Dạy học một số chủ đề toán 9 trung học cơ sở theo định hướng dạy học phân hóa

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

LÊ MINH SƠN

DẠY HỌC MỘT SỐ CHỦ ĐỀ TOÁN 9 THCS

THEO ĐỊNH HƢỚNG DẠY HỌC PHÂN HÓA

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2020

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

LÊ MINH SƠN

DẠY HỌC MỘT SỐ CHỦ ĐỀ TOÁN 9 THCS

THEO ĐỊNH HƢỚNG DẠY HỌC PHÂN HÓA

Ngành: Lý luận và phƣơng pháp dạy học bộ môn Toán

Mã số: 8. 14. 01. 11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Bùi Thị Hạnh Lâm

THÁI NGUYÊN - 2020

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên

cứu trong đề tài này là trung thực và chƣa công bố trong bất kì công trình nào khác.

Thái Nguyên, tháng 12 năm 2020

Tác giả luận văn

Lê Minh sơn

ii

LỜI CẢM ƠN

Trong quá trình thực hiện đề tài: “Dạy học một số chủ đề toán 9 THCS theo

định hướng dạy học phân hóa”, em đã nhận đƣợc sự hƣớng dẫn, giúp đỡ, động viên

của các cá nhân và tập thể. Em xin đƣợc bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc nhất tới tất cả các

cá nhân và tập thể đã tạo điều kiện giúp đỡ em trong quá trình học tập và nghiên cứu.

Em xin bày tỏ lời cảm ơn sâu sắc đến TS. Bùi Thị Hạnh Lâm, ngƣời đã tận

tình giúp đỡ, chỉ dẫn tận tình em trong suốt quá trình làm luận văn.

Em xin trân trọng cảm ơn các thầy, cô trong Ban giám hiệu, Khoa Toán,

Phòng Đào tạo - Trƣờng Đại học Sƣ phạm - Đại học Thái Nguyên đã tạo điều kiện

cho em trong suốt quá trình học tập và làm luận văn.

Em xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, các giáo viên tổ toán, học sinh khối

9 trƣờng THCS Đỗ Cận, thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên, đã giúp đỡ, tạo điều kiện

thuận lợi cho em trong suốt quá trình thực nghiệm tại trƣờng.

Cuối cùng em xin cảm ơn gia đình và bạn bè đã động viên, tạo điều kiện cho

em về thời gian để em hoàn thành luận án.

Do khả năng và thời gian có hạn, mặc dù đã cố gắng, song luận văn chắc chắn

không tránh khỏi thiếu sót. Em kính mong sự chỉ dẫn và góp ý của quý thầy giáo, cô

giáo và các bạn đồng nghiệp để luận văn đƣợc hoàn thiện hơn.

Thái Nguyên, tháng 12 năm 2020

Tác giả luận văn

Lê Minh Sơn

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................... i

LỜI CẢM ƠN............................................................................................................... ii

MỤC LỤC ...................................................................................................................iii

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN ..................................... vi

DANH MỤC CÁC BẢNG ......................................................................................... vii

MỞ ĐẦU...................................................................................................................... 1

1. Lý do chọn đề tài ...................................................................................................... 1

2. Mục đích nghiên cứu ................................................................................................ 1

3. Nhiệm vụ nghiên cứu................................................................................................ 2

5. Giả thuyết khoa học của đề tài.................................................................................. 2

6. Phƣơng pháp nghiên cứu .......................................................................................... 2

7. Cấu trúc của luận văn................................................................................................ 3

Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ..................................................... 4

1.1. Quan niệm về dạy học phân hóa............................................................................ 4

1.1.1. Cơ sở khoa học của dạy học phân hóa................................................................ 5

1.2. Đặc trƣng của dạy học phân hóa............................................................................ 9

1.2.1. Dạy học phân hóa mang tính hệ thống và chủ động........................................... 9

1.2.2. Dạy học phân hóa là sự kết hợp của các hình thức tổ chức dạy học ................ 10

1.2.3. Dạy học phân hóa phát huy tính tích cực học tập của học sinh........................ 10

1.2.4. Dạy học phân hóa cung cấp nhiều cách thức tiếp cận với nội dung, quy

trình và đánh giá kết quả học tập của học sinh ................................................ 11

1.3. Các hình thức dạy học phân hóa.......................................................................... 11

1.3.1. Dạy học phân hóa trong các giờ học chính khóa.............................................. 11

1.3.2. Dạy học hoạt động ngoại khóa ......................................................................... 12

1.3.3. Dạy học bồi dƣỡng học sinh giỏi...................................................................... 12

1.3.4. Dạy học giúp đỡ học sinh yếu kém................................................................... 12

1.4. Ƣu, nhƣợc điểm của dạy học phân hóa................................................................ 13

1.4.1. Ƣu điểm ............................................................................................................ 13

1.4.2. Nhƣợc điểm ...................................................................................................... 14

iv

1.5. Các mức độ phân hóa........................................................................................... 14

1.6. Thực trạng dạy học phân hóa trong dạy học toán 9 THCS. ................................ 15

1.6.1. Mục đích khảo sát............................................................................................. 15

1.6.2. Đối tƣợng khảo sát............................................................................................ 15

1.6.3. Phƣơng pháp khảo sát....................................................................................... 15

1.7. Quy trình thực hiện dạy học phân hoá môn Toán ở THCS ................................. 18

Kết luận chƣơng 1....................................................................................................... 21

Chƣơng 2: DẠY HỌC MỘT SỐ CHỦ ĐỀ TOÁN 9 THCS THEO ĐỊNH

HƢỚNG PHÂN HÓA............................................................................................... 22

2.1. Một số biện pháp dạy học phân hóa trong dạy học Toán ở THCS...................... 22

2.1.1. Biện pháp 1: Phân hóa từ mục tiêu dạy học ..................................................... 22

2.1.2. Biện pháp 2: Thiết kế nội dung dạy học theo hƣớng phân hóa ........................ 27

2.1.3. Biện pháp 3: Đánh giá kết quả học tập của học sinh theo hƣớng phân hóa ..... 31

2.2. Thiết kế một số chủ đề dạy học Toán 9 theo quan điểm phân hóa...................... 35

2.2.1. Chủ đề 1: “Hệ thức lƣợng trong tam giác vuông” ............................................ 35

2.2.2. Chủ đề 2: “Tính chất hai tiếp tuyến cắt nhau”.................................................. 45

2.2.3. Chủ đề 3: Hệ thức Viét ..................................................................................... 55

Kết luận chƣơng 2 ....................................................................................................... 66

Chƣơng 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ............................................................... 67

3.1. Mục đích thực nghiệm sƣ phạm .......................................................................... 67

3.2. Đối tƣợng thực nghiệm........................................................................................ 67

3.3. Thời gian thực nghiệm sƣ phạm .......................................................................... 67

3.4. Nội dung thực nghiệm ......................................................................................... 67

3.5. Cách tiến hành thực nghiệm ................................................................................ 67

3.6. Kết quả thực nghiệm sƣ phạm ............................................................................. 68

3.6.1. Các phƣơng pháp đánh giá kết quả thực nghiệm.............................................. 68

3.6.2. Đánh giá kết quả thực nghiệm.......................................................................... 68

3.6.2.1. Đánh giá kết quả thực nghiệm về mặt định lƣợng......................................... 68

Kết luận chƣơng 3....................................................................................................... 73

v

KẾT LUẬN................................................................................................................ 74

KHUYẾN NGHỊ....................................................................................................... 74

TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................................................ 75

PHỤ LỤC................................................................................................................... 78

vi

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN

Viết tắt Viết đầy đủ

CTDH Chƣơng trình dạy học

DHPH Dạy học phân hóa

GV Giáo viên

HS Học sinh

PT Phƣơng trình

PTBH Phƣơng trình bậc hai

SGK Sách giáo khoa

THCS Trung học cơ sở

Tr Trang

vii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1. Vai trò của DHPH trong DH môn toán ở THCS ..........................15

Bảng 1.2. Mức độ thƣờng xuyên thực hiện DHPH môn Toán THCS ..........16

Bảng 1.3. Hoạt động DH theo hƣớng DHPH ................................................16

Bảng 1.4. Những khó khăn khi DHPH môn Toán ở THCS ..........................17

Bảng 2.1: Các bƣớc tổ chức dạy học bài tâp phân hóa trên lớp ....................47

Bảng 3.1. Kết quả kiểm tra của HS hai lớp 9C và 9D trƣờng THCS Đỗ Cận ...68

Bảng 3.2. Bảng phân phối tần suất ................................................................69

1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Giáo dục có vai trò quan trọng đối với sự phát triển của mỗi quốc gia, nó quyết

định sự tồn tại và phát triển của mỗi quốc gia đó. Một trong những giải pháp quan

trọng để phát triển giáo dục là đẩy mạnh các nghiên cứu khoa học và ứng dụng của

các nghiên cứu về khoa học giáo dục vào thực tiễn giáo dục.

DHPH là một trong những quan điểm dạy học cho phép tối đa hóa yếu tố cá nhân

cho ngƣời học, HS có thể học theo năng lực, hứng thú và sở thích. Về vấn đề này,

Tomlinson, Brimijoin và Narvaez (2008) [31] cũng cho rằng “DHPH là một triết lí

dạy học dựa trên tiền đề cho rằng HS học tốt nhất khi GV điều chỉnh quá trình dạy

học cho phù hợp với trình độ, sở thích và phong cách học tập của các em”. Theo các

nghiên cứu về DHPH trong và ngoài nƣớc đều khẳng định “Một nền giáo dục hiệu

quả là một nền giáo dục dựa trên nguyên tắc phân hóa”.

Chƣơng trình giáo dục phổ thông nói chung và chƣơng trình môn Toán 2018 nói

riêng đã xây dựng dựa trên quan điểm phân hóa, trong đó việc bảo đảm tính phân hóa

cần đƣợc quán triệt ở tất cả các cấp học, đảm bảo cá thể hóa ngƣời học trên cơ sở

đảm bảo đa số HS trên tất cả các vùng miền đáp ứng đƣợc yêu cầu của chƣơng trình,

đồng thời chú ý tới nhu cầu của HS có nhu cầu đặc biệt (HS có năng khiếu, HS

khuyết tật, …). Vì vậy, việc thiết kế và tổ chức các hoạt động dạy học Toán theo định

hƣớng phân hóa là một trong những yếu tố nhằm đảm bảo việc thực hiện đƣợc quan

điểm xây dựng và thực hiện chƣơng trình giáo dục phổ thông mới.

Thực tiễn dạy học Toán ở THCS cho thấy, lớp 9 là lớp cuối cấp, mục tiêu sau

THCS của các em rất khác nhau, do đó việc dạy học cần hƣớng đến khả năng của các

em nhằm giúp cho các em có thể đạt đƣợc mục tiêu sau khi kế thúc cấp học. Hơn nữa,

nhiều giáo viên dạy Toán còn thực sự chƣa quan tâm nhiều hoặc còn lúng túng và

khó khăn trong việc thiết kế và tổ chức các hoạt động dạy học phân hóa hiệu quả.

Từ những lí do trên đề tài đƣợc lựa chọn là: “Dạy học một số chủ đề toán 9

THCS theo định hướng dạy học phân hóa”.

2. Mục đích nghiên cứu

Trên cơ sở nghiên cứu về dạy phân hóa, nội dung Toán lớp 9, đề xuất một số

biện pháp dạy học phân hóa trong dạy học Toán 9 và thiết kế một số chủ đề dạy học

toán 9 THCS theo định hƣớng dạy học phân hóa.

2

3. Nhiệm vụ nghiên cứu

Nghiên cứu cơ sở lí luận về dạy học phân hóa.

Nghiên cứu thực trạng dạy học phân hóa .

Đề xuất một số biện pháp dạy học phân hóa trong dạy học Toán 9

Thiết kế một số chủ đề dạy học phân hóa trong dạy học toán 9.

Thực nghiệm sƣ phạm để kiểm nghiệm tính hiệu quả và khả thi của một số biện

pháp sƣ phạm và chủ đề đã thiết kế.

4. Đối tƣợng và khách thể nghiên cứu

Khách thể nghiên cứu: quá trình dạy học môn Toán ở trƣờng THCS.

Đối tƣợng nghiên cứu: một số biện pháp dạy học phân hóa trong dạy học Toán 9

và thiết kế một số chủ đề dạy học phân hóa toán 9 THCS theo định hƣớng dạy học

phân hóa

5. Giả thuyết khoa học của đề tài

Nếu đề xuất một số biện pháp dạy học phân hóa trong dạy học Toán 9 và thiết kế

đƣợc một số chủ đề toán 9 theo định hƣớng dạy học phân hóa, tổ chức dạy học các chủ

đề đó một cách hợp lí thì sẽ nâng cao chất lƣợng môn toán cho học sinh lớp 9 THCS.

6. Phƣơng pháp nghiên cứu

6.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận

Nghiên cứu các tài liệu về giáo dục học môn Toán, tâm lý học, lý luận dạy học

môn Toán; các sách báo, các bài viết về khoa học toán phục vụ cho đề tài, các công

trình nghiên cứu có các vấn đề liên quan đến dạy học phân hóa.

6.2. Phương pháp điều tra - quan sát

Dự giờ, quan sát, điều tra - khảo sát bằng phiếu để tìm hiểu thực trạng dạy học

toán 9 theo định hƣớng dạy học phân hóa cho học sinh ở trƣờng THCS.

6.3. Phương pháp nghiên cứu trường hợp

Nghiên cứu trên từng cá thể HS riêng biệt để đánh giá hiệu quả của việc dạy

một số chủ đề toán 9 theo định hƣớng phân hóa đã thiết kế.

6.4. Phương pháp thực nghiệm sư phạm

Tổ chức dạy thực nghiệm tại trƣờng THCS để xem xét tính khả thi và hiệu quả

của nội dung nghiên cứu đã đƣợc đề xuất.

3

6.5. Phương pháp thống kê toán học

Phân tích các số liệu điều tra thực trạng và số liệu thực nghiệm sƣ phạm.

7. Cấu trúc của luận văn

Ngoài phần “Mở đầu”, “Kết luận” và “Tài liệu tham khảo”, “Phụ lục”, nội dung

chính của luận văn đƣợc trình bày trong ba chƣơng:

Chƣơng 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn

Chƣơng 2: Dạy học một số chủ đề toán 9 THCS theo định hƣớng dạy học phân hóa

Chƣơng 3: Thực nghiệm sƣ phạm

4

Chƣơng 1

CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN

1.1. Quan niệm về dạy học phân hóa

Theo Từ điển Tiếng Việt, “phân hóa” đƣợc hiểu là chia ra thành nhiều bộ phận

khác hẳn nhau [23].

Dựa trên những khía cạnh quan tâm nghiên cứu khác nhau, các nhà nghiên cứu

giáo dục đã đƣa ra nhiều quan niệm về DHPH.

Hall (2002) cho rằng “DHPH là chia học sinh thành các nhóm đối tượng khác

nhau theo trình độ học vấn, năng lực nhận thức, ngôn ngữ, khả năng tư duy, sở thích,

nhu cầu… DHPH là cách tiếp cận dạy và học đáp ứng những đối tượng học sinh

khác nhau trong cùng một lớp nhằm mục đích tối đa hóa năng lực của mỗi cá nhân

bằng cách tạo ra cho người học quá trình dạy học phù hợp nhất với họ” [27].

Theo Carol Ann Tomlinson (2004) “Hiểu một cách đơn giản nhất thì DHPH là

sắp xếp những gì diễn ra trên lớp để học sinh có nhiều cơ hội chiếm lĩnh tri thức, kĩ

năng và diễn đạt những gì mà các em học được. Nói cách khác, DHPH sẽ cung cấp

cho người học những con đường khác nhau để chiếm lĩnh nội dung dạy học. Thông

qua đó, học sinh đạt được hiệu quả học tập cao hơn” [29].

Tomlinson và McTighe (2004) cũng đã quan niệm “DHPH là cách dạy mà ở đó

GV là người chủ động thay đổi CTDH, phương pháp dạy học, nguồn học liệu, hoạt

động học của HS và cách thức đánh giá kết quả học tập nhằm đáp ứng nhu cầu của

một cá nhân hoặc nhóm HS, tạo cơ hội học tập tốt nhất cho mỗi HS trong lớp” [30].

Ở Việt Nam, đã có một số tác giả nghiên cứu về dạy học phân hóa và đề xuất

quan niệm về dạy học phân hóa nhƣ sau:

Tôn Thân (2005) cho rằng “Dạy học phân hóa là chia người học thành nhiều

loại khác nhau để có cách dạy phù hợp với từng loại” [25].

Đặng Thành Hƣng (2005) quan niệm về dạy học phân hóa nhƣ sau: “DHPH

thực chất là tạo ra những khác biệt nhất định trong nội dung và phương thức hoạt

động của học trình (tổng thể hoặc ở từng cấp học, lớp học, môn học, bài học) bằng

cách thiết kế và thực hiện học trình theo nhiều hướng khác nhau dựa vào nhóm năng

lực, hứng thú hoặc nhu cầu học tập của người học và mục tiêu giáo dục xã hội” [10].