Đề tài lịch sử trong sáng tác của Võ Thị Hảo (qua tiểu thuyết Giàn thiêu)

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM



NGUYỄN THỊ THU HÀ

ĐỀ TÀI LỊCH SỬ TRONG SÁNG TÁC

CỦA VÕ THỊ HẢO (QUA TIỂU THUYẾT GIÀN THIÊU)

Chuyên ngành: Văn học Việt Nam

Mã số: 60.22.01.21

LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC NGỮ VĂN

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS. TS. Trịnh Bá Đĩnh

Thái Nguyên - Năm 2014

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan công trình luận văn này là sự nỗ lực hết mình của

tôi trong quá trình nghiên cứu. Những số liệu thống kê hoàn toàn do tôi tự

nghiên cứu. Tôi xin chịu trách nhiệm về luận văn của mình.

Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Thu Hà

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

LỜICẢM ƠN!

Lời đầu tiên tôi xin bày tỏ lòng biết ơn tới các thầy, cô giáo đã tận

tình truyền đạt những tri thức quí báu, dìu dắt giúp đỡ tôi trong quá trình

học tập và nghiên cứu.

Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới thầy giáo: PGS.TS.

Trịnh Bá Đĩnh đã giúp đỡ tôi rất nhiều trong quá trình nghiên cứu, đồng

thời đã hƣớng dẫn, đóng góp những ý kiến quí báu cho tôi hoàn thành luận

văn này.

Tôi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn tới Khoa sau đại học trƣờng Đại

học sƣ phạm Thái nguyên, cùng bạn bè, đồng nghiệp, gia đình, ngƣời thân

đã động viên, giúp đỡ tạo điều kiện thuận lợi cho tôi hoàn thành luận văn

tốt nghiệp này.

Thái Nguyên, ngày 15 tháng 4 năm 2014

Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Thu Hà

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

MỤC LỤC

Trang

LỜICAM ĐOAN

LỜICẢM ƠN!

MỤC LỤC...........................................................................................................i

MỞ ĐẦU............................................................................................................1

1. Lí do chọn đề tài .........................................................................................1

2. Lịch sử vấn đề.............................................................................................2

3. Đối tƣợng nghiên cứu .................................................................................5

4. Nhiệm vụ và mục đích nghiên cứu.............................................................5

5. Phƣơng pháp nghiên cứu ............................................................................5

6. Đóng góp của luận văn ...............................................................................6

7. Cấu trúc luận văn ........................................................................................6

CHƢƠNG 1. ĐỀ TÀI LỊCH SỬ TRONG VĂN HỌC SAU 1986 VÀ

SÁNG TÁC CỦA VÕ THỊ HẢO.......................................................................7

1.1 Đề tài lịch sử trong văn học sau 1986 ......................................................7

1.2 . Sáng tác của Võ Thị Hảo......................................................................12

CHƢƠNG 2. NHÂN VẬT LỊCH SỬ TRONG GIÀN THIÊU........................20

2.1 Khái niệm nhân vật văn học và nhân vật lịch sử trong tiểu thuyết lịch

sử...................................................................................................................20

2.1.1 Nhân vật văn học .................................................................................20

2.1.2 Nhân vật lịch sử trong tiểu thuyết lịch sử............................................22

2.2 Hệ thống nhân vật trong Giàn thiêu .......................................................30

2.2.1 Nhân vật lịch sử có thật .......................................................................33

2.2.2 Nhân vật hƣ cấu ...................................................................................46

2.3. Nghệ thuật miêu tả nhân vật lịch sử ......................................................56

2.3.1. Miêu tả nhân vật thông qua ngoại hình ,đối thoại ..............................56

2.3.2. Miêu tả nhân vật thông qua tâm lý, hành động của nhân vật.............60

CHƢƠNG 3. NGHỆ THUẬT KỂ CHUYỆN TRONG GIÀN THIÊU............65

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

3.1 Sự thể hiện thời gian trong Giàn thiêu ...................................................65

3.1.1 Khái niệm thời gian lịch sử và thời gian nghệ thuật............................65

3.1.2. Thời gian biên niên sử trong Giàn thiêu.............................................66

3.2 Các yếu tố huyễn hoặc, hoang đƣờng trong Giàn thiêu .........................79

3.3 Ngôn ngữ ngƣời kể chuyện và ngôn ngữ nhân vật trong Giàn thiêu.........82

3.3.1 Ngôn ngữ ngƣời kể chuyện .................................................................82

3.3.2 Ngôn ngữ nhân vật trong Giàn thiêu...................................................85

KẾT LUẬN......................................................................................................88

TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................90

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

1.1. Năm 1986 là điểm mốc đánh dấu những biến đổi lớn trong đời sống

chính trị, kinh tế, xã hội của Việt Nam. Công cuộc Đổi mới có tác động đến

mọi mặt của đời sống xã hội trong đó có văn học nghệ thuật. Từ sau 1986

nghệ thuật nói chung và văn chƣơng nói riêng có một diện mạo mới, sắc nét,

khu biệt với văn xuôi các giai đoạn trƣớc đó. Đặc biệt sau năm 1986, các tác

phẩm văn xuôi viết về đề tài lịch sử không chỉ xuất phát từ cảm hứng lịch sử

mà còn thể hiện cảm hứng đời tƣ, thế sự và triết lý nhân sinh. Các nhân vật,

sự kiện là cái cớ để nhà văn thể hiện những quan điểm của mình trƣớc cuộc

sống hiện đại. Điều này thể hiện rõ qua một loạt tác phẩm viết về đề tài lịch

sử mấy năm trở lại đây nhƣ : Hồ Quý Ly, Mẫu Thượng ngàn của Nguyễn

Xuân Khánh, Tây Sơn bi hùng truyện của Lê Đình Danh, Bão táp Triều Trần

của Hoàng Quốc Hải, Giàn thiêu của Võ Thị Hảo…Việc tìm hiểu các tác

phẩm viết về lịch sử rất có ý nghĩa bởi qua đó ta thấy đƣợc thái độ, đánh giá

của tác giả trƣớc một nhân vật lịch sử, một sự kiện lịch sử hay một triều đại

lịch sử đã qua nhƣ thế nào đồng thời tìm hiểu tác phẩm này cũng giúp ta có

cái nhìn mới về tiểu thuyết sau 1986 khi xử lý về đề tài lịch sử.

1.2. Giàn thiêu là tác phẩm đã khẳng định đƣợc tài năng của Võ Thị Hảo,

giúp nhà văn để lại những dấu ấn nhất định trong văn học Việt Nam sau 1986.

Tiểu thuyết này đã khiến Võ Thị Hảo vƣợt qua đƣợc định kiến rằng: tiểu

thuyết lịch sử là thể loại thƣờng khiến các nhà văn nữ phải ngoảnh mặt làm

ngơ và không mấy nhà văn nữ nào ghi điểm với nó. Tìm hiểu Giàn thiêu là

góp thêm tiếng nói khẳng định bản lĩnh của nhà văn, tìm hiểu những quan

điểm của bà về lịch sử, về cuộc đời, giúp ngƣời đọc có cái nhìn chính xác hơn

về những sáng tác của Võ Thị Hảo, đồng thời góp thêm tƣ liệu vào việc

nghiên cứu đặc điểm văn xuôi Việt Nam sau 1975.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

1.3. Trƣớc đại hội Đổi mới năm 1986, các tác phẩm viết về lịch sử

thƣờng có kiểu kết cấu là theo lối ghi chép biên niên, chủ yếu là ghi chép,

minh họa lại các sự kiện, biến cố lịch sử. Sau 1986,văn học đƣợc đổi mới, nhà

văn tự do hơn sáng tạo để phản ánh phù hợp với xu thế của hiện tại. Tiểu

thuyết mang đề tài lịch sử đã có diện mạo mới bằng việc các nhà văn thay thế

cảm hứng minh họa bằng cảm hứng nhận thức trong các sáng tác tạo ra tính

chân thực và hấp dẫn cho mỗi tác phẩm. Tìm hiểu tiểu thuyết Giàn thiêu góp

phần làm sáng tỏ ít nhiều những sáng tạo, những đổi mới về thể loại tiểu

thuyết lịch sử trong xu hƣớng đổi mới tiểu thuyết lịch sử sau 1986.

Nghiên cứu về tiểu thuyết Giàn thiêu của Võ Thị Hảo đã có rất nhiều

công trình nhƣng đi sâu tìm hiểu tiểu thuyết Giàn thiêu để thấy đƣợc nét riêng

phong cách tiểu thuyết lịch sử của bà trong bức tranh chung của tiểu thuyết

lịch sử Việt Nam hiện đại thì vẫn còn là một điểm mới mẻ.Vì vậy, chúng tôi

chọn đề tài này với mong muốn góp thêm một góc nhìn mới về tiểu thuyết

Giàn thiêu trong xu hƣớng đổi mới tiểu thuyết lịch sử sau 1986. Qua đó thấy

đƣợc đóng góp của bà đối với tiến trình vận động của tiểu thuyết Việt Nam

hiện đại.

2. Lịch sử vấn đề

Võ Thị Hảo là một trong những gƣơng mặt tiêu biểu của thế hệ nhà văn

thứ hai tiên phong trong công cuộc Đổi mới văn học. Bà đƣợc đánh giá là

“cây bút sắc sảo và giàu nữ tính”. Khi tiểu thuyết Giàn thiêu ra đời “Võ Thị

Hảo đã bứt phá khỏi lối đi đã quen chân” tiến tới những thành công. Tác

phẩm là một bƣớc tiến trong sự nghiệp cầm bút của nhà văn và đƣợc trao giải

thƣởng của Hội nhà văn Hà Nội năm 2004. Giàn thiêu đã chinh phục bạn đọc

cũng nhƣ giới phê bình nghiên cứu bằng ngòi bút tinh tế, sắc sảo, mạnh mẽ và

tài hoa. Có lẽ vì vậy mà nghiên cứu về Giàn thiêu có nhiều bài viết, bài báo,

và một số công trình nghiên cứu sau :

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

2.1. Về nghệ thuật

Theo Các nhà nghiên cứu Phạm Xuân Nguyên, Hoàng Ngọc Hiến cùng

chung một nhận xét “Giàn thiêu là một tiểu thuyết, trƣớc hết là một tiểu

thuyết, nghĩa là Giàn thiêu trƣớc hết không phải là một “ truyện lịch sử”,

không phải là minh họa lịch sử, mà là một tiểu thuyết tƣ duy lại lịch sử bằng

phƣơng pháp tiểu thuyết”. Hai nhà nghiên cứu cũng nhấn mạnh rằng “ tác giả

Võ Thị Hảo đã khá thành công trong cấu trúc của cuốn tiểu thuyết” [78]

2.1.1. Cũng theo Phạm Xuân Nguyên đã viết trong lời giới thiệu về tiểu

thuyết Giàn thiêu: “ văn Võ Thị Hảo không chỉ là những dòng chữ, không chỉ

là những truyện ngắn hay tiểu thuyết mà văn Võ Thị Hảo còn có nhiều hình

tƣợng…đó là lối văn đƣợc tác giả thổi linh hồn vào, tạo những câu văn huyền

ảo, mê hoặc thậm chí ma quái…”

2.1.2 . Trong bài Tôi biết mình không được phép quay đầu tác giả Thu

Hà thực hiện đã viết: kiệt sức hơn hai năm trời cho cuốn tiểu thuyết đầu tay và

Giàn thiêu đã không phụ công chị. Mới đây, tác phẩm đã dành đƣợc giải

thƣởng cao của hội nhà văn Hà Nội, đƣợc đánh giá là sự kết hợp tuyệt vời

giữa chính sử và huyền tích, một sự bứt phá của nữ nhà văn tài năng này. Và

nhấn mạnh “Võ Thị Hảo đã bứt phá khỏi lối đi đã quen chân”.[27]

2.1.3. Bàn về ngôn ngữ trong tiểu thuyết lịch sử những năm gần đây, bài

Vấn đề ngôn ngữ trong lịch sử Việt Nam đương đại, tác giả Đỗ Hải Ninh nhận

xét:“ Sự thành công nổi bật trong sáng tạo ngôn ngữ nghệ thuật của tiểu

thuyết lịch sử đƣơng đại là kết hợp đƣợc các yếu tố văn hóa, lịch sử, tôn giáo

trong một hệ ngôn ngữ tiểu thuyết thống nhất và đa dạng. Có thể tìm thấy

trong nhiều tiểu thuyết dấu ấn của ngôn ngữ nhà Phật, ngôn ngữ của tầng lớp

Nho học. Và chỉ ra Giàn thiêu là cuốn tiểu thuyết chồng xếp nhiều lớp trầm

tích : lịch sử, tôn giáo, huyền thoại…Bởi vậy ngôn ngữ có cái ảo diệu, mê

hoặc mang màu sắc tôn giáo, gần gũi với tín ngƣỡng dân gian. Viết về lịch sử

thời Lý với nhân vật trung tâm là Từ Lộ ( Từ Đạo Hạnh ) trải qua hai kiếp

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

trầm luân, ngôn ngữ của trong tiểu thuyết Giàn thiêu mang đậm nét nhân sinh

quan Phật giáo. [68]

2.1.4. Lại Nguyên Ân trong bài Tiểu thuyết và lịch sử đã nhận xét về

nghệ thuật của Giàn thiêu nhƣ sau : “Đọc Giàn thiêu của Võ Thị Hảo một

điều tôi dần dần nhận thấy rõ là tác giả hiểu và dồn sức vào những nhiệm vụ

thực sự của tiểu thuyết khi tiếp cận một đề tài trong quá khứ. Trong Giàn

thiêu, tác giả đã tận dụng những sử liệu của Đại Việt sử kí toàn thư, đặc biệt là

những sự kiện trong thời đoạn 1088 – 1138, dƣới hai triều Lý Nhân Tông và

Lý Thần Tông, đồng thời tác giả cũng đã tận dụng các truyền thuyết về Từ

Đạo Hạnh trong Thiền uyển tập anh, lại dày công hƣ cấu, “thiết kế lại quá

khứ”, từ núi sông cây cối đến thác nƣớc sông Gâm…tạo nên da thịt liền mạch

cho đời sống quá khứ đƣợc dựng lại trong tác phẩm”. Đồng thời nhận định

“tác giả khó có thể thành công nếu nhƣ không đƣa ra một kiến giải mới mẻ và

khả chấp về nhân vật lịch sử đồng thời là nhân vật truyền thuyết Từ Đạo

Hạnh”.[3]

2.2. Về nội dung

2.2.1. Phạm Xuân Thạch trong Suy nghĩ từ những tiểu thuyết mang chủ

đề lịch sử viết : “ Lạc lối trong những câu hỏi về “sự thực lịch sử” và “tính

chân thực của lịch sử”, băn khoăn về một nền chính trị công chính và chỗ

đứng của ngƣời tri thức trong cơn bão lịch sử. Vấn đề đặt ra trong tiểu

thuyết Giàn thiêu là: sẽ nhận thức đƣợc điều gì đấy về triều đại trị vì của

những vị vua Lý Nhân Tông, Lý Thần Tông và những nhân vật lịch sử nhƣ

Từ Đạo Hạnh hay Nguyên phi Ỷ Lan ? Có lẽ không nhiều, vấn đề là từ một

hƣ cấu tiểu thuyết buộc ngƣời đọc phải suy tƣ về sự giải thoát, về niềm tin

tôn giáo và những tham vọng về hạnh phúc, về thân phận và quyền lực của

con ngƣời” [75]

2.2.2. Trần Khánh Thành trong Những thông điệp từ lửa và nước nhận

xét : “…Mở trang đầu đã gặp hai chữ Giàn thiêu - ấn tƣợng chói và bỏng rát,