Đánh giá khả năng sinh trưởng, phát triển của một số giống nhãn trên vùng đất bạc màu việt yên bắc

bÈ gi¸o dÙc vµ Ƶo t¹o

Tr−Íng ƹi h‰c n´ng nghi÷p I

VÚ Thfi T©m

Ƹnh gi¸ kh¶ n®ng sinh tr−Îng,

ph¸t tri”n cÒa mÈt sË giËng nh·n

tr™n vÔng Æ t b¹c mµu

vi÷t y™n - bæc giang

luÀn v®n th¹c s‹ n´ng nghi÷p

hµ nÈi, n®m 2004

1

bÈ gi¸o dÙc vµ Ƶo t¹o

Tr−Íng ƹi h‰c n´ng nghi÷p I

VÚ Thfi T©m

Ƹnh gi¸ kh¶ n®ng sinh tr−Îng,

ph¸t tri”n cÒa mÈt sË giËng nh·n

tr™n vÔng Æ t b¹c mµu

vi÷t y™n - bæc giang

luÀn v®n th¹c s‹ n´ng nghi÷p

Chuyªn ngµnh: K¸ thuÀt trÂng tr‰t

M· sè: 4.01.01

Ng−êi h−íng dÉnkhoa häc: TS. ßoµn th’ l−

hµ nÈi, n®m 2004

2

LÍi cam Æoan

- T´i xin cam Æoan rªng, sË li÷u vµ k’t qu¶ nghi™n c¯u trong luÀn

v®n nµy lµ trung th˘c vµ ch−a h“ Æ−Óc sˆ dÙng Æ” b¶o v÷ mÈt h‰c vfi

nµo.

- T´i xin cam Æoan rªng, m‰i s˘ giÛp ÆÏ cho s˘ th˘c hi÷n luÀn v®n

nµy Æ· Æ−Óc c¶m ¨n vµ c¸c th´ng tin tr›ch d…n trong luÀn v®n Æ“u

Æ−Óc chÿ r‚ nguÂn gËc.

VÚ Thfi T©m

3

LÍi c¶m ¨n

ß” hoµn thµnh luÀn v®n nµy vÌi nÁ l˘c cÒa b¶n th©n vµ s˘ giÛp ÆÏ

nhi÷t t×nh cÒa c¸c th«y c´ gi¸o, b¹n bà ÆÂng nghi÷p, nh©n dfip nµy t´i xin

ch©n thµnh c¶m ¨n c¸c th«y c´ gi¸o trong khoa N´ng h‰c vµ khoa sau ƹi

h‰c Tr−Íng ß¹i h‰c N´ng nghi÷p I.

T´i xin ch©n thµnh c¶m ¨n Ti’n s‹ ßoµn Th’ L−, Tr−Îng bÈ m´n Rau -

Hoa - Qu¶, Khoa N´ng h‰c Tr−Íng ß¹i h‰c N´ng nghi÷p I Æ· tÀn t×nh

giÛp ÆÏ, h−Ìng d…n t´i trong qu¸ tr×nh th˘c hi÷n Æ“ tµi vµ hoµn chÿnh

luÀn v®n.

T´i xin ch©n thµnh c¶m ¨n Nhµ gi¸o −u tÛ Ti’n s‹ Nghi™m Xu©n

HÈi, Ban Gi¸m hi÷u Tr−Íng Cao ƺng N´ng - L©m cÔng toµn th” c¸c

ÆÂng nghi÷p cÒa nhµ tr−Íng, Æ· t¹o Æi“u ki÷n giÛp ÆÏ vµ ÆÈng vi™n t´i

hoµn thµnh luÀn v®n nµy.

T´i xin ch©n thµnh c¶m ¨n Nhµ gi¸o −u tÛ VÚ H˜u Thinh nguy™n

Hi÷u tr−Îng Tr−Íng Trung h‰c K‹ thuÀt N´ng nghi÷p Trung −¨ng Æ·

dfich giÛp t´i tµi li÷u c©y ®n qu¶ ti’ng Trung QuËc.

T´i xin ch©n thµnh c¶m ¨n c¸c c¨ quan h˜u quan, c¸c b¹n bà ÆÂng

nghi÷p vµ gia Æ×nh Æ· d×u dæt giÛp ÆÏ ÆÈng vi™n t´i hoµn thµnh luÀn v®n

nµy.

Hµ NÈi, ngµy 20 th¸ng 9 n®m 2004

VÚ Thfi T©m

4

danh mÙc c¸c ch˜ vi’t tæt trong luÀn v®n

HC: H−¬ng chi

LG: Nh·n lång

§A: §¹i ¤ Viªn

LH: Lång h¹t

NXB: Nhµ xuÊt b¶n

Danh mÙc h×nh ¶nh, bi”u ÆÂ Trang

BiÓu ®å so s¸nh kh¶ n¨ng sinh tr−ëng th©n t¸n cña c¸c gièng nh·n 66

§å thÞ ®Æc ®iÓm në hoa cña c¸c gièng nh·n, vô qu¶ n¨m 2004 77

BiÓu ®å so s¸nh n¨ng suÊt qu¶ cña c¸c gièng nh·n, vô qu¶ n¨m 2004 85

5

1. MÎ Æ«u

1.1. T›nh c p thi’t cÒa Æ“ tµi

GÇn ®©y nÒn kinh tÕ n−íc ta ph¸t triÓn kh¸ m¹nh, vÊn ®Ò l−¬ng thùc ®·

®−îc gi¶i quyÕt, s¶n xuÊt c©y ¨n qu¶ ®−îc chó ý h¬n, diÖn tÝch trång c©y ¨n

qu¶ t¨ng nhanh. Cïng víi mét sè c©y ¨n qu¶ kh¸c: xoµi, hång, cam, v¶i...c©y

nh·n (Euphoria longana) lµ mét trong nh÷ng c©y ¨n qu¶ ®−îc quan t©m ph¸t

triÓn.

S¶n phÈm qu¶ nh·n cã gi¸ trÞ dinh d−ìng cao ®−îc dïng ®Ó ¨n t−¬i, sÊy

kh«, lµm thuèc an thÇn kÝch thÝch ho¹t ®éng cña n·o. Cïi nh·n cã thÓ chÕ ®å

hép gi¸ trÞ cßn cã phÇn cao h¬n v¶i ®ãng hép. H¹t nh·n, vá qu¶ nh·n ®Òu

dïng lµm thuèc trong ®«ng ytõ l©u qu¶ nh·n ®· ®−îc coi lµ mÆt hµng quý

kh«ng chØ tiªu dïng trong n−íc mµ cßn ®−îc xuÊt khÈu ra n−íc ngoµi. Ngoµi

ra nh·n cßn lµ c©y cã nguån mËt, cã chÊt l−îng cao, mËt ong tõ hoa nh·n ®−îc

coi lµ lo¹i mËt th−îng ®¼ng th¬m ngät cã gi¸ trÞ d−îc liÖu.

C©y nh·n ®−îc coi lµ c©y trång quan träng trong chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y

trång trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ë nhiÒu vïng kinh tÕ cña ®Êt n−íc. C©y nh·n

kh«ng chØ ®−îc trång trong v−ên víi quy m« kh¸c nhau mµ cßn ®−îc sö dông

trång nh− lµ c©y bãng m¸t, c©y c¶nh ë ven ®−êng, trong c¸c c«ng së, tr−êng

häc, c«ng tr×nh thuû lîibëi t¸n c©y xoÌ réng cã t¸c dông phñ xanh ®Êt trèng,

b¶o vÖ tµi nguyªn ®Êt, c¶i thiÖn c¶nh quan m«i tr−êng sinh th¸i.

Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y chóng ta ®· øng dông tiÕn bé kü thuËt ghÐp

nh·n ®Ó thay thÕ cho viÖc nh©n gièng b»ng h¹t vµ c©y chiÕt, ®· më ra kh¶

n¨ng më réng diÖn tÝch, t¨ng n¨ng suÊt phÈm chÊt cña s¶n phÈm qu¶ cho c¸c

vïng kinh tÕ ngoµi vïng truyÒn thèng trång nh·n tr−íc ®©y (H−ng Yªn). C©y

nh·n ghÐp sinh tr−ëng ph¸t triÓn nh− thÕ nµo ë c¸c vïng sinh th¸i kh¸c nhau?

Cã phï hîp víi vïng ®Êt b¹c mµu kh«ng? MÉu m· vµ phÈm chÊt qu¶ nh·n

trång ë c¸c vïng kinh tÕ nµy nãi chung vµ ë ViÖt Yªn nãi riªng so víi nh·n ë

6

H−ng Yªn truyÒn thèng thÕ nµo? §ã lµ nh÷ng vÊn ®Ò mµ thùc tiÔn s¶n xuÊt

n«ng nghiÖp ë huyÖn ViÖt Yªn ®ßi hái. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng vÊn ®Ò trªn, ®−îc

sù nhÊt trÝ cña Khoa Sau §¹i Häc vµ Khoa N«ng häc Tr−êng §¹i häc N«ng

nghiÖp I, chóng t«i tiÕn hµnh ®Ò tµi:

"§¸nh gi¸ kh¶ n¨ng sinh tr−ëng ph¸t triÓn cña mét sè gièng nh·n trªn

vïng ®Êt b¹c mµu ViÖt Yªn - B¾c Giang"

1.2. MÙc ti™u nghi™n c¯u

§¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng s¶n xuÊt vµ kh¶o s¸t kh¶ n¨ng sinh tr−ëng, ph¸t triÓn

cña mét sè gièng nh·n triÓn väng trång trªn ®Êt b¹c mµu ë huyÖn ViÖt Yªn -

B¾c Giang, nh»m gãp phÇn ph¸t triÓn s¶n xuÊt nh·n vµ chän gièng thÝch hîp

cho vïng ®Êt b¹c mµu ViÖt Yªn.

1.3. MÙc Æ›ch, y™u c«u cÒa Æ“ tµi

1.3.1. Môc ®Ých

- §¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng s¶n xuÊt nh·n vµ nh÷ng ®iÓm tån t¹i trong s¶n xuÊt

nh·n ë huyÖn ViÖt Yªn - B¾c Giang

- §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng sinh tr−ëng, ph¸t triÓn, n¨ng suÊt, chÊt l−îng cña mét

sè gièng nh·n trªn vïng ®Êt b¹c mµu ViÖt Yªn - B¾c Giang ®Ó chän ra ®−îc

gièng tèt phôc vô viÖc më réng s¶n xuÊt nh·n trªn ®Þa bµn.

1.3.2. Yªu cÇu

- §¸nh gi¸ ®−îc hiÖn tr¹ng s¶n xuÊt nh·n cña HuyÖn vÒ c¸c mÆt diÖn tÝch,

n¨ng suÊt, gièng, kü thuËt trång, nh©n gièng, c¸c khã kh¨n vµ thuËn lîi còng

nh− yªu cÇu ®Æt ra ®èi víi gièng.

- §¸nh gi¸ ®−îc kh¶ n¨ng sinh tr−ëng ph¸t triÓn cña mét sè gièng nh·n

trång thÝ nghiÖm trªn ®Êt b¹c mµu t¹i tr−êng Cao ®¼ng N«ng L©m - ViÖt Yªn -

B¾c Giang.

- So s¸nh n¨ng suÊt, chÊt l−îng cña c¸c gièng nh·n thÝ nghiÖm trång ë ViÖt

Yªn víi nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu nh·n ë H−ng Yªn ®Ó khuyÕn c¸o cho

ho¹ch ®Þnh ph¸t triÓn trång nh·n trªn ®Êt thÊp cßn bá trèng t¹i ViÖt Yªn.

7

1.4. ˝ ngh‹a khoa h‰c vµ ˝ ngh‹a th˘c ti‘n cÒa Æ“ tµi

1.4.1 ⇑ nghÜa khoa häc

- §Ò tµi lµ c«ng tr×nh ®Çu tiªn tiÕn hµnh ®iÒu tra, nghiªn cøu cã tÝnh hÖ

thèng hiÖn tr¹ng s¶n xuÊt nh·n ë huyÖn ViÖt Yªn - B¾c Giang.

- §©y còng lµ c«ng tr×nh ®Çu tiªn ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng sinh tr−ëng ph¸t triÓn

cña mét sè gièng nh·n trªn vïng ®Êt b¹c mµu ViÖt Yªn - B¾c Giang, cung cÊp

th«ng tin lµm c¬ së cho viÖc ho¹ch ®Þnh kÕ ho¹ch ph¸t triÓn trång c©y nh·n ë

ViÖt Yªn vµ lµ tµi liÖu phôc vô cho viÖc ®µo t¹o, gi¶ng d¹y vµ khuyÕn n«ng vÒ

c©y ¨n qu¶.

1.4.2 ⇑ nghÜa thùc tiÔn

- KÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ sinh tr−ëng, ph¸t triÓn cña c¸c gièng nh·n trªn vïng

®Êt b¹c mµu cña vïng trung du vµ nói thÊp thuéc tØnh B¾c Giang lµ c¬ së ®Ó

khuyÕn c¸o c¸c gièng vµ c¬ cÊu gièng nh·n cho vïng. Gãp phÇn phôc vô

ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn c©y ¨n qu¶ cña huyÖn, phñ xanh ®Êt trèng b¹c mµu,

më réng diÖn tÝch ®Èy m¹nh s¶n xuÊt nh·n hµng ho¸, tËn dông ®Êt thÊp cßn bá

trèng ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt c©y ¨n qu¶ t¹o vïng nguyªn liÖu phôc vô c«ng

nghiÖp chÕ biÕn qu¶.

- Gãp phÇn x©y dùng hÖ thèng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp bÒn v÷ng t¨ng thu

nhËp, hiÖu qu¶ x· héi, hiÖu qu¶ b¶o vÖ m«i tr−êng sinh th¸i - c¶nh quan phôc

vô ch−¬ng tr×nh 50 triÖu ®ång/ha/n¨m cña huyÖn.

8

2. TÊng quan tµi li÷u vµ C¨ sÎ khoa h‰c cÒa Æ“ tµi

2.1 C¨ sÎ khoa h‰c cÒa Æ“ tµi

Trªn cë së ®iÒu tra kh¶o s¸t c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn - kinh tÕ - x· héi cña

HuyÖn ®Ó nghiªn cøu mèi quan hÖ qua l¹i gi÷a c©y nh·n víi ®iÒu kiÖn tù

nhiªn kinh tÕ x· héi cña vïng, ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng ph¸t triÓn c©y nh·n còng

nh− xem xÐt tiÒm n¨ng, c¸c lîi thÕ, c¸c h¹n chÕ khi ph¸t triÓn s¶n xuÊt nh·n

theo h−íng hµng ho¸ trªn quan ®iÓm hÖ thèng n«ng nghiÖp bÒn v÷ng.

§¸nh gi¸ sinh tr−ëng, ph¸t triÓn, n¨ng suÊt, chÊt l−îng cña mét sè gièng

nh·n trång trªn vïng ®Êt b¹c mµu ViÖt Yªn - B¾c Giang, so s¸nh víi nh÷ng

kÕt qu¶ nghiªn cøu nh·n trång ë H−ng Yªn. §Ó kh¼ng ®Þnh viÖc ph¸t triÓn

trång nh·n ghÐp trªn vïng ®Êt b¹c mµu, lµm c¬ së cho viÖc ho¹ch ®Þnh kÕ

ho¹ch ph¸t triÓn trång c©y nh·n ë ViÖt Yªn.

2. 2. T×nh h×nh nghi™n c¯u trong vµ ngoµi n−Ìc

2.2.1 Nghiªn cøu vÒ nguån gèc vµ ph©n bè cña nh·n

2.2.1.1 Nghiªn cøu vÒ nguån gèc cña nh·n

VÒ nguån gèc vµ xuÊt xø cña c©y nh·n cã nhiÒu tµi liÖu x¸c nhËn lµ c©y

nh·n cã mÆt ë c¸c vïng nói kÐo dµi tõ Myanma ®Õn miÒn Nam Trung Quèc.

Sau ®ã nh·n ®−îc më réng ®Õn c¸c miÒn ®Êt thÊp ë miÒn t©y nam n §é vµ

Sri Lanka. Î Trung Quèc nguån gèc cña nh·n ë hai trung t©m: Trung t©m thø

nhÊt lµ ë V©n Nam vµ trung t©m thø hai lµ ë Qu¶ng §«ng, Qu¶ng T©y vµ H¶i

Nam (Ke et al., 2000) [43].

C¨n cø vµo kÕt qu¶ nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶: Macmilom (sæ tay nghÒ

v−ên nhiÖt ®íi) dÉn theo [8]. Roxburgh (thùc vËt chÝ n Æé) dÉn theo [8].

§Òu cho r»ng c©y nh·n cã nguån gèc tõ Trung Quèc. Leenhouto, dÉn theo [8]

cho r»ng Kalimantan (Indonesia) còng lµ mét c¸i n«i cña c©y nh·n. Tuy nhiªn

theo Decandolle, dÉn theo [8] nguån gèc c©y nh·n cã ë n Æé, vïng cã khÝ

hËu lôc ®Þa, vïng t©y Ghats ë ®é cao 1600m cßn cã rõng nh·n d¹i, ë c¸c bang

9

Bengal vµ Assam ë ®é cao 1000m trång nhiÒu nh·n. Sau thÕ kû 19 nh·n cßn

®−îc nhËp vµo trång ë c¸c n−íc ¢u Mü, ch©u Phi, australia trong vïng nhiÖt

®íi vµ ¸ nhiÖt ®íi. Î ViÖt Nam nh·n ®−îc trång tõ bao giê. Theo Vò C«ng

HËu (1999) [8] ..."Cã thÓ miÒn b¾c n−íc ta lµ mét trong nh÷ng vïng quª

h−¬ng cña nh·n..."

2.2.1.2 T×nh h×nh ph©n bè nh·n trªn thÕ giíi:

Cho ®Õn nay diÖn tÝch vµ s¶n l−îng nh·n trªn thÕ giíi ch−a ®−îc thèng kª

®Çy ®ñ v× nh·n th−êng ®−îc trång trong "v−ên gia ®×nh" vµ s¶n l−îng thu

ho¹ch th−êng bÞ ®Ó ngoµi c¸c gi÷ liÖu thèng kª quèc gia [8].

HiÖn nay Trung Quèc lµ n−íc cã diÖn tÝch trång nh·n lín nhÊt trªn thÕ

giíi. Theo Lª Mü Anh khoa viÖn nghÖ tr−êng ®¹i häc N«ng nghiÖp Qu¶ng T©y

th× diÖn tÝch trång nh·n ë Trung Quèc ®¹t kho¶ng 38- 40 v¹n mÉu (15 mÉu =

1ha) chñ yÕu trång ë c¸c tØnh Duyªn H¶i, Phóc KiÕn, Qu¶ng §«ng, sau ®ã lµ

Qu¶ng T©y vµ mét sè Ýt ë V©n Nam, Quý Ch©u [57].

Theo gi¸o tr×nh trång c©y ¨n qu¶ (Dµnh cho c¸c tr−êng ®¹i häc ë phÝa nam

Trung Quèc n¨m 1989) [57] cho thÊy: Î Trung Quèc nh·n ®−îc trång nhiÒu ë

Duyªn H¶i, Phóc KiÕn, Qu¶ng §«ng, Qu¶ng T©y, Tø Xuyªn vµ V©n Nam

diÖn tÝch kho¶ng 2700 ha, nh·n lµ c©y trång cã tuæi thä cao, n¨ng suÊt t¨ng

theo ®é tuæi. Î Phóc KiÕn cã c©y nh·n 350 tuæi vÉn cho n¨ng suÊt trung b×nh

lµ 600 qu¶/ n¨m.

Ngoµi Trung Quèc mét sè n−íc còng trång nhiÒu nh·n nh−: Th¸i Lan,

Malaixia, Philipin, ViÖt Nam... [57].

Th¸i Lan b¾t ®Çu trång nh·n tõ n¨m 1986 gièng nhËp cña Trung Quèc, chñ

yÕu trång ë miÒn §«ng b¾c vµ vïng ®ång b»ng miÒn Trung, næi tiÕng nhÊt lµ

c¸c huyÖn Chiang mai, Lamphun vµ Phrae [57].

Nghiªn cøu vÒ nguån gen cña nh·n theo Wong kai choo vµ Saichol (1991)

[17] Th¸i Lan cã 3 bé s−u tËp lín vÒ nh·n ë Chiang Mai vµ Lamphun c¸c

10