Đánh giá khả năng sinh trưởng, phát triển của một số tổ hợp ngô lai triển vọng tại tỉnh Lai Châu

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM

------------------

TẨN A XOANG

ĐÁNH GIÁ KHẢ NĂNG SINH TRƯỞNG,

PHÁT TRIỂN CỦA MỘT SỐ TỔ HỢP NGÔ LAI

TRIỂN VỌNG TẠI LAI CHÂU

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC CÂY TRỒNG

NGÀNH: KHOA HỌC CÂY TRỒNG

THÁI NGUYÊN – NĂM 2018

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM

------------------

TẨN A XOANG

ĐÁNH GIÁ KHẢ NĂNG SINH TRƯỞNG,

PHÁT TRIỂN CỦA MỘT SỐ TỔ HỢP NGÔ LAI

TRIỂN VỌNG TẠI LAI CHÂU

Ngành: Khoa học cây trồng

Mã số: 8.62.01.10

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC CÂY TRỒNG

Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. Nguyễn Viết Hưng

2. TS. Kiều Xuân Đàm

Thái Nguyên – Năm 2018

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan rằng đây là công trình nghiên cứu khoa học do bản thân tôi

thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của PGS.TS. Nguyễn Viết Hưng và TS. Kiều

Xuân Đàm.

Tôi xin cam đoan rằng số liệu và kết luận nghiên cứu trong luận văn là thực.

Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn đã được

cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đều được chỉ rõ nguồn gốc.

Lai Châu, ngày 13 tháng 09 năm 2018

Tác giả luận văn

Tẩn A Xoang

ii

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành luận văn tốt nghiệp ngoài sự cố gắng của bản thân tôi đã nhận

được rất nhiều sự quan tâm giúp đỡ nhiệt tình của thầy cô, bạn bè và người thân.

Trước tiên, tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới thầy giáo PGS.TS.

Nguyễn Viết Hưng và TS. Kiều Xuân Đàm đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong

quá trình thực hiện và hoàn thành bài luận văn này.

Tôi xin được gửi lời cảm ơn chân thành tới các thầy cô giáo trong Khoa

Nông học, Phòng Đạo tạo - Đào tạo sau Đại học, Trường Đại học Nông Lâm - Đại

học Thái Nguyên.

Bên cạnh đó tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới tất cả người thân, bạn bè

những người luôn bên cạnh động viên và giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, thực

hiện luận văn này.

Tác giả luận văn

Tẩn A Xoang

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................i

LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................ii

MỤC LỤC................................................................................................................. iii

DANH MỤC CÁC BẢNG.........................................................................................vi

DANH MỤC CÁC HÌNH.........................................................................................vii

MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1

1. Tính cấp thiết của đề tài ..........................................................................................1

2. Mục đích, yêu cầu của đề tài...................................................................................2

2.1. Mục đích...............................................................................................................2

2.2. Yêu cầu.................................................................................................................2

3. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn của đề tài ...................................................2

3.1. Ý nghĩa khoa học .................................................................................................2

3.2. Ý nghĩa thực tiễn ..................................................................................................2

Chương 1.TỔNG QUAN TÀI LIỆU .......................................................................3

1.1. Cơ sở khoa học của đề tài ....................................................................................3

1.2. Tình hình sản xuất ngô trên thế giới và Việt Nam...............................................4

1.2.1. Tình hình sản xuất ngô trên thế giới .................................................................4

1.2.2. Tình hình sản xuất ngô ở Việt Nam..................................................................5

1.2.4. Tình hình sản xuất ngô tại huyện Sìn Hồ - Tỉnh Lai Châu ........................7

1.3. Tình hình nghiên cứu chọn tạo giống ngô trên thế giới và Việt Nam .................8

1.3.1. Tình hình nghiên cứu chọn tạo giống ngô trên thế giới....................................8

1.3.2. Tình hình nghiên cứu chọn tạo giống ngô ở Việt Nam...................................12

1.4. Triển vọng và thách thức đối với phát triển sản xuất ngô ở Việt Nam..............22

1.4.1. Cơ hội và triển vọng đối với sản xuất ngô ở Việt Nam ..................................22

1.4.2. Trở ngại và thách thức đối với sản xuất ngô ở Việt Nam...............................23

1.4.3. Định hướng phát triển sản xuất ngô của Việt Nam.........................................24

1.5. Vị trí, khó khăn trong sản xuất ngô ở vùng núi phía Bắc và các giải pháp .......25

1.5.1. Vị trí của cây ngô trong cơ cấu cây trồng .......................................................25

iv

1.5.2. Những vấn đề khó khăn trong sản xuất ngô....................................................27

1.5.3. . Một số giải pháp nhằm phát triển ngô vùng Tây Bắc ...................................27

Chương 2. NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU...........................30

2.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài ....................................................30

2.1.1. Đối tượng nghiên cứu......................................................................................30

2.1.2. Phạm vi nghiên cứu.........................................................................................30

2.2. Nội dung nghiên cứu..........................................................................................30

2.3. Phương pháp nghiên cứu....................................................................................31

2.3.1. Phương pháp bố trí thí nghiệm........................................................................31

2.3.2. Quy trình kỹ thuật ...........................................................................................31

2.3.3. Các chỉ tiêu nghiên cứu và phương pháp theo dõi..........................................32

2.4. Phương pháp xử lý số liệu..................................................................................36

Chương 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ..................................................................37

3.1. Đánh giá khả năng sinh trưởng, phát triển của các tổ hợp lai trong vụ xuân

hè năm 2018 tại Huyện Sìn Hồ - Tỉnh Lai Châu ......................................................37

3.1.1. Các giai đoạn sinh trưởng, phát triển của các tổ hợp lai trong thí nghiệm .....37

3.1.2. Tốc độ tăng trưởng chiều cao cây của các tổ hợp lai thí nghiệm.....................41

3.1.3. Tốc độ ra lá của các tổ hợp lai thí nghiệm ......................................................44

3.1.4. Đặc điểm hình thái, sinh lý của các tổ hợp lai thí nghiệm..............................46

3.1.5. Trạng thái cây, trạng thái bắp, độ bao bắp của các tổ hợp lai thí nghiệm.......51

3.2. Khả năng chống chịu của các tổ hợp lai thí nghiệm ..........................................54

3.2.1. Khả năng chống chịu sâu bệnh hại của các tổ hợp lai thí nghiệm ..................54

3.2.2. Khả năng chống đổ các tổ hợp lai thí nghiệm.................................................58

3.3. Các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất của các tổ hợp lai thí nghiệm .....59

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................69

1. Kết luận .................................................................................................................69

2. Kiến nghị...............................................................................................................69

TÀI LIỆU THAM KHẢO .....................................................................................70

v

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

AMBIONET : Mạng công nghệ sinh học ngô châu Á

CV : Hệ số biến động

đ/c : Đối chứng

FAO : Tổ chức nông nghiệp và lương thực liên hợp quốc

G - CSL : Gieo - Chín sinh lí

G - PR : Gieo - Phun râu

G - TC : Gieo- Trỗ cờ

G - TP : Gieo -Tung phấn

KL 1000 hạt : Khối lượng nghìn hạt

LSD : Sai khác nhỏ nhất có ý nghĩa

NSLT : Năng suất lý thuyết

NSTT : Năng suất thực thu

P : Xác suất

TP - PR : Tung phấn - Phun râu

vi

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1: Tình hình sản xuất ngô trên thế giới giai đoạn 2012 - 2016 ................................. 4

Bảng 1.2. Tình hình sản xuất ngô của Việt Nam giai đoạn 2012 - 2016............................... 6

Bảng 1.3. Diện tích ngô tỉnh Lai Châu .................................................................................. 6

Bảng 1.4: Tình hình sản xuất ngô tại huyện Sìn Hồ - Tỉnh Lai Châu 2013 - 2017........ 7

Bảng 2.1. Tên tổ hợp, giống và nguồn gốc của các tổ hợp, giống ngô lai........................... 30

Bảng 2.2. Sơ đồ bố trí thí nghiệm........................................................................................ 31

Bảng 3.1. Các giai đoạn sinh trưởng, phát triển của các tổ hợp lai thí nghiệm vụ Xuân

Hè năm 2018 tại huyện Sìn Hồ - tỉnh Lai Châu .................................................. 38

Bảng 3.2. Tốc độ tăng trưởng chiều cao cây của các tổ hợp lai thí nghiệm vụ Xuân

Hè năm 2018 tại huyện Sìn Hồ - tỉnh Lai Châu .................................................. 41

Bảng 3.3. Tốc độ ra lá của các tổ hợp lai thí nghiệm vụ Xuân Hè năm 2018 tại huyện

Sìn Hồ - tỉnh Lai Châu ........................................................................................ 44

Bảng 3.4. Chiều cao cây, chiều cao đóng bắp của các tổ hợp lai thí nghiệm...................... 47

Bảng 3.5. Số lá/cây, chỉ số diện tích lá của các tổ hợp lai thí nghiệm................................. 49

Bảng 3.6. Trạng thái cây, trạng thái bắp, độ bao bắp của các tổ hợp lai thí nghiệm........... 52

Bảng 3.7. Tình hình sâu bệnh hại của các THL................................................................... 55

Bảng 3.8. Khả năng chống đổ của các tổ hợp lai thí nghiệm .............................................. 58

Bảng 3.9. Các yếu tố cấu thành năng suất của các tổ hợp ngô lai thí nghiệm tại Xã

Phăng Xô Lin - Huyện Sìn Hồ - Tỉnh Lai Châu.................................................. 60

Bảng 3.10. Các yếu tố cấu thành năng suất của các tổ hợp lai thí nghiệm tại Thị trấn

Sìn Hồ - Huyện Sìn Hồ - Tỉnh Lai Châu............................................................. 63

Bảng 3.11. Năng suất lý thuyết và năng suất thực thu của các tổ hợp lai thí nghiệm

tại Huyện Sìn Hồ- Tỉnh Lai Châu ....................................................................... 65

vii

DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình 3.1. Tốc độ tăng trưởng chiều cao cây của các tổ hợp lai thí nghiệm tại Xã

Phăng Xô Lin...........................................................................................42

Hình 3.2. Tốc độ tăng trưởng chiều cao cây của các tổ hợp lai thí nghiệm tại Thị

trấn Sìn Hồ...............................................................................................43

Hình 3.3. Tốc độ ra lá của các tổ hợp lai thí nghiệm tại Xã Phăng Xô Lin..............44

Hình 3.4. Tốc độ ra lá của các tổ hợp lai thí nghiệm tại Thị trấn Sìn Hồ .................45

Hình 3.5. Năng suất thực thu của các tổ hợp lai thí nghiệm tại Xã Phăng Xô Lin...67

Hình 3.6. Năng suất thực thu của các tổ hợp lai thí nghiệm tại Thị trấn Sìn Hồ......68

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Cây ngô (Zea mays L.) là một trong 3 cây lương thực quan trọng nhất của

con người. Vì ngô có khả năng chống chịu rất tốt nên ngô đã được trồng từ lâu đời

để làm lương thực, đặc biệt ở nhũng vùng khó khăn. Có tới 90% sản lượng ngô ở

Ấn Độ và 66% sản lượng ngô ở Philippin được dùng làm lương thực cho con

người (Nguyễn Đức Lương và cs, 2000) [12].

Việt Nam là một nước nông nghiệp với hơn 60% dân số sống bằng nghề

nông. Trong cơ cấu cây trồng ở nước ta ngô được xem là cây lương thực quan trọng

thứ 2 sau lúa nước. Nhân dân nhiều vùng như Việt Bắc, Tây Bắc, Tây Nguyên đã

dùng ngô làm lương thực chính. Ngô đi vào bữa ăn người Việt dưới nhiều dạng:

Cơm ngô xay, ngô bung với đậu đỗ, bột bánh ngô, xôi ngô, ngô luộc, bỏng ngô

(Nguyễn Đức Lương và cs, 2000)[12]. Ngoài ra ngô còn được sử dụng làm thực

phẩm (ngô bao tử) và làm nguyên liệu phát triển chăn nuôi gia súc - gia cầm, tuy

nhiên sản xuất ngô ở Việt Nam phát triển rất chậm, tốc độ tăng trưởng của cây trồng

này chỉ được đẩy mạnh sau những năm 90 nhờ việc sử dụng các giống lai trong sản

xuất. Hiện nay chúng ta đã có hàng trăm giống ngô lai tốt, có năng suất và chất

lượng cao không kém gì so với giống của các nước tiên tiến trên thế giới.

Ở nước ta, sản xuất nông nghiệp trong giai đoạn hiện nay đang đứng trước

rất nhiều thách thức: diện tích đất nông nghiệp bị thu hẹp do tốc độ đô thị hóa gia

tăng, dân số tăng nhanh, thành phần kinh tế thay đổi theo hướng giảm dần tỷ trọng

nông nghiệp… Yếu tố hạn chế chính đến sản xuất ngô ở Việt Nam là điều kiện tự

nhiên không ưu đãi: đất đai bạc màu, thời tiết diễn biến khắc nhiệt: lũ lụt, hạn hán,

thiên tai thường xuyên xảy ra. Bên cạnh đó, tập quán canh tác của người dân còn

lạc hậu, việc tiếp nhận kỹ thuật mới còn hạn chế. Đặc biệt, chưa có bộ giống ngô

tiềm năng năng suất cao, có khả năng chống chịu tốt phù hợp với điều kiện sinh

thái của vùng, với phương thức canh tác của địa phương.

Lai Châu là một tỉnh miền núi cao nằm ở phía Tây Bắc Việt Nam với

diện tích tự nhiên 9.068,8 km2 trong đó trên 91,8% diện tích đất nông lâm

nghiệp, có nhiều lợi thế phát triển sản xuất ngô. Các biện pháp kỹ thuật trong sản

xuất ngô chưa phù hợp, các giống ngô hiện có chưa thể đáp ứng được nhu cầu sản

2

xuất của bà con nông dân. Từ những nguyên nhân, hạn chế trên đã ảnh hưởng

tới năng suất và sản lượng ngô, dẫn đến sản xuất ngô chưa đáp ứng được nhu

cầu và khai thác tối đa tiềm năng của tỉnh. Con đường từ khi chọn lọc, lai tạo ra

một tổ hợp lai cho đến khi tổ hợp lai đó được công nhận giống chính thức là một

con đường dài, nó đòi hỏi việc nghiên cứu bài bản và công phu, sự lao động gian

khổ và nghiêm túc của các nhà khoa học. Trong đó việc nghiên cứu, khảo nghiệm

phản ứng của các giống với các điều kiện sinh thái, mùa vụ khác nhau là việc mà

bất cứ giống cây trồng nào cũng phải trải qua trước khi được công nhận giống, áp

dụng vào sản xuất đại trà. Vì vậy, việc nghiên cứu lựa chọn giống ngô lai có thời

gian sinh trưởng trung bình, năng suất cao, thích ứng với điều kiện sinh thái địa

phương là rất cần thiết và cấp bách.

Chính vì vậy, chúng tôi tiến hành đề tài: “Đánh giá khả năng sinh

trưởng, phát triển của một số tổ hợp ngô lai triển vọng tại tỉnh Lai Châu”.

2. Mục đích, yêu cầu của đề tài

2.1. Mục đích

Chọn được tổ hợp ngô lai ưu tú phù hợp với điều kiện thời tiết, khí hậu tại tại

huyện Sìn Hồ - tỉnh Lai Châu.

2.2. Yêu cầu

- Theo dõi khả năng sinh trưởng, phát triển của các tổ hợp ngô lai trong vụ

Xuân Hè năm 2018 tại huyện Sìn Hồ - tỉnh Lai Châu.

- Theo dõi khả năng chống chịu của các tổ hợp ngô lai thí nghiệm

- Xác định các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất của các tổ hợp ngô lai

thí nghiệm.

3. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn của đề tài

3.1. Ý nghĩa khoa học

- Kết quả nghiên cứu của đề tài là cơ sở khoa học để xác định được tổ hợp ngô lai

có năng suất cao, khả năng chống chịu tốt, phù hợp với điều kiện sinh thái của Lai Châu.

3.2. Ý nghĩa thực tiễn

- Là cơ sở đề xuất các giống ngô phù hợp với điều kiện sản xuất, điều kiện

sinh thái tại Lai Châu. Góp phần làm đa dạng tập đoàn giống ngô lai ở Việt Nam.

3

Chương 1

TỔNG QUAN TÀI LIỆU

1.1. Cơ sở khoa học của đề tài

Trong sản xuất, giống tốt góp phần nâng cao được hiệu quả kinh tế, giảm chi

phí sản xuất, tăng sản lượng và chất lượng cây trồng. Giống có vai trò hết sức quan

trọng trong việc nâng cao năng suất và sản lượng cây trồng. Muốn có những giống

ngô mới năng suất, chất lượng cao, khả năng chống chịu tốt với điều kiện ngoại

cảnh cần nghiên cứu lai tạo và chọn lọc một cách kỹ lưỡng, xác định vùng thích

nghi của các giống mới trước khi đưa vào sản xuất trên diện rộng. Kết quả của quá

trình khảo nghiệm giống sẽ là cơ sở khoa học để lựa chọn những giống tốt thích

nghi với điều kiện của từng vùng, từng miền, phù hợp với từng mùa vụ và các chế độ

canh tác khác nhau.

Trong quá trình khảo nghiệm sẽ loại được các giống có những yếu điểm về các

đặc tính nông sinh học như: thời gian sinh trưởng quá dài, cây quá cao, chống đổ kém

và dễ nhiễm sâu bệnh,… chọn lọc được những giống khắc phục được những yếu điểm

trên để giới thiệu cho sản xuất.

Tỉnh Lai Châu là tỉnh có nhiều tiềm năng để phát triển sản xuất ngô, tuy

nhiên năng suất bình quân lại đạt thấp hơn so với năng suất trung bình của cả nước.

Hiện nay trong tỉnh một số nơi còn sử dụng giống địa phương và giống thụ phấn tự

do. Các giống ngô lai được trồng chủ yếu trong tỉnh có nguồn gốc từ các công ty

nước ngoài như Monsanto, Syngenta, Bioseed,… nên khả năng thích ứng của các

giống ở mỗi vùng sinh thái sẽ khác nhau. Vì vậy để phát huy được các đặc tính tốt

của giống mới và tránh những rủi ro do giống không thích ứng với điều kiện sinh

thái tại cơ sở sản xuất thì trước khi đưa các giống ngô lai mới vào sản xuất đại trà

tại một vùng nào đó, nhất thiết phải tiến hành đánh giá quá trình sinh trưởng, phát

triển, khả năng chống chịu và tính thích ứng với điều kiện sinh thái của vùng đó.Vì

vậy, đánh giá khả năng sinh trưởng, phát triển của một số tổ hợp ngô lai triển vọng

tại tỉnh Lai Châu là một trong những khâu rất quan trọng trong công tác giống để

phù hợp với điều kiện sinh thái của vùng.