Đánh giá khả năng sinh trưởng, phát triển và năng suất của một số giống đậu tương trên đất dốc trong

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o

Tr−êng ®¹i häc n«ng nghiÖp hµ néi

-----
-----

LÊ THANH HOA

ðÁNH GIÁ KHẢ NĂNG SINH TRƯỞNG, PHÁT TRIỂN VÀ

NĂNG SUẤT CỦA MỘT SỐ GIỐNG ðẬU TƯƠNG TRÊN

ðẤT DỐC TRONG ðIỀU KIỆN NƯỚC TRỜI TẠI ðỊA BÀN

HUYỆN MƯỜNG KHƯƠNG, TỈNH LÀO CAI

LUẬN VĂN THẠC SĨ NÔNG NGHIỆP

Chuyên ngành : Trồng trọt

Mã số : 60.62.01

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. VŨ ðÌNH HOÀ

Hµ néi - 2010

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ........... i

LỜI CAM ðOAN

Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên cứu khoa học do tôi trực tiếp

thực hiện, dưới sự hướng dẫn khoa học của PGS.TS. Vũ ðình Hòa.

Các số liệu, kết quả nghiên cứu trình bày trong luận văn là trung thực và

chưa từng ñược công bố trong bất cứ công trình nào khác.

Tác giả

Lê Thanh Hoa

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ........... ii

LỜI CẢM ƠN

Trong quá trình thực hiện ñề tài và hoàn thành bản luận văn này, bên

cạnh sự nỗ lực phấn ñấu của bản thân, tôi ñã nhận ñược sự giúp ñỡ quý báu

tận tình của các tập thể, cá nhân và gia ñình.

Nhân dịp này, cho phép tôi bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tới

thầy giáo PGS.TS. Vũ ðình Hòa ñã tận tình hướng dẫn tôi trong suốt quá

trình thực hiện cũng như hoàn chỉnh luận văn.

Tôi xin trân trọng cảm ơn tập thể cán bộ: Bộ môn di truyền – chọn giống

khoa Nông học trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội, Phòng NN&PTNT,

phòng Thống kê, Trạm Khuyến nông, Trạm bảo vệ thực vật huyện Mường

Khương, Chi cục bảo vệ thực vật tỉnh Lào Cai ñã tạo mọi ñiều kiện thuận lợi

giúp ñỡ tôi trong học tập và nghiên cứu.

Cảm ơn bạn bè, ñồng nghiệp và gia ñình ñã cổ vũ và giúp ñỡ về mọi mặt

ñể tôi hoàn thành bản luận văn này.

Tác giả

Lê Thanh Hoa

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ........... iii

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

CT : Công thức

CS : Cộng sự

ðHNN : ðại học Nông nghiệp Hà Nội

IRRI : Viện nghiên cứu lúa quốc tế

LAI : Chỉ số diện tích lá

NXB : Nhà xuất bản

NS : Năng suất

TGST : Thời gian sinh trưởng

NSLT : Năng suất lý thuyết

r : Hệ số tương quan

NSTT : Năng suất thực thu

NXBNN : Nhà xuất bản Nông nghiệp

P1000 : Khối lượng 1000 hạt

TB : Trung bình

VKHKTNN : Viện khoa học kỹ thuật nông nghiệp

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ........... iv

MỤC LỤC

Lời cam ñoan...................................................................................................i

Lời cảm ơn .....................................................................................................ii

Danh mục các chữ viết tắt .............................................................................iii

Mục lục ........................................................................................................iv

Danh mục các bảng biểu...............................................................................vii

Danh mục ñồ thị và biểu ñồ...........................................................................ix

1. MỞ ðẦU ...................................................................................................1

1.1. ðẶT VẤN ðỀ..............................................................................................1

1.2. MỤC ðÍCH, YÊU CẦU CỦA ðỀ TÀI......................................................2

1.2.1. Mục ñích............................................................................................2

1.2.2. Yêu cầu..............................................................................................2

1.3. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN CỦA ðỀ TÀI.........................2

1.3.1. Ý nghĩa khoa học ...............................................................................2

1.3.2. Ý nghĩa thực tiễn................................................................................3

2. TỔNG QUAN TÀI LIỆU.........................................................................4

2.1 NGUỒN GỐC VÀ SỰ PHÂN BỐ CÂY ðẬU TƯƠNG..........................4

2.2. TÌNH HÌNH SẢN XUẤT ðẬU TƯƠNG TRÊN THẾ GIỚI VÀ TRONG

NƯỚC...........................................................................................................5

2.2.1. Tình hình sản xuất ñậu tương trên thế giới.........................................5

2.2.2. Tình hình sản xuất ñậu tương trong nước...........................................6

2.3. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU, CHỌN TẠO GIÔNG ðẬU TƯƠNG

TRÊN THẾ GIỚI VÀ Ở VIỆT NAM .........................................................9

2.3.1. Tình hình nghiên cứu, chọn tạo giống ñậu tương trên thế giới ...........9

2.3.2. Tình hình nghiên cứu, chọn tạo giống ñậu tương ở Việt Nam ..........12

2.4. CÁC YÊU CẦU KỸ THUẬT...................................................................15

2.4.1. Yêu cầu nhiệt ñộ ..............................................................................15

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ........... v

2.4.2. Yêu cầu về ánh sáng ........................................................................16

2.4.3. Yêu cầu về nước ..............................................................................17

2.4.4. Yêu cầu về ñất ñai và dinh dưỡng ....................................................18

2.5. CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VIỆC XÁC ðỊNH BỘ GIỐNG

ðẬU TƯƠNG............................................................................................19

2.6. BIỆN PHÁP CANH TÁC TRÊN ðẤT DỐC...........................................23

3. VẬT LIỆU, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU..........25

3.1. VẬT LIỆU, THỜI GIAN VÀ ðỊA ðIỂM NGHIÊN CỨU .....................25

3.1.1. Vật liệu nghiên cứu..........................................................................25

3.1.2. Các vật liệu khác..............................................................................25

3.1.3. Thời gian, ñịa ñiểm nghiên cứu........................................................26

3.2. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU......................................................................26

3.3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.............................................................26

3.3.1. ðiều tra ñiều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội và hiện trạng sản xuất ñậu

tương trên ñất dốc huyện Mường Khương tỉnh Lào Cai. ..................26

3.3.2. Xác ñịnh giống ñậu tương có khả năng sinh trưởng phát triển tốt và

cho năng suất cao trên ñất dốc trong ñiều kiện nước trời..................27

3.5. CÁC CHỈ TIÊU THEO DÕI......................................................................29

3.5.1. Các chỉ tiêu sinh trưởng, phát triển ..................................................29

3.5.2 Một số chỉ tiêu về ñặc tính sinh lý....................................................29

3.5.3. Các chỉ tiêu về mức ñộ nhiễm sâu, bệnh hại và chịu ñiều kiện ngoại

cảnh bất thuận..................................................................................30

3.5.4. Các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất....................................31

3.6. PHƯƠNG PHÁP XỬ LÝ SỐ LIỆU .........................................................32

4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN......................................33

4.1. ðIỀU KIỆN TỰ NHIÊN VÀ THỰC TRẠNG SẢN XUẤT ðẬU

TƯƠNG CỦA HUYỆN MƯỜNG KHƯƠNG.........................................33

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ........... vi

4.1.1. ðiều kiện tự nhiên............................................................................33

4.1.2. ðiều kiện xã hội...............................................................................36

4.1.4. Tình hình sản xuất ñậu tương chung của huyện Mường Khương .....38

4.1.5. Thực trạng sản xuất ñậu tương trên ñất dốc tại huyện Mường Khương .40

4.2. KHẢ NĂNG SINH TRƯỞNG, PHÁT TRIỂN MỘT SỐ GIỐNG ðẬU

TƯƠNG TRÊN ðẤT DỐC TRONG ðIỀU KIỆN NƯỚC TRỜI...........43

4.2.1. Thời gian sinh trưởng qua các thời kỳ và tỷ lệ nảy mầm của các giống

ñậu tương.........................................................................................43

4.2.2. ðộng thái tăng trưởng chiều cao cây của các giống ñậu tương.........47

4.2.3 Diện tích lá và chỉ số diện tích lá của các giống ñậu tương qua các

thời kỳ..............................................................................................49

4.2.4. Chiều cao cây, chiều cao ñóng quả, số ñốt hữu hiệu và số cành cấp 1

của các giống ñậu tương...................................................................52

4.2.5. Khối lượng tươi và khả năng tích lũy chất khô qua các thời kỳ sinh

trưởng ..............................................................................................54

4.2.6. Sự hình thành nốt sần của các giống ñậu tương................................58

4.2.7. Mức ñộ nhiễm sâu, bệnh hại và khả năng chịu ñiều kiện ngoại cảnh

bất thuận ..........................................................................................60

4.3. Năng suất và các yếu tố cấu thành năng suất....................................63

4.4. ðánh giá một số chỉ tiêu liên quan ñến năng suất và năng suất trung

bình 2 vụ nghiên cứu........................................................................67

5. KẾT LUẬN VÀ ðỀ NGHỊ.....................................................................69

5.1. KẾT LUẬN................................................................................................69

5.2. ðỀ NGHỊ....................................................................................................69

TÀI LIỆU THAM KHẢO..........................................................................71

PHỤ LỤC....................................................................................................75

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ........... vii

DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU

Trang

Bảng 2.1. Tình hình sản xuất ñậu tương trên thế giới từ năm 2003 ñến năm

2007 ...........................................................................................5

Bảng 2.2. Diện tích, năng suất và sản lượng ñậu tương năm 2007 của một

số nước sản xuất ñậu tương trên thế giới ....................................6

Bảng 2.3. Tình hình sản xuất ñậu tương ở Việt Nam từ năm 2003 – 2007. 7

Bảng 3.1. Các giống ñậu tương sử dụng làm vật liệu nghiên cứu..............25

Bảng 4.1. Số liệu khí tượng trung bình 5 năm (2005 - 2009)

huyện Mường Khương – tỉnh Lào Cai......................................35

Bảng 4.2. Hiện trạng sử dụng ñất nông nghiệp năm 2009 huyện Mường

Khương tỉnh Lào Cai................................................................37

Bảng 4.3. Diện tích, năng suất, sản lượng ñậu tương huyện

Mường Khương........................................................................39

Bảng 4.4. Hiện trạng sản xuất ñậu tương trên ñất dốc huyện Mường

Khương ....................................................................................40

Bảng 4.5. Năng suất ñậu tương trên ñất dốc và ñất ruộng .........................41

Bảng 4.6. Cơ cấu giống ñậu tương gieo trồng tại huyện Mường Khương .42

Bảng 4.7. Thời gian sinh trưởng qua các thời kỳ và tỷ lệ nảy mầm của các

giống ñậu tương vụ hè thu năm 2009........................................46

Bảng 4.8. Thời gian sinh trưởng qua các thời kỳ và tỷ lệ nảy mầm của các

giống ñậu tương vụ xuân hè năm 2010 .....................................46

Bảng 4.9. ðộng thái tăng trưởng chiều cao thân chính của các giống ñậu

tương vụ hè thu 2009................................................................47

Bảng 4.10. ðộng thái tăng trưởng chiều cao thân chính của các giống ñậu

tương vụ xuân hè năm 2010......................................................48

Bảng 4.11. Diện tích lá và chỉ số diện tích lá của các giống ñậu tương qua

các thời kỳ vụ hè thu 2009........................................................50

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ........... viii

Bảng 4.12. Diện tích lá và chỉ số diện tích lá của các giống ñậu tương qua

các thời kỳ vụ xuân hè 2010 .....................................................51

Bảng 4.13. Chiều cao cây, số cành cấp 1 và số ñốt hữu hiệu vụ hè thu

2009 .........................................................................................52

Bảng 4.14. Chiều cao cây, số cành cấp 1 và số ñốt hữu hiệu vụ xuân hè năm

2010 .........................................................................................53

Bảng 4.15. Khả năng tích lũy chất khô của các giống ñậu tương qua các thời

kỳ sinh trưởng vụ hè thu 2009 ..................................................56

Bảng 4.16. Khả năng tích lũy chất khô của các giống ñậu tương qua các thời

kỳ sinh trưởng vụ xuân hè 2010................................................57

Bảng 4.17. Khả năng hình thành nốt sần của các giống ñậu tương qua các

thời kỳ vụ hè thu năm 2009 ......................................................58

Bảng 4.18. Khả năng hình thành nốt sần của các giống ñậu tương qua các

thời kỳ vụ xuân hè năm 2010....................................................59

Bảng 4.19. Mức ñộ nhiễm sâu, bệnh hại chính, tính chống ñổ và tách vỏ quả

của các giống ñậu tương vụ hè thu 2009...................................61

Bảng 4.20. Mức ñộ nhiễm sâu, bệnh hại chính, tính chống ñổ và tách vỏ quả

của các giống ñậu tương vụ xuân hè 2010 ................................62

Bảng 4.21. Các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất của các giống ñậu

tương vụ hè thu năm 2009 ........................................................65

Bảng 4.22. Các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất của các giống ñậu

tương vụ xuân hè 2010 .............................................................66

Bảng 4.23. Một số chỉ tiêu liên quan ñến năng suất và năng suất trung bình

của các giống ñậu tương ở 2 thời vụ .........................................67

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ........... ix

DANH MỤC ðỒ THỊ VÀ BIỂU ðỒ

Trang

ðồ thị 4.1: ðộng thái tăng trưởng chiều cao cây vụ hè thu 2009 ................48

ðồ thị 4.2: ðộng thái tăng trưởng chiều cao cây vụ xuân hè 2010..............49

Biểu ñồ 4.3: Năng suất thực thu của các giống ñậu tương.............................66

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ........... 1

1. MỞ ðẦU

1.1. ðẶT VẤN ĐỀ

Cây ñậu tương (Glycine max (L.) Merrill) còn gọi là ñậu nành là một cây

trồng cạn ngắn ngày, có giá trị kinh tế cao. Sản phẩm hạt ñậu tương làm thực

phẩm cho con người, thức ăn cho gia súc, nguyên liệu cho công nghiệp và là

một mặt hàng xuất khẩu có giá trị. Hạt ñậu tương có thành phần dinh dưỡng

cao, hàm lượng Protein trung bình khoảng từ 38 – 40%, lipit từ 15 – 20%,

hydrat các bon từ 15 – 16% cùng nhiều loại sinh tố và muối khoáng quan

trọng cho sự sống. Protein của ñậu tương có phẩm chất tốt nhất trong số các

protein có nguồn gốc thực vật, chính vì vậy từ hạt ñậu tương người ta ñã chế

biến ra hàng trăm loại thức ăn khác nhau có giá trị dinh dưỡng cao như ñậu

phụ, giá, bột ñậu nành, tương, xì dầu và thịt nhân tạo [16].

Cây ñậu tương có nguồn gốc từ miền nam Trung Quốc nhưng nó ñã

ñược trồng ở Việt Nam từ lâu ñời. Tuy nhiên, diện tích trồng ñậu tương ở Việt

Nam vẫn còn hạn chế, năng suất còn rất thấp so với năng suất bình quân trên

thế giới.

ðậu tương ñược gieo trồng ở tất cả các vùng sinh thái ở Việt Nam,

nhưng vùng miền núi phía bắc là một trong những vùng sản xuất chính quan

trọng nhất trong 7 vùng sinh thái. Những năm gần ñây, diện tích gieo trồng

ñậu tương vùng trung du và miền núi chiếm khoảng trên 36% tổng diện tích

ñậu tương trên toàn quốc, nhưng năng suất lại thấp nhất mới chỉ ñạt 10 tạ/ha.

Mường Khương là huyện vùng cao biên giới của tỉnh Lào Cai, trung

tâm huyện lỵ cách trung tâm tỉnh lỵ Lào Cai 50 km về phía ñông, có diện tích

ñất tự nhiên là 55.226 ha, trong ñó có 8.621,04 ha ñất nông nghiệp (ñất dốc

dành cho các cây mầu là 6.350 ha). ðậu tương là cây trồng ngắn ngày ñóng

vai trò quan trọng thứ 2 sau cây ngô ñối với người nông dân huyện Mường

Khương, ngoài ra ñậu tương là cây trồng truyền thống của ñịa phương từ

Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ........... 2

nhiều năm nay với giống Vàng Mường Khương ñược nhiều người biết ñến.

Do tập quán canh tác lạc hậu, nhận thức của người dân không ñồng ñều nên

năng suất ñậu tương còn thấp.

Mặc dù ngành nông nghiệp huyện Mường Khương ñã có nhiều chủ

trương, giải pháp giúp người dân phát triển sản xuất cây ñậu tương nhưng

diện tích cũng như năng suất ñậu tương trên ñịa bàn huyện hiện nay vẫn còn

thấp chưa tương xứng với tiềm năng của huyện. Có nhiều nguyên nhân hạn

chế phát triển cây ñậu tương trên ñịa bàn huyện như hạn hán ở vụ xuân, chưa

tìm ñược bộ giống ñậu tương phù hợp với ñiều kiện sinh thái và canh tác của

ñịa phương. Với lý do trên chúng tôi tiến hành nghiên cứu ñề tài: “ðánh giá

khả năng sinh trưởng, phát triển và năng suất của một số giống ñậu tương

trên ñất dốc trong ñiều kiện nước trời tại ñịa bàn huyện Mường Khương,

tỉnh Lào Cai”.

1.2. MỤC ðÍCH, YÊU CẦU CỦA ðỀ TÀI

1.2.1. Mục ñích

- ðánh giá hiện trạng sản xuất ñậu tương trên ñất dốc huyện Mường

Khương, tỉnh Lào Cai.

- Xác ñịnh giống thích hợp trồng trên ñất dốc trong ñiều kiện nước trời

cho ñịa bàn huyện

1.2.2. Yêu cầu

- ðánh giá ñặc ñiểm nông học, khả năng sinh trưởng phát triển và năng

suất của các giống ñậu tương trồng trên ñất dốc trong ñiều kiện nước trời.

- ðánh giá mức ñộ nhiễm bệnh ñồng ruộng và khả năng chịu ñiều kiện

ngoại cảnh bất thuận của các giống ñậu tương.

1.3. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN CỦA ðỀ TÀI

1.3.1. Ý nghĩa khoa học

- Cung cấp các dẫn liệu khoa học có giá trị về ñặc ñiểm nông sinh học,