Đề tài: Kiến nghị và giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả của công tác thu BHXH hiệu quả ở Việt Nam pot

Đề tài: Kiến nghị và giải pháp nhằm

nâng cao hiệu quả của công tác thu

BHXH hiệu quả ở Việt Nam

Kiến nghị và giải pháp nhằm nâng

cao hiệu quả của công tác thu BHXH

ở Việt Nam

CHƠNG I

LÝ LUẬN CHUNG VỀ BHXH VÀ CÔNG TÁC THU BHXH

I. TỔNG QUAN VỀ BHXH.

1. Sự cần thiết khách quan và vai trò của BHXH.

1.1. Sự cần thiết khách quan của BHXH.

Thời tiết có bốn mùa xuân, hạ, thu, đông. Mùa xuân cây cối tơi tốt, đâm chồi nảy

lộc. Qua hạ sang thu, đông lại về. Sống trong trời đất con ngời, ai cũng luôn mong muốn

đợc tồn tại, phát triển, trờng tồn mãi mãi. Nhng cũng nh quy luật của tự nhiên, thực tại

luôn có sự thay đổi, biến hóa bởi ai cũng phải trải qua các giai đoạn phát triển của đời ngời

đó là sinh ra, lớn lên, trởng thành và chết. Đó là vòng: sinh, lão, bệnh, tử và ớc muốn của

con ngời là có đợc cuộc sống an sinh, hạnh phúc. Nhng quy luật của tạo hóa là sinh ra lớn

lên và già yếu mà ai cũng phải trải qua. Đi theo cùng quy luật đó là những rủi ro, ốm đau,

bệnh tật, hoạn nạn có thể đến bất cứ lúc nào trong cuộc sống. Hơn nữa, con ngời từ thời sơ

khai là xã hội nguyên thuỷ cho đến nay không ai có thể tồn tại độc lập, sống bên ngoài sự

giúp đỡ, chia sẻ của cộng đồng, bè bạn và ngời thân của mình. Bởi trong thực tế không

phải lúc nào con ngời cũng chỉ gặp thuận lợi, có đầy đủ thu nhập ổn định và mọi điều kiện

sinh sống đều diễn ra bình thờng nh mình mong muốn mà trái lại có rất nhiều khó khăn bất

lợi, ít nhiều ngẫu nhiên phát sinh làm cho ngời ta bị giảm hoặc mất thu nhập nh: bệnh tật,

tuổi già, tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp… Khi rơi vào những hoàn cảnh, trờng hợp

này thì các nhu cầu cần thiết trong cuộc sống không chỉ mất đi mà trái lại còn phát sinh

thêm những làm cho ngời lao động khó có thể đảm đơng đợc. Chính xuất phát từ bản chất

mong muốn tồn tại và vợt qua những khó khăn trở ngại của cuộc sống khi rủi ro xảy ra đã

đòi hỏi những ngời lao động (NLĐ) và xã hội loài ngời phải tìm ra đợc biện pháp nào đó

để giải quyết những vấn đề trên và thực tế là họ đã tìm ra nhiều cách giải quyết khác nhau

nh: san sẻ rủi ro, đùm bọc lẫn nhau trong nội bộ cộng đồng, đi vay, đi xin hoặc dựa vào sự

cứu trợ của nhà nớc… Nhng những cách này chỉ mang tính tạm thời, thụ động và không

chắc chắn.

Lịch sử cũng đã chứng minh từ khi nền kinh tế hàng hóa phát triển và việc thuê mớn

lao động cũng đã trở lên phổ biến thì đồng thời cũng là mẫu thuẫn chủ thợ trong xã hộ

cũng phát sinh. Nguyên nhân sâu sa và cũng là nguyên nhân chủ yếu của mâu thuẫn trên là

những thuê mớn lao động - chủ sử dụng lao động (NSDLĐ) không mong muốn bị buộc

phải đảm bảo thu nhập cho nhập cho ngời lao động mà mình thuê mớn (NLĐ) trong trờng

hợp họ gặp phải những rủi ro. Không cam chịu với thái độ của các chủ sử dụng lao động,

những ngời lao động đã liên kết lại đấu tranh buộc ngời chủ sử dụng lao động phải thực

hiện cam kết trả công lao động và đảm bảo cho họ có một thu nhập nhất định để họ có thể

trang trải cho những nhu cầu thiết yếu khi gặp những biến cố làm mất hoặc giảm thu nhập

do mất hoặc giảm khả năng lao động, mất việc làm. Cuộc đấu tranh này diễn ra ngày càng

rộng lớn và có tác động lớn đến nhiều mặt của đời sống kinh tế xã hội. Do vậy, Nhà nớc

đã phải đứng ra can thiệp và điều hoà mâu thuẫn. Sự can thiệp này một mặt đã làm tăng

đợc vai trò của Nhà nớc, mặt khác buộc cả giới chủ và giới thợ phải đóng góp một khoản

tiền nhất định hàng tháng đợc tính toán chặt chẽ dựa trên xác suất rủi ro xảy ra đối với

ngời làm thuê. Số tiền đóng góp của cả chủ và thợ hình thành nên một quỹ tiền tệ tập trung

trên phạm vi quốc gia. Quỹ này còn đợc bổ sung từ Ngân sách Nhà nớc khi cần thiết nhằm

đảm bảo đời sống cho ngời lao động khi họ gặp phải những biến cố bất lợi trong cuộc sống.

Chính nhờ những mối quan hệ ràng buộc đó mà rủi ro, bất lợi của ngời lao động đợc dàn

trải đều và chia nhỏ rủi ro của một ngời cho nhiều ngời làm cho cuộc sống của NLĐ và gia

đình họ ngày càng đợc đảm bảo ổn định, đồng thời giới chủ cũng thấy mình có lợi trong

nhiều mặt và đảm bảo đợc tiến độ sản xuất nâng cao năng xuất lao động.

Xuất phát từ thực tế khách quan trên ngời ta hiểu ràng toàn bộ những hoạt động với

những mối quan hệ chặt chẽ đó đợc quan niệm là Bảo hiểm xã hội (BHXH) đối với ngời

lao động. Đây là một trong những phơng thức đối phó hữu hiệu nhất trong hệ thống An

sinh xã hội của quốc gia, là một trong những phát kiến văn minh nhân loại về khoa học xã

hội kết hợp với khoa học tự nhiên để giữ gìn, bảo vệ cuộc sống, sức khoẻ cho con ngời.

Đối với Việt Nam, ngay từ khi thành lập nớc năm 1945 Chính phủ đã trú trọng đến

vấn đề phát triển chính sách BHXH và bảo trợ xã hội. Đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh

đã sớm quan tâm ban hành và thực hiện ngay từ những ngày đầu thành lập nớc và thờng

xuyên đợc bổ sung, điều chỉnh cho phù hợp yêu cầu phát triển thực tiễn của đất nớc. Hệ

thống BHXH ngày càng đợc mở rộng đã góp phần to lớn vào việc ổn định cuộc sống cho

ngời lao động, góp phần ổn định kinh tế chính trị xã hội của đất nớc.

Tất nhiên, BHXH vẫn cha hoàn toàn khắc phục đợc những yếu điểm của nó mặc dù là

cho đến nay nó đã trải qua một thời gian dài. Song không thể phủ nhận sự tồn tại của hệ

thống BHXH là một sự cần thiết tất yếu khách quan cho mọi Quốc gia, cho toàn nhân loại.

1.2. Vai trò của BHXH.

Có thể nói từ khi khái niệm BHXH đợc biết đến ở mọi Quốc gia thì chính

sách BHXH đều do Nhà nớc quản lý một cách thống nhất. Trong mọi chế độ xã hội

BHXH luôn đóng vai trò quan trọng và thể hiện đợc những vai trò to lớn.

1.2.1 Đối với ngời lao động (NLĐ).

Có thể nói BHXH có vai trò rất quan trọng trong việc góp phần đảm bảo cuộc sống

ổn định cho ngời lao động và gia đình họ khi mà họ gặp những rủi ro bất ngờ nh: tai nạn

lao động, ốm đau, thai sản…làm giảm hoặc mất sức lao động gây ảnh hởng đến thu nhập

của NLĐ. Bởi lẽ, khi NLĐ gặp những rủi ro ảnh hởng đến thu nhập BHXH sẽ thay thế

hoặc bù đắp một phần thu nhập cho NLĐ và gia đình họ với mức hởng, thời điểm và thời

gian hởng theo đúng quy định của Nhà nớc. Do vậy, mặc dù có những tổn thất về thu nhập

nhng với sự bù đắp của BHXH đã phần nào giúp NLĐ có đợc những khoản tiền nhất định

để trang trải cho các nhu cầu thiết yếu của bản thân và gia đình họ. Chính do có sự thay

thế và bù đắp thu nhập này, BHXH làm cho NLĐ ngày càng yêu nghề hơn, gắn bó với

công việc, sống có trách nhiệm hơn với bản thân, gia đình bè bạn và cộng đồng hơn; là sợi

dây ràng buộc, kích thích họ hăng hái tham gia sản xuất hơn, gắn kết NSDLĐ với NLĐ lại

gần nhau hơn, từ đó nâng cao đợc năng suất lao động, tăng sản phẩm xã hội góp phần

nâng cao chính cuộc sống của những ngời tham gia BHXH.

Ngoài ra BHXH còn bảo vệ và tăng cờng sức khoẻ cho NLĐ góp phần tái sản xuất

sức lao động cho NLĐ nhanh chóng trở lại làm việc tạo ra sản phẩm mới cho doanh

nghiệp nói riêng và cho xã hộ nói chung, đồng thời góp phần đảm bảo thu nhập của bản

thân họ.

1.2.2 Đối với ngời sử dụng lao động (NSDLĐ).

Thực tế trong lao động, sản xuất NLĐ và NSDLĐ vốn có những mâu thuẫn nhất

định về tiền lơng, tiền công, thời hạn lao động… Và khi rủi ro sự cố xảy ra, nếu không có

sự giúp đỡ của BHXH thì dễ dẫn đến khả năng tranh chấp giữa NLĐ và NSDLĐ. Vì vậy

BHXH góp phần điều hoà, hạn chế các mâu thuẫn giữa giới chủ và giới thợ, tạo ra môi

trờng làm việc ổn định cho ngời lao động, tạo sự ổn định cho ngời sử dụng lao động trong

công tác quản lý. Từ đó góp phần nâng cao hiệu quả năng suất lao động của doanh nghiệp

lên.

Hơn nữa, NSDLĐ muốn ổn định và phát triển sản xuất thì ngoài việc đầu t vào máy

móc, thiết bị, công nghệ… còn phải chăm lo đến đời sống cho ngời lao động mà mình thuê

mớn, sử dụng. Bởi NSDLĐ khi đã tính đến việc thuê mớn lao động cũng có nghĩa là lúc

đó họ rất cần có NLĐ làm việc cho mình liên tục trong quá trình sản xuất kinh doanh.

Nhng mong muốn của NSDLĐ đó không phải lúc nào cũng thực hiện đợc, bởi trong quá

trình sản xuất cũng nh trong đời sống NLĐ có thể gặp rủi ro vào bất kì lúc nào. Và lúc đó,

NSDLĐ sẽ không có ngời làm thuê cho mình dẫn đến gián đoạn quá trình sản xuất kinh

doanh làm giảm năng xuất lao động rồi dẫn đến giảm thu nhập cho NSDLĐ. Nhng khi có

sự trợ giúp của BHXH, NLĐ không may gặp rủi ro đó phần nào đợc khắc phục về mặt tài

chính, từ đó NLĐ có điều kiện phục hồi nhanh những thiệt hại xảy ra. Làm cho ngời lao

động nhanh chóng trở lại làm việc giúp NSDLĐ, yên tâm, tích cực lao động sản xuất làm

tăng năng xuất lao động, góp phần tăng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh của doanh

nghiệp.

1.2.3 Đối với Nhà nớc.

- BHXH là một trong những bộ phận quan trọng giúp cho Ngân sách Nhà nớc giảm

chi đến mức tối thiểu nhng vẫn giải quyết đợc khó khăn về đời sống cho NLĐ và gia đình

họ đợc phát triển an toàn hơn. Khi NLĐ hoặc NSDLĐ gặp tai nạn rủi ro sẽ làm quá trình

sản xuất kinh doanh bị gián đoạn, năng suất lao động giảm xuống (cung hàng hoá nhỏ hơn

cầu) làm tăng giá cả thị trờng và rất có thể dẫn đến tình trạng lạm phát, khi đó buộc Chính

phủ phải can thiệp điều tiết giá cả để ổn định đời sống của ngời dân.

- BHXH góp phần giữ vững an ninh, chính trị trong nớc ổn định trật tự an toàn cho

xã hội: BHXH điều hoà, hạn chế các mâu thuẫn giữa giới chủ và giới thợ đồng thời tạo ra

môi trờng làm việc thuận lợi, ổn định cho ngời lao động. Bởi khi mâu thuẫn giữa NLĐ và

NSDLĐ cha đợc giải quyết sẽ có thể dẫn đến những cuộc đình công, thậm chí là gây ra

những cuộc bãi công lan rộng trên cả nớc của những ngời công nhân (NLĐ) đến lúc đó sản

phẩm lao động xã không đợc sản xuất ra, mà nhu cầu tiêu dùng của xã hội vẫn cứ tiếp tục

tăng lên khi đó buộc Chính phủ phải nhập khẩu hàng hoá. Nh vậy, Chính phủ sẽ phải đối

mặt với rất nhiều vấn đề nh: giữ vững trật tự an toàn xã hội, đảm bảo nhu cầu tối thiểu của

ngời dân…

- BHXH có vai trò quan trong trọng việc tăng thu, giảm chi cho Ngân sách Nhà nớc:

+ BHXH làm tăng thu cho Ngân sách Nhà nớc: BHXH đã làm giảm bớt mâu thuẫ

giữa giới chủ và giới thợ đồng thời gắn kết giữa NSDLĐ và NLĐ, góp phần kích thích

NLĐ hăng hái lao động sản xuất, nâng cao năng xuất lao động cá nhân nói riên đồng thời

góp phần làm tăng năng xuất lao động xã hội nói chung từ đó sản phẩm xã hội tạo ra ngày

một tăng lên có thể đáp ứng đợc nhu cầu tiêu dùng trong nớc và xuất khẩu ra nớc ngoài.

Do vậy, ngân sách Nhà nớc tăng lên do có một khoản thu đợc thông qua việc thu thuế từ

các doanh nghiệp sản xuất nói trên.

+ Khi ngời lao động tham gia BHXH mà không may gặp rủi ro bất ngờ hoặc khi

thiên tai hạn hán, lũ lụt xảy ra… làm giảm hoặc mất khả năng lao động dẫn đến giảm hoặc

mất thu nhập thì sẽ đợc bù đắp một phần thu nhập từ quỹ BHXH. Lúc này, nếu không có

sự bù đắp của BHXH thì buộc Nhà nớc cũng phải đứng ra để cứu trợ hoặc giúp đỡ cho

NLĐ để NLĐ và gia đình họ vợt qua đợc khó khăn đó. Từ đó góp phần làm giảm chi cho

Ngân sách Nhà nớc, đồng thời giảm bớt đợc các tệ nạn xã hội phát sinh, giữ vững ổn định

chính trị xã hội.

Ngoài ra BHXH giúp cho Nhà nớc thực hiện đợc các công trình xây dựng trọng

điểm của quốc gia, các chơng trình phát triển kinh tế, xã hội quốc gia bởi BHXH tập trung

đợc nguồn quỹ lớn. Nguồn quỹ này thờng dùng để chi trả cho các sự kiện BHXH xảy ra về

sau. Chính vì vậy mà quỹ nhàn rỗi này có một thời gian nhàn rỗi nhất định đặc biệt là quỹ

dành cho chế độ dài hạn. Trong khoảng thời gian nhàn rỗi ấy quỹ BHXH tạo thành một

nguồn vốn lớn đầu t cho các chơng trình phát triển kinh tế xã hội của quốc gia.

2. Bản chất và chức năng của BHXH.

2.1. Bản chất của BHXH.

Bản chất của BHXH đợc thể hiện ở những nội dung chủ yếu sau:

- BHXH là thu nhập khách quan, đa dạng và phức tạp của xã hội, nhất là trong xã hội

mà sản xuất hàng hóa hoạt động theo cơ chế thị trờng, mối quan hệ thuê mớn lao động

phát triển đến mức nào đó. Nền kinh tế càng phát triển thì BHXH càng đa dạng và hoàn

thiện, càng chứng tỏ đợc những mặt u điểm hơn. Vì vậy có thể nói kinh tế là nền tảng của

BHXH hay BHXH không vợt quá trạng thái kinh tế của mỗi nớc. Đóng vai trò nh một vị

cứu tinh cho NLĐ khi họ gặp phải những rủi ro làm giảm thu nhập trong cuộc sống. Có