, cũng như các nước trên thế giới nói chung đó là luật dân sự hay còn

được gọi là bản hiến pháp của dân sự. Do đó, để kịp thời thích ứng với tình

hình mới ngày 24/11/2015,Quốc hội đã thông qua Bộ luật dân sự số

91/2015/QH13 có hiệu lực thi hành kể từ ngày 01/01/2017. BLDS 2015 là

một đạo luật hiện đại, tiến bộ, chứa đựng tính nhân văn và kỹ thuật lập pháp

rất cao, góp phần điều chỉnh các quan hệ xã hội một cách thống nhất, phù

hợp. Trong đó, điều khoản chuyển tiếp là một phần không thể thiếu cấu thành

nên đạo luật này, đây là cơ sở để các chủ thể, người có thẩm quyền áp dụng

luật một cách thống nhất. Điều 688 BLDS 2015 quy định việc áp dụng luật

đối với các GDDS giao kết trước ngày 01/01/2017 mà sau ngày này mới phát

sinh tranh chấp, giải quyết. Tuy nhiên, trên thực tế vẫn còn một số nhận thức

khác nhau về sự phù hợp hay không phù hợp của GDDS đó với BLDS 2015;

hay vấn đề xác định giao dịch dân sự đang thực hiện hay chưa thực hiện.

2

Bên cạnh đó, Điều 688 BLDS 2015 chỉ quy định chuyển tiếp đối với

các GDDS, đối với các quan hệ dân sự khác BLDS 2015 vẫn còn bỏ ngỏ nên

việc tồn tại quan điểm, nhận thức khác nhau khi áp dụng luật là không thể

tránh khỏi. Đơn cử như việc áp dụng pháp luật đối với tranh chấp bồi thường

thiệt hại ngoài hợp đồng và thừa kế theo pháp luật.

Từ những bất cập thực tiễn giải quyết tranh chấp và các quy định của

BLDS, tác giả chọn đề tài “Điều khoản chuyển tiếp theo quy định của Bộ luật

dân sự 2015” làm đề tài Luận văn thạc sĩ.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

“Điều khoản chuyển tiếp” là vấn đề được nghiên cứu dưới nhiều góc độ

khác nhau như hình sự, kinh tế, hành chính, dân sự,... với hình thức, quy mô

nghiên cứu cũng khác nhau, điển hình như:

- Nguyễn Văn Cừ, Trần Thị Huệ“Bình luận khoa học của BLDS 2015

của nước CHXHCN Việt Nam“. Tại trang 1091, 1092 tác giả đã bình luận quy

định về điều khoản chuyển tiếp của BLDS mà cụ thể là Điều 688 BLDS 2015.

Theo đó, tác giả đã phân tích, bình luận làm rõ từng nội dung quy định tại

Điều 688 và đưa ra một số ví dụ cụ thể để dẫn chứng cho việc áp dụng pháp

luật. Bên cạnh đó, tác giả cũng phân tích một số trường hợp hồi tố theo quy

định của Luật ban hành các văn bản quy phạm pháp luật, góp phần cho người

đọc hiểu rõ thêm các trường hợp áp dụng pháp luật.

- Chu Xuân Minh (2017), “Điều khoản chuyển tiếp (Điều 688) thi hành

Bộ luật dân sự năm 2015”, Tạp chí điện tử Tòa án nhân dân, (2017). Trong

bài viết của mình tác giả đã nêu lên những vấn đề thực tiễn vướng mắc; mối

quan hệ giữa LBHVBQPPL và các pháp luật khác về quy định chuyển tiếp;

về Điều khoản chuyển tiếp của Bộ luật dân sự năm 2015; việc áp dụng những

quy định chuyển tiếp trong Nghị quyết 01/2019/NQ-HĐTP; những vướng

mắc cần tiếp tục giải quyết về quy định chuyển tiếp.

- Nguyễn Thị Huyền (2017), “Vướng mắc trong việc vận dụng Điều 688

(Điều khoản chuyển tiếp) Bộ luật dân sự 2015”. Đăng trên cổng thông tin

điện tử Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu (2017). Tác giả đã

3

nói lên một khía cạnh về việc xác định GDDS chưa thực hiện hay GDDS đã

thực hiện xong khi một bên giữa chừng đơn phương chấm dứt. Đồng thời tác

giả đưa ra quan điểm việc áp dụng pháp luật đối với các quan hệ này. Công

trình này chỉ có giá trị xây dựng nền tảng, định hướng so sánh để triển khai

luận văn đang nghiên cứu.

- Tưởng Duy Lượng (2018), “Những vấn đề cơ bản về điều khoản

chuyển tiếp và thời điểm có hiệu lực của BLDS 2015”, Tạp chí Toà án số 17,

18/2018. Bài viết đã làm rõ một số nội dung cơ bản của điều khoản chuyển

tiếp, giải thích một số thuật ngữ pháp lý trong điều luật như giao dịch dânsự

chưa thực hiện, đang thực hiện, đã thực hiện xong, nội dung, hình thức khác

hay phù hợp với BLDS 2015. Bên cạnh đó, bài viết cũng phân tích làm rõ các

trường hợp áp dụng thời hiệu đối với các GDDS được xác lập trước ngày

BLDS 2015 có hiệu lực pháp luật.

- Đặng Quang Dũng, Châu Thanh Quyền (2021), “Áp dụng pháp luật

nội dung trong xét xử các vụ án hình sự và dân sự”, Tạp chí Toà án số

8/2021. Nội dung bài viết tác giả đã bình luận về các căn cứ áp dụng pháp luật

đối với các quan hệ hình sự, dân sự phát sinh trước ngày BLHS 2015 và

BLDS 2015 có hiệu luật pháp luật. Đồng thời tác giả đã đưa ra quan điểm áp

dụng pháp luật đối với các quan hệ dân sự phát sinh trước ngày BLDS 2015

có hiệu lực nhưng sau ngày này mới phát sinh tranh chấp, giải quyết.

Hầu hết các bài tạp chí, đề tài nghiên cứu khoa học đều đã thực hiện

việc nghiên cứu một hoặc một số khía cạnh liên quan đến điều khoản chuyển

tiếp. Các nội dung liên quan trực tiếp đến vấn đề áp dụng luật đối với các

quan hệ dân sự phát sinh trước ngày 01/01/2017, chưa được đề cập nghiên

cứu sâu. Đặc biệt chưa có công trình nào trực tiếp liên quan đến đề tài luận

văn và chưa có Luận văn thạc sĩ nào nghiên cứu về “Điều khoản chuyển tiếp

theo quy định của BLDS 2015”.

3. Mục đích nghiên cứu của đề tài

Mục đích nghiên cứu của đề tài là nhằm nghiên cứu việc áp dụng luật

dân sự đối với các GDDS và các quan hệ dân sự khác phát sinh trước ngày

4

01/01/2017. Từ đó phát hiện những vướng mắc trong thực tiễn giải quyết của

Tòa án. Đồng thời đưa ra kiến nghị góp phần hoàn thiện pháp luật và người áp

dụng pháp luật có nhận thức nhất quán, đúng đắn khi áp dụng pháp luật.

4. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu của đề tài

4.1. Đối tƣợng nghiên cứu

Đề tài tập trung nghiên cứu việc áp dụng pháp luật của Toà án dựa

trên quyđịnh chuyển tiếp của BLDS 2015 đối với GDDS và các quan hệ

dân sự khác phát sinh trước ngày 01/01/2017 mà sau thời điểm này mới

được giải quyết.

4.2. Phạm vi nghiên cứu

Đề tài nghiên cứu việc áp dụng pháp luật đối với các GDDS và các

quan hệ dân sự khác phát sinh trước ngày 01/01/2017 mà sau thời điểm này

mới được giải quyết. Từ đó đối chiếu với thực tiễn xét xử của Tòa án các cấp

tại Việt Nam.

Tuy nhiên, điều khoản chuyển tiếp là điều luật hồi tố, trong đó có các

tranh chấp áp dụng BLDS năm 2005 để giải quyết nên những quy định có liên

quan của BLDS năm 2005 cũng sẽ được xem xét, nghiên cứu trong luận văn.

Luận văn nghiên cứu quy định về điều khoản chuyển tiếp thi hành

BLDS năm 2015 và thực tiễn giải quyết các vụ án từ đó nêu lên những bất

cấp, hạn chế còn tồn tại trong quá trình áp dụng quy định này. Từ đó đưa ra

một số kiến nghị góp phần hoàn thiện quy định của pháp luật về việc áp dụng

pháp luật được quy định tại điều khoản chuyển tiếp thi hành bộ luật dân sự

năm 2015.

5. Phƣơng pháp nghiên cứu đề tài

Để nghiên cứu có hiệu quả đề tài, tác giả sử dụng phương pháp bình

luận án, phân tích, tổng hợp và so sánh xuyên suốt quá trình nghiên cứu luận

văn. Phương pháp bình luận án được tác giả sử dụng khi dẫn chứng một số

vụ án cụ thể trên thực tế để làm rõ nhận thức của người áp dụng pháp luật.

Kết hợp với bình luận án tác giả sử dụng phương pháp phân tích luật viết để

5

làm rõ nội dung quy định điều khoản chuyển tiếp và các quy định có liên

quan. Phương pháp so sánh được tác giả vận dụng trong việc so sánh các vụ

án trên thực tế để làm rõ sự bất đồng trong nhận thức áp dụng pháp luật. Từ

những phân tích, bình luận, so sánh trên cơ sở đó tác giả tổng hợp một cách

toàn diện các nội dung đó, từ đó đề xuất hướng áp dụng thống nhất pháp

luật. Kết thúc mỗi chương, tác giả sử dụng phương pháp tổng hợp được sử

dụng song song với phương pháp phân tích để đánh giá khái quát kết quả

nghiên cứu của từng chương.

Kết luận của luận văn, tác giả sử dụng phương pháp tổng hợp để khái

quát những phân tích trong phần nội dung, từ đó rút ra kết luận những vấn đề

trọng tâm cần đạt được, nhằm giúp cho người đọc có cách nhìn tổng quát rõ

ràng hơn về nội dụng của đề tài.

6. Giá trị ứng dụng của đề tài

Kết quả nghiên cứu giúp người đọc dễ dàng tiếp cận hơn với quy định

điều khoản chuyển tiếp; giúp đánh giá được thực trạng áp dụng pháp luật của

Tòa án, kịp thời phát hiện những vướng mắc và đề xuất hướng giải quyết.

Kết quả nghiên cứu có thể được sử dụng làm nguồn tài liệu tham khảo

cho các sinh viên chuyên ngành luật và được dùng để kiến nghị Tòa án nhân

dân tối cao tổng kết thực tiễn để hướng dẫn áp dụng thống nhất pháp luật.

7. Bố cục của Luận văn

Ngoài phần mở đầu và kết luận, Luận văn gồm 2 Chương được bố cục

như sau:

Chƣơng 1. Áp dụng Bộ luật dân sự 2015 cho GDDS được xác lập trước

ngày 01/01/2017.

Chƣơng 2. Áp dụng Bộ luật dân sự 2015 cho quan hệ dân sự khác phát

sinh trước ngày 01/01/2017.

Kết cấu này được xây dựng xuất phát từ những bất cập cơ bản và chính

yếu khi nghiên cứu về điều khoản chuyển tiếp của BLDS năm 2015.

6

Thứ nhất, điều khoản chuyển tiếp quy định áp dụng pháp luật trong quá

trình giải quyết tranh chấp dân sự, điều khoản chuyển tiếp quy định áp dụng

luật đối với các quan hệ phát sinh từ GDDS nhưng chưa quy định cụ thể đối

với các quan hệ phát sinh không từ giao dịch dân sự, như thừa kế hay bồi

thường thiệt hại ngoài hợp đồng. Do đó, khi nghiên cứu về đề tài, tác giả nhận

thấy rằng hai vấn đề cơ bản và cốt yếu về điều khoản chuyển tiếp năm 2015.

Nên, luận văn được chia thành hai chương tương ứng để triển khai nội dung

nghiên cứu.

Thứ hai, những vấn đề khác có liên quan như thời hiệu, hiệu lực của

hợp đồng, ... tuy cũng là những nội dung được đề cập trong điều khoản

chuyển tiếp nhưng tác giả nhận thấy đây không phải là những vấn đề chủ chốt

hoặc có thể lồng ghép để phân tích trong hai chương nêu trên, do đó, không

đặt thành mục riêng để nghiên cứu.

7

CHƢƠNG 1

ÁP DỤNG BỘ LUẬT DÂN SỰ 2015 CHO GIAO DỊCH DÂN SỰ

ĐƢỢC XÁC LẬP TRƢỚC NGÀY 01/01/2017

Theo kết cấu của một văn bản quy phạm pháp luật thì ở phần cuối của

văn bản sẽ có điều khoản thi hành. Trong đó có điều khoản chuyển tiếp và

điều khoản quy định về hiệu lực thi hành. Trong đó điều khoản chuyển tiếp

là một trong những cơ sở để người áp dụng pháp luật vận dụng cho những

giao dịch phát sinh trước ngày 01/01/2017 mà sau ngày này mới phát sinh

tranh chấp. Khoản 1 Điều 688 BLDS 2015 quy định “Đối với giao dịch dân

sự được xác lập trước ngày Bộ luật này có hiệu lực thì việc áp dụng pháp

luật được quy định như sau: a) Giao dịch dân sự chưa được thực hiện mà có

nội dung, hình thức khác với quy định của Bộ luật này thì áp dụng…; Giao

dịch dân sự đang được thực hiện mà có nội dung, hình thức khác với quy

định của Bộ luật này thì áp dụng…; b) Giao dịch dân sự chưa được thực

hiện hoặc đang được thực hiện mà có nội dung và hình thức phù hợp với quy

định của Bộ luật này thì áp dụng quy định của Bộ luật này”. Như vậy,

chúng ta có thể thấy rằng để áp dụng BLDS 2015 cho những giao dịch này

thì GDDS cần phải đáp ứng được hai điều kiện là GDDS chưa thực hiện,

đang thực hiện và có nội dung hình thức phù hợp với BLDS 2015.

Tuy nhiên, trên thực tế giải quyết tranh chấp thì vấn đề xác định hai

điều kiện trên vẫn còn quan điểm khác nhau, dẫn đến áp dụng luật chưa thống

nhất. Do đó, vấn đề nghiên cứu làm rõ giao dịch đang thực hiện, chưa thực

hiện và xác định hình thức, nội dung của GDDS có phù hợp với BLDS 2015

là cần thiết.

1.1. Giao dịch dân sự chƣa thực hiện, đang thực hiện

1.1.1. Yêu cầu giao dịch dân sự chưa thực hiện, đang được thực hiện

“Khi BLDS 2015 có hiệu lực giao dịch đó có thể đã được thực hiện xong,

có thể đang được thực hiện và cũng có thể chưa được thực hiện... Mỗi trường

hợp đã chứa đựng trong đó sự khác nhau và cũng có thể khác hoặc phù hợp về