Dấu ấn đường thi trong thơ mới (qua trường hợp Huy Cận, Vũ Hoàng Chương)

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC

NGUYỄN VĂN ĐỘNG

DẤU ẤN ĐƯỜNG THI TRONG THƠ MỚI

(QUA TRƯỜNG HỢP HUY CẬN, VŨ HOÀNG

CHƯƠNG)

LUẬN VĂN THẠC SĨ

NGÔN NGỮ, VĂN HÓA VÀ VĂN HỌC VIỆT NAM

THÁI NGUYÊN, NĂM 2018

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC

NGUYỄN VĂN ĐỘNG

DẤU ẤN ĐƯỜNG THI TRONG THƠ MỚI

(QUA TRƯỜNG HỢP HUY CẬN, VŨ HOÀNG

CHƯƠNG)

Chuyên ngành: Văn học Việt Nam

Mã ngành: 60.22.01.21

LUẬN VĂN THẠC SĨ

NGÔN NGỮ, VĂN HÓA VÀ VĂN HỌC VIỆT NAM

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. NGUYỄN ĐĂNG ĐIỆP

THÁI NGUYÊN, NĂM 2018

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng

tôi. Các số liệu trích dẫn đều có nguồn gốc rõ ràng. Các kết

quả nghiên cứu trong luận văn đều trung thực và chưa từng

được công bố ở bất kỳ công trình nào khác.

Thái Nguyên, tháng 5 năm 2018

Tác giả luận văn

Nguyễn Văn Động

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành luận văn thạc sĩ này, tác giả xin trân trọng cảm

ơn Ban Giám hiệu, Khoa Sau đại học, Khoa Báo chí - Truyền thông

và Văn học,Trường Đại học Khoa học, Đại họcThái Nguyên và

cácThầy, Cô giáo đã trực tiếp giảng dạy, giúp đỡ trong suốt quá trình

học tập.

Đặc biệt, tác giả xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới giảng

viên hướng dẫn Nguyễn Đăng Điệp đã luôn tận tình hướng dẫn, chỉ

bảo trong suốt thời gian tác giả nghiên cứu và hoàn thành luận văn.

Cuối cùng, xin gửi lời cảm ơn đến gia đình, người thân, bạn bè

và đã giúp đỡ, động viên, tạo điều kiện để tác giả hoàn thành luận văn.

Thái Nguyên, tháng 5 năm 2018

Tác giả luận văn

Nguyễn Văn Động

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU........................................................................................................... 1

1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1

2. Lịch sử vấn đề ............................................................................................... 2

3. Đối tượng và mục tiêu nghiên cứu................................................................ 5

4. Nhiệm vụ và phương pháp nghiên cứu ......................................................... 5

5. Phạm vi nghiên cứu....................................................................................... 9

6. Cấu trúc của luận văn.................................................................................... 9

7. Đóng góp của luận văn.................................................................................. 9

NỘI DUNG ..................................................................................................... 10

CHƯƠNG 1: ẢNH HƯỞNG CỦA THƠ ĐƯỜNGĐẾN THƠ MỚI TỪ GÓC

NHÌN CỦA VĂN HỌC SO SÁNH ................................................................ 10

1.1. Ảnh hưởng giao thoa văn hoá từ góc nhìn văn học so sánh .................... 10

1.2 .Ảnh hưởng thơ Đường đến Thơ mới trong bối cảnh giao lưu quốc tế đầu

thế kỷ XX......................................................................................................... 19

1.3. Khái quát về hành trình sáng tạo của Huy Cận và Vũ Hoàng Chương thời

kỳ Thơ mới...................................................................................................... 23

1.3.1. Hành trình sáng tạo của Huy Cận thời kỳ Thơ mới.............................. 23

1.3.2. Hành trình sáng tạo của Vũ Hoàng Chương thời kỳ Thơ mới.............. 30

CHƯƠNG 2: CÁC PHƯƠNG DIỆN ẢNH HƯỞNG THƠ ĐƯỜNG TRONG

THƠ HUY CẬN VÀ THƠ VŨ HOÀNG CHƯƠNG..................................... 35

2.1. Ảnh hưởng về quan niệm nghệ thuật ....................................................... 35

2.1.1. Quan niệm nghệ thuật của Huy Cận ..................................................... 35

2.1.2. Quan niệm nghệ thuật của Vũ Hoàng Chương ..................................... 47

2.2. Sự thể hiện con người .............................................................................. 49

2.2.1. Quan niệm về con người trong Đường thi ............................................ 49

2.2.2. “Lửa thiêng”- nơi hội tụ quan niệm nghệ thuật về con người của Huy Cận

......................................................................................................................... 51

2.2.3. Vũ Hoàng Chương quan niệm về con người trong “Thơ Say” và “Mây”.

......................................................................................................................... 64

2.3. Ảnh hưởng về phương diện thời gian, không gian nghệ thuật ................ 71

2.3.1. Không gian và thời gian trong thơ Huy Cận......................................... 71

2.3.2. Không gian thời gian nghệ thuật trong thơ Vũ Hoàng Chương ........... 91

CHƯƠNG 3: THƠ ĐƯỜNG ẢNH HƯỞNG ĐẾN PHƯƠNG THỨC BIỂU

HIỆN TRONG THƠ ....................................................................................... 94

3.1. Dấu ấn trong hệ thống thi liệu và thi ảnh................................................. 94

3.2. Dấu ấn trong ngôn từ và giọng điệu:...................................................... 101

3.3.1.Thể thơ thất ngôn bát cú Đường luật: .................................................. 109

3.3.2. Thể thơ tứ tuyệt Đường luật:............................................................... 111

KẾT LUẬN................................................................................................... 113

TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................. 115

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Thơ Đường một trong những đỉnh cao của văn học Trung Quốc, là thành

tựu văn học nước ngoài có ảnh hưởng sâu rộng đối với văn học Việt Nam. Suốt

thời kỳ trung đại đến nửa đầu thế kỷ XX cha ông ta đã tiếp thu những tinh hoa

của văn học Trung Quốc trong quá trình xây dựng nền văn học nước nhà. Từ

chỗ là một thể loại du nhập của nước ngoài, thơ Đường luật đã được Việt hóa,

trở thành một thể thơ quan trọng trong sáng tác của người Việt hơn 10 thế kỷ.

Ảnh hưởng nhiều mặt của thơ Đường không chỉ thể hiện trong văn học trung

đại mà còn rất sâu đậm trong phong trào Thơ mới -một phong trào thơ nổi bật

đầu thế kỷ XX thuộc văn học Việt Nam hiện đại.

Trên con đường hiện đại hoá văn học đân tộc, Thơ mới đã đóng góp một

vai trò quan trọng. Thơ mới góp phần làm cho văn học nước nhà phát triển trên

tinh thần kế thừa, tiếp thu nước ngoài trong đó có thơ Đường. So sánh tìm ra

mối quan hệ gắn bó giữa thơ Đường và Thơ mới thực chất cũng góp phần tìm

hiểu thành tựu và đặc điểm Thơ mới.

Đứng về mặt lý luận văn học, đây chính là sự vận dụng lý thuyết tiếp thu

có sáng tạo văn học nước ngoài đồng thời vận dụng Văn học so sánh như một

phương pháp nghiên cứu. Lấy đối tượng chịu ảnh hưởng đặt bên cạnh đối tượng

gây ảnh hưởng để tìm ra những mối liên hệ tương đồng và khu biệt là công việc

vô cùng cần thiết và hữu ích.

Tìm hiểu dấu ấn Đường thi trong Thơ mới qua trường hợp Huy Cận, Vũ

Hoàng Chương vừa thấy được tác động sâu rộng của thơ Đường đối với một

hiện tượng thơ ngay cả khi được gọi là Thơ mới, vừa thấy được sự kế thừa và

sáng tạo trong quá trình lao động nghệ thuật của các thi nhân.

2

2. Lịch sử vấn đề

Ảnh hưởng của Thơ Đường đối với Thơ mới là một vấn đề từ lâu đã được

đề cập tới. Ngay từ năm 1942, Hoài Thanh-Hoài Chân trong Thi nhân Việt Nam

mặc dù dành nhiều trang để miêu tả ảnh hưởng của thơ Pháp (đặc biệt là trường

phái Tượng trưng) nhưng các ông đã trân trọng và có một chút hứng thú đặc

biệt về ảnh hưởng của Thơ Đường đối với Thơ mới (điều này được bộc lộ qua

công phu miêu tả, khảo cứu và cụ thể hơn từ chính số lượng trang viết). Khi

phân chia các dòng mạch Thơ mới, Hoài Thanh- Hoài Chân nói tới dòng mạch

chịu ảnh hưởng của thơ Pháp, dòng mạch mang tính cách Việt, đồng thời cũng

nói tới dòng mạch chịu ảnh hưởng từ Đường thi:Hoài Thanh, Hoài Chân viết

“Đó là ba dòng thơ đã đi song song trong mười năm qua.Cố nhiêntrong sự

thực, ba dòng ấy không có cách biệt rõ ràng như thế”[26, tr.36]. Riêng đối với

dòng thứ hai các ông khẳng định: “Thanh thế thơ Đường ở nước ta xưa nay bao

giờ cũng lớn”[26, tr.33] và các nhà Thơ mới đã “đi tới thơ Đường với một tấm

lòng trong sạch và mới mẻ, điều kiện cần thiết để hiểu thơ”[26, tr.33].

Tiếp sau Thi nhân Việt Nam, những tác động của Thơ Đường đối với Thơ

mới cũng là đối tượng được nghiên cứu trong một loạt những chuyên luận,

những bài viết của Phan Cự Đệ, Hà Minh Đức, Trần Đình Sử, Phương Lựu...

Phan Cự Đệ trong cuốnVăn học lãng mạn Việt Namcũng có nhiều trang

nói về việc tiếp thu của Thơ mới đối với thơ Đường. Ông viết: “Phong trào Thơ

mới lãng mạn chủ yếu chịu ảnh hưởng của thi ca Pháp, nhưng cũng tiếp thu

khá sâu sắc thi ca Trung Quốc…và nhất là thi ca đời Đường” [8, tr.199-200].

Để giải thích về ảnh hưởng của thơ Đường đối với Thơ mới, Phan Cư Đệ cho

biết: “Có lẽ không phải ngẫu nhiên mà Thơ mới chịu ảnh hưởng sâu sắc của

thơ Đường. Ngay tuổi ấu thơ họ đã nghe giọng ngâm thơ Đường giàu nhạc

điệu của cha anh, lớn lên các nhà Thơ mới đều thuộc ít nhiều thơ Đường. Có

người làm quen với bản thơ Đường qua bản chữ Hán nhưng cũng có người chỉ

3

biết một số thơ Đường qua các bản dịch của Tùng Vân, Tản Đà, Ngô Tất Tố,

Trúc Khê…Lại có người mang duyên nợ với thơ Đường qua Kiều, Chinh Phụ

Ngâm, thơ Tản Đà.” Hồn thơ Đường đã tan vào câu thơ lục tài tình của Nguyễn

Du và trong Chinh Phụ Ngâm ta thấy những ảnh hưởng khá rõ của Lý Bạch.

Một mặt khác thơ Đường phần nào cũng có nét giống với thơ tượng trưng Pháp

mà các nhà Thơ mới chịu ảnh hưởng: “Những sắc thái hàm súc, thâm trầm, kín

đáo, giàu nhạc điệu, giàu khả năng gợi cảm đã phảng phất trong thơ của một

số thi sĩ đời Đường như Lý Thương Ẩn, Giả Đảo, Mạnh Giao, Lý Hạ”[8, tr.202-

203]

Trong cuốn Nhìn lại một cuộc cách mạng trong thi ca, Huy Cận – Hà

Minh Đức chủ biên, 60 năm phong trào Thơ mới, các bài viết của Anh Thơ,

Ngô Văn Phú, Phan Cự Đệ cũng tiếp tục cho thấy sự gặp nhau giữa thơ Đường

và Thơ mới. Trong bài “Kỷ niệm và cảm nghĩ khi sáng tác Bức tranh quê trong

phong trào Thơ mới”. Anh Thơ đã nói rõ tác giả học tập được gì ở thơ Đường.

Còn Ngô Văn Phú qua bài “Suy ngẫm về phong trào Thơ mới trong thơ ca hiện

đại Việt Nam” thì cho biết nhiều nhà Thơ mới đã gắn bó máu thịt với thơ Đường

ra sao. Và Phan Cự Đệ cũng nhấn mạnhthêm vấn đề Thơ mới có chịu ảnh hưởng

khá đậm nét của thơ Đường trong bài “Một bước tiến mới của thi ca Việt Nam

trên con đường hiện đại hoá”[3, tr.77].

Ngô Văn Phú một trong những người đã rất trân trọng nguồn sống tinh

thần dào dạt Đường thi. Trong cuốn Thơ Đường ở Việt Nam với bài viết“Các

nhà thơ trong phong trào Thơ mới và thơ Đường”, ông cho người đọc thấy văn

minh phương Đông đã ăn sâu vào tâm hồn chúng ta như thế nào. Ông cũng lý

giải điều này như sau: “Những vương vấn ấy là lẽ tất nhiên, bởi các nhà thơ

trong phong trào Thơ mới trước khi hấp thụ văn minh phương Tây, trong cái

gien của họ, văn minh phương Đông đã thành máu thịt, từ cha ông truyền

lại”[21, tr.113]

4

Phương Lựu với cuốn Văn hoá , văn học Trung Quốc cung một số liên hệ

ở Việt Namđã chỉ rõ ảnh hưởng của Thơ mới, cụ thể hơn là qua bài viết “Vài

suy nghĩ nhân đi tìm ảnh hưởng của Trường hận ca và Tỳ bà hành trong thơ ca

nước nhà”. Ông viết “một số nhà thơ chúng ta trong khi phản ánh vấn đề ca kỹ

đều ít nhiều chịu sự gợi ý trực tiếp hoặc gián tiếp về cách đề xuất và giải quyết

vấn đề, thái độ đối với nhân vật, cấu tứ hình tượng, sử dụng ngôn ngữ…”[17,

tr.335].

Nguyễn Xuân Diện và Trần Văn Toàn qua bài viết “Bước đầu tìm hiểu

ảnh hưởng của thơ Đường đối với Thơ mới”, đã đặt vấn đề một cách tương đối

hệ thống ở cấp độ hình thức với những biểu hiện có thể quan sát được. Hai tác

giả đã “tiến hành phân loại và bước đầu đưa ra một số kết luận về mức độ,

phạm vi cũng như cơ chế ảnh hưởng của thơ Đường vào Thơ mới”(Tạp chí Hán

Nôm, số 3(36) – 1998).

Nhìn chung xung quanh vấn đề này, nhiều cứ liệu cũng như những vấn

đề lý luận đã được bổ sung và tổng kết, ý kiến của các nhà nghiên cứu là khá

thống nhất. Ai cũng nhận thấy diện mạo Đường thi trong Thơ mới và chiều

hướng tiếp thu có sáng tạo của các tác giả. Ai cũng nhận thấy chất liệu Đường

thi đã thấm sâu và đã trở thành một bộ phận hữu cơ trong chỉnh thể của thế giới

nghệ thuật Thơ mới. Tuy vậy, một sự khảo cứu toàn diện và công phu về ảnh

hưởng của thơ Đường đối với Thơ mới nhìn chung vẫn là một công việc trong

tương lai. Mặc dù vậy đó chính là những gợi ý hết sức quý báu cho luận văn.

Chúng tôi kế thừa những thành tựu đó và bổ sung thêm những tìm tòi mới,

trong đó có một số khía cạnh vấn đề mong muốn được trao đổi. Luận văn của

chúng tôi mang tên: “Dấu ấn Đường thi trong Thơ mới (qua trường hợp Huy

Cân, Vũ Hoàng Chương)” mong đóng góp một phần rất nhỏ bé của mình vào

việc nghiên cứu ảnh hưởng của thơ Đường đến Thơ mới nói chung và thơ Huy

Cận, thơ Vũ Hoàng Chương nói riêng.

5

3. Đối tượng và mục tiêu nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu

- Thơ Đường, tập trung trong ba tác giả lớn là Lý Bạch, Đỗ Phủ, Bạch

Cư Dị.

- Thơ Huy Cận tập trung trong tập “Lửa thiêng”, thơ Vũ Hoàng Chương

với hai tập thơ “Thơ Say” và “Mây”.

- Dấu ấn thơ Đường trong các tập thơ “Lửa thiêng”, “Thơ Say” và “Mây”.

3.2 Mục tiêu nghiên cứu

-Tìm ra dấu ấn Đường thi trong sáng tác thơ của Huy Cận, Vũ Hoàng

Chương qua những cấp độ để thấy được đóng góp, sự kế thừa và sáng tạo của

hai ông đối với thi ca nghệ thuật.

- Hai thi nhân đã tiếp thu tinh hoa Đường thi, từ đó làm giàu và phát

triển thơ ca dân tộc.

4. Nhiệm vụ và phương pháp nghiên cứu

4.1. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Tìm đọc và nghiên cứu các tập thơ của Huy Cận, Vũ Hoàng Chương

trước cách mạng tháng Tám năm 1945 như: “Lửa thiêng”, “Thơ Say” và “Mây”,

tuyển tập thơ Đường.

- Sưu tầm và nghiên cứu những bài phê bình và nghiên cứu về thơ

Đường, thơ Huy Cận, thơ Vũ Hoàng Chương, Thơ mới.

4.2. Phương pháp nghiên cứu

4.2.1.Phương pháp loại hình

- Giới thuyết về phương pháp: loại hình là tập hợp các sự vật hiện tượng

có đặc điểm chung nào đó. Loại hình học là khoa học nghiên cứu về loại hình