Đánh giá khả năng sinh trưởng, phát triển của một số giống đậu tương tại huyện Na Hang, tỉnh Tuyên Quang năm 2010 - 2011

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM

------------------------------

LÊ ANH TUẤN

ĐÁNH GIÁ KHẢ NĂNG SINH TRƢỞNG, PHÁT TRIỂN

CỦA MỘT SỐ GIỐNG ĐẬU TƢƠNG TẠI HUYỆN

NA HANG,TỈNH TUYÊN QUANG NĂM 2010 -2011

CHUYÊN NGHÀNH: TRỒNG TRỌT

Mã số: 60 62 01

LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC NÔNG NGHIỆP

Người hướng dẫn : TS. Nguyễn Thị Lân

PGS.TS. Luân Thị Đẹp

Thái Nguyên, năm 2011

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan kết quả nghiên cứu và những số liệu trình bày trong luận

văn này là hoàn toàn trung thực và chưa hề sử dụng để bảo vệ một học vị nào.

Mọi sự giúp đỡ cho việc hoàn thành luận văn này đều đã được cảm ơn.

Các thông tin, tài liệu trích dẫn trình bày trong luận văn này đều đã được ghi

rõ nguồn gốc.

Thái Nguyên, ngày 15 tháng 9 năm 2011

Ngƣời viết cam đoan

Lê Anh Tuấn

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn

ii

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành luận văn tốt nghiệp trong suốt quá trình thực hiện đề tài,

tôi luôn nhận được sự quan tâm giúp đỡ của cô giáo TS. Nguyễn Thị Lân,

PGS.TS Luân Thị Đẹp. Các cô đã chỉ bảo tận tình về phương pháp nghiên

cứu, cũng như trong quá trình hoàn chỉnh luận văn.

Tôi cũng nhận được sự quan tâm, giúp đỡ của các thầy giáo, cô giáo.

Khoa sau đại học, chính quyền địa phương, các bạn đồng nghiệp và gia đình.

Nhân dịp này, tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới:

1. Cô giáo TS. Nguyễn Thị Lân, giáo viên khoa Nông học Trường Đại

học Nông Lâm Thái Nguyên. Cô đã trực tiếp hướng dẫn, dành cho tôi sự giúp

đỡ tận tình và sâu sắc trong suốt quá trình hoàn thành luận văn này.

2. Cô giáo PGS.TS Luân Thị Đẹp đã giúp tôi rất nhiều trong quá trình

thực tập và hoàn chỉnh luận văn.

3. Các thầy cô giáo trong khoa sau Đại học Trường Đại học Nông Lâm

Thái Nguyên.

4. Các bạn đồng nghiệp, gia đình và chính quyền địa phương xã Năng

Khả, huyện Na Hang đã giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện đề tài.

Thái Nguyên, ngày 15 tháng 9 năm 2011

Tác giả

Lê Anh Tuấn

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn

iii

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT VÀ KÝ HIỆU

Đ/c : Đối chứng

TGST : Thời gian sinh trưởng

NSLT : Năng suất lý thuyết

NSTT : Năng suất thực thu

STT : Số thứ tự

TB : Trung bình

PGS.TS : Phó giáo sư, tiến sỹ

CS : Cộng sự

NN&PTNT : Nông nghiệp và phát triển nông thôn

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn

iv

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1: Số lượng mẫu giống đậu tương được nhập nội giai đoạn 2001-2005....12

Bảng 2: Các giống đậu tương được tuyển chọn từ nguồn vật liệu nhập nội ...13

Bảng 3: Các giống đậu tương được chọn tạo bằng phương pháp lai hữu

tính ...................................................................................................14

Bảng 4: Các giống đậu tương chọn tạo được bằng xử lý đột biến ..................15

Bảng 5: Tình hình sản xuất đậu tương trên thế giới 5 năm gần đây ..............17

Bảng 6: Tình hình sản xuất đậu tương ở Mỹ 5 năm gần đây .........................18

Bảng 7: Tình hình sản xuất đậu tương ở Brazil 5 năm gần đây......................19

Bảng 8: Tình hình sản xuất đậu tương của Achentina 5 năm gần đây ............20

Bảng 9: Tình hình sản xuất đậu tương ở Trung Quốc trong 5 năm gần đây ...21

Bảng 10: Tình hình sản xuất đậu tương ở Việt Nam 5 năm gần đây .............22

Bảng 11: Tình hình sản xuất đậu tương của huyện Na Hang, tỉnh Tuyên

Quang năm 2005-2010......................................................................24

B¶ng 3.1. Các giai đoạn sinh trưởng của các giống đậu tương thí nghiệm

năm 2010 – 2011 ..............................................................................33

Bảng 3.2: Đặc điểm thực vật học của các giống đậu tương thí nghiệm..........36

Bảng 3.3. Một số đặc điểm hình thái của các giống đậu tương thí nghiệm.....38

Bảng 3.4. Chỉ số diện tích lá của các giống đậu tương tham gia thí nghiệm ....41

Bảng 3.5. Khả năng hình thành nốt sần hữu hiệu của các giống đậu tương

tham gia thí nghiệm ..........................................................................43

Bảng 3.6. Khả năng tích lũy vật chất khô của các giống đậu tương tham

gia thí nghiệm...................................................................................45

Bảng 3.7. Một số loài sâu hại chính và khả năng chống đổ của các giống

đậu tương tham gia thí nghiệm..........................................................47

Bảng 3.8. Hàm lượng protein, lipit của các giống đậu tương thí nghiệm .......49

Bảng 3.9: Các yếu tố cấu thành năng suất, năng suất lý thuyết của các

giống đậu tương thí nghiệm ..............................................................51

Bảng 3.10. Năng suất thực thu của các giống đậu tương thí nghiệm..............53

Bảng 3.11. Năng suất thực thu của các giống đậu tương sản xuất thử trên

đồng ruộng nông dân vụ xuân năm 2011 ..........................................55

Bảng 3.12. Kết quả đánh giá của người dân đối với các giống đậu tương

sản xuất thử trên đồng ruộng nông dân vụ xuân năm 2011................56

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn

v

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU: ĐẶT VẤN ĐỀ................................................................. 1

1. Tính cấp thiết của đề tài .......................................................................... 1

2. Mục đích của đề tài ................................................................................. 3

3. Yêu cầu của đề tài ................................................................................... 3

Chƣơng I: TỔNG QUAN TÀI LIỆU .......................................................... 4

1.1. Cơ sở khoa học và thực tiễn của đề tài ................................................. 4

1.1.1. Cơ sở khoa học của đề tài .....................................................................4

1.1.2. Cơ sở thực tiễn của đề tài......................................................................4

1. 2. Tình hình nghiên cứu về chọn tạo giống đậu tương trên thế giới và

Việt Nam .................................................................................................... 5

1.2.1. Tình hình nghiên cứu về chọn tạo giống đậu tương trên thế giới........5

1.2.2. Tình hình nghiên cứu về chọn tạo giống đậu tương ở Việt Nam......11

1.3. Tình hình sản xuất đậu tương trên thế giới và ở Việt Nam ................ 17

1.3.1. Tình hình sản xuất đậu tương trên thế giới.........................................17

1.3.2 Tình hình sản xuất đậu tương ở Việt Nam ..........................................21

1.3.3. Tình hình sản xuất đậu tương tại huyện Na Hang, tỉnh Tuyên Quang

.......................................................................................................................23

Chƣơng II: VẬT LIỆU, NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN

CỨU ............................................................................................................ 25

2.1. Vật liệu, địa điểm, thời gian nghiên cứu............................................. 25

2.2. Nội dung và phương pháp nghiên cứu................................................ 25

2.2.1. Nội dung nghiên cứu...........................................................................25

2.2.2. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................26

CHƢƠNG III: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ................ 32

3.1. Các giai đoạn sinh trưởng và phát triển của các giống đậu tương ....... 32

3.2. Đặc điểm thực vật học của các dòng, giống đậu tương thí nghiệm ..... 36

3.3. Đặc điểm hình thái của các giống đậu tương ...................................... 38

3.4. Một số chỉ tiêu sinh lý của các giống đậu tương ................................. 40

3.4.1. Chỉ số diện tích lá của các giống đậu tương tham gia thí nghiệm......40

3.4.2. Khả năng hình thành nốt sần hữu hiệu của các giống đậu tương tham

gia thí nghiệm................................................................................................42

3.4.3. Khả năng tích lũy vật chất khô của các giống đậu tương tham

gia thí nghiệm .............................................................................................45

3.5. Một số loại sâu hại chính và khả năng chống đổ của các giống đậu

tương thí nghiệm....................................................................................... 46

3.6. Hàm lượng protein, lipit của các giống đậu tương thí nghiệm ............ 49

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn

vi

3.7. Các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất của các giống đậu tương

tham gia thí nghiệm .................................................................................. 50

3.7.1. Khả năng hình thành quả và hạt của các giống đậu tương................50

3.7.2. Năng suất thực thu của các giống đậu tương tham gia thí nghiệm.....53

3.8. Kết quả thí nghiệm trên đồng ruộng của nông dân ............................. 54

3.8.1. Năng suất thực thu của các giống đậu tương sản xuất thử trên đồng

ruộng nông dân vụ xuân năm 2011...............................................................54

3.8.2. Đánh giá của người dân đối với các giống đậu tương sản xuất thử trên

đồng ruộng nông dân vụ xuân năm 2011......................................................56

Chƣơng IV: KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ ................................................... 58

5.1. Kết luận.............................................................................................. 58

5.2. Đề nghị .............................................................................................. 59

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn

1

PHẦN MỞ ĐẦU

ĐẶT VẤN ĐỀ

1. Tính cấp thiết của đề tài

Cây đậu tương (Glycine Max.(L) Merrill) hay còn gọi là đậu nành,

thuộc cây họ đậu, là một trong những cây có dầu quan trọng vào bậc

nhất trên thế giới và là cây trồng đứng vị trí thứ tư trong các cây làm

lương thực thực phẩm sau lúa mỳ, lúa nước và cây ngô. Cây đậu tương

là cây công nghiệp ngắn ngày được xem là “cây thần diệu”, hoặc được

ví là “vàng mọc từ đất”... Sở dĩ được đánh giá cao như vậy là do cây

đậu tương có giá trị về nhiều mặt và giá trị kinh tế cao. Sản phẩm của

nó cung cấp thực phẩm cho con người, thức ăn cho gia súc, nguyên liệu

cho chế biến và là mặt hàng xuất khẩu có giá trị. Ngoài ra đậu tương là

cây trồng ngắn ngày nên rất thích hợp trong luân canh, xen canh, gối

vụ với nhiều loại cây trồng khác vì có tác dụng cải tạo đất rất tốt (Ngô

Thế Dân và cs, 1999) [10]

Thành phần dinh dưỡng trong hạt đậu tương rất cao. Qua phân tích

sinh hoá cho thấy, hạt đậu tương chứa từ 38% - 45% protein, 18 % - 22%

lipit, hyđrat các bon từ 15-16% và nhiều vitamin, khoáng chất quan trọng

cho sự sống (Phạm Văn Thiều, 2006)[44]. Trong hạt đậu tương có chứa

đầy đủ và cân đối các loại axít amin, đặc biệt là các axit amin cần thiết

cho cơ thể con người mà không thể thay thế được như: Triptophan,

leuxin, valin, lizin, methionin. Ngoài ra còn có các muối khoáng như: Ca,

Fe, Mg, Na, P, K…, các vitamin B1, B2, D, K, E… Đậu tương được chế

biến thành 600 loại thực phẩm khác nhau, bao gồm các loại thức ăn cổ

truyền: đậu phụ, tương chao, sữa đậu nành... tới các loại thực phẩm, chế

phẩm hiện đại như: Kẹo, bánh đậu tương, bacon đậu tương, hotdogs đậu

tương, đậu hũ cheese, các loại thịt nhân tạo... (Trần Đình Long,

2000)[22] tất cả các loại sản phẩm đều thơm ngon và có giá trị dinh

dưỡng cao.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn

2

Kết quả nghiên cứu của Bùi Tường Hạnh (1997)[13] cho thấy trong hạt

đậu tương có chất IZOFLAVONE có tác dụng làm giảm đáng kể lượng

cholesterol trong máu khi sử dụng sản phẩm làm từ đậu tương. Trong công

nghiệp dầu đậu tương được sử dụng làm si, sơn, mực in, xà phòng, chất dẻo,

cao su nhân tạo…(Đoàn Thị Thanh Nhàn và cs., 1996) [21]. Đậu tương còn

cung cấp nguyên liệu cho ngành chế biến thực phẩm dược, ngành công nghiệp

ép dầu.

Hiện nay, đậu tương đang cung cấp 10 – 20% nhu cầu dinh dưỡng đạm

cho người và 50% thức ăn cho gia súc trên toàn thế giới với sản lượng 245

triệu tấn/năm (năm 2002) (Hội thảo đậu tương quốc gia, 2003)[13]. Một tác

dụng có ý nghĩa và đóng vai trò quan trọng của cây đậu tương trong lĩnh vực

sản xuất nông nghiệp đó là khả năng cố định đạm do vi khuẩn nốt sần

Rhizobium Japonicum sống cộng sinh ở rễ cho nên đậu tương là một trong

những cây trồng có khả năng cải tạo đất rất tốt. Các nốt sần ở bộ rễ cây đậu

tương được coi như những “nhà máy phân đạm tí hon”, bởi những vi khuẩn

trong nốt sần hoạt động rất cần mẫn tổng hợp đạm khí trời, làm giàu đạm cho

đất, không gây ô nhiễm môi trường, mặt khác nó còn làm sạch bầu khí quyển

giúp không khí trong lành hơn.

Sau một vụ thu hoạch cây đậu tương đã trả lại cho đất một lượng đạm

đáng kể khoảng 50-80 kg đạm/ha, ngoài lượng đạm rễ cây cung cấp cho đất

thì thân lá của cây đậu tương cũng là nguồn đạm có tác dụng tốt làm tăng

thêm độ xốp, màu mỡ cho đất. Cây đậu tương có vai trò quan trọng trong việc

luân canh, cải tạo đất, tăng độ phì cho đất (Lê Hoàng Độ và cs.,1997)[7]. Sản

phẩm đậu tương không chỉ có giá trị trong xuất khẩu thu đổi ngoại tệ, mà nó

còn là động lực thúc đẩy nghành chăn nuôi trong nước phát triển

Na Hang là một huyện vùng cao của tỉnh Tuyên Quang, trong những

năm qua Huyện đã không ngừng nỗ lực chuyển đổi cơ cấu cây trồng theo

hướng sản xuất hàng hóa tập trung, đưa những cây có giá trị kinh kế cao

nhằm tăng thu nhập, góp phần xóa đói giảm nghèo cho các dân tộc trong

Huyện. Mặc dù đậu tương là một trong những cây trồng trọng điểm trong

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn

3

chiến lược phát triển nông nghiệp của huyện, nhưng việc mở rộng diện tích

đậu tương còn rất chậm nguyên nhân chính là do nông dân chủ yếu sử dụng

các giống địa phương năng suất thấp, chất lượng kém dẫn đến hiệu quả kinh

tế chưa cao. Vì vậy cần phải nhanh chóng thay thế bộ giống mới có năng

suất và chất lượng cao hơn. Trong chọn tạo giống đậu tương có thể sử dụng

phương pháp lai tạo, đột biến hoặc nhập nội. Tuy nhiên, các giống trước khi

đưa vào sản xuất cần phải có những nghiên cứu so sánh, thử nghiệm để chọn

được giống phù hợp với điều kiện sinh thái của vùng.

Xuất phát từ yêu cầu thực tế trên chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề

tài: “Đánh giá khả năng sinh trưởng, phát triển của một số giống đậu

tương tại huyện Na Hang, tỉnh Tuyên Quang năm 2010 - 2011”.

2. Mục đích của đề tài

Chọn được những giống đậu tương có khả năng sinh trưởng, phát triển

tốt, cho năng suất cao, chất lượng tốt phù hợp với vụ xuân và vụ đông nhằm

bổ sung vào cơ cấu giống của tỉnh Tuyên Quang nói chung và huyện Na Hang

nói riêng.

3. Yêu cầu của đề tài

- Đánh giá khả năng sinh trưởng, phát triển của một số giống đậu

tương tham gia thí nghiệm.

- Đánh giá khả năng chống chịu và một số chỉ tiêu sinh lý.

- Đánh giá các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất

- Sản xuất thử một số giống đậu tương có triển vọng trong vụ xuân

năm 2011 trên đất một vụ lúa.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn

4

Chƣơng I

TỔNG QUAN TÀI LIỆU

1.1. Cơ sở khoa học và thực tiễn của đề tài

1.1.1. Cơ sở khoa học của đề tài

Để phát triển một nền sản xuất nông nghiệp tiên tiến, có tính bền vững cao

thì sản xuất nông nghiệp phải dựa trên cơ sở áp dụng một cách khoa học giữa các

yếu tố giống, phân bón, nước, kỹ thuật thâm canh, đồng thời bảo vệ tài nguyên thiên

nhiên, tránh ô nhiễm môi trường. Trong đó sử dụng giống tốt có năng suất cao, chất

lượng tốt, chống chịu với điều kiện bất thuận và sâu, bệnh hại, có khả năng cải tạo

và bảo vệ đất, hạn chế ô nhiễm môi trường là yếu tố quan trọng hàng đầu.

Đậu tương được sản xuất với các mục tiêu khác nhau. Cho nên công tác

giống cần tập trung vào một số mục tiêu:

- Chọn tạo giống cho năng suất cao phù hợp với điều kiện sinh thái của

từng vùng.

- Chọn tạo giống cho chất lượng hạt tốt phục vụ ngành công nghiệp chế

biến xuất khẩu.

- Chọn tạo giống có hàm lượng dầu cao phục vụ chương trình sản xuất

dầu thực vật.

Điều kiện khí hậu, đất đai của Việt Nam rất thuận lợi cho cây đậu

tương sinh trưởng và phát triển. Tuy nhiên, mỗi giống yêu cầu điều kiện đất

đai, khí hậu và chế độ canh tác khác nhau vì vậy trước khi đưa vào sản xuất

cần nghiên cứu để đánh giá khả năng thích ứng của chúng trong từng điều

kiện cụ thể.

1.1.2. Cơ sở thực tiễn của đề tài

Hiện nay, ở hầu hết các tỉnh miền núi phía Bắc nói chung và huyện Na

Hang, tỉnh Tuyên Quang nói riêng, diện tích đất hoang hoá còn rất nhiều, tập