Danh nhân lịch sử Việt Nam - Đinh Tiên Hoàng

Đ A N t ì N ỷ i  N L Ị E t ì s ử

V I Ẹ T N A M

^ ------------------• -

mm

V

TIÊN

H w m

PHẠKiĩRimieiiHiiiie

IIÌIIÌIÙIIÍIIÌI nõRini

'ãiỉ.

Đ iN tí T Ẻ H m m

mm Mbh sA

VIÊTNAM

ĐINH TIÊN

m m Ẽ

PHẠIHĨRIỈỈÍIIGKHIỈIIG

HHÌIVỈĨDỈyiỉllHIÌII-IHlÌIIGIIII

LỜI NÓI ĐẦU

Dân tộc Việt Nam ta có lịch sử dựng nước và giữ nước lâu

đời, có một nền văn hóa vô cùng đặc sắc. Nen văn hóa đó là do

công lao tạo dựng của những con người Việt Nam, cỉia những

nhân vật lịch sử cụ thể.

Nằm trong dòng chảy của lịch sử loài người, lịch sử Việt

Nam đã trải qua những biến cố thăng trầm, có những năm tháng

độc lập, tự do, vươn lên mạnh mẽ với những sự tích anh hùng

lẫm liệt, nhưng cũng có những năm tháng loạn ly suy thoái, chìm

đắm trong cảnh nước mất nhà tan. Trong bối cảnh lịch sử đó, đã

xuất hiện những con người làm thay đổi diện mạo của xã hội,

góp phần tích cực vào công cuộc đấu tranh dựng nước và giữ

nước, mở ra một thời kỳ mới cho đất nước, đưa đất nước tiến lên.

Chính vì vậy họ được trang trọng ghi tên vào sử sách, được nhân

dân quý trọng, đời đời tôn vinh. Nhưng bên cạnh họ, còn có

những kẻ yếu hèn đê tiện, gặp khi Tổ quốc lâm nguy đã sẵn sàng

bắt tay với giặc, bị nhân dân căm thù lên án. Do đó, một yêu cầu

lớn đặt ra cho việc tìm hiểu, học tập lịch sử dân tộc là không phải

chỉ hiểu biết về các nhân vật chính diện, mà còn cả về những

nhân vật phản diện...., để trên cơ sở đó hiểu được đặc điểm phát

triển phong phú, đa dạng, phức tạp của lịch sử dân tộc, đặng rút

ra được những nhận xét, đánh giá, những kinh nghiệm và bài học

lịch sử cần thiết. Bộ sách Danh nhân lịch sử Việt Nam là nhằm

mục tiêu phục vụ đông đảo bạn đọc, những người yêu thích lịch

sử dân tộc, là theo tinh thần đó.

Trải qua hàng nghìn năm lịch sử, các thế hệ cha ông chúng ta

ở nhiều thế kỷ trước đã có nhiều nhà văn hóa, nhà sử học ghi lại

khá đầy đủ công tích của các danh nhân kiệt xuất trong các bộ

"chính sử', "dã sử', "dật sử"... Đó là những con người mà sự

nghiệp lẫý lừng của họ đã đóng góp cho quê hương đất nước, hoặc

tạo nên những thành tích lớn lao, hoặc mở ra hẳn một thời đại

mới. Chung quanh các nhân vật này cũng thường có những

truyền thuyết, giai thoại, thơ ca hấp dẫn mọi người bằng những

nét đẹp trí tuệ và cảm thức thẫm mỹ tuyệt vời mà gần gũi như

không có một danh nhân nào đi ra ngoài những nhận xét ấy.

Việc tìm him nghiâi cứu các danh nhân lịch sử vốn là một đề

tài hấp dẫn rất nhiều các nhà nghiên cứu và giới thức giả xưa nay.

Từ các thời xa xưa đã có nhiều học giả quan tâm thể hiện thành

những tác phẩm văn chương kỳ thú. Đến thời cận hiện đại lại có

nhiầi hơn các công trình sáng tác, biên khảo các loại truyện ký, tiểu

|1 Ạ t fT * __________ ____ rt _____1_ Ỉ T ______ ^ ___

Bà Trưng, Bà Triệu, Đinh Tiên Hoàng, Ngô Quyền, Lý Thường

Kiệt, Trần Hưng Đạo, Quang Trung, Nguyễn Công Trứ... Nhưng

đến nay, loại sách này cũng đã trở nên khó tìm. Vả lại, những

truyện đó cũng có những điểm hạn chế, bất cập về mặt này mặt khác

trong nội dung biầi hiện của nó, và nó đã bị thời đại vượt qua, cần

được đính chính lại theo nhận thức mới của thời đại hiện nay.

>í- *

Bộ sách Danh nhân lịch sử Việt Nam đã nhận được sự

hưởng ứng và cộng tác của các nhà nghiên cứu lịch sử, văn hóa

học, những người tâm huyết với việc tìm hiểu lịch sử Việt Nam,

mong muốn phổ biến những kiến thức lịch sử giúp cho độc giả

gần xa hiểu sâu hơn, toàn diện hơn về các danh nhân lịch sử.

Tuy cách tiếp cận các nhãn vật lịch sử của các tác giả chưa đạt

tới mức độ nghiên cứu chuyên sâu ở mức độ hàn lâm, nhưng cũng

đã cố gắng để mang đến những thông tin một cách toàn diện,

nhiầi chiều về các nhân vật lịch sử, phổ cập rộng rãi tới đông đảo

bạn đọc, giúp họ có thể tiếp thu nội dung một cách dễ dàng thoáng

nhẹ, dễ nhớ lâu dài. Nhóm biên soạn cũng đã cố gắng để tránh

những sai sót, bất cập, hạn chế của những cuốn sách của các tác giả

trước đây, đồng thời còn mang đến những kiến thức mới, những

phân tích lý giải rõ ràng, đúng đắn, hợp lôgíc và nhận thức tư duy

đổi mới đối với lịch sử và nhân vật lịch sử....

Trong nội dung của các tập sách này, ngoài phần mô tả, kể

lại đầy đủ con người, cuộc đời và sự nghiệp của danh nhân, ở

phần lớn các tập sách được ấn hành lần này đều cố thêm phần

Phục lục kèm theo, trong đó hàm chứa những trang tư liệu mới

ăược bổ sung nhằm thuyết minh rõ thêm để bổ sung cho phần

chính văn ở trên. Đó là những văn bản bình luận, nhận định,

đánh giá danh nhân đó của những học giả, hoặc các mẩu giai

thoại, huyền sử, thơ ca dân gian, hoặc các tư liệu lịch sử vừa mới

được phát hiện, khai thác từ các gia phả, thần phả, các tư liệu

trong thư tịch cổ Hán Nôm... khá đa dạng phong phú mà từ trước

chưa được biết đến. Phần phụ lục này khá quan trọng và mới mẻ,

sẽ giúp ích cho các nhà nghiên cứu và đông đảo bạn đọc....

Xin mời quý độc giả lần lượt tiếp cận cóc tập sách của bộ sách

này. Tuy nhóm biên soạn đã có nhiều cố gắng, song không tránh

khỏi những thiếu xót và hạn chế, xin quý vị rộng lòng lượng thứ.

Rất mong nhận được những ý kiến phê bình đóng góp của bạn đọc

gần xa để bộ sách được hoàn thiện hơn trong lần xuất bản sau.

Hà Nội, mùa xuân năm Nhâm Thìn 2Ẩ)12

Thay mặt nhóm biên soạn

PGS. TS Sử học Chương Thâu

GIìỉCơiuị Jfô t

cuộc CHIẾN TRONG THUNG LŨNG

Vào ngày rằm tháng hai năm Giáp Thần (924), tại châu

Đại Hoàng, sách Đào úc, trong dinh của Đinh Công Trứ,

thứ sử Hoan Châu, các gia nhân bận tíu tít, họ vui vẻ khi

vợ của ông chủ vừa sinh con trai. Ngay từ lúc đứa trẻ cất

tiếng khóc chào đời, bà đỡ đã mỉm cưòi nói với phu nhân

Đàm Thị;

- Chúc mừng phu nhân sinh quý tử. Thằng bé này

tưóng mạo nom khác thường, mắt nó linh hoạt, chân tay lại

dài rộng. Chắc hẳn sau này sẽ làm rạng danh cha họ Đinh.

Đàm Thị nhìn con trai, thấy nó quả có tướng mạo lạ

thường. Bà mỉm cười:

- Không rõ phu quân ta đã biết chuyện này chưa?

Một thị nữ thưa:

- Bẩm, ông đã nhận được tin báo về việc phu nhân

sinh con trai. Chắc ông sắp về đấy ạ.

Thị nữ chưa dứt lời đã thấy E)inh Công vui vẻ bước vào:

- Ta rất vui vì nàng đã sinh cho ta một đứa con trai.

Đưa thằng bé ra đây cho ta ngắm con trai của ta nào.

Một thị nữ nhanh nhẹn ẵm đứa trẻ mới sinh bước ra.

Đinh Công ngắm nhìn đứa bé, cười vui vẻ:

- Chà, trông nó cũng được đấy chứ, khỏe mạnh dài

rộng lắm. Ta đặt tên cho con là Đinh Bộ Lĩnh, nàng thấy

thế nào?

Đàm Thị nhìn chồng vui vẻ:

- Phu quân đặt cho con cái tên ấy, chắc cũng đã cân

nhắc cẩn thận. Thiếp chỉ biết hoan hỉ vâng theo thôi. Mong

rằng con trai chúng ta lớn lên khỏe mạnh, giỏi giang, có thể

như cha nó là may mắn lắm.

- Sao lại như cha nó, hổ phụ sinh hổ tử, chắc chắn con ta

phải hơn cha nó chứ. Đinh Công nhìn vợ vừa cưòi vừa nói:

- Thôi nàng nghỉ đi cho khỏe. Ta có việc phải làm. Để

ta gọi các gia nhân đến, cần gì nàng cứ nói cho ta biết.

Nói xong, Đinh Công vui vẻ bước ra. Đàm Thị là người

thiếp yêu của ông. Giờ ông đã cao tuổi mà lại sinh được

một bé trai kháu klủnh khỏe mạnh, thật là có phúc.

5f

*

Năm tháng trôi qua, Đinh Bộ Lĩnh ngày càng khôn

lớn. Tuy nhiên, cậu không còn nhìn thấy mặt cha bởi cha

cậu đã sớm lìa đời. Hàng ngày, cậu theo đàn trâu vào

thung lũng chăn thả cùng với các trẻ mục đồng khác. Cha

mất sớm, cậu phải nương nhờ người chú là Đinh Thúc Dự

ở làng Uy Viễn, thuộc sách Bông.

Vốn tính hiếu động, Đinh Bộ Lĩnh thường là ngưòi

cầm đầu lũ trẻ mục đồng trong các trò chơi ở thung lũng

và bao giờ cậu cũng là ngưòi chiến thắng.

Hôm nay cũng vậy, sau khi thả trâu cho gặm cỏ trong

10

thung lũng, đám trẻ quây quần chơi trò vật nhau xem đứa

nào khỏe hơn. Chúng vòng trong vòng ngoài hò hét khích

lệ hai đứa trẻ đang quần nhau huỳnh huỵch trên đám cỏ.

Đứa to cao là thằng đầu chòm của đám mục đồng bên

Thung Lá bị một đứa trẻ nhỏ hơn, tóc cắt trái đào đang

ngồi lên trên người, hai chân như hai gọng kìm khóa chặt

khiến nó không thể nhúc nhích. Nó cố tìm cách bật người,

thay đổi tư thế để quật thằng bé đang ngồi trên người nó

nhưng không nổi. Mặt nó đỏ tía, nó gắng sức tìm cách lật

đối thủ nhưng đành thúc thủ hết cách cựa quậy trong khi

đám trẻ Thung Lau ra sức cổ vũ đầu chòm mục đồng của

mình. Thằng bé đã thắng chòm mục đồng bên Thung Lá là

Đinh Bộ Lĩnh. Dù Đinh Bộ Lĩnh nhỏ người hơn nhưng do

nhanh nhẹn và mưu mẹo nên bất cứ keo vật nào, cậu đều

tìm được cách thắng đối thủ. Đám trẻ Thung Lau thắng

cuộc khiến đàn trâu chúng chăn dắt được thả ở bãi cỏ non

hơn, lại gần nguồn nước. Trong thung lũng này, từ xưa tới

giờ, đã thành tiền lệ, ngay trong đám trẻ mục đồng cũng

luôn có sự cạnh tranh về khu chăn thả. Bãi chăn thả chỉ

được xác định khi cuộc tỷ thí giữa hai đầu chòm mục đồng

kết thúc, bên nào thua phải đưa đàn gia súc đi chăn thả nơi

xa hơn, xa cả nguồn nước.

Trước đây, đám trẻ mục đồng bên Thung Lau thường

chịu nước lép bởi đầu chòm mục đồng bên Thung Lá là

thằng bé khỏe mạnh, rất giỏi vật, chưa một đứa trẻ nào bên

Thung Lau hạ nổi nó cho đến khi Đinh Bộ Lĩnh đưa trâu

của người chú đến thung lũng chăn thả. Lúc đầu, thằng bé

cầm đầu đám trẻ bên Thung Lá khinh khỉnh khi nhìn thấy

Đinh Bộ Lĩnh bước ra xới vật trong tiếng hò reo của đám

trẻ bên Thung Lau. Nó không ngờ rằng thằng bé nhỏ

11

người hơn nó lại nhanh nhẹn và có miếng vật hiểm như

thế. Sau khi Đinh Bộ Lĩnh vỗ vào bụng nó 3 cái, nó đành

chịu thua, lồm cồm bò dậy cùng đám trẻ Thung Lá dồn

trâu về bãi chăn thả phía xa, nghĩ bụng sẽ tìm cách dạy cho

thằng bé bên Thung Lau này một bài học.

Khi đám trẻ Thung Lá dồn trâu đi xa, đám trẻ mục

đồng Thung Lau liền quây lấy Đinh Bộ Lĩnh. Đứa nắn tay,

nắn chân, đứa thì vỗ vào người Đinh Bộ Lĩnh, tranh nhau

hỏi Đinh Bộ Lĩnh cách làm thế nào khóa được chòm mục

đồng bên Thung Lá. Đinh Bộ Lĩnh hớn hở nói:

- Học là được thôi mà. Từ mai chúng ta được thả ữâu gần

đây, không lo bị cọp bắt, nên có thể cùng nhau luyện võ.

- Đám trẻ nhao nhao:

- Luyện võ hả, hay quá.

Hôm sau như đã hẹn, đám trẻ Thung Lau rủ nhau

luyện vô. Chúng quần nhau huỳnh huỵch trong tiếng cổ

vũ của những đứa đứng bên ngoài. Chợt Lưu Cơ - một trẻ

mục đồng cũng trạc tuổi Đinh Bộ Lĩnh hớt hải chạy về nói;

- Không ổn rồi, đám trẻ Thung Lá đang chia nhau ra

luyện võ, chúng định quyết chiến một trận vói chúng ta để

giành lại nơi chăn thả cũ.

Nguyễn Bặc, một trẻ mục đồng ở gần nhà Đinh Dự,

chú của Đinh Bộ Lĩnh lên tiếng:

- Không sợ, đánh thì đánh chứ sao.

Đinh Điền lớn tuổi hơn một chút, tỏ vẻ hiểu biết nói:

- Đã biết chúng nó đánh chúng ta thế nào chưa?

Đinh Bộ Lĩnh gật đầu:

- Đúng thế, phải xem chúng định làm gí chúng ta, thi vật

17

hay ném đá, đánh bằng gậy hoặc quất bằng dây rừng chứ?

Trịnh Tú gật đầu:

- Bộ Lĩnh nói phải lắm, để tôi đi thám thính xem thế

nào nhé.

Chỉ một lát sau, Trịnh Tú trở về bảo:

- Đám trẻ bên đó chia thành từng đội. Chúng đã phân

công một đứa ra khiêu khích trước. Chỉ cần bên ta có người

đáp trả là chúng sẽ theo hiệu lệnh của chòm mục đồng, cái

thằng hôm trước thua Bộ Lĩnh ấy xông lên. Mỗi đội đều có

vũ khí riêng. Chắc chắn là chúng nó quyết đòi bằng được

nơi chăn thả mà trước đây chúng đã thả trâu ở đó. Chúng

nó không chấp nhận cuộc đấu giữa hai chòm trưởng đâu.

Đinh Bộ Lĩnh gật đầu:

- Thế cũng phải. Đấu lại cho công bằng. Chúng ta cũng

chia thành đội. Đội ở giữa là Đinh Điền và Nguyễn Bặc chi

huy, hai đội hai bên do Trịnh Tú và Lưu Cơ phụ trách, thế

được không?

Đám trẻ nghi hoặc nhìn Bộ Lĩnh:

- Thế còn cậu thì làm gì?

Tớ sẽ ngồi ưên lưng trâu, làm tổng chỉ huy. Các cậu lại

cả đây. '

Mấy đứa trẻ chụm đầu lại bàn bạc, có vẻ phấn khích

lắm. Đinh Bộ Lĩnh dặn:

- Theo tớ, đây là việc phải hết sức giữ bí mật, nếu

không chúng ta sẽ thua đấy.

- Được rồi, đám trẻ đồng thanh nói và giải tán, hẹn sớm

mai sẽ quyết chiến với đám trẻ mục đồng bên Thung Lá.

Sớm hôm sau, đám trẻ mục đồng tụ tập ở thung lũng

từ sớm và đúng như Trịnh Tú nói, một mục đồng bên

13

Thung Lá tự tiện đưa trâu tới chăn thả ở bãi của mục đồng

Thung Lau. Hai bên cãi nhau một lúc và theo hiệu lệnh của

chòm mục đồng Thung Lá, một đội quân mục đồng đứa

thì cầm gậy, đứa thì cầm dây rừng xông vào đàn trâu của

mục đồng Thung Lau, ra sức quất gậy và dây rừng vào

lưng trâu. Đàn trâu hoảng sợ bắt đầu chạy tán loạn khỏi

bãi chăn thả.

Ngay lúc ấy, theo tiếng huýt sáo của Đinh Bộ Lĩnh, mấy

cánh quân mục đồng bên Thung Lau từ hai phía và trước

mặt tiến lên, tay cũng lăm lăm gậy và dây rừng. Đám hẻ bên

Thung Lá không ngờ đám trẻ bên Thung Lau đã phòng vệ

trước, bất giác quay đầu bỏ chạy. Nhưng chúng không ngờ,

đàn trâu của chúng đang hoảng hốt giẫm đè lên nhau bỏ

trốn. Hóa ra, Đinh Bộ Lĩnh đã bí mật cùng mấy mục đồng

buộc rơm vào đuôi trâu rồi châm lửa đốt và xua cho chúng

chạy. Mấy con trâu kinh hãi vì bị lửa đốt, chạy nhào vào

giữa đàn ữâu khiến lũ trâu hoảng hốt giẫm đạp lên nhau,

lao về phía bìa rừng. Đám mục đồng Thung Lá sợ hãi, tìm

mọi cách giằng những thứ buộc ở đuôi mấy con trâu ra rồi

đánh mõ liên tục, xua đàn ữâu về bãi chăn thả cũ.

Thế là cánh quân mục đồng của Đinh Bộ Lĩnh toàn

thắng. Sau hôm đó, đám trẻ chăn trâu tôn Đinh Bộ Lĩnh

làm chủ tướng. Hàng ngày chúng bẻ bông lau làm cờ, chia

thành từng đội để tập trận, lúc tiến lúc lui. Sau buổi tập,

chúng lại công kênh Đinh Bộ Lĩnh bằng cách bắt tay như

ngai kiệu cho Bộ Lĩnh ngồi.

Câu chuyện của đám ữẻ mục đồng dần dần lan

truyền. Dân chúng trong vùng, nhất là các cụ phụ lão nhìn

những cảnh ấy đều bảo nhau, chắc sau này Đinh Bộ Lĩnh

sẽ có một sự nghiệp phi thường.

14

Bấy giờ bốn phương loạn lạc, thổ hào các vùng đều ra

sức tranh bá đồ vương, luôn dùng gươm giáo để đọ sức,

đem quân đi gây chiến các nơi khác, cảnh tượng ấy đã tác

động tới Đinh Bộ Lĩnh khiến cậu nuôi ước mơ một ngày

kia cũng có thể uy nghi ừên ngựa, múa gươm trổ tài với

thiên hạ.

Còn ở đây, trong thung lũng này, đám trẻ mục đồng

đang bắt chéo tay làm kiệu cho cậu ngồi rước đi quanh

cánh đồng. Những cây hoa lau được phất cao lên như cờ

nghi vệ của thiên tử. Sau đám cờ lau, kiệu người là hàng

chục, hàng trăm các chiến binh nối đuôi nhau hò hét hoan

hô thật náo nhiệt. Thế rồi dần dần, bọn trẻ các thôn đều

tuân theo mệnh lệnh của Bộ Lĩnh.

Đội quân của Bộ Lĩnh ngày một đông đảo. Lúc này

không thể huýt sáo để ra mệnh lệnh, cần có một cái trống

trận lớn. Đinh Bộ Lĩnh nghĩ mãi và cậu mỉm cưòi khoái

chá. Phải khao quân một bữa, giết trâu rồi lột lấy da làm

trống. Nhưng lấy trâu ở đâu? Chỉ có cách xẻ thịt con trâu

mộng của chú Đinh Dự. '

Nghĩ là làm, hôm sau Đinh Bộ Lĩnh cho đám trẻ vật

con trâu mộng ra làm thịt. Lũ trẻ được một phen ăn uống

no say, đứa nào cũng ngồi xoa bụng vì ăn quá no. Trong

khi đó, Bộ Lĩnh lấy cái đuôi trâu cắm sâu vào đất ở một cửa

hang rồi chạy về làng hớt hải nói:

- Chú ơi, mau lên, không sẽ mất trâu.

Ngưòi chú ngạc nhiên:

- Sao lại mất trâu?

15

- Con trâu nhà ta nó chui xuống một cái hang sâu

lắm, chỉ còn cái đuôi nhô lên. Cháu đã cố lôi lên nhưng

không được.

Nghe Đinh Bộ Lĩnh nói vậy, người chú hốt hoảng chạy

theo cháu ra một cái hang sâu trong thung lũng, ông cố

lần xuống miệng hang thì nhìn thấy cái đuôi trâu vắt vẻo.

Òng hoảng hốt cầm đuôi trâu lôi mạnh. Cái đuôi bật ra

khỏi đất khiến ông ngã đau điếng. Biết bị cháu lừa, ông

điên tiết nhổm dậy đuổi Đinh Bộ Lĩnh, định cho thằng

cháu bất trị một trận nhớ đời.

Ông vác dao đuổi. Đinh Bộ Lĩnh ba chân bốn cẳng

chạy ra phía bờ sông, người chú bực mình càng đuổi gấp.

Hoảng quá, Đinh Bộ Lĩnh nhảy đại xuống nước mất tăm.

Nước sông tung toé, cao đến hơn đầu người, đúng vào lúc

nắng quái chiều hôm chiếu vào thành một chùm hào

quang óng ánh, rực rỡ. Người chú nhìn ra có cảm giác như

có một cái đầu rồng chúc xuống để cõng thằng bé lên cao.

Ồng bất giác tưởng như có rồng vàng hạ xuống đón cháu,

vội vàng quì xuống nhắm nghiền mắt lại. Khi mở mắt ra thì

mặt sông trở lại bằng phẳng, nắng cũng vừa tàn còn đứa

cháu của ông thì chẳng thấy quay lên. ông đành cắm con

dao xuống đất, ngồi chờ, vừa chờ vừa lo ngại...

Bọn trẻ chăn trâu cũng đồn đại thêm thắt vào việc này.

Chúng đồn rầm lên là Đinh Bộ Lĩnh đã được rồng vàng hạ

xuống đưa đi một nơi xa. Tương truyền sau này, chỗ người

chú cắm dao được gọi là núi cắm gươm, còn dáng điệu

người chú gục đầu thì được cho là noi "chú lạy cháu".

16